Ir al contenido

Ir al índice

Ta̱ Joseph Rutherford xíʼin inkaka na̱ hermano tá ni̱xa̱ʼa̱nna chí Europa.

1920: cien ku̱i̱ya̱ chí sa̱tá

1920: cien ku̱i̱ya̱ chí sa̱tá

TÁ KI̱XÁʼA ku̱i̱ya̱ 1920 na̱ ñuu Jehová xa̱a̱ íyo tu̱ʼvana ña̱ kixáʼana kachíñu tukuna nu̱úra, ta texto ña̱ ku̱i̱ya̱ saá ni̱xi̱yo ña̱yóʼo: “JAH kúú ta̱ ndásandakú-inii̱, ta nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin yaa saá íyora nu̱úi̱” (Sal. 118:14, Biblia Reina-Valera, 1909).

Ta nda̱sandakúníva Jehová ini na̱ hermano kán, tá kúú na̱ colportor á na̱ precursor 225 ni̱xi̱yona soo tá ku̱i̱ya̱ saá ni̱xa̱a̱na ndu̱una 350. Ta yáʼaka 8,000 na̱ publicador ña̱ congregación chi̱ndaʼána hora ña̱ na̱túʼunna xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ chí oficina central, ta ña̱ nu̱ú yichi̱ kúú ña̱ ke̱ʼéna ña̱yóʼo. Ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ta̱xi Jehová bendición ndaʼa̱na.

XÍʼIN ÑA̱ SI̱Í-INI NÁTÚʼUNNA XÍʼIN NA̱ YIVÍ

Tá 21 tí marzo ña̱ ku̱i̱ya̱ 1920, ta̱ Joseph Rutherford, ta̱ xi̱niʼi yichi̱ nu̱ú na̱ xi̱kaʼvi Biblia, ta̱xira iin discurso ña̱ xi̱naní “Millones que ahora viven no morirán jamás”. Na̱ xi̱kaʼvi Biblia ku̱a̱ʼání ña̱ʼa ke̱ʼéna ña̱ va̱ʼa kanana na̱ yiví ña̱ ná ku̱ʼu̱nna kuniso̱ʼona ña̱ discurso kán. Tá kúú cha̱ʼvina iin teatro ña̱ káʼnuní ña̱ íyo chí ñuu Nueva York ta ki̱ʼva 320,000 invitación xa̱xána.

Iin periódico ni̱ka̱ʼa̱nña xa̱ʼa̱ discurso ña̱ xi̱naní “Millones que ahora viven no morirán jamás”.

Na̱ xi̱kaʼvi Biblia xi̱ndakanixi̱nína ña̱ loʼova na̱ yiví ku̱ʼu̱n soo ku̱a̱ʼáníva na̱ yiví ni̱xa̱ʼa̱n, yáʼaka 5,000 na̱ yiví ni̱xi̱yo ini ña̱ teatro kán ta inka 7,000 na̱ yiví ki̱ndoo chí sa̱tá. Ña̱ revista yóʼo, ña̱ ka̱na tu̱ʼun inglés ni̱ka̱ʼa̱nña: “Reunión yóʼo kúú ña̱ káʼnuní ke̱ʼé na̱ xi̱kaʼvi Biblia ta viíní ka̱naña”.

Ku̱a̱ʼání na̱ yiví ni̱xa̱a̱na ku̱nda̱a̱-inina xa̱ʼa̱ na̱ xi̱kaʼvi Biblia saáchi xi̱natúʼunna ña̱ ki̱xaa̱ iin ki̱vi̱ ña̱ va̱ása kuvika na̱ yiví. Tá tiempo saá, va̱ása níxi̱kunda̱a̱ káxi inina ña̱ ni̱xi̱yo ku̱a̱ʼáníkava na̱ yiví na̱ natúʼunna xíʼin xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱. Soo ni saá xi̱kusi̱íníva-inina tá xi̱keʼéna chiñu yóʼo. Tá ku̱i̱ya̱ 1902, ñá Ida Olmstead ki̱xáʼañá xáʼa̱nñá reunión ta ka̱chiñá: “Xi̱kunda̱a̱-inindi̱ ña̱ íyo ku̱a̱ʼání bendición ndakiʼin na̱ yiví, ña̱kán chi̱ka̱a̱níndi̱ ndee̱ ña̱ na̱túʼunndi̱ xíʼin ndiʼi na̱ yiví na̱ xi̱ndani̱ʼíndi̱”.

KI̱XÁʼANA TÁVANA TUTU

Ña̱ va̱ʼa koo ña̱ kuniñúʼuna ña̱ sakuaʼana xa̱ʼa̱ Ndióxi̱, na̱ hermano na̱ káchíñu Betel ki̱xáʼana távána sava tutu. Sa̱tána ña̱ kivi kuniñúʼuna ña̱ va̱ʼa tavána tutu yóʼo, ta ña̱yóʼo ni̱xi̱yoña ini iin veʼe ña̱ xi̱chaʼvina ña̱ ni̱xi̱yo chí avenida Myrtle número 35 chí Brooklyn (Nueva York), ta ña̱yóʼo yatin ni̱xi̱yoña xíʼin Betel.

Ta̱ Leo Pelle xíʼin Walter Kessler ki̱xáʼana káchíñuna Betel tá enero ña̱ ku̱i̱ya̱ 1920. Ta̱ Walter ni̱ka̱ʼa̱nra: “Tá ni̱xa̱a̱ndi̱, ta̱ ndísochíñu xíʼin ña̱ imprenta xi̱tora nu̱úndi̱ ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinndi̱ ‘kúma̱ní iin hora sava saá ku̱ʼu̱nyó kuxuyóʼ. Tasaá ki̱xáʼandi̱ sándaandi̱ caja nu̱ú ñúʼu libro ña̱ ni̱xi̱yo chí sótano”.

Ta̱ Leo ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ ña̱ ku̱u tá inka ki̱vi̱: “Chiñu ña̱ ta̱xina ndaʼa̱ndi̱ kúú ña̱ ndaya̱kúndi̱ kándíka veʼe piso ña̱ nu̱ú. Nda̱kanda̱ní-inii̱ saáchi yaku̱a̱ní ni̱xi̱yo ini veʼe kán. Soo ku̱si̱íva-inindi̱ ke̱ʼéndi̱ña saáchi chiñu Jehová kúúña”.

Prensa ña̱ xi̱niñúʼuna ña̱ va̱ʼa tavána ña̱ revista The Watch Tower.

Tá ni̱ya̱ʼa sava semana, sava na̱ voluntario xa̱a̱ ki̱xáʼana távana tutu ña̱ naní The Watch Tower (La Torre del Vigía, xi̱naníña tu̱ʼun sáʼán). Chí piso ña̱ u̱vi̱ ni̱xi̱yo iin prensa ña̱ ta̱vá 60,000 táʼan ña̱ revista yóʼo ña̱ ka̱na 1 tí febrero ña̱ ku̱i̱ya̱ 1920. Ta chí sótano ni̱xi̱yo inka ña̱ xi̱tavá tutu, ta Acorazado xi̱ka̱ʼa̱nna xíʼin ña̱yóʼo. Ta saátu xi̱tavána revista ña̱ xi̱naní The Golden Age, ña̱ naní ¡Despertad! tiempo vitin, ta ña̱ nu̱ú ta̱vána kán kúú ña̱ ka̱na tá 14 tí abril ña̱ ku̱i̱ya̱ 1920. Ña̱yóʼo náʼa̱ña ña̱ ta̱xiva Jehová bendición ndaʼa̱ na̱ xi̱kachíñu kán xa̱ʼa̱ ña̱ chi̱ka̱a̱nína ndee̱.

“Soo ku̱si̱íva-inindi̱ ke̱ʼéndi̱ña saáchi chiñu Jehová kúúña”

“INKÁCHI NÁ KITÁʼANYÓ”

Na̱ nda̱kú ni̱xi̱yo ini xi̱kachíñu nu̱ú Jehová ki̱xáʼa tukuna kéʼéna chiñuna ta xi̱kusi̱í-inina tá xi̱kitáʼanna xíʼin na̱ hermano. Yo̱ʼvi̱ní ni̱xi̱yo ku̱i̱ya̱ 1917 nda̱a̱ 1919 chi sava na̱ hermano ku̱xíkana nu̱ú na̱ ñuu Ndióxi̱. ¿Ndáa ki̱ʼva chi̱ndeétáʼanna xíʼin na̱yóʼo?

Nu̱ú ña̱ The Watch Tower ña̱ ka̱na 1 tí abril ña̱ ku̱i̱ya̱ 1920, ka̱na iin artículo ña̱ xi̱naní “Moremos en paz”. Viíní ni̱ka̱ʼa̱nña xíʼin na̱ ku̱xíká: ‘Va̱ása xíka-iniyó ña̱ ndiʼi na̱ kúni̱ kandíxa Jehová, nandósó-inina xa̱ʼa̱ ña̱ ku̱u tá ya̱chi̱, ta ndandikóna ta inkáchi kutáʼanna xíʼin na̱ ñuura ña̱ va̱ʼa kachíñuna nu̱úraʼ.

Ku̱a̱ʼánína ka̱ndíxana ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n revista kán. Iin na̱ matrimonio ka̱ʼyína ña̱yóʼo: ‘Va̱ása va̱ʼa ña̱ ke̱ʼéndi̱ chi yáʼaka iin ku̱i̱ya̱ va̱ása nínatúʼunndi̱ xa̱ʼa̱ Ndióxi̱, soo inkana ke̱ʼévana ña̱yóʼo. Va̱ása kúni̱ndi̱ kuxíka tukundi̱ nu̱ú na̱ ñuu Ndióxi̱ʼ. Tá nda̱ndikóna ni̱xi̱yoní chiñu ña̱ kivi keʼéna.

XÁXÁNA TUTU ÑA̱ XI̱KA̱ʼA̱NNA “ZG” XÍʼIN

Tá 21 tí junio ña̱ ku̱i̱ya̱ 1920, na̱ xi̱kaʼvi Biblia ki̱xáʼana xáxana tutu ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nna “ZG” xíʼin, ña̱yóʼo xi̱kuu libro The Finished Mystery (El misterio terminado). * Ku̱a̱ʼáníña ta̱xiva̱ʼana tá va̱ása nítaxika na̱ chíñu xaxána ña̱yóʼo tá ku̱i̱ya̱ 1918.

Su̱ví kuití na̱ colportor á na̱ precursor níka̱ʼa̱nna xíʼin ña̱ xaxána tutu yóʼo, saáchi nda̱a̱ na̱ kúú publicador ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼin ña̱ ná xaxánaña. Iin tutu ña̱ ta̱vá na̱ ñuu Ndióxi̱ ni̱ka̱ʼa̱nña ña̱yóʼo: “Ndiʼi na̱ xa̱a̱ nda̱kuchi na̱ kivi keʼé ña̱yóʼo ná keʼénaña xíʼin ña̱ si̱í-ini ta iinlá chiñu yóʼo ná kundi̱ʼi̱-inina xa̱ʼa̱, ña̱ ku̱ʼu̱nna xaxána tutu ña̱ ZG”. Ta̱ Edmund Hooper ni̱ka̱ʼa̱nra: “Ña̱yóʼo kúú yichi̱ nu̱ú ña̱ ni̱xa̱ʼa̱n ku̱a̱ʼánína na̱túʼunna xíʼin na̱ yiví veʼe tá veʼe”. Ta ni̱ka̱ʼa̱nkara: “Síín ni̱xi̱yo ña̱ xi̱ndakanixi̱níndi̱ tá ya̱chi̱, soo tá ki̱xáʼandi̱ kéʼéndi̱ chiñu yóʼo na̱samaña, ki̱ʼinndi̱ kuenta ña̱ íyo ku̱a̱ʼáníka na̱ yiví na̱ kivi natúʼunndi̱ xíʼin”.

NDA̱SAVIÍNA KI̱ʼVA ÑA̱ KÁCHÍÑU NA̱ ÑUU NDIÓXI̱ CHÍ EUROPA

Xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xi̱yo ña̱ Primera Guerra Mundial, i̱xayo̱ʼvi̱ña xíʼin na̱ ñuu Ndióxi̱ ña̱ ka̱ʼa̱nna xíʼin na̱ hermano na̱ ni̱xi̱yo inka país, ña̱kán ta̱ hermano Rutherford xi̱kuni̱ra chika̱a̱ra ndee̱ xíʼinna ta ndasaviína ki̱ʼva ña̱ nátúʼunna xíʼin na̱ yiví. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo tá 12 tí agosto ña̱ ku̱i̱ya̱ 1920 ni̱xa̱ʼa̱nra xíʼin ku̱mí na̱ hermano chí Gran Bretaña, Europa continental xíʼin Oriente Medio.

Ta̱ hermano Rutherford chí Egipto.

Na̱ xi̱kaʼvi Biblia na̱ ni̱xi̱yo chí Gran Bretaña ke̱ʼéna u̱ni̱ asamblea xíʼin 12 reunión. Ndiʼi na̱ ni̱xa̱ʼa̱n yóʼo 50,000 xi̱kuuna. Ña̱ revista The Watch Tower ni̱ka̱ʼa̱nña xa̱ʼa̱ ña̱ ku̱u: “Na̱ hermano na̱ ni̱xa̱ʼa̱n kán va̱ʼaní ku̱nina ta chi̱ka̱a̱níña ndee̱ xíʼinna, ta saátu va̱ʼaníka ki̱xáʼana kítáʼanna xa̱ʼa̱ ña̱ kúʼvi̱-inina xínitáʼanna xíʼin xa̱ʼa̱ chiñu ña̱ kéʼéna. Tasaá va̱ása níkusuchíka-inina chi ki̱xáʼana kúsi̱í-inina”. Chí ñuu París, ta̱ hermano Rutherford ta̱xi tukura discurso ña̱ xi̱naní “Millones que ahora viven no morirán jamás”. Ku̱a̱ʼání na̱ yiví ni̱xa̱ʼa̱n, ta tá ndi̱ʼi ta̱xira discurso yóʼo 300 na̱ yiví ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ kúni̱kana sakuaʼana xa̱ʼa̱ Ndióxi̱.

Tutu ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ discurso ña̱ ta̱xina ti̱xin ña̱ Royal Albert Hall ña̱ ñuu Londres.

Tá ni̱ya̱ʼa sava semana, sava na̱ hermano ni̱xa̱ʼa̱nna chí ñuu Atenas, El Cairo xíʼin Jerusalén. Ña̱ va̱ʼa kotona na̱ yiví na̱ kúni sakuaʼa xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ na̱ íyo lugar kán. Ta̱ Rutherford ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ná koo iin veʼe nu̱ú taxiva̱ʼana tutu ña̱ tává na̱ ñuu Ndióxi̱ chí ñuu Ramala, yatin ñuu Jerusalén. Tándi̱ʼi nda̱ndikóra chí Europa tasaá ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ ná koo oficina ña̱ Europa Central nu̱ú kivi tavána tutu ña̱ kuniñúʼu na̱ ñuu Ndióxi̱.

NI̱KA̱ʼA̱NNA XA̱ʼA̱ ÑA̱ VA̱ÁSA VA̱ʼA KE̱ʼÉ NA̱ CHÍÑU XÍʼINNA

Tá yo̱o̱ septiembre ña̱ ku̱i̱ya̱ 1920, ka̱na ña̱ revista The Golden Age ña̱ número 27, ña̱yóʼo xi̱ka̱ʼa̱nña xa̱ʼa̱ ña̱ i̱xandi̱va̱ʼa na̱ chíñu xíʼin na̱ xi̱kaʼvi Biblia tá ku̱i̱ya̱ 1918. Ñuú xíʼin káʼñu ka̱chíñuna xíʼin prensa ña̱ xi̱ka̱ʼa̱nna Acorazado xíʼin ña̱ va̱ʼa kana yáʼaka ku̱mí millón copia ña̱ revista yóʼo.

Na̱ʼná ñá Emma Martin ña̱ ta̱vá na̱ policía.

Na̱ ka̱ʼvi ña̱ revista ku̱nda̱a̱-inina xa̱ʼa̱ ña̱ ndo̱ʼo ñá Emma Martin, iin ñá precursora ñá ni̱xi̱yo chí ñuu San Bernardino (California, Estados Unidos). Tá 17 tí marzo ña̱ ku̱i̱ya̱ 1918, ñáyóʼo xíʼin inka u̱ni̱ na̱ hermano ta̱ Edward Hamm, ta̱ Edward Sonnenburg xíʼin ta̱ Ernest Stevens ni̱xa̱ʼa̱nna iin reunión ña̱ xi̱keʼé na̱ xi̱kaʼvi Biblia.

Iin ta̱ ni̱xa̱ʼa̱n reunión kán va̱ása níxa̱ʼa̱nra ña̱ va̱ʼa sakuaʼara xa̱ʼa̱ Biblia. Tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo: “Ni̱xa̱ʼi̱n ña̱ reunión kán saáchi na̱ chíñu ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼi̱n ña̱ ná ku̱ʼi̱n. Xi̱kunii̱ ndani̱ʼíi̱ iin ña̱ʼa ña̱ va̱ʼa ná chika̱a̱na ku̱a̱chi na̱ hermano”. Tasaá ku̱uva, chi nda̱kiʼinra iin libro ña̱ naní El misterio terminado. Tá ni̱ya̱ʼa loʼo ki̱vi̱, na̱ chíñu ti̱inna ñá hermana Martin xíʼin u̱ni̱ na̱ hermano. Ta ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ va̱ása ní ixato̱ʼóna ley saáchi ta̱xina iin tutu ña̱ va̱ása xíniñúʼu xaxána.

Na̱ chíñu chi̱ka̱a̱na ku̱a̱chi ku̱mí saá na̱ hermano yóʼo ta ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ u̱ni̱ ku̱i̱ya̱ kundika̱a̱na veʼeka̱a. Tá 17 tí mayo ña̱ ku̱i̱ya̱ 1920, va̱ása níkivi ka̱ʼa̱n ku̱a̱chikana xa̱ʼa̱ miína, ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ta̱ánnana veʼeka̱a. Soo íyo iin ña̱ ku̱u.

Tá 20 tí junio ña̱ ku̱i̱ya̱ 1920, ta̱ hermano Rutherford na̱túʼunra xa̱ʼa̱ ña̱ ndo̱ʼona xíʼin na̱ ni̱xa̱ʼa̱n iin asamblea ña̱ ni̱xi̱yo chí ñuu San Francisco. Tá xi̱niso̱ʼo na̱ ni̱xa̱ʼa̱n yóʼo xa̱ʼa̱ ña̱ ndo̱ʼo na̱ hermano kán, va̱ása va̱ʼa níkunina, xa̱ʼa̱ ña̱kán chi̱ndaʼána iin tutu (telegrama) ku̱a̱ʼa̱n nu̱ú ta̱ presidente ña̱ Estados Unidos, ña̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nña: “Iin ku̱a̱chi síkí kúú ña̱ chi̱ka̱a̱na ñá nána Martin saáchi ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ va̱ása ní ixato̱ʼóñá ley. Káʼa̱nndi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa íyo ña̱ ke̱ʼé na̱ chíñu xa̱ʼa̱ ña̱ sa̱ndáʼvina ñá nána Martin ta ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ ke̱ʼéñá iin ña̱ va̱ása va̱ʼa, ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo chi̱ka̱a̱nañá veʼeka̱a”.

Tá inka ki̱vi̱ ta̱ presidente Woodrow Wilson na̱samara ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n na̱ chíñu xa̱ʼa̱ ñá hermana Martin, ta̱ hermano Hamm, ta̱ Sonnenburg xíʼin ta̱ Stevens. Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ke̱ena veʼeka̱a.

Tá xa̱a̱ kúni̱ ndiʼi ku̱i̱ya̱ 1920, na̱ xi̱kaʼvi Biblia ni̱xi̱yo ku̱a̱ʼá ña̱ʼa ña̱ kivi kusi̱í-inina xa̱ʼa̱. Tá kúú, chiñu ña̱ xi̱keʼéna chí oficina central ku̱a̱ʼáníka xi̱kuuña. Ta na̱ ñuu Ndióxi̱ nda̱kundeéna na̱túʼunna xíʼin na̱ yiví ña̱ iinlá Reino Ndióxi̱ kúú ña̱ kuchiñu sandíʼi-xa̱ʼa̱ tu̱ndóʼo ña̱ íyo nu̱úna (Mat. 24:14). Ta va̱ʼaníka ni̱xi̱yo ku̱i̱ya̱ 1921, chi saá kúú ña̱ va̱ʼaníka na̱túʼunna xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱.

^ párr. 18 Libro ña̱ xi̱naní El misterio terminado kúú libro ña̱ u̱xa̱ ña̱ ka̱na nu̱ú Estudios de las Escrituras. Nu̱úka ña̱ tavána ña̱ revista The Watch Tower tá 1 tí marzo ña̱ ku̱i̱ya̱ 1918 va̱ʼaka ta̱vána libro ña̱ “ZG”. Xi̱kuumiíña letra “Z” saáchi xíʼin letra yóʼo kíxáʼa ki̱vi̱ ña̱ Zionʼs Watch Tower, ta xi̱kuumiíña letra “G” saáchi ña̱yóʼo kúú letra ña̱ u̱xa̱ va̱xi nu̱ú ña̱ abecedario, tasaá xi̱kunda̱a̱-inina ña̱ xi̱kuuña libro ña̱ u̱xa̱.