Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Joseph F. Rutherford nee mediema bie mɔ wɔ mekɛ mɔɔ bɛlɛkɔ Europe la

1920​—Ɛvolɛ Ɛya Ko Mɔɔ Ɛraze

1920​—Ɛvolɛ Ɛya Ko Mɔɔ Ɛraze

ƆVI 1920 mɔlebɛbo, Gyihova menli nyianle ɛhulolɛ kpole kɛ bɛyɛ gyima mɔɔ la bɛ nyunlu la. Wɔ 1920, ɛnee bɛ ɛvolɛdwɛkɛ ne se, “AWULAE le me anwosesebɛ nee me edwɛne.”—Edw. 118:14, King James Version.

Gyihova maanle nolobɔlɛma ɛhye mɔɔ ɛnee ɛnyia ɛhulolɛ kpole la anwosesebɛ. Ɛvolɛ zɔhane anu, adekpakyelɛma 225 ne hɔle ɔ nyunlu hɔdwule 350. Ɛhye a le mekɛ mɔɔ limoa mɔɔ nolobɔlɛma mɔɔ bo 8,000 la vale bɛ daselɛlilɛ mgbondabulɛ hɔle asafo ti a. Gyihova yilale bɛ mɔdenlebɔlɛ ne azo kpalɛ.

KƐZI BƐLALE MƆDENLEBƆLƐ KPOLE ALI LA

Wɔ March 21, 1920, Joseph F. Rutherford mɔɔ ɛnee li Baebolo Sukoavoma ne anyunlu la maanle ɛdendɛlɛ bie mɔɔ ɔ ti ne se “Menli Dɔɔnwo Mɔɔ De Aze Kɛkala La Ɛnrɛwu Ɛlɛ” la. Baebolo Sukoavoma ne yɛle biala mɔɔ bɛbahola la dole ɛsalɛ vɛlɛle anyelielɛma maanle bɛrale gyimalilɛ ɛhye abo. Bɛhayele nwɔhoalilɛ ɛleka mɔɔ le kpole kpalɛ wɔ New York City la ko na bɛhyehyɛle ɛsalɛdolɛ ngɛlata kɛyɛ 320,000.

Adwelie Kɛlata bie mɔɔ ɛlɛbɔ ɛdendɛlɛ mɔɔ se “Menli Dɔɔnwo Mɔɔ De Aze Kɛkala La Ɛnrɛwu Ɛlɛ” anwo nolo la

Menli dɔɔnwo rale dɛlale kɛzi mɔɔ ɛnee bɛsuzu la. Menli mɔɔ bo 5,000 la rale na kɛ mɔɔ ɛnee ɛkɛ ne ɛyi la ati menli kɛyɛ 7,000 annyia ɛleka andɛnla. The Watch Tower ne hanle kɛ, “ɔle ayia mɔɔ Baebolo Sukoavoma ne yɛle mɔɔ menli dɔɔnwo kpalɛ rale la anu ko.”

Bɛranwunle Baebolo Sukoavoma ne kpalɛ kɛ bɛbɔ nolo kɛ “menli dɔɔnwo mɔɔ de aze kɛkala la ɛnrɛwu ɛlɛ.” Mekɛ zɔhane, bɛande ɔ bo kɛ bɛbabɔ Belemgbunlililɛ edwɛkpa ne nolo bɛahɔ moa kpalɛ. Noko ɛnee bɛ mɔdenlebɔlɛ ne yɛ azibɛnwo. Ida Olmstead mɔɔ bɔle debiezukoalɛ hɔle bo wɔ 1902 la, hanle kɛ, “Ɛnee yɛze kɛ alesama kɔsɔɔti bɛanyia nyilalɛ kpole kenle bie na yeangyakyi kɛ yɛbamaa awie biala mɔɔ yɛbayia ye wɔ daselɛlilɛ nu la ade edwɛkpa ɛhye.”

YƐDAYƐ MUMUA NE YƐYƐLE YƐ MBULUKU

Amaa bɛ sa aha sunsum nu aleɛ dahuu la, mediema mɔɔ wɔ Bɛtɛle la bɔle ɔ bo kɛ bɛdabɛ mumua ne bɛpelente yɛ mbuluku ne mɔ bie. Bɛdɔle milahyinli bie na bɛhyehyɛle ye wɔ sua bie mɔɔ bɛhayele ye wɔ 35 Myrtle Avenue, Brooklyn, New York la anu. Ɔvi Bɛtɛle mɔɔ kɔ ɛkɛ ne la anwa.

Leo Pelle nee Walter Kessler bɔle Bɛtɛle ɛzonlenlɛ bo wɔ January 1920. Walter ka kɛ: “Mɔɔ yɛhɔdwule la, kpanyinli ne mɔɔ nea mbulukuyɛlɛleka ne azo la nleanle yɛ na ɔhanle kɛ, ‘Bɛlɛ dɔnehwele ko nee foa mɔɔ bɛfa bɛayɛ gyima kolaa na bɛahɔli aleɛ a.’ Ɔmaanle yɛhɔsesale mbuluku mɔɔ wɔ nlɛka nu la yɛvile ɔ bo ɛkɛ ne sua ne anu yɛvindele.”

Leo hanle mɔɔ zile ye alehyenlɛ nu la: “Ɛnee yɛ gyima a le kɛ yɛbakpuda ɛbolɔnsam ne nzɛzo mɔɔ limoa la bane ne anwo. Metɛyɛle gyima mɔɔ le evinli zɛhae la bie ɛlɛ. Noko ɔle Awulae gyima yemɔti ahunlundwolɛ wɔ nu.”

Milahyinli ne mɔɔ bɛvale bɛpelente The Watch Tower ne la

Wɔ dapɛne ekyi anu, azonvolɛ mɔɔ bɛdu bɛ nwo bɛmaa la bɔle ɔ bo kɛ bɛpelente The Watch Tower ne. Bɛpelente February 1, 1920, The Watch Tower ne 60,000 wɔ ɛbolɔnsam ne nzɛzo nwiɔ ne azo. Mekɛ ko ne ala anu, ɛnee mediema ne mɔ ɛlɛhyehyɛ milahyinli mɔɔ bɛfa bɛpelente ninyɛne la wɔ ɔ bo ɛkɛ ne sua ne anu na bɛvɛlɛle ye Battleship. Mɔɔ bɛlɛpelente April 14, 1920, The Watch Tower ne la ɛnee eza bɛlɛpenlete The Golden Age ne noko. Ɔda ali wienyi kɛ, Gyihova yilale gyimayɛvoma zɔhane mɔɔ vile bɛ ɛhulolɛ nu yɛle gyima la mɔdenlebɔlɛ ne azo.

“Ɔle Awulae gyima yemɔti ahunlundwolɛ wɔ nu”

“BƐMAA YƐDƐNLA ANZODWOLƐ NU”

Gyihova menli mɔɔ di nɔhalɛ la nyianle anyuhɔlɛ wɔ bɛ gyima nee bɛ ɛzonlenlɛ nu. Noko, Baebolo Sukoavoma bie mɔ vile ahyehyɛdeɛ ne anu wɔ mekɛ mɔɔ bɛlɛyia ngyegyelɛ ɔvi 1917 kɔdwu 1919 anu la. Duzu a ɛnee bɛbahola bɛayɛ bɛaboa bɛ a?

Ɛnee edwɛkɛ bie mɔɔ ɔ ti ne se “Let Us Dwell in Peace” (Bɛmaa Yɛdɛnla Anzodwolɛ Nu) la wɔ April 1, 1920, The Watch Tower ne anu. Ɔmaanle bɛ anwosesebɛ kɛ: “Yɛlɛ anwodozo . . . kɛ awie biala mɔɔ kulo kɛ ɔtie Awulae la . . . baye ye adwenle avi nvonleɛ mɔɔ ɔyɛle ye dɛba la azo . . . na ɔ nee Nyamenle menli ne abɔ nu ayɛ ye gyima ne.”

Menli dɔɔnwo liele edwɛkɛ ɛhye dole nu. Agyalɛma bie hɛlɛle kɛ: “Yɛdie yɛto nu kɛ wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo mɔɔ ɛpɛ nu la anu yɛyɛle nvonleɛ kɛ yɛdole yɛ adwenle nu wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee awie mɔ anye ɛbolo ɛlɛyɛ Awulae gyima ne la. . . . Yɛbabɔ mɔdenle kɛ yɛnrɛyɛ zɔhane bieko ɛlɛ.” Ɛnee gyimayɛvoma ɛhye mɔ mɔɔ bɛnyia anwosesebɛ bieko lɛ gyima dɔɔnwo yɛ.

KƐZI YƐHYƐLE “ZG” NE LA

Wɔ June 21, 1920, Baebolo Sukoavoma ne yɛle ngyehyɛleɛ kɛ bɛkyehyɛ “ZG,” mɔɔ le The Finished Mystery mɔɔ ɔ nzi ne ɛnle ketekete la dɔɔnwo. * Mɔɔ bɛduale yɛ kɛ yɛmmakyehyɛ buluku ɛhye wɔ 1918 la ɛnee yɛlɛ dɔɔnwo wɔ ɛkɛ.

Bɛdole ɛsalɛ bɛvɛlɛle nolobɔlɛma nee adekpakyelɛma amuala kɛ bɛva bɛ nwo bɛwula gyima ɛhye anu. “Ɔwɔ kɛ awie biala mɔɔ wɔ asafo ne anu mɔɔ bɛzɔne ye mɔɔ bahola la fi ye ɛhulolɛ nu yɛ edwɛkɛhanlɛ gyima ne bie. Ɔwɔ kɛ awie biala maa edwɛkɛ ɛhye tɛnla ye adwenle nu: ‘Debie ko a meyɛ a’​—mekyehyɛ ZG ne.” Edmund Hooper hanle kɛ wɔ bɛ nuhua dɔɔnwo afoa nu, nolobɔlɛ ɛhye a le mekɛ mɔɔ limoa mɔɔ bɛyɛle azua nu daselɛlilɛ a. Ɔdoale zo kɛ, “Akee yɛdele kɛzi yɛbadɛlɛ gyima ɛhye anu yɛahɔdwu moa la abo kpalɛ.”

BƐYƐLE GYIMA NE ANWO NGYEHYƐLEƐ BIEKO WƆ EUROPE

Kɛmɔ ɛnee ɔyɛ se kɛ bɛ nee Baebolo Sukoavoma mɔɔ wɔ maanle gyɛne zo bɛali adwelie ɔlua Ewiade Konle l la ati, ɛnee Adiema Rutherford kulo kɛ ɔmaa mediema ɛhye mɔ anwosesebɛ na ɔyɛ edwɛkɛhanlɛ gyima ne anwo ngyehyɛleɛ bieko. Yemɔti wɔ August 12, 1920, ɔ nee mediema nna gyɛne dule adenle hɔle England nee maanle gyɛne dɔɔnwo azo.

Adiema Rutherford wɔ Egypt

Mɔɔ Adiema Rutherford hɔdwule England la, Baebolo Sukoavoma ne yɛle nyianu nsa yɛɛ debiezukoalɛ 12. Menli kɛyɛ 50,000 a rale a. The Watch Tower ne hanle ye sikalɛ kɛ: “Ɔmaanle mediema ne mɔ anwosesebɛ kpalɛ. Ɔmaanle bɛyɛle ko na bɛbɔle nu bɛyɛle ɛzonlenlɛ gyima ne na bɛ nuhua dɔɔnwo mɔɔ ɛnee bɛ rɛle ɛbɔ la anye liele.” Wɔ Paris, Adiema Rutherford maanle ɛdendɛlɛ mɔɔ ɔ ti ne se “Menli Dɔɔnwo Mɔɔ De Aze Kɛkala La Ɛnrɛwu Ɛlɛ” la bieko. Ɛdendɛlɛ ne kabɔ ɔ bo la ɛnee ɛkɛ ne ɛyi kpalɛ. Menli 300 hanle kɛ bɛkulo bɛ nee bɛ sukoa ninyɛne dɔɔnwo.

Kɛlata mɔɔ ɛlɛbɔ ɛdendɛlɛ mɔɔ bɛmaanle ye wɔ London’s Royal Albert Hall anwo nolo la

Wɔ dapɛne mɔɔ doɔdoa zo la anu, mediema bie mɔ hɔle Atɛnse, Cairo yɛɛ Gyɛlusalɛm. Amaa bɛaboa anyelielɛma mɔɔ wɔ ɛleka ɛhye mɔ la, Adiema Rutherford yɛle ɛleka mɔɔ bɛbava yɛ mbuluku ne mɔ bɛagua la wɔ Ramallah mɔɔ bikye Gyɛlusalɛm la. Akee ɔziale ɔhɔle Europe na ɔzile Central Europe Ɔfese ne na ɔyɛle ngyehyɛleɛ ɔmaanle bɛpelentele yɛ mbuluku ne mɔ wɔ ɛkɛ.

BƐMAANLE BƐNWUNLE NZISI NYƐLEƐ BIE

Wɔ September 1920, Baebolo Sukoavoma ne yele The Golden Age No. 27 ne mɔɔ maanle bɛnwunle kɛzi bɛyɛle Baebolo Sukoavoma ne kpɔdekpɔde wɔ 1918 anu la. Bɛvale Battleship ne mɔɔ yɛlimoa yɛha nwolɛ edwɛkɛ la bɛyɛle gyima alehyenlɛ nee aledwolɛ bɛpelentele magazine ɛhye mɔɔ bo mgbe nna.

Foto mɔɔ Kpolisima pɛle Emma Martin

Menli mɔɔ gengale magazine ɛhye la nwunle kɛzi bɛ nee Emma Martin anli ye boɛ la. Ɛnee adiema raalɛ Martin le adekpakyelɛnli mɔɔ wɔ San Bernardino, California. Wɔ March 17, 1918, ɔ nee mediema mrenyia nsa, E. Hamm, E. J. Sonnenburg, yɛɛ E. A. Stevens hɔle ayia ekyi bie mɔɔ Baebolo Sukoavoma ne yɛle la abo.

Nrenyia bie hɔle ayia ne abo noko tɛ Baebolo ɛzukoalɛ ti a ɔhɔle a. Nzinlii ɔhanle kɛ: “Arane ɔfese mɔɔ nea maa bɛfa awie bɛkɔ kɔɔto la a . . . zoanle me a. Mengɔle kɛ mekakpondɛ debie mɔɔ yɛbava yɛali daselɛ yɛatia bɛ la.” Ɔnyianle The Finished Mystery ne buluku ne ko, yemɔ a ɛnee ɔlɛkpondɛ a. Yeangyɛ, bɛhyele adiema raalɛ Martin nee mediema mrenyia nsa ne. Bɛbɔle bɛ somolɛ kɛ bɛdo mɛla ɔluakɛ bɛlɛkyehyɛ buluku mɔɔ mɛla ɛmmaa nwolɛ adenle la.

Bɛbuale adiema raalɛ Emma nee ɔ gɔnwo mɔ nsa ne fɔlɛ na bɛhanle kɛ bɛgua bɛ efiade ɛvolɛ nsa. Bɛhɛlɛle bɛhɔle fane dɔɔnwo kɛ bɛli bɛ edwɛkɛ ne bieko. Noko yeanyɛ boɛ, na wɔ May 17, 1920 bɛguale bɛ efiade. Noko yeangyɛ ninyɛne yɛle boɛ.

Wɔ June 20, 1920, Adiema Rutherford hanle bɛ anwubielɛ ne wɔ nyianu bie mɔɔ bɛyɛle ye wɔ San Francisco la abo. Tievolɛma ne anye anlie mɔɔ bɛvale bɛyɛle Kilisienema zɔhane la anwo na bɛhɛlɛle kɛlata bɛhɔmaanle United States maanle kpanyinli ne. Bɛhɛlɛle kɛ: ‘Yɛnwu kɛ kɛzi bɛ nee Ɔmɔ Martin lile la ɛnle ye adenle zo. Kɔɔto ne vale tumi mɔɔ ɔlɛ la zuale Ɔmɔ Martin ɛhane na ɔhyehyɛle edwɛkɛ ɔdole ɔ nwo zo amaa yeado ye efiade na ɛhye ɛnle kpalɛ fee.’

Aleɛ hyenle ala la, Maanle Kpanyinli Woodrow Wilson pɛle adiema raalɛ Martin nee mediema mrenyia Hamm, Sonnenburg, nee Stevens edwɛkɛ ne anu. Ɔti bɛyele bɛ bɛvile efiade.

Mɔɔ 1920 ɛlɛkɔ ye awieleɛ la, ninyɛne dɔɔnwo mɔɔ sisile la maanle Baebolo Sukoavoma ne anye liele. Gyima mɔɔ ɛnee bɛlɛyɛ ye wɔ ewiade amuala gyima ne ati la hɔle zo nyianle anyuhɔlɛ na mekɛ ɛhye anu a nɔhalɛ Kilisienema bɔle ye nolo ɛsesebɛ kɛ Nyamenle Belemgbunlililɛ ne ala a bali alesama ngyegyelɛ nwo gyima a. (Mat. 24:14) Ye ɛvolɛ bieko mɔɔ le 1921 la bayɛ ɛvolɛ mɔɔ bɛbabɔ Belemgbunlililɛ ne anwo nɔhalɛ ne nolo kpalɛ a.

^ ɛden. 18 Ɛnee The Finished Mystery buluku ne le Studies in the Scriptures buluku ne foa mɔɔ tɔ zo nsuu. Bɛpelentele “ZG” ne mɔɔ ɔ nzi ɛnle ketekete la bɛziele March 1, 1918 The Watch Tower ne agyakɛ anu. “Z” gyi ɛkɛ ne maa Zion’s Watch Tower yɛɛ “G” mɔɔ le Nrelenza ngɛlɛlerakpɔkɛ mɔɔ tɔ zo nsuu la gyi ɛkɛ ne maa buluku ne foa mɔɔ tɔ zo nsuu.