Pular para conteúdo

Pular para sumário

Joseph Rutherford ni mayamunna akhwaawe ukati waarwaalyaaya u Europa

1920—Myaakha 100 uttuli

1920—Myaakha 100 uttuli

WIIPACERONI mwaakha wo 1920, apoovu a Yehova waanaatthapa nrima nlattu wo nteko waahalaaya ukhalana uhoolo. Phimaana, iveerusu yo mwaakha yaathanliye phi ila: “APWIIYA akhanle ikuru caka ni ncipo naka.”—Isaa. 118:14, Iversau ya King James.

Yehova khweeliini ahaava ikuru ale anamalalyeera owiikurumicaale. Mwaakha wo 1920, makolportore (mapiyoneeru) 225 yaarivo yahoncerya mpaka 350. Ni iyo phaari ikwaha yoopacera ananteko (awula anamalalyeera) oopwaha 8.000 waaveleelihalyaaya irelatooriyu caya co wuulalyeerani nipuro ninhooleliya miteko cihu ntuninyani motheene. Yehova ahaacaaliha ayo mayamunnaayo ni mananna ootikhiniha.

AYO YAHEEKURUMICA VENCI

Nihuku 21, mweeri wo Março wo 1920, munna Joseph Rutherford, aatthonkomaniha nteko woolalyeera waavaraaya Anamasoma Ibiiblya, ahotaphulela mwaha weera: “Atthu enci ari nuukumi nnava khanhala ukhwa-tho.” Anamasoma Ibiiblya yaheekurumica waalattula atthu otheene yaapheela wiitthucihiya Ibiiblya. Ayo yahaalukari nipuro nuulupale naapankiya iteaturu wasittatti yo Nova York ni yahokawa malattulo ookhalaka 320.000.

Ijornali yaavaha nlattulo no mwaha “Atthu enci ari nuukumi nnava khanhala ukhwa-tho”

Yahowa atthu enci Anamasoma Ibiiblya yahaawehereraaya wiira yanhala uwa. Ikhatera coopwaha 5.000 caarivo nne nipuronne cahonkomeliya cotheene, ni atthu ookhalaka 7.000 khayaakhitinri ukela nlattu woohikhala mapuro owonkoma. Irevista Ukhalenla (niiluuka Inglês) yahohimya wiira ule waari “nthukumano Anamasoma Ibiiblya waatepalyaaya upanka saana uvikana mikutthaano cuulupale cikhwaawe caapankalyaaya.”

Anamasoma Ibiiblya yahocuweliya nlattu woolalyeera mwaha weera: “Atthu enci ari nuukumi nnava khanhala ukhwa-tho.” Ule ukatyuule, ayo khayaacuwela wiira ihapari co Umwene canhala waaphwanya atthu enci. Waanookhalaru commo, ayo yaaneekurumica venci. Ida Olmstead, ancerale urwaa umikutthaanoni mwaakha wo 1902, aheera: “Hiiva nancuwela wiira apinaatamu yanhala waakhela iparakha cinci. Phimaana, khula ukati naanaahimyera ihapari comaana atthu otheene yaaphwanyeehu wuulalyeerani.”

NAHANCERA WIMPIRIMIRI ILIVURU CIHU VEEKHA

Wiira ihithwee iyoolya yoominepani, mayamunna o Peteli yahancera wimpirimiri ilivuru cikhwaawe veekha caya. Ayo yahothuma ikaruma cowimpirimiri ni yaheesa nhina ipereetiyu yo waalukariya yaari mparapaarani yeehaniya Avenida Myrtle, 35, yaattamenle iPeteli yo Brooklyn, Nova York.

Mweeri wo Janeiro wo 1920, phuukati Leo Pelle ni Walter Kessler waaphiilyaaya uPeteli wiira yancere uvara nteko. Walter naahimya itthu inoopuwelaawe: “Uphiya wihu, munna aatthonkomaniha nteko wo wimpirimiri ilivuru ahoniweha ni ahoniirela: ‘Nanlelo inaahala iwoora imoca ni minutu 30 wiira nirwee wuulyani.’ Phimaana, uyo ahonivaha nteko. Ahoniruma ulovola ikaaxa colivuru caari vathi ipereetiyu.”

Leo hottonka itthu yaakhumelenle waaseele: “Ntekweehu waari urapiha isiri co andare oopacera opereetiyu. Kaari kihinatoko uvara nteko woohiirya toko ule. Mas waari nteko wa Apwiiya, phimaana kaheekurumica uvara.”

Maakina yaavareliya nteko wiira yimpirimiriye irevista Ukhalenla 

Uvira waya isumana vakaani, irevista Ukhalenla yahancera wimpirimiriya ni mayamunna yeevaherenre uvara nteko. Irevista Ukhalenla 1 yo Fevereiro yo 1920 cahempirimiriya cookhalaka 60.000 yavareliyaka nteko maakina owimpirimiri yeesiye andare onayeeli. Ukati yooyo, vathi waya ipereetiyu, yahaavo mayamunna yaatthenkaca maakina owimpirimiri makhwaawe yeehanalyaaya Encouraçado. Nne phi nipuro nanceriye wimpirimiriya irevista A Idade de Ouro, ukhuma irevista nummeru 14 yo Abril yo 1920. Unawoonannya wiira khweeliini Yehova ahocaaliha nteko weekurumicalyaaya uvara ale mayamunnaale.

“Waari nteko wa Apwiiya, phimaana kaheekurumica uvara”

“NIKHALAKHALE NI NNEMA”

Apoovu a Yehova yahoturuwela uvara nteko ni uswali nkhayi. Masi ukhuma mwaakha wo 1917 mpaka 1919, Anamasoma Ibiiblya akhwaawe yahohiya mphwinko woothotokanihiya wa Yehova. Isiyani yaalamuliya upankiya wiira akaviheriye uturuwa?

Irevista Ukhalenla 1 yo Abril yo 1920 niiluuka Inglês, yahokumihera mwaha weera “Nikhalakhale ni nnema.” Nhina uyo mwahooyo, nihaavo nipuro nantikhiye co: ‘Ninaakupali wiira otheene ale arina nnepa wowaarya wa Apwiiya anawaamini uleva citthu cokhalayi civinre, anaatthuna ukhala wamoca ni wiiwanana khampa irutthu imoca.’

Enci yahotthuna weettela ayo moolumo omaanaayo. Ahaavo anamathelana yantikhale co: ‘Ninawaamini wiira hiiva nihovonya ukhala wihu ukati mwinci woopwaha mwaakha mmoca ninonkomale woohivara itthu, akhwiihu yavaraka nteko woolalyeera. Khanimpheela uhapusiya-tho.’ Mayamunna yaaturuwenle mumphwinkoni woothotokanihiya wa Yehova yanhala ukhalana nteko mwinci wahoolo.

UKAWIYA ILIVURU “ZG”

Nihuku 21, mweeri wo Junho wo 1920, Anamasoma Ibiiblya yahancera ikampanya yuulupale yookawa ilivuru “ZG.” Nno naari ncina naavahiyaaya ilivuru O Mistério Consumado * yaapankiye niikaapa yoovevyaala. Ukati iyo ilivurwiiyo waakhottihiyaaya naakhulupale ookuvernu mwaakha wo 1918, cahohala ilivuru cinci caasunkiye.

Yaholattuliya anamalalyeera otheene, kahi paahi makolportore wiira akavihere ukawa iyo ilivurwiiyo. “Khula ntthu oopattisiya nohala ukhitiri ukavihera, haana eevahereraka niiraati. Moolumo anlamuliyeehu wuupuwela otheene cihu, phaala: ‘Ila phi itthu ilakenlyaaka upanka’—ukawa ilivuru ZG.” Edmund Hooper nawuupuwela wiira ukati wo iyo ikampanyeeyo, mayamunna enci yaaneera upaceriha uvara nteko woolalyeera mmawaani. Uyo ciicammo heera: “Nahooneeha mananna caahalaaya ukhala nteko waahaleehu uvara uhoolo.”

UTURUWELA UTTHENKACA NTEKO U EUROPA

Ukati waalavaniyaaya Ikhotto Yoopacera yo ntuninyani, Anamasoma Ibiiblya waanawaarika uwoonanana Anamasoma Ibiiblya olapo cikhwaawe. Phimaana, munna Rutherford ahopheela waalipiha ayo mayamunnaayo ni utthenkaca nteko woolalyeera. Vano, nihuku 12, mweeri wo Agosto wo 1920, munna Rutherford ni mayamunna acese yahonkela paketi wiira arwee wootola ilapo co Europa ni ilapo cikiina.

Munna  Rutherford nari u Egito

Ukati munna Rutherford waarwaalyaawe u Grã-Bretanha, Anamasoma Ibiiblya yahopanka ikonkereesu tthaaru ni mithukumano 12 caatthu otheene. Atthu ookhalaka 50.000 yahowa woona nnyo mikutthanonnyo. Yoopelaka mwaha iyo, irevista Ukhalenla yaheera: “Mayamunna yaholipihiya ni yahokhala ootteeliya. Ayo yahancera utepa ufentana ni uvara nteko nkhayi, ni enci waariipa nrima yahokhala ootteeliya.” U Paris, munna Rutherford ciicammo ahotaphulela mwaha weera: “Atthu enci ari nuukumi nnava khanhala ukhwa-tho.” Ukati wapacenryaawe utaphulela uyo mwahooyo, yahowa atthu enci ni umaliha wawe utaphulela, atthu 300 yaholepela wiitthucihiya-tho.

Iwarakha yaahimya mwaha waapankiye u Londres nipuro neehaniya Royal Albert Hall

Isumana cikhwaawennyo, mayamunna akiina yahorwaa u Atenas, Cairo ni u Yerusalemu. Ukhala wiira yahaavo atthu enci yaapheela wiitthuca ikhweeli, munna Rutherford ahotthenkaca nipuro noohala weesiya ilivuru wasittatti yo Ramallah, yaattamenle u Yerusalemu. Uvira waya ukati vakaani, uyo ahoturuwela u Europa ni ahotthenkaca Escritório Central yo Europa wiira nikhale nipuro noohala wimpirimiriya ilivuru.

UHIMYA ITTHU YOOHISARIYA YAAPANKIYA

Mweeri wo Setembro wo 1920, Anamasoma Ibiiblya yahokumihera irevista A Idade de Ouro nummeru 25. Iyo yaanaahimya woohikhuwakhuwa mananna Anamasoma Ibiiblya caalupatthiyaaya mwaakha wo 1918. Maakina Encouraçado aromoliye wiipaceroni yimpirimiri ilivuru, yahovara nteko ukhuma uwicisu mpaka uhiyu wiira yimpirimiri irevista coopwaha 4 milhões.

Ilatarato ya Emma Martin yaarinaaya mapoliisiya

Atthu yaasoma iyo irevisteeyo yahocuwela itthu yootikhiniha yankhumelenle nrokorihu Emma Martin. Uyo aari kolportore u San Bernadino, Califórnia. Nihuku 17, mweeri wo Março wo 1918, uyo nrokorihuuyo wamoca ni Edward Hamm, Edward Sonnenburg ni E. Stevens, yahorwaa woona nkutthaano mwankaani waapankalyaaya Anamasoma Ibiiblya.

Wankutthaanoni ahaavo nlopwana mmoca, masi uyo khaarwaale wiitthuca Ibiiblya. Uyo nlopwanooyo wahoolo ahohimyeeha itthu yaarwenlyaawe: “Mi kaarwaale ule nkutthaanoole . . . kontha kaahoorumiya naahooleli ookuvernu wiira kavare itthu yaapankaaya.” Ni uyo khweeliini ahokhitiri uvara itthu yaapheelaawe: ilivuru Mistério Consumado. Uvira waya mahuku vakaani, nrokorihu Emma ni mayamunna araru yahotthukiya ni yahootherihiya uheettela nlamulo nookuvernu nlattu wookawa ilivuru yaakhottihiye.

Emma ni naapatthannyaawe yahohukhumwiya ni yaheereliya wiira yanhala utthukiya myaakha miraru. Mayamunna yahomananiha ikwaha cinci ulepela wuulumaceriya uyo mwahooyo mmatripunali cuulupale. Hataa ukhalaka commo, nihuku 17, mweeri wo Maio wo 1920, Emma naapatthannyaawe yahotthukiya. Masi woohipica, itthu yaakhumelenle yanhala urukunuwa ni ayo yanhala ukhala saana.

Nihuku 20, mweeri wo Junho wo 1920, munna Rutherford ahooluma uyo mwahooyo wakonkereesuni u São Francisco. Atthu yaarivo wakonkereesuni yahokhala ootikhinihiya ni yahokupali wiira yantikhiye iwarakha ni aveleeliheriye nhooleli o Estados Unidos. Iyo iwarakheeyo yeera: ‘Hiiva ninoona ukhala itthu yoohisariya utthukeliya nkhattya nrokokorihu Martin, ootherihiye uhiiwelela nlamulo nookuvernu. Akhulupale yaapheela unwaanela masakha nrokorihu Martin, phimaana yaholeehana wiira antthukele nkhattya. Iyo ikhanle itthu yoohinamaana.’

Waaseele, nhooleli Woodrow Wilson ahoruma wiira nrokorihu Emma ni mayamunna araru atthukuliye. Ala manannaala, phaamanlyaaya ile itthu yoohisariyeele.

Wuumaleloni mwaakha wo 1920, Anamasoma Ibiiblya yahaana citthu cinci cowaatteeliha nrima. Nteko waavariya nipuro ninhooleliya miteko cihu ntuninyani motheene weera wincivaka, ni makristau eekhweeli khayaahiya wiikurumica ulalyeera ihapari co Umwene wa Nluku, yaahimyeeraka atthu wiira Umwene wa Nluku paahi phinhala umaliha masakha aapinaatamu. (Mat. 24:14) Mwaakha nkiinooyo, 1921, waahala ukhala mwaakha womaana wiira nanlelo alalyeere ikhweeli co Umwene wa Nluku.

^ par. 18 Mistério Consumado yaari ilivuru yonasaapa yaapanka mphantte nhina ivoluume colivuru Estudos das Escrituras. Yahopankiya ilivuru Mistério Consumado ikiina niikaapa yoovevyaala. Iyo yeehaniye “ZG”—yeehaneliye ileetera “Z” kontha iyo ciicammo yahempirimiriya wiira ikhale irevista Zion’s Watch Tower 1 yo Março yo 1918 (Zion’s Watch Tower naari ncina norevista Ukhalenla niiluuka Inglês). Ni yeehaneliye ileetera “G” kontha iyo ikhanle ileetera yonasaapa ni yaapheela uthoonyera wiira Mistério Consumado yaari ilivuru yonasaapa nhina ivoluume colivuru Estudos das Escrituras.