Skip to content

Skip to table of contents

C. Muanetu Rutherford na vamuanetu vakuavo mu vungendzi vuavo ku Europa

1920 Miaka Cihita ku Nima

1920 Miaka Cihita ku Nima

KU VUPUTUKILO vua 1920, ntuima ya vangamba va Yehova ya putukile ku livuezelela omo lia vipanga via kele na ku iza ku lutue. Kaha va hanguile Visamo 118:14, ku pua mukanda ua muaka ua 1920, nguauo: “Yehova ikeye ngolo yange na muaso uange.”

Cili vene Yehova ua kaniamesele vaze vakua ku ambulula va ntuima. Ngeci mu muaka uze, numelu ya vacolportores ni nguetu vapioneiro ya livuezelele ku tunda ha 225 ku tuala 350. Kaha vakua ku ambulula va ku pua 8.000 va tumine mizimbu ya ku ambulula cavo ku cikota cetu. Mua vusunga, Yehova ua va vezikisile mu njila ya ku komouesa.

VA MUESELE NTUIMA YA KU KOMOUESA

Lia 21 ya Março ya 1920, muanetu Joseph Franklin Rutherford uze ua puile ntuamena ua Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya ku ntsimbu ize, ua hele cimpande ca mutue: “Makulukazi a Vaze Vali na Muono Lelo ka va ka tsa Naua.” Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya va lingile vene kandondo na vusua, ni nguetu, va laniene uose u va liuanene neni linga a ka soloke ku ciuano caco. Ngeci va fuetelele lipela lia kama cikuma lia mu Nova Yorke, linga va ka hitisileko ciuano caco. Kaha va tepelele vilanio vi heta ku 320.000.

A. Lipapelo lia mizimbu li li na ku tsimanesa cimpande “Makulukazi a Vaze Vali na Muono Lelo ka va ka Tsa Naua”

Kaha mbunga ya solokeleko ya lanene ku tavakana na muze mu va singaniekele vamuanetu. Lipela lia sulile na vantu va tuvakana 5.000. Ngeci va hiluisile vantu 7.000 ku vindzivo omo lia ku keha ca lipela. Kaha Vutala vua Kaniungi vua sanene ciuano caco ku pua “cimo ca viuano via Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya cendele vuino cikuma.”

Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya va tsimanene omo lia ku ambulula cimpande “Makulukazi a Vaze Vali na Muono Lelo ka va ka tsa Naua.” Ku ntsimbu ize, Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya ka vevuisile ngecize muzimbu ua Vuangana ua pande ku u ambulula mu vukama ku tuvakana mu va kele na ku linga. Vutuhu ngoco ntuima i va kele nayo ya puile ya ku komouesa. Ndumbuetu Ida Olmstead, uze ua putukile ku kungulula mu 1902, ua handekele ngueni: “Tua tantekeyele ngecize kuli vivezikiso via kama via lavelela vantu vose, ngeci tua lihakelele kapandi ka ku ambulula muzimbu uaco ku vose va tua uanene mu lihia.”

TUA PUTUKILE KU LITUHUILA MIKANDA YETU

Linga va tualeleho ku hana via-ku-lia via mu lutsilielo ku mbunga, vamuanetu ku Mbetele va putukile vipanga via ku lituhuila imo mikanda vakevo vavene. Ngeci va landele likina lia ku tuhuisa mikanda na ku lituala mu ndzivo i va lukalele ha hiehi na Mbetele ku 35 Myrtle Avenue, Brooklyn.

Leo Pelle na Walter Kessler va putukile cipanga ca Mbetele mu Janeiro ya 1920. Muanetu Walter ngueni: “Mu tua hetele, muanetu ua kele na ku tuamenena likina lia ku tuhula mikanda, ua tu lekele ngueni ‘mua lisupu na ola imo na mutamba, na ha ntsimbu ya ku lia.’ Ngeci mu ntsimbu oyo vene, tua putukile ku tuta vikasa via mikanda via kele mu hondo ya kuintsi.”

Muanetu Leo a vuluka vi va lingile lia mukuavo ngueni: “Cipanga cetu ca puile ku kusa vivumbe via mu hondo ya kuilu ya ize ndzivo i va lukalele. Kanda nji ci linge cipanga ca nji tokoluesele ngue cize. Vunoni tua ci lingile na mutima uose, muomu ca puile cipanga ca Muangana.”

B. Likina li va kele na ku pangesa mu ku tuhula Vutala vua Kaniungi

Mu nima ya visimano via vindende lika, vamuanetu vakua ku lihana va putukile ku tuhula Vutala vua Kaniungi. Kaha va tuhuile Vutala vua Kaniungi vua 1 ya Fevereiro, 1920 vua ku pua 6.000. Kaha mu ntsimbu yaco, vamuanetu va kele na ku tokeka likina likuavo muintsi li va lukile nguavo Battleship (mbapolo ya ndzita). Kaha tunde lia 14 ya Abril ya 1920 va putukile naua ku tuhula mukanda A Idade de Ouro (Vingilenu!). Mua vusunga, Yehova ua vezikisile kapandi ka vaze vamuanetu va ku lihana.

“Tua vi lingile, muomu via puile vipanga via Muangana”

“TU YOYENU MU CIYULO”

Ntuima ya vaze vangamba va Yehova ya livuezelele kaha va putukile ku likata na vamuanaye mu lutsilielo. Vunoni vamo vakua ku lilongesa Mbimbiliya va sile lukungulukilo mu vintsimbu via vikalu via keleko tunde mu 1917 ku tuala 1919. Vika via tondekele mu ku va kuasa?

Mu Vutala vua Kaniungi vua 1 ya Abril ya 1920, mu ingles, mua kele cimpande ca mutue: “Tu Yoyenu mu Ciyulo.” Kaha ca laniene na cilemo vaze va sile vusunga nguaco: “Tua singanieka nguetu . . . vose vali na sipilitu ya Muangana . . . vali na cizango ca ku suva viuma via hita laza, . . . linga va yoye mu ciyulo na vakuavo Vakua Kilistu mu ku tualelelaho ku pua muvila umo lika.”

Aa mezi a cilemo a kuatele cingi cavo ku mitima. Umo muanetu na mpueyeni va sonekele nguavo: “Tua sevukile mu ku ecelela muaka uali na ikuavo ku nima i hite ngoco oku tuli hembo, vunoni vakuetu vali mu ku ambulula. . . . Tua lavelela ngecize kati tu ka tanguke naua ku lutue.” Vaze vamuanetu va hilukile mu lukungulukilo va putukile ku puisamo vipanga via vingi.

KU HAVAZELA “ZG

Lia 21 ya Junho, 1920, Vakua ku lilongesa Mbimbiliya va putukile cipanga ca kama ca ku havazela ku vantu livulu The Finished Mystery (Lihungu lia Lipuisamo) li va lukile nguavo “ZG”. * Cingi ca mavulu aco va a tulikile, omo nguvulu ya a vindikile mu 1918.

Vakua ku ambulula vose kati lika vacolportor va va laniene linga navo va linge cipanga ca ku tepela lize livulu. “Uose muntu ua ku mbatiza na pande ku lihana mu ku linga cipanga caco. Muntu uose na pande ku puisa aa mezi ku pua mbilo yeni: ‘Nja pande ku linga eci—ku tepela ZG.” Muanetu Edmund Hooper a vuluka ngecize kuli vamuanetu vavengi cize cikeco cipanga ca katete ca ku ambuluila ku ndzivo na ndzivo ci va lingile. Kaha ua vuezeleko naua ngueni: “Tua putukile honi ku ivuisisa mu vutuntu vi ca lombolokele ku ambuluila mbunga yose.”

KU VIUKISA LUEKA CIPANGA CETU KU EUROPA

Omo lia Ndzita ya Katete ya Mavu Ose ca kaluuile ku tuamenena vakua ku ambulula mu vifuti via vingi. Ngeci Muanetu Rutherford ua tondele ku kaniamesa vaze vamuanetu na ku va kuasa va viukise lueka naua cipanga ca ku ambulula. Ngeci mukemuo lia 12 ya Agosto ya 1920, ikeye na vamuanetu vakuavo vauana va ile vungendzi vua ku ka hitangana ku Inglaterra na vifuti vikuavo via vingi.

D. Muanetu Rutherford ku Ingito

Omo Muanetu Rutherford ua ka hitile ku Inglaterra, Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya va lingile viuano via muhato vitatu na viuano via mbunga via ku pua 12. Mbunga yose ya kungulukile ku viuano viaco ya hetele ku 50.000. Vutala vua Kaniungi vua lomboluele vuze vungendzi vuaco mu vuihi nguavuo: “Vamuanetu va tambuile ku kaniamesa ci va tondekele. Kaha va putukile ku likuata kumo mu cilemo na mu ku puisamo vipanga via Njambi. Vize via va vuisile naua ndzolela. Ku França, mu Paris, Muanetu Rutherford ua hilukilile naua cimpande “Makulukazi a Vaze vali na Muono Lelo ka va ka Tsa Naua.” Mu ca putukile cimpande caco lipela liose lia sulile na vantu. Ngeci vantu va ku pua 300 va vundilile ku lilongesa vikuavo naua.

E. Cikasa ca mizimbu ci li na ku tsimanesa cimpande ca hitile mu Lipela lia London Royal Albert

Mu visimano via hateleko, vamo vamuanetu va ile ku vimbonge via Atenas, Cairo, Yelusalema. Linga va tualeleho ku kuasa vantu va muesele cizango ku vihela viaco, Muanetu Rutherford ua viukisile cisete ca ku tulikila mikanda ku Ramallah mu Yelusalema. Kaha ua hilukile ku Europa na ku sokolola Mbetele ya mu Europa Central, kaha ua lingile cose linga Mbetele yaco nayo i putukile ku tuhula mikanda yetu.

VA ANEKELE VUHENGE KU MUTANA

Ku ntsongo ya 1920, Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya va tuhuile mukanda Idade de Ouro Numelu 27. Mukanda uaco ua handekele ha cimpande ca ku lifuila ca anekele ku mutana vinguvulu vize via luisile Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya mu 1918. Kaha likina lia Battleship, li tu na tumbuile ha katete, lia putukile ku panga vutsiki na mutana linga li tuhule vikopia 4 milhões via mukanda uaco.

F. Cikupulo ca ku Pulisia ca ndumbuetu Emma Martin

Vose va tandele uze mukanda va vuile via muzimbu ua ukalu ua Emma Martin. Ndumbuetu Emma ua puile colportor mu San Bernadino, California. Lia 17 ya Março ya 1918, ikeye na vamuanetu vatatu Edward Hamm, Edward Julius Sonnenburg na E. A. Stevens, va ile ku cimo ciuano ca cindende ca Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya.

Vunoni umo ua vamala va kele mu mbunga, kezile na vutumbe vua ku lilongesa Mbimbiliya. Mu nima ya ntsimbu, yala uaco ua litavelele ngueni: “Nja ile ku cize ciuano . . . muomu umo ngazi ua mu mbonge ua nji tumine ku lingamo. Nja ile na vutumbe vua ku tonda vukaleho vua ku hisa navuo Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya.” “Vukaleho” vua kele na ku tonda ua vu uanene, ni nguetu, ua uanene livulu The Finished Mystery. Ngeci, mu nima ya matangua andende, ndumbuetu Emma na vaze vamuanetu vatatu va va kuatele, na ku va tuika mulonga ua ku tepela ku mbunga livulu li ya vindikile nguvulu.

Ndumbuetu Emma na vaze vamuanetu vatatu va va tomenene miaka 3 mu kamenga. Lia 17 ya Maio ya 1920, ka va va tavesele naua ku lihakuila, ngeci va kele lika honi na ku puisamo miaka i va va tomenene mu kamenga. Vunoni viuma via putukile ku aluluka mu njila ya cili.

Lia 20 ya Junho ya 1920, Muanetu Rutherford ua handekele via muzimbu uaco ku cimo ciuano ca muhato ku San Francisco, California. Mbunga yose va lisimuokele mu ku ivua muzimbu uaco, ngeci va sonekelele mukanda kuli ntuamena ua cifuti ca Estados Unidos. Va sonekele nguavo: “Kuliya na lisiko lia vindika vungungu . . . ku tuika Emma Martin . . . mulonga ca puile vuhenge. Vize vi va lingile vaze vangazi mu ku pangesa mpoko yavo linga va tele Emma Martin ngandzo, ku mu kutiya mulonga na ku mu tuala mu kamenga . . . via puile vuhenge vua kama.”

Lia mukuavo, Ntuamena ua cifuti Woodrow Wilson vuasi-vuasi ua aluluile lize lisiko kaha ndumbuetu Emma na vamuanetu Hamm, Sonnenburg na Stevens, vose va va tuhuile mu kamenga. Vuze vuhenge vua huile.

Omo muaka ua 1920 ua kele na ku-hua, Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya va kele na vusunga vua vuingi vua kele na ku va vuisa ndzolela. Vipanga vietu via putukile ku livuezelela ku cikota cetu. Kaha Vakua ku Lilongesa Mbimbiliya va putukile ku ambulula na ntuima yose ngecize Vuangana vua Njambi vukevuo lika vu ka manusula visoti via vantu. (Mat. 24:14) Muaka ua hateleko, 1921, ua puile ua seho ya kama ua ku Ambulula Vuangana.

^ cin. 18 Livulu The Finished Mystery lia puile mutamba ua mu 7 ha mukana ua mavulu Studies in the Scriptures (Ku Lilongesa Visoneka). “ZG” ya puile cifua ca ku totoka ca livulu liaco lia tuhukile mu ku pua Vutala vua 1 ya Março ya 1918. “Z” yemanenene lizina Zion’s Watch Tower kaha “G” mu ku pua lisona lia mu 7 lia Alfabeto, yemanenene mukana ua mu 7 ua livulu liaco.