Skip to content

Skip to table of contents

Mukwesu Joseph F. Rutherford abeenzinyina nobakaswaya ku Europe

1920—Myaka Iili 100 Yainda

1920—Myaka Iili 100 Yainda

KUZWA kumatalikilo aamyaka yakuma 1920, bantu ba Jehova bakalilisungwide kuucita mulimo wakukambauka. Mu 1920, bakasala lugwalo lwamwaka lwakuti, “Jehova ninguzu zyangu ndwiimbo lwangu.”—Int. 118:14, The Bible in Tonga 1963.

Jehova wakabayumya bakambausi aaba basungu. Mumwaka ooyo, mweelwe wabapainiya wakayungizyika kuzwa ku 225 kusika ku 350. Alimwi kwaciindi cakusaanguna, basikumwaya ibainda ku 8,000 bakatuma lipooti yabo yamumuunda kumaofesi mapati. Jehova wakaulongezya kapati mulimo wabo.

KUTONDEZYA BUSUNGU KAPATI

Mu March 21, 1920, Joseph F. Rutherford, walo aciindi eeco iwakali kusololela Basikwiiya Bbaibbele, wakapa makani aakajisi mutwe wakuti, “Millions Now Living Will Never Die” (Mamiliyoni Aabantu Ibapona Lino Tabakafwi). Basikwiiya Bbaibbele tiibakasiya muntu naba omwe ciindi nobakali kutamba bantu ibakajisi luyandisisyo kutegwa bajanike kumuswaangano ooyu. Bakabbadelela ŋanda imwi mpati akati kamaanda aakucitila zisobano mu New York City alimwi bakamwaya tupepa twakutamba bantu ituli 320,000.

Nyuzipepa iyakali kwaambilizya makani aakuti “Millions Now Living Will Never Die

Kwakasika bantu banji kapati kwiinda mbobakali kuyeeyela Basikwiiya Bbaibbele. Bantu ibainda ku 5,000 bakazula muŋanda eeyo, mpoonya ibali 7,000 tiibakanjila. Kujatikizya muswaangano ooyu, Ngazi Yamulindizi imwi yakaamba kuti, “Ooyu ngumwi wamiswaangano iyakazwidilila akati kamiswaangano njobakacita ba International Bible Students.

Basikwiiya Bbaibbele bakazyibwa kapati akaambo kakwaambilizya kuti “millions now living will never die” (mamiliyoni aabantu ibapona lino tabakafwi). Aciindi eeco, tiibakamvwisya kuti mulumbe wa Bwami weelede kwaambilizyigwa mumasena manji. Nokuba boobo, bakatondezya busungu kapati. Ba Ida Olmstead, ibakatalika kujanika kumiswaangano mu 1902 bakaamba kuti, “Twakalizyi kuti bantu boonse bayooba azilongezyo zibotu kapati kumbele, alimwi twakali kubaambila makani mabotu aaya aabo mbotwakali kuyaanya mumulimo wamumuunda.”

KULIPANGILA MABBUKU EESU

Kutegwa cakulya cakumuuya civwule, bakwesu ku Beteli bakatalika kusimba mabbuku. Bakaula zibelesyo akuzibikka muŋanda njobakabbadelela ku 35 Myrtle Avenue, mu Brooklyn, New York, munsi-munsi a Beteli.

Ba Leo Pelle alimwi aba Walter Kessler bakatambwa kubelekela ku Beteli mu January 1920. Ba Walter bakaamba kuti, “Notwakasika, mulangizi wacibeela cakusimba mabbuku wakatulanga akwaamba kuti, ‘Kwasyaala buyo woola lyomwe acisela kuti ciindi cakulyookezya masyikati cikkwane.’ Mpoonya bakatupa mulimo wakunyamuna zibbokesi zyamabbuku kuzwa muŋanda yakuyobweda mabbuku.”

Ba Leo balayeeya icakacitika buzuba bwakatobela nobakati: “Wakali mulimo wesu kusalazya bwaanda ibwaansi muŋanda eeyo. Ooyu wakali mulimo wadooti ngondatakalina buzuba ndabeleka. Pele wakali mulimo wa Jehova, eeco ncocakapa kuti kauyandika.”

Muncini iwakali kubelesyegwa kusimba Ngazi Yamulindizi

Mumvwiki buyo zisyoonto, Ngazi Yamulindizi yakatalika kusimbwa abakwesu balisungwide. Mamagazini aali 6,000 aa Ngazi Yamulindizi yamu February 1, 1920, akasimbwa muŋanda yamujulu yabili. Mpoonya muŋanda iimbi, bakwesu bakabikka muncini uusimba ngobakali kwiita kuti Battleship. Kutalikila mu April 14, 1920, The Golden Age (magazini lino iitwa kuti Sinsimuka!) ayalo yakatalika kupangwa. Cilisalede kuti Jehova wakakulongezya kusoleka kwabakwesu aabo ibakalisungwide.

“Wakali mulimo wa Mwami, eeco ncocakapa kuti kauyandika”

“ATUKKALE MULUUMUNO”

Bantu ba Jehova basyomeka bakakkomana akaambo kakubukulusyigwa kwamulimo alimwi akuyanzana kumiswaangano. Nokuba boobo, Basikwiiya Bbaibbele bamwi bakalicilekede kuyanzana ambunga ciindi camapenzi kuzwa mu 1917 kusikila mu 1919. Ino ncinzi icakeelede kucitwa kutegwa bagwasyigwe?

Ngazi Yamulindizi yamu April 1, 1920, yakajisi cibalo cakuti “Atukkale Muluumuno.” Caluyando yakakulwaizya Basikwiiya Bbaibbele aabo kuti: “Tulisinizyide kuti boonse aabo ibayanda kumvwida Jehova balaluba kulubizya kwabo nkobakacita musyule, akusangana bantu ba Leza kutegwa bacite mulimo wakwe.”

Banji bacita kweelana amajwi aaya aaluzyalo. Banabukwetene bamwi bakalemba kuti: “Kwaamba masimpe, kwakali kulubizya kwiile kukkala buyo taandabale kakuli bamwi bakajisi bubi kukambauka. . . . Tusyoma kuti kunyina notuyakuleya alimwi.” Babelesi aaba ibakabukulusyigwa bakajisi milimo minji iyakali kubalindila.

KUMWAYA “ZG”

Mu June 21, 1920, Basikwiiya Bbaibbele bakatalika kumwaya “ZG” bbuku lijisi civwumbyo cuuba-uba lyakuti The Finished Mystery. * Kwakayobolwa mweelwe mupati wabbuku eeli ciindi nolyakalesyegwa kumwaigwa mu 1918.

Basikumwaya boonse, ikutali buyo bapainiya, bakatambwa kutola lubazu kumwaya bbuku eeli. “Kufwumbwa muntu uubbapatizyidwe mumbungano iili yoonse uukonzya kutola lubazu weelede kucita oobo cakulisungula. Lino aaya aabe makanze aaumwi aumwi aakuti: ‘Cintu comwe ncencita nceeci’—kumwaya ZG.” Ba Edmund Hooper bakaamba kuti ooyu mulimo wakubeleka kuŋanda aŋanda, kubantu banji wakali wakusaanguna. Bakayungizya kuti, “Twakatalika kumvwisya izyakajatikizyidwe mumulimo iwakali kuyookomena kwiinda mbotwakali kuyeeyela.”

KUBUKULUSYA MULIMO KU EUROPE

Mbwaanga kubandika a Basikwiiya Bbaibbele mumasi aambi cakali ciyumu ciindi ca Nkondo Yakusaanguna Yanyika Yoonse, Mukwesu Rutherford wakali kuyanda kubakulwaizya bakwesu aaba alimwi akubukulusya mulimo wakukambauka. Aboobo mu August 12, 1920, walo alimwi abakwesu bambi bone bakatalika lweendo lulamfwu lwakuunka ku Britain, Continental Europe, alimwi aku Middle East.

Mukwesu Rutherford ku Egypt

Ciindi mukwesu Rutherford naakaswaya ku Britain, Basikwiiya Bbaibbele bakacita miswaangano yacooko yotatwe alimwi amiswaangano yaabuleya iili 12. Bantu ibakajanika bayeeyelwa kuti bakali 50,000. Mubufwaafwi, kujatikizya kuswaya ooku, Ngazi Yamulindizi yakaamba kuti: “Balongwe besu aaba bakakulwaizyigwa kapati. Bakayanzana umwi amweenzinyina akubeleka antoomwe, alimwi eeco cakabakkomanisya.” Ku Paris, Mukwesu Rutherford alimwi wakapa makani aakuti “Millions Now Living Will Never Die” (Mamiliyoni Aabantu Ibapona Lino Tabakafwi). Naakatalika makani, ŋanda mobakabede bantu yakalizwide. Bantu ibali 300 bakalomba kuti bapegwe twaambo tuyungizyidwe kujatikizya makani aayo.

Cikwankwani icitondezya makani aakapegwa ku London’s Royal Albert Hall

Nsondo zyakatobela, Mukwesu Rutherford abeenzinyina bakaswaya ku Athens, Cairo, alimwi aku Jerusalem. Kutegwa bantu ibakatondezya luyandisisyo mumasena aaya bagwasyigwe, Mukwesu Rutherford wakajalula Ofesi ya Mutabi mudolopo lya Ramallah, munsi-munsi a Jerusalem. Mpoonya wakajokela ku Europe akujalula Ofesi ya Mutabi ku Central European alimwi akupanga bubambe bwakuti mabbuku kaasimbwa mpeena aawo.

KUYUBUNUNA KUTALULAMA

Mu September 1920, Basikwiiya Bbaibbele bakamwaya The Golden Age (magazini lino iitwa kuti Sinsimuka!) ya No. 27, yalo iyakayubununa kupenzyegwa kwa Basikwiiya Bbaibbele mu 1918. Muncini uusimba iwakali kwiitwa kuti Battleship, iwaambwa kumatalikilo, wakali kubeleka syikati amasiku kusimba mamagazini aa Sinsimuka! eeyi aayinda ku 4 miliyoni.

Cifwoto caba Emma Martin caku Polisi

Babali bamagazini eeyi bakabala kujatikizya makani aaba Emma Martin aagambya. Mucizyi Martin wakali mupainiya ku San Bernardino, California. Mu March 17, 1918, walo abakwesu aaba botatwe, E. Hamm, E. J. Sonnenburg, alimwi a E. A. Stevens, bakajanika kumuswaangano wa Basikwiiya Bbaibbele basyoonto.

Mwaalumi umwi iwakajanika amuswaangano ooyu, tanaakajisi makanze aakwiiya Bbaibbele. Kumbele wakaamba kuti, “Ndakaunka kumuswaangano ooyu . . . kwiinda mukutumwa abakuofesi yababetesi munkuta. Ndakaunkila kuyooyandaula bumboni.” Wakabujana “bumboni” mbwaakali kuyandaula, nkokuti bbuku lya The Finished Mystery. Nokwakainda buyo mazuba masyoonto, Mucizyi Martin alimwi abakwesu aabo botatwe bakaangwa. Bakapegwa mulandu wakutyola mulawo uutegwa Espionage Act, kwiinda mukumwaya bbuku lyakakasyidwe.

Mucizyi Emma abakwesu aaba bakajanwa amulandu, aboobo bakaangwa myaka yotatwe. Mu May 17, 1920, nobakacita apiilu ziindi zinji pele kabatazwidilili, bakatalika kupika ntolongo. Nokuba boobo, tiilyakalampa, zintu zyakabota.

Mu June 20, 1920, Mukwesu Rutherford wakaamba zyakabacitikila kumuswaangano wacooko ku San Francisco. Baswiilizi bakausa kapati kuli ceeci cakabacitikila Banakristo aaba, mpoonya bakazuminana kulemba telegilamu kumuleli wacisi ca United States. Bakalemba kuti: “Kwaangwa . . . kwaba Mrs. Martin . . . kwiinda kubelesya mulawo uutegwa Espionage takululeme pe . . . Ntaamu yakabwezyegwa ababelesi bamfwulumende kwiinda mukubelesya nguzu nzyobajisi . . . kuteya . . . Ba Mrs. Martin . . . akubapa mulandu wakuti babikkwe muntolongo . . . tailuleme.”

Buzuba bwakatobela, Muleli wacisi Woodrow Wilson wakamulekelela Mucizyi Martin, Mukwesu Hamm, Sonnenburg alimwi a Stevens. Mpoonya bakazwa muntolongo.

Kumamanino aamwaka wa 1920, Basikwiiya Bbaibbele bakajisi twaambo tunji twakabakkomanisya. Mulimo kumaofesi mapati wakazumanana kuyaambele, alimwi kwiinda lyoonse, Banakristo bakasimpe bakali kwaambilizya cabusungu kuti Bwami bwa Leza bulikke mbobuyakumana mapenzi aabantu. (Mt. 24:14) Mwaka wakatobela, nkokuti wa 1921, wakaba mwaka mupati wakwaambilizya kasimpe ka Bwami.

^ munc. 18 Bbuku lyakuti The Finished Mystery yakali volyumu yaciloba lyabbuku lyakuti Studies in the Scriptures. “ZG” lyakali bbuku lyakwiiya ilyakajisi civwumbyo cuuba-uba, ilyakasimbwa kaili magazini ya Ngazi Yamulindizi yamu March 1, 1918. “Z” yakali kwiiminina magazini ya Zion’s Watch Tower, mpoonya “G,” ibbala lyaciloba mualufabbeti, yakali kwiiminina volyumu yaciloba.