Ukuya kwe vino vilimo

Ukuya kuno walanjizizye vino vilimo

E Joseph F. Rutherford na wanawitu wanji pano watandalizile ku Europe

1920​—Nomba Papita Imyaka 100

1920​—Nomba Papita Imyaka 100

KU KUTALIKA kwa mwaka wa 1920 awantu wa kwe Yehova wayiteyinye nkaninye ku mulimo wuno walinji nu kutalika ukuwomba. Mwe wonye umwaka wasozile ilembo lya mwaka lino lyatinji “E TATAKULU we maka yane swinya alwimbo lwane.”​—Amalu. 118:14, Baibolo ya King James Version.

E Yehova wawomizye nkaninye wakawizya wano walondanga ukuwomba. Mwe wulyanye umwaka impendwa ya kolopota nanti wapainiya yakulizileko ukufuma pe 225 ukufika kwe 350. Swinya pa muku wakutalicilako awawomvi ukucila 8,000 watumile lipoti ya mulimo wa kuwizya ku maofesi makulu. E Yehova wawapazile nkaninye pe vino wawombesyanga mwe wo-o umulimo.

AWASAMBI WE BAIBOLO WATALIKA UKUWOMBESYA

Pa 21 March, 1920, e Joseph F. Rutherford, wino watungululanga umulimo wa Wasambi we Baibolo pa kwe yoyo mpindi, walanzile ilyasi lino lyalinji nu mutwe wa kuti “Millions Now Living Will Never Die” (“Imintapendwa ya Wantu Wano Wacili nu Wumi Watalitela Wafwe”). Awasambi we Baibolo wawombesizye nkaninye ukwita awantu awavule ukwiza mukwivwako lyo-o ilyasi. Wasoncezile icikulwa icikulisye cino cawela mu New York City. Wapile awantu utupepala twakuwitilapo tuno twafisile ku mpendwa ye 320,000.

Ipepala lino lyalandanga pi lyasi lya kuti “Imintapendwa ya Wantu Wano Wacili nu Wumi Watalitela Wafwe”

Wano wazanilwe kwe ko-o ukulongana wavuzile nkaninye ukucila na pe vino wakawizya wenecelanga. Pa mulandu wa kuti icikulwa cino wasoncezile calinji nu kwinjizyavye awantu 5,000, awali 7,000 wisilevye pa londe. Ulupungu lwa kwe Malonda lwalanzile ukuti “Awasambi we Babolo wasitela wakwatepo ukulongana kwa musango ndi wo-o.”

Awasambi wizile awamanyikwa pa mulandu wakwita awantu ku mutwe wi lyasi wuno watinji “Imintapendwa ya Wantu Wano Wacili nu Wumi Watalitela Wafwe.” Nanti aca kuti pe yoyo impindi watamanyile ukuti ilandwe lizima ilya Wufumu lyalinji nu kuwizwa insi yonsinye. Watwalilizile ukuwombesya swinya walinji awacincile. E Ida Olmstead, wino watalisile ukulongana mu 1902, watili, “Twamanyile ukuti awantu walinji nu kupocelela amapalo ku nkolelo, awuli umulandu wuno twatwalilizile ukuwizya ilandwe lizima.”

UKUPULINTA AMABUKU YITU

Awanawitu pa Bethel watalisile ukuyipulintila amabuku pa kuti wonsinye wapocelela ivya kuwavwa ukuwa iviwuza vya kwe Yehova. Wakazile e mashini ya kupulintila nu kuyiwika mu cikulwa cino wasoncezile ica mu Myrtle Avenue, Brooklyn, New York, pa ntunti ya namba 35. Co-o icikulwa citawezile ukutali na pano pawezile Bethel.

Mu January 1920 apano umwanawitu Leo Pelle ne Walter Kessler wayile mukuwombela pa Bethel. Umwanawitu Walter watili “Pano twafisile vye, umwanawitu wino walolecesyanga ku vya kupulinta watulolecesizye nu kulanda ukuti, ‘Pano kwasyala iawala lyonga ne hafu pa kuti tuye mukulya ica kulya ca musanya, pali akancito kamwi kano mungawomba.’ Watuwuzizye ukutalika ukunyamula ivi bokosi vya mabuku ukuvifumya pa muputule wa pa nsi.”

Umwanawitu e Leo nawe walanzile vino vyacitisile uwanda wuno wakonsilepo, watili: “Watupile umulimo wakuwombela mukupwizya iviwumba pa ntunti ya kutalicila. Nsitela mbombepo umulimo uwa viiko ndi wo-o. Lelo twawanga sana ni nsansa amuno twawombelanga Tatakulu.”

Kamashini kano wawonvyanga pa kupulinta The Watchtower

Pa nsizi ya masabata vye matici awanawitu na wankazi wano wavwilizyanga umulimo wa kupulinta, wizile awapulinta Ulupungu lwa kwe Malonda amakope 60,000 ulwe February 1, 1920, mu muputule waciti wili. Swinya mukupita kwa mpindi awanawitu wizile awasola cinji icifulo cino witanga ukuti Battleship. Co-o icifulo cawezile pa muputule wa pansi. Ne pa 14 April, mu 1920 watalisile ukufumya e magazini yino watinji The Golden Age (e Loleni! pe yo-o impindi). Ukwasowa nu kuvwilika e Yehova wapazile ukuwombesya kwa wanawitu na wankazi.

“Lelo twawanga sana ni nsansa amuno twawombelanga Tatakulu.”

“LEKANI TWAKWIKALA MU MUTENDE”

Awawonvi wa kwe Yehova awacisinka, wayitopwanga ukuwombela ponga mu kulemenkana. Lelo nanti ciwe wo-o, Awasambi we Baibolo wamwi wizile awaleka ukuwombesya pa mulandu ni ntazi zino zyalinjiko ukutalika mu 1917 ukufika mu 1919. Uzye acani cino calinji nu kuwavwa ukutalika ukuwombesya naswinya?

Ulupungu lwa kwe Malonda ulwa April 1, 1920, lwalinji ni cipande muno mwalinji umutwe wa kuti “Let Us Dwell in Peace.” (Lekani Twakwikala mu Mutende.) Lo-o ulupungu lwawawomelezizye mu nzila inzima swinya iya cikuku. Lwalanzile ukuti: “Tusuwizile ukuti wonsinye wano wakalonda ukwivwila e Yehova . . . waliyiwilila ku viluwo vino wacisile . . . nu kuwa ponga na wantu wa kwe Leza, . . . pa kuti wawombela ponga mukulemenkana.”

Ya-a amazwi yawomelezizye awavule. Awatwalane wamwi walemvile ukuti: “Vino twacisile umwacizo vitazifile, amuno twalesile ukuwizya pano wanji watwalilizile ukuwomba. . . . Tutalitela tufumemo mwi wungwe, swinya tutalitela tuleke ukuwizya.” Wa-a wakawizya wano watalisile ukuwomba na swinya walinji ni milimo imivule iya kuwomba ku nkolelo.

UKUPA AWANTU IBUKU LYA KUTI THE FINISHED MYSTERY

Pa 21 June mu 1920, Awasambi we Baibolo watalisile ukupa awantu ibuku lino witanga ukuti The Finished Mystery. Lyo-o lyalinji we volyumu 7 ku mabuku yano witanga ukuti Studies in the Scriptures. Nanti aca kuti wizile awalesya ukufumya lyo-o ibuku mu 1918, awanawitu lyo wasunga kaali amakope yamwi.

Wo-o umulimo wakupako awantu lyo-o ibuku wutawombwanga vye na wakolopota watupu, lelo na wakawizyanye wawombangako. Akalibuku kano witanga ukuti Bulletin * aka June 1920 katili, “Wonsinye [awabatizwe] wangawombako wo-o umulimo mukuyikundila.” Kalanzile nu kuti, “Lekani wonsinye walanda ukuti, ‘Icintu conga cino nkulondesya ukucita’ akupa awantu Ulupungu lwa Finished Mystery.” Awanawitu wawonvyanga ya-a amazwi pa kuti yawavwako ukuwika pa nkolelo umulimo wakupa awantu lyo-o ibuku. E Edmund Hooper walanzile ukuti kusitela kuwepo e kampeni ya musango wo-o. Wawombesizye nkaninye umulimo wa ku ng’anda ni ng’anda. Walunzilepo na mazwi yakuti, “Twatalisile ukwivwicisya vino vyasanzyamo mu mulimo wuno walinji nukuwombwa insi yonsinye.”

UKUPILULA IMIWIZIZYE MU EUROPE

Pa mulandu wa kuti casyufile ukulanzyanya na Wasambi we Baibolo pano kwalinji inkondo yakutalicilapo, Umwanawitu e Rutherford walondanga ukuwomelezya wa-a awanawitu ukupilulako imiwizizye. Acino pa 12 August, 1920 umwanawitu Rutherford na wawuye wanji 4 wizile awaya ku England na kunsi zinji.

Umwanawitu Rutherford lyo ali ku Egypt

Pano umwanawitu e Rutherford wayile ku Britain, wayile alongana na wanawitu mu vitungu vitatu nu kulongana kwa mu mawungwe imiku 12. Wonsinye wano wazanilwe pe ko-o ukulongana walinji ku ma 50,000. Ulupungu lwa kwe Malonda lwalanzile vyo ko-o ukutandala kwalinji. Lwalanzile ukuti: “Kwawomelezizye nkaninye awanawitu na wankazi ponga ni viwuza wano wazanilweko. Kwalenzile walemenkane nu kuwawombela ponga. Co-o calenzile wawe sana ni nsansa.” Umwanawitu e Rutherford pano walinji ku Paris wayile alanda naswinyanye ilyasi lya mutwe wa kuti “Millions Now Living Will Never Die” (Imintapendwa ya Wantu Wano Wacili nu Wumi Watalitela Wafwe)” Pano ilyasi lyatalikangavye mu cikulwa mwizwile awantu wano wizile mukwivwako. Pa nsizi yakulongana awantu mupipi ne 300 wakolowozizye ukuti walondanga ukumanyilapo na vinji.

Icipampa cino calandanga pi lyasi lino lyalanzilwe mu cikulwa ca Royal Albert Hall mu London

Amasabata yano yakonsilepo umwanawitu Rutherford na wawuye, watandalizile ku Athen, Cairo na ku Jerusalem. Pa mulandu na vino awantu walondesyanga ukusambilila e Baibolo mwe zyo-o insi, umwanawitu e Rutherford wasozilepo ukupanga iofesi apa kuficilila amabuku mwi tawuni lya Ramallah lino lyawela mupipi ne Jerusalem. Ukufuma ko-o wanyocezile ku Europe kuno wayile apanga iofesi lyakupulintilamo amabuku lino witanga ukuti Central European Office.

ULUFYENGO LWASOKOLOLWA

Mu September 1920 wizile awatalika ukupa awantu e Loleni! iya namba 27 yino witanga ukuti The Golden Age. We-e Loleni! walanzile nkaninye pe vino wacuzyanga Awasambi we Baibolo mu 1918. Awanawitu wano wawombelanga mu kupulinta wawombanga uwusiku nu musanya. Co-o calenzile wapulinte amakope ukucila 4 milioni.

E sinapu ya kwe Emma Martin iyo ali mu Polisi

Wano wawazizye yo-o magazini, wawazizye na pi lyasi lye nkazi Emma Martin. We-e nkazi walinji we kolopota ku San Bernardino, mu California. Pa 17 March 1918, we-e e nkazi na wanawitu watatu e Edward Hamm, Julius Sonnenburg, ne. Ernest Stevens, wasunkine ponga pa kuti walongane na Wasambi we Baibolo.

Pe ko-o ukulongana palinji nu monsi wumwi wino atakoncezile ukuya mukusambilila Baibolo. Walanzile ukuti “Nayile pe ko-o ukulongana . . . amuno wantumile kwe Loya e songo wa milandu mukuvwambilizya ivisinka vimwi.” Watunjizile mukusenda ibuku lino lyatinji The Finished Mystery. We-e umonsi wazanile cino wakoncezile. Papisilevye amanda ya kupenda e Nkazi Martin na wanawitu watatu wa wanyefile. Wawapile umulandu wakukana konka isundo lino wawisileko, ilyakuti watazipizile ukupa umuntu uwili wensinye ibuku lino wawinzile.

E nkazi Emma na wanawitu watatu wawazanile nu mulandu. Swinya wawapinguzile ukunyepwa imyaka yitatu. Wacisile apilu ku koti wo-o umulandu imiku imivule lelo vitawombanga mpaka pano impindi yakuleka ukucita apilu yizile ayikumana. Acino pa 17 May, 1920, wawanyefile mu cifungo. Nomba patazinvile nu kuzimba ivintu vizile avizipa.

Umwanawitu e Rutherford wasimisile cino caciticizile e nkazi Emma na wanawitu watatu pano kwalinji ukulongana kwa citungu mu San Francisco, ku California, U.S.A, pa 20 June, 1920. Wano wazanilwe pe ko-o ukulongana wivwile vino vyacitizile wa-a awanawitu ne nkazi. Acino wazumilizinye ukuti watumile e telegramu kwe wino walinji we kateka ku United States. Walenvile ukuti: “Wafyenjelecezizyevye e . . . Nkazi. Martin . . . . pa kumupa umulandu wakukatucila uwuteko. Swinya uwuteko wawonvizyevye amaka yawo pakuti wavwambilizye . . . iviluwo . . . Mwe Nkazi. Martin . . . Alya kuti wamwinjizye mu cifungo . . . lo-o alufyengo.”

Uwanda wuno wakonsilepo e kateka Woodrow Wilson waputuzile umulandu wuno uwuteko wapinguzile pe Nkazi Martin na wanawitu wonsinye watatu e Hamm, Sonnenburg, ne Stevens. Nu mulandu wuno wawapile wasilizile na paponye.

Ku kusila kwa mwaka wa 1920 Awasambi we Baibolo wazanile ukuti kwalinji ivivule vino vyacitisile vino vyalinji nukulenga wawe ni nsansa. Ku cakulolelako, umulimo pa Maofesi Makulu watwalilizile ukulunduluka. Swinya Awasambi we Baibolo wawombesyanga mu mulimo wa kuwizya ukucila na vino calinji kali. Walandanga sana pa Wufumu wa kwe Leza ukuti awuno wulimala intazi. (Mat. 24:14) Umwaka wuno wakonsilepo mu 1921, umulimo wizile awuzipa nkaninye, swinya wonye umwaka awuno wawizizye nkaninye pa Wufumu wa kwe Leza.

^ par. 19 Akano tukakwita ukuti Akalibuku ka Imikaliile pe yo-o impindi.