Skip to content

Skip to table of contents

Joseph F. Rutherford pamo ni balupua bange musita ubali mukupempula balupua ba mu Bulaya

1920—Tekusyapitile Miaka Mia Imo

1920—Tekusyapitile Miaka Mia Imo

KUTENDEKELA mu miaka ya 1920, bantu bakue Yehova baabiikilue maka palua miilo yaali yapalile kukitika ku ntaanzi. Lileembo lya muaka wa 1920 libaasaakuile lyaali lyalanda nangue “MULOPUE i maka ni lwimbo lwane.”​—Malum. 118:14, King James Version.

Yehova waabapeele maka babo bakasimika baali ni nkulu. Mu ozo muaka, mpendua ya bakolportere ao bapainia yaavulile kufuma pa mia ibili ni makumi abili na basano (225) kufikiila pa mia itatu ni makumi asano (350). Kabili lya mambo, babombi ba masomo ao bakasimika bakilile pa elufu munane (8 000), baatwele ku kitente kikata mpunda palua miilo yabo ya kusimikila. Yehova waabapaalile mu nzila ya kupapia.

KULANGILILA MUTE UKATA

Pa nsiku 21, Muezi wa 03, 1920, Joseph F. Rutherford, lupua abanga watungulula Basambi ba Bibilia, waalandile lyasi lyaali lyalanda eevi: “Mamilioni Aliko Leenu te Akaba Kufua ata Kaniini.” Basambi ba Bibilia baakitile maka eevi kukupa bantu batonene basaangue ku kulonghaana kooko. Baalipiile kimo pakati ka bikuulua bikata saana byali byakitikamo bintu paleepale mu New York City, ni kukasania mikupo elufu mia itatu ni makumi abili (320 000) eevi.

Kazeeti kaali kapunda lyasi lilandile nangue “Mamilioni Aliko Leenu te Akaba Kufua ata Kaniini”

Bantu baaitabiile mu nzila isibanga yaswapiilue. Paantu keekio kikuulua kyali kyaizulamosie bantu elufu isano (5 000), bantu elufu saba (7 000) te baaviindile kukumanamo. Lupungu Lwakue Kamwenenena lwaalandile nangue kooko kwali “kumo pakati ka kulonghaana kukata kabili kwa kukinkizia kwali kusinakituepo na Basambi ba Bibilia ba Kyalo Kyonse.”

Basambi ba Bibilia baamanikile buino kupitila kupunda kulonghaana kwali kwalanda nangue “Mamilioni Aliko Leenu te Akaba Kufua ata Kaniini.” Pa musita kampanda, te baali bamanine nangue mpunda ya Bukolo yaali yapalile kusimikilua mu nzila ikata saana. Inzi, babanga bali ni mute ukata. Ida Olmstead, waatendekele kulonghaana mu 1902, waalandile nangue, “Twaali twamanine nangue bantu basuungiilue mpaalo ingi ku ntaanzi, kabili te twaandilue ata kaniini kubabuila ezio mpunda iweeme bantu batwali twasaakaana naabo mu miilo ya kusimikila.”

KUFUMIA MPAPULO YEETU FWE BEENE

Eevi kusininkizia nangue bali ni bukonto bwa byakulia bya kimupasi, balupua ba ku Beteli baatendekele kufumia mpapulo kampanda bo beene. Baasitile masini ni kuabiika mu kikuulua kya kulipila kyaali mu Aveni 35 ya Myrtle, mu muzi wa Brooklyn, New York. Kufuma ku Beteli waya kooko, pakati paali bikuulua biniini.

Leo Pelle ni Walter Kessler baatendekele miilo ya ku Beteli mu Muezi wa 01, 1920. Walter waalandile eevi: “Musita utwafikile, lupua waali waimaniine miilo ya kufumia mpapulo waatukentele ni kulanda nangue, ‘Muli ni miilo ya kukita mu eezi nsa imo ni nusu yasyalako ntaanzi ya kuya kulia.’ Waatupeele miilo ya kufumia ma karto a bitabu ku kiumba kya kunsina.”

Leo waalangulukile miilo ibaakitile mu busiku bwaakoonkelepo. Waalandile eevi: “Twaapeelue miilo ya kusamba bibumba bya mambo bya kikuulua kufuma pa bulongo. Yaali miilo ya kufisiana saana inaali nsinakitepo ata limo. Inzi yaali miilo yakue Mulopue, kabili keekio i kyalengele iye yaali ya mana.”

Masini aali abombiiwa eevi kufumia Lupungu Lwakue Kamwenenena

Mu milungu iniinisie babombi ba kwipeela bali ni mute, baatendekele kufumia Lupungu Lwakue Kamwenenena. Lupungu Lwakue Kamwenenena lwa pa 01, Muezi wa 02, 1920, lwaafumiiziwe mu mpendua elufu makumi sita (60 000), na masini abanga ali mu kiumba kya bubili kufuma kunsina. Mu wenka ozo musita, balupua baapaangile masini ange mu kiumba kya kunsina. Kutendekela pa kazeeti ka pa nsiku 14 Muezi wa 04, 1920, lupapulo lwa L’Âge d’Or ni lwene lwali lwafumiiwa. Kakiine Yehova waapaalile mute wa babo babombi bakwitonena.

“Yaali miilo yakue Mulopue, kabili keekio i kyalengele iye yaali ya mana”

“TWIKALE MU MUTENDE”

Bantu bakue Yehova baasekeleele miilo yaapaangilue kupia ni kubombela lwa pamo. Inzi, Basambi bamo ba Bibilia baalekeele kubomba pamo ni kuteania, musita wa kinvulunghania kyaatendekele mu 1917 mpaka mu 1919. Ni kiki kyaakitilue eevi kubakwasia?

Lupungu Lwakue Kamwenenena lwa pa 01, Muezi wa 04, 1920, lwaali ni lyasi lyalanda nangue “Twikale mu Mutende.” Lyaali ni musoko wa ntono wa kukinkizia walandile eevi: “Tusininkiziizie . . . nangue kila muntu ali ni mupasi wakue Mulopue . . . eteaniizie kulaba bintu byakipita, . . . eevi kwikala pamo mu buumo ni kubomba pamo twali mubili umo ukwateene.”

Bantu bengi baaitabiile mukupo ozo uweeme. Ba mulume ni mukazi bamo baaleembele eevi: “Twaitabila nangue mu muaka wakipita ni ingeko kyakiba kyali kilubo kwikalasie bila kukita kantu musita bange lubakiba bali mukusimikila. . . . Twaswapila nangue tetukazeziiwa kabili.” Babo babombi baabiikilue maka, baali ni miilo ingi ya kubomba yaali yabapembeele ku ntaanzi.

KUKASANIA LUPAPULO LUFUMINE MU KITABU “LE MYSTÈRE ACCOMPLI

Pa nsiku 21, Muezi wa 06, 1920, Basambi ba Bibilia baatendekele kampanye ikata ya kukasania lupapulo lwaafumine mu kitabu Le Mystère Accompli. Kwali kwasiele mpendua ingi ya bebio bitabu yaali yasuungilue musita keekio kitabu lukyakaniiziwe mu 1918.

Bakasimika bonse, apanasie bakolportere, baakupilue kukwasia miilo ya kukasania lupapulo loolo. “Kila muntu epeele [abatiziiziwe] mu kilonghaano, wa kukita ezio miilo, apalile kuikita wasekeleele. Bobu buye bwali bulanzi bulangiliile bupinguzi bwa kila muntu leenu: ‘Kintu kimo kindi mukukita’​—kusalangania lupapulo lufumine mu kitabu Le Mystère Accompli.” Edmund Hooper waalangulukile nangue ezio yaali kampanye yaabapeele bantu bengi nkeende ya mambo ya kusimikila nsesi kwa nsesi. Waaongeziizie eevi: “Twaatendekele kwinika nangue miilo yaali ya kukitika mu nzila ikata saana itusyali twaswapiile, kabili nangue yaali ni bingi bya kukita.”

KUPAANGA KUPIA MIILO MU KYALO KYA BULAYA

Paantu kubuilana mpunda pamo ni Basambi ba Bibilia mu byalo binge kwali kwaaviizie musita wa Bului bwa Mambo bwa Kyalo, Lupua Rutherford waatonene kubakoselezia babo balupua ni kupaanga kupia miilo ya kusimikila. Pakaako, pa nsiku 12, Muezi wa 08, 1920, weene pamo ni bange balupua baatendekele bulendo bwaleepele bwa kuya ku Uingereza ni mu byalo binge.

Lupua Rutherford lwali mu Misri

Musita Rutherford lwaafikile mu kyalo kya Uingereza, Basambi ba Bibilia baakitile kulonghaana kukata kutatu ni kulonghaana 12 kwa bantu bonse. Bantu bonse baaizile ku kulonghaana baafikile elufu makumi asano (50 000) eevi. Lupungu Lwakue Kamwenenena lwaalandile eevi palua kooko kupempulua: “Babibuza baasaansamusiiziwe ni kukoseleziiwa. Baakilile kukwatana mu buumo ni mu ntono kabili ni mu miilo, ni bengi baali batiokele mutima baasaansamukile.” Mu muzi wa Paris, Lupua Rutherford waalandile kabili lyasi lyaali lyalanda nangue “Mamilioni Aliko Leenu te Akaba Kufua ata Kaniini.” Musita waatendekele leelio lyasi bantu baaizuile. Bantu mia itatu baaloombele bamane bingi palua leelio lyasi.

Kilangililo kyali kyapunda lyasi lyaakitilue mu kikuulua kya Royal Albert kya mu London

Mu milungu yaakoonkelepo, balupua kampanda baaendeele mu mizi ya Atene, Kairo, ni Yerusalemu. Paantu bantu bengi baasaansamukiile mpunda mu ezio mizi, Lupua Rutherford waabiikile depo ya bitabu mu muzi ukata wa Ramallah, mu peepi ni Yerusalemu. Kisia, waabuelele ku Bulaya ni kutendekezia Biro Ikata ya mu Bulaya ni kupaanga mpapulo itendeke kufumiiwa mu ezio Biro.

KULANGILILA PASWETELE KUTIONUA KWA NSAAMBU

Mu muezi wa 09, 1920, Basambi ba Bibilia baafumiizie kazeeti kaali kaibeleele ka nimero 27 ka L’Âge d’Or, kaalangiliile paswetele masaanzo aapatile Basambi ba Bibilia mu 1918. Alia masini a bubili teaali alaala, aafumiizie mpendua ikilile pa milioni ina ya kaako kazeeti.

Foto yakue nkazi Emma Martin

Bakabeleenga ba kaako kazeeti baasomene mpunda palua milandu yakue Emma Martin isyali ya nsaambu. Nkazi Martin waali kolportere mu muzi wa San Bernardino, mu California. Pa nsiku 17, Muezi wa 03, 1918, ozu nkazi pamo ni balupua bange batatu, E. Hamm, E. J. Sonnenburg, ni E. A. Stevens, baasaakeene pamo eevi kukita kulonghaana kwa Basambi ba Bibilia.

Mwalalume umo waaizile kulonghaana, taali wakoonkele kusambilila Bibilia. Waalandile eevi, ‘Naaile ku kulonghaana kooko . . . natuminue na biro yakue zuuzi. Naaile kooko eevi kukeba busininkizio.’ Waapatile ‘busininkizio’ bwaali wakeba, lupapulo lwa Le Mystère Accompli. Nsiku iniini kisia paapo, nkazi Martin pamo ni balupua bange batatu baakwetue. Baasitaakilue nangue baationene muzilo paantu baasalanganiizie keekio kitabu kyali kyakaniiziwe.

Emma pamo ni benakue, baasaangilue baali ni kilubo ni kupingulua kukakua miaka itatu mu buloko. Pa nsiku 17, Muezi wa 05, 1920, baakaniinue kutuiliziiwa kabili, pakaako baapoozelue mu buloko. Inzi, kisia musita uniini, bintu byaalulukile ni kuwaama.

Pa nsiku 20, Muezi wa 06, 1920, ku kulonghaana kukata kwaakitikile mu muzi wa San Francisco, Lupua Rutherford waalandile bintu byaasaangile babo balupua. Bakatuilizia baaunvuile kipuki palua bebio byaakitiilue babo Bakristu, pakaako baamuleembeele kateeka wa kyalo kya États-Unis. Baaleembele eevi: ‘Twamona bupinguzi . . . palwakue Nkazi Martin . . . bwakikwatua pensina muzilo utunguluile miilo ya Butiifutiifu, butionene nsaambu . . . Kintu kyakikita bakulu ba bupinguzi kupitila kubombia buviinde buli na biro yabo eevi . . . kumutea . . . Nkazi Martin . . . ni kisia kupaanga mu bukengezi milandu eevi apoozue mu buloko, twamona bobo kuya bwali . . . bubiifi.’

Ni busiku bwaakoonkelepo, kateeka Woodrow Wilson, waapuisiizie ezio milandu yakue Nkazi Martin pamo ni balupua Hamm, Sonnenburg, ni Stevens. Baakakwilue.

Ku mpeleezio ya muaka wa 1920, Basambi ba Bibilia baali ni bintu bingi bya kubalengia basaansamuke. Miilo ku kitente kili kyatungulula yaatwaliliile kutana. Kabili kukila ntaanzi, Bakristu bakisinka baapundile na mute nangue Bukolo Bwakue Leeza i buli ni buviinde bwa kupuisia maavia a bantu. (Mat. 24:14) Muaka waakoonkelepo, i kulanda nangue 1921, waali kabili muaka wa mana wa kupunda kisinka kya Bukolo.