Lendá lá ɔwɔmbɔ w'akambo

Lendá lá akambo lá yombasɛ́

Joseph F. Rutherford nya wananɔ ankina lá mbembo kɛwɔ l’Erɔpɛ

1920 Ambolekana ɛnɔnyi lokama

1920 Ambolekana ɛnɔnyi lokama

LÁ BANGO djɛ 1920 enkambi wɛ Yehova wayalonghanyɛka djɛ nkamba olemo woyalaki lá ntondo kɛwɔ. Lá 1920, wasɔnaka vɛrse dj’ɔnɔnyi djetepela ante: “NKFUMI alekɔ wolo wɔmi edjinge yeembo yɛmi.”—Yee. 118:14, Ekadjimwelo kɛ King James.

Yehova akeketshɛka ansakodji y’osasalo yɛsɔ. L’ɔnɔnyi wɔkɔ, lofulo lɔ wa colporteur kana tat’ekalo lofulaka má 225 tá 350. Edjinge mbala kɛ ntondo, ansakodji ndekana 8 000 wayakalaka alapɔlɔ wawɔ. Yehova aatshɔkɔlaka lá ndapɛyɛ nkando k’ekekete.

WƐNYƐKA OSASALO W’EFULA

Lá Ngɔndɔ k’asato 21, 1920, Joseph Franklin Rutherford, kanga loyalaki ilɔndjɛ yɛ Ambeki wa Bible l’eleko kɛsɔ, apɛyɛka djamba djelekɔ l’ɔtɛ wɔ djoyi ante: “Miliyɔ y’anto yelekɔ la lowiko win’ɔsɔ wapangovɔ lonkina.” Ambeki wa Bible wananghaka kɛnɛ tshɛ kiyakoke nangha djɛ ndjeta anto wayapɛyɛ djɛ djekameyɛ djamba djɛsɔ. Iwɔ wafutelaka mvulu kɛmɔtshi k’ekekete k’etombo lá ngando kɛ New York edjinge wakapanyɛka akishi wa leeta etengo 320 000.

Jurnalɛ yewoyisa djamba djeyalaki l’ɔtɛ wɔ djoyi wɔnɛ: “Miliyɔ y’anto yelekɔ la lowiko win’ɔsɔ, wapangovɔ lonkina”

Anto wayɛka efula ndeka wopo wiyakanelaka. Anto ndekana 5 000 walolaka lá mvulu kɛkɔ, edjinge anto 7 000 watakoka ndjingela ladjikɛnde n’tena djɛ ndjitansɛ djeshilaka. Etange k’olami ntepelaka ante: “Ɔsɔ alekɔ losanghanyɛ liya longe ndeka nsanghanyɛ inkina yenanghisa Ambeki wa Bible.”

Ambeki wa Bible wayɛka ndewama wɔlɔ má wopo w’iyapoposanyɛ ambɔ: “Miliyɔ y’anto yelekɔ la lowiko win’ɔsɔ, wapangovɔ lonkina.” L’etena kɛsɔ, iwɔ watafɛnyɛki ambɔ losango l’Onkfumi landjɛ mpoposanyema tii tá tena dj’otale. Koko, wayalaka l’osasalo w’efula. Nkaana Ida Olmstead, kanga lotatelisa ndjingela lá nsanghanyɛ lá 1902, atepelaka ante: “Iso tewaki ente, ɛtshɔkɔ efula wekongela onto onkfumɔ edjinge totapekɔ nshimela onto onkfumɔ wopomanaki laso l’olemo w’ipoposanyɛ nsango yɛ wɔlɔ yɛsɔ.”

TOTATEYƐKA MPOSƐ ENKANDA WƐSO ISƆMƐLƐ

Djɛ mba n’kete djɛ ndɛ djelá nyuma, wananyɔ welá Betɛlɛ watateyɛka mposɛ enkanda wɛso ɛmɔtshi. Wasombaka m’peko djɛ mposɛka enkanda ko w’ilaka lá mvulu kɛmɔtshi kiyafutelaka l’ontayimbo wɔ, Myrtle 35, lá Brooklyn kelá New York ndambo entshupa la Betɛlɛ.

Ngɔndɔ kɛ ntondo 1920, wɔnanyɔ Leo Pelle nde nya Walter Kessler wayɛka ndokamba lá Betɛlɛ. Wɔnanyɔ Walter atepelaka ante: “Wina w’isakome, ilɔndjɛ yelendana la oposelo w’enkanda, atolendaka ko atoshimelaka ante: ‘Nyolekɔ ngo la wina wɔ ntango ɔmɔ la ndambo wɔ nkamba olemo la ntondo kɛ olelo wɔ midi.’ Nde atɔpɛyɛka akartɔ y’enkanda djɛ mbɛmba tá mvulu kel’anse.”

Leo akɔndɔla kɛnɛ kehetisa loshi lonkina ante: “Toyalaka l’olemo wɔ nsola m’pele djɛ l’etenyi kɛ ntondo kɛ mvulu k’etajɛ. Ɔsɔ ayalaka olemo wɔ mbindo efula wɔ motanange ntondo. Koko, ladjikɛnde iyayale nde olemo wɔ Nkfumi, ayalaka djonyi ndonangha.”

Mashinyi wiyakambaka djɛ mposɛ Etange k’Olami

M’ɔkɔngɔ wɔ mbengo imangha, ankambi wayapɛyɛ l’ɛkɔpa wayalaki l’osasalo watateyɛka mposɛ Etange k’Olami. Miliyɔ akumi asamalo yɛ kɔpi y’Etange k’Olami kɛ Ngɔndɔ k’ape 1, 1920, iposaka lá etajɛ w’ape. Lá wina wɔsɔ, wananyɔ watshikaka mashinyi w’iyetaka, Masuwa w’ambandji lá mvulu kel’anse. Ntateye má Ngɔndɔ k’anɛyi 14, 1920, watateyɛka mposɛ periodikɛ ketawɔ ambɔ, Âge d’Or, ntepela ente Wetshɔ. Ipa l’ehamo, Yehova atshɔkɔlaka welo w’ilisa ankambi wa l’ɛkɔpa wasɔ.

“Ladjikɛnde iyayale nde olemo wɔ Nkfumi, ayalaka djonyi ndonangha”

“TOTSHIKALE LÁ MVU”

Enkambi wɛ n’kɔmano wɛ Yehova wayalaka l’osasa wɔ nyɛna olemo wɔwɔ edjinge djokanelo djɛwɔ mbokalɔ lonkina. Koko, ambeki wa Bible amɔtshi watshikaka olonghanyelo l’eleko keyalisa ekakasano má 1917 tá 1919. Kɛkɔnge kiyakoke nangha djɛ ndakotshɛ?

Etange k’Olami kɛ Ngɔndɔ k’anɛyi 1, 1920 lá Angɛlɛ, keyalaki la djamba mɔtshi dj’elekɔ l’ɔtɛ wɔ djoyi: “Totshikale lá mvu.” Djamba djɛkɔ djashimelaki ante: “Tolekɔ la djawo ente onto onkfumɔ wolekɔ la nyuma kɛ Nkfumi . . . alekɔ entshupa djɛ mvungɛ akambo walekɔ l’ɔkɔngɔ, . . . ndjala isankfumɔ l’osanga edjinge nkamba etengo ndemba mɔ.”

Efula k’anto w’elolaka wɔlɔ lá etepela wɛsɔ. Antshukanyi amɔtshi wafunaka ambɔ: “Tolekɔ l’eshikekelo ente l’ɔnɔnyi ɔmɔ l’etenyi womboheta, tonanghaka ovunga wɔ nkɔma ɛwɔ wina w’anto ankina iyananghaka olemo w’ipoposanyɛ. . . . Tolekɔ l’eshikikelo ente topangonangha ovunga wɔsɔ lonkina.” Ankambi wayalaki l’osasalo wasɔ, wayalaka l’olemo efula waakongelaki lá ntondo kɛwɔ.

OKAPANYELO WƆ “ZG”

Lá Ngɔndɔ k’asamalo 21, 1920, ambeki wa Bible watateyɛka nangha kampanyɛ k’ekekete kɛ nkapanyɛ “ZG,” ntepela ente onkanda Le mystère accompli. * Lofulo l’ekekete l’enkanda wɛsɔ lowombamaka wina w’iyashimbe enkanda lá 1918.

Ansakodji ankfumɔ apengo wa colporteurs toko, wetamaka djɛ ndjila lɔwɔ l’olemo w’okapanyelo wɔsɔ. “Onto onfkumɔ wolongolisa batisimo l’otshumano wokokaki ndjila lɔwɔ ayalaki ladjɛ nangha l’osasa onkfumɔ. Wananyɔ wananghaka nsawo kɛnɛ: ‘N’kambo mɔ djoyɛmi ladjɛ nangha’ nde, mposɛ ZG,” djɛ nkeketshɛ asakodji dj’iwɔ ndaawilela okoma wɔ kapanyɛ onkanda wɔkɔ. Edmund Hooper avungɔka ante kampanyɛ kɛsɔ kɛpɛyɛka anto efula mbamba kɛ nangha olemo w’ipoposanyɛ wɔ mvulu la mvulu lá wopo wiyotananghaka ntondo. Nde akotshɛka ante, “Totateyɛka nsipisoyɛ k’enkfumɔ kɛlɔmbamaki dj’olemo nanghema tii ta n’tena dj’otale dj’isotakanelaka.”

WAMBOKALƆ NONGHANYƐ OLEMO LÁ ERƆPƐ

Ladjikɛnde ayalaka okakasano nsawola l’Ambeki wa Bible welá ewila enkina wina wɔ Mbandji kɛ ntondo k’andja w’otondo, wɔnanyɔ Rutherford akɔpaka nkeketshɛ wananyɔ wasɔ edjinge nkalɔ nonghanyɛ olemo w’ipoposanyɛ. Djɛko ndeke lá Ngɔndɔ k’enanɛyi 12, 1920, nde nya wananyɔ ankina anɛyi wananghaka lɔkɛndɔ l’otale tá Grande-Bretagne, t’Erɔpɛ edjinge tá Moyen-Orient.

Wɔnanyɔ Rutherford l’Egypte

Wina wɔ Rutherford ndawembola wananyɔ welá Grande-Bretagne, Ambeki wa Bible wananghaka nsanghanyɛ yɛ n’kekete isato edjinge nsanghanyɛ yela n’tshandjawala 12. Lofulo l’anto wingelisa lá nsanghanyɛ yɛkɔ loyalaka etengo 50 000. Djɛ ntepela lá yopasɛ kɛnɛ kelendana la mbembo kɛsɔ, Etange k’Olami ketepelaka ante: “Tolongo tokeketshamaka. Iwɔ walekaka ndjala esanga lá ngandji edjinge l’olemo, anto wayalisa l’okiyano wayɛka ndosasanga.” Lá Paris, wɔnanyɔ Rutherford apɛyɛka lonkina djamba djelekɔ l’ɔtɛ wɔ djoyi ante: “Miliyɔ y’anto yelekɔ la lowiko win’ɔsɔ, wapangovɔ lonkina.” Wina wɔ losanghanyɛ iyatateyɛ, mvulu kelolaka kfu. Anto nkama isato walɔmbaka djɛ ndjewa akambo ankina efula.

N’tshango djɛ jurnalɛ djewoyɛki djamba djepɛyamisa lá mvulu k’ekekete k’etawɔ Royal Albert lá Londres

L’ɔkɔngɔ wɔ mbengo imangha, wananyɔ amɔtshi watshɔka ntowembola Athènes, Caire, edjinge Jɛrusalɛmɛ. Djɛ nkilika anto wɛnyisa mposɛ lá n’tena djɛsɔ, wɔnanyɔ Rutherford adjipolaka mvulu kɛ mbombaka enkanda lá ngando kɛ Ramallah, entshupa la Jerusalɛmɛ. Masɔ nde akalɔka t’Erɔpɛ, edjinge apikaka biro djɛ Europe centrale djɛ enkanda mposaka l’eteyi.

OWAYA W’OMBOPOSƐ AKAMBO WA N’TSHAMBA DJƐ SII LÁ BANDJA

Lá Ngɔndɔ kɛ djuwa 1920, Ambeki wa Bible waposɛka numelo kɛ 27 kɛ Âge d’Or, kɛnyisa ndjolo y’Ambeki wa Bible iyɛnaka l’ɔnɔnyi wɔ 1918. Masuwa w’ambandji, w’isotepelaki má djiko, watshimbaki otsho la yane djɛ mposɛ kɔpi ndekana miliyɔ inɛyi yɛ jurnalɛ yɛsɔ.

Foto kɛ Emma Martin alekɔ lá lokando

Antangi wa jurnalɛ yɛsɔ, wewaka n’kambo djɛ nyɛtshi djekomelisa nkaana Emma Martin. Nkaana Martin ayalaka colporteur kana yat’ekalo lá San Bernardino, Californie. Lá Ngɔndɔ k’asato 17, 1918, nde nya wananyɔ asato, E.Hamm, E. J. Sonnenburg, la E. A. Stevens, wingelaka losanghanyɛ lɔ dambi lɔ Ambeki wa Bible.

Mpame kɛmɔtshi keyalisa nyawɔ atayɛ ndeka Bible. Mpame kɛkɔ ayɛka ndotepela ante: “Ntshɔka tá losanghanyɛ lɔsɔ . . . ladjikɛnde procureur ndeke lontomisa,” ntshɔka t’eteyi ngo djɛ lemi ntɔkɔmɛ kɔɔ kɛ n’kambo. Nde “ewaka kɔɔ kɛ n’kambo” djindahonaka, kɔpi k’onkanda Le mystère accompli. L’ɔkɔngɔ wɔ nshi imanga, wavundaka nkana Martin nya wananyɔ asato wasɔ. Waafunaka ambɔ, wambopendola ɔlɛmbɛ lá nkapanyɛ kɔpi yɛ onkanda wiya shimbe.

Wamamaka Emma nya wananyɔ asato wasɔ lowo edjinge wafunelaka ɛnɔnyi esato wɛ lokando. Lá Ngɔndɔ k’atano 17, 1920, iwɔ waalɔmbɔka mbala efula dj’iwɔ ntshikitanyɛ ikanyi koko watawola, ko waatomaka tá lokando. Koko atayala ilá akambo watshikitanaka tá wɔlɔ.

Lá Ngɔndɔ k’asamalo 20, 1920, wɔnanyɔ Rutherford akɔndɔlaka n’kambo n’tshɔ lá losanghanyɛ l’ekekete lonangemisa lá San Francisco. Weekameyɛki n’kambo wakiyanaka efula lá kɛnɛ kiyananhgela Akristo wasɔ, ko watomelaka presida k’États-Unis telegramɛ. Wafunaka ambɔ: “Tɔmbɛna ente amandɛ wiyilela Mama Martin . . . lá kɛnɛ kelendana la Mpendo k’ɔlɛmbɛ kepalekɔ sii . . . Kɛnɛ kenanghisa ewandji wɛ lɛɛta lá nkamba la lowandji lɔ wɔ . . . ngo djɛ mbamba Mama Martin ilonga . . . ndomama lowo edjinge ndowila tá lokando, . . . ayalaka n’kambo djɛ nyɛtshi efula.”

Loshi lonkina, Presida Woodrow Wilson ndombotona lokando lɔ nkana Martin nya wananyɔ Hamm, Sonnenburg, edjinge Stevens. Lokando l’iyofunela l’ipa sii lokomaka.

L’ekomo k’ɔnɔnyi wɔ 1920, Ambeki wa Bible wayalaka la donga djɛ ndjala l’osasa efula. Olemo welá biro dj’ekekete wotafulaki ngo nfula edjinge Akristo wa nsɔsɔlɔ wayalaka l’osasalo wiyotayalaka la wɔkɔ ntondo, djɛ mpoposanyɛ Onkfumi wɔ Ndjambe etengo nkando kɛ ekakasano w’anto. (Mat. 24:14) Ɔnɔnyi woyaye wɔ 1921, angoyala ɔnɔnyi w’ekekete efula wɔ mpoposanyɛ nsɔsɔlɔ k’Onkfumi.

^ par. 18 Onkanda Le mystère accompli ndeke loyalisa volume y’esambele yɛ onkanda Étude des Écritures. “ZG” ayalaka onkanda woyalisa la loposo lɔ tɛpɛtɛpɛ w’oposisa etengo Etange k’Olami kɛ Ngɔndɔ k’asato 1, 1918. “Z” nsakisolaka Etange k’Olami kɛ Siɔna edjinge “G,” alekɔ dɛta dj’esambele djelá alfabɛtɛ, djesakisola volimɛ yesambele.