Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

Joseph Rutherford chu amakgapitsin natalan akxni kilakgolh kʼEuropa.

1920: titaxtunita akgtum ciento kata

1920: titaxtunita akgtum ciento kata

AKXNI xtsukuma kata 1920, xkachikin Jehová lu xtlawaputunkgo taskujut nema xʼamakgolh tlawakgo. Laksakkgolh uma texto xla kata 1920: «Kilitliwakga chu kintakilhtlin wa JAH» (Sal. 118:14, Reina-Valera, 1909).

Chu xlikana pi Jehová kamatliwakglhli umakgolh tiku xatapaxuwan xlichuwinamputunkgo xTachuwin. Uma kata, tiku colportores o precursores xlitaxtukgo lu taliwakalh, xʼanan 225 chu takgatsilh 350. Chu xlimakgtumku, liwaka akgtsayan mil tiku xlichuwinankgo Dios, malakgachakgolh xʼinformejkan chuna la lichuwinankgolh Dios anta niku xpulalinkan taskujut. Jehová lu kasikulunatlawalh xlakata taskujut nema aku xʼamakgolh tlawakgo.

XATAPAXUWAN LICHUWINANKGO DIOS

Kilhtamaku 21 xla marzo kata 1920, Joseph Rutherford, tiku xpulalin uma kilhtamaku taskujut nema xtlawakgo xLikgalhtawakgananin Biblia, mastalh taʼakgchuwin «Lhuwa millones tiku lamakgo uku nikxni katinikgolh». Tiku xLikgalhtawakgananin Biblia palha liskujkgolh xlakata nakawanikgo latamanin tiku tlakg xkatsiputunkgo pi xʼankgolh kgaxmatkgo uma taʼakgchuwin. Sakuakgolh akgtum xalanka teatro xalak Nueva York chu maʼakgpitsikgolh max akgtutu ciento akgpuxam mil invitaciones.

Maktum periódico makatsininan xlakata taʼakgchuwin «Lhuwa millones tiku lamakgo uku nikxni katinikgolh».

Lu kaks malakawaninan la xlilhuwa latamanin kikgaxmatkgolh uma taʼakgchuwin. Kilakgolh liwaka 5,000 latamanin, lu xtsamakan anta kʼauditorio, chu 7,000 latamanin tamakgxtakgkgolh kkilhtin. Revista Makatsinina kxaʼinglés lichuwinalh pi uma tuku lalh «wa pulaktum tamakxtumit nema tlakg xalanka tlawakgonit xLikgalhtawakgananin Biblia tiku wilakgolh xlikalanka Katiyatni».

Tiku xLikgalhtawakgananin Biblia xwankgonit lu kalakgapaska xlakata lichuwinankgolh pi «Lhuwa millones tiku lamakgo uku nikxni katinikgolh». Uma kilhtamaku ni liwana xʼakgatekgskgo pi lhuwaku taskujut xlitatlawat xwanit xlakata xlichuwinankgolh xTamapakgsin Dios. Maski chuna, lu xpaxuwamakgolh. Ida Olmstead, tiku tsukulh an ktamakxtumit kkata 1902, wa: «Xakkatsiyaw pi latamanin xʼamakgolh makglhtinankgo lhuwa tasikulunalin, chu wa xlakata nikxni ktachokgow nakkalitachuwinanaw xalaktlan tamakatsinin».

IMPRIMIRLIKGO XLIKGALHTAWAKGAKAN

Xlakata xkgalhikgolh likgalhtawakga, natalan tiku kskujkgo kBetel xʼakstukan tsukukgolh imprimirlikgo makgapitsi likgalhtawakga. Tamawakgolh tuku xʼamakgo limaklakaskinkgo chu wilikgolh kʼedificio nema ksakuakgoni kʼavenida Myrtle número 35, anta kBrooklyn (Nueva York), lakatsu kBetel.

Leo Pelle chu Walter Kessler tsukukgolh skujkgo kBetel enero kata 1920. Walter lichuwinalh: «Akxni kchaw, tiku xlakgayawakanit imprenta kinkalakakxilhni chu kinkawanin: “Tsankgajku akgtum hora a itat xlakata nawayanaw”. Wa xlakata kinkawanin pi xakaw tiyayaw cajas niku xtajumakgo libros nema xwilakgolh ksótano».

Leo lichuwinalh tuku lalh lichali: «Kinkalakgchan nakxakayaw patsaps kxapulana piso xla edificio. Nikxni xakakxilhnit akgtum patsaps nema lu lixkajnit. Pero lu tlan kitaxtulh, xlakata wa xtaskujut Malana xwanit».

Prensa plana niku xʼimprimirlikan The Watch Tower.

Ni akglhuwa semanas titaxtulh, makgapitsin natalan tiku xatapaxuwan xmakgtayanamakgolh xʼimprimirlimakgolh The Watch Tower (kxaʼespañol, La Torre del Vigía). Anta niku xtlakawan likgalhtawakga nema lilakgapaskan prensa plana nema xwi kxlikilhmaktiy piso, imprimirlika 60,000 copias xla revista número 1 xla febrero kata 1920. Chu anta ksótano, natalan wilikgolh niku xʼimprimirlikan likgalhtawakga nema xlimapakuwikgo Acorazado. Nachuna xʼimprimirlikan revista The Golden Age, nema la uku limapakuwikan ¡Despertad! Xapulana número nema imprimirlika anta wa revista 14 xla abril kata 1920. Liwana tasiya pi Jehová sikulunatlawalh xtaskujutkan umakgolh tiku xatapaxuwan skujkgolh.

«Lu tlan kitaxtulh, xlakata wa xtaskujut Malana xwanit»

«KALILATAMAW TAKAKSNI»

Kskujnin Jehová tiku ni xmakgxtakgkgo tsukuparakgolh tlawakgo xtaskujutkan xlakata xtakanajlakan chu xlipaxuwakgo akxtum xkatatawilakgo xnatalankan. Pero makgapitsin xLikgalhtawakgananin Biblia xmakgxtakgkgonit xkachikin Dios lata 1917 chu 1919, lu tuwa xwankgonit umakgolh kata. ¿La tlan xkamakgtayaka?

Anta krevista The Watch Tower 1 xla abril kata 1920, xlimin artículo «Kalilatamaw takaksni» chu tuku xlichuwinan xlimasiya tapaxkit, anta xwan: «Liwana kkatsiyaw [...] pi putum tiku kgalhikgo xʼespíritu Malana [...] nialh katilakapastakkgolh tuku titaxtunit, [...] makxtum natawilakgo chu akxtum naskujkgo chuna la akgtum makni».

Lhuwa tiku tlan makgamakglhtinankgolh umakgolh laktlan tachuwin. Akgtum tamakgaxtokgat tsokgwililh: «Lu nitlan kitaxtulh xlakata nitu ktlawaw kata nema titaxtulh chu amakgapitsin xlichuwinamakgolh Dios. [...] Nikxni ktamakgatliniputumparayaw uma tiji». Lata tsukuparakgolh lichuwinankgo Dios, umakgolh natalan xkgalhikgo lhuwa taskujut.

MAKGPITSIKGO «ZG»

Kkilhtamaku 21 xla junio kata 1920, xLikgalhtawakgananin Biblia matsukikgolh akgtum lanka campaña xlakata namakgpitsikgo «ZG», uma likgalhtawakga xmakni ni palha xwanit nema xwanikan The Finished Mystery (El misterio terminado). * Lhuwa libros xkamakikanit akxni wanka pi nialh xʼama tamakgpitsi kkata 1918.

Putum tiku xlichuwinankgo Dios, chu ni kajwatiya colportores, kawanika pi xmakgtlawakgolh uma campaña. Maktum likgalhtawakga lichuwinalh: «Putum congregaciones, putum tiku tamunukgonita tiku tlan namakgtlawakgo uma taskujut xatapaxuwan xlitlawatkan. Wa uma tuku nawanaw kimputumkan: “Kaj pulaktum ktlawa”: nakmasta ZG». Edmund Hooper lichuwinalh pi uma campaña lhuwa tiku xlimakgtumku xlichuwinamakgolh Dios kʼakgatunu chiki. Chu wampa: «Ktsukuw akxilhaw pi uma taskujut lu makgat xʼama chan ni xawa la xaklakpuwanitaw».

LAKKAXWILIPARAKAN TASKUJUT KʼEUROPA

Xlakata tuwa xwanit nakatachuwinankan xLikgalhtawakgananin Biblia xalak alakatanu países akxni xlama xaPulana Guerra xLikalanka Katiyatni, tala Rutherford xkamakgpuwantiniputun chu lakkaxwilipa natalichuwinan Dios. Wa xlakata, 12 xla agosto kata 1920, xla chu kgalhtati natalan ankgolh kalakgapaxialhnankgo natalan xalak Gran Bretaña, kʼEuropa continental chu kʼOriente Medio.

Akxni tala Rutherford kilalh kʼEgipto.

Anta kʼGran Bretaña, xLikgalhtawakgananin Biblia lakkaxwilikgolh akgtutu laklanka tamakxtumit chu akgkutiy laktsu tamakxtumit niku tlan xʼankgolh latamanin. Talakpuwan pi max kilakgolh 50,000 latamanin. Uma revista lichuwinalh akxni kalakgapaxialhnanka natalan: «Natalan lu tlan kamamakgkatsinika chu kamakgpuwantinika. Tlakg makxtum xwilakgo xlakata xlapaxkikgo chu la kskujnanimakgolh Dios. Chu talipuwan nema xkgalhikgo kxnakujkan tapaxuwan kitaxtulh». Anta kParís, tala Rutherford mastapa taʼakgchuwin «Lhuwa millones tiku lamakgo uku nikxni katinikgolh». Anta kʼauditorio nialhla tiku xtanu. Akxni sputli uma tamakxtumit, akgtutu ciento latamanin tlakg xkatsiputunkgo xlakata uma.

Cartel nema xlichuwinan taʼakgchuwin nema mastaka anta kRoyal Albert Hall kLondres.

Semanas nema titaxtukgolh, makgapitsin natalan ankgolh kalakgapaxialhnankgo natalan xalak Atenas, El Cairo chu Jerusalén. Xlakata nakamakgtayakan latamanin tiku tlakg xkatsiputunkgo xalak umakgolh kachikinin, tala Rutherford wa pi anta kRamala, nema wi lakatsu kJerusalén, anta xwilika likgalhtawakga. Alistalh taspitpa kʼEuropa chu wa pi xtawi Oficina xla Europa Central, niku na xʼimprimirlika likgalhtawakga.

WANKGO TUKU NITLAN XTATLAWAMA

Septiembre kata 1920, tamakgpitsilh número 27 xla revista The Golden Age, nema lu xlakaskinka xwanit xlakata xlichuwinan la kaputsastalanika xLikgalhtawakgananin Biblia kkata 1918. Acorazado, nema lichuwinawa, xʼimprimirlima tantaku chu tantaskaka liwaka akgtati millones xla uma número.

Xfoto tala Emma Martin akxni malakgsiyaka.

Tiku xlikgalhtawakgakgo akxilhkgolh tuku xwan xlakata Emma Martin, chatum colportora xalak San Bernardino (California, Estados Unidos). Kilhtamaku 17 xla marzo kata 1918, xla chu kgalhtutu natalan, Edward Hamm, Edward Sonnenburg chu Ernest Stevens, kilakgolh kʼakgtum aktsu tamakxtumit xla xLikgalhtawakgananin Biblia.

Chatum tiku anta xwi ni xʼanit xlakata nakatsini tuku wan Biblia. Alistalh wa: «Kkilalh kʼuma tamakxtumit xlakata chuna kilimapakgsikgolh tiku xkalakputsananimakgolh xLikgalhtawakgananin Biblia. Anta xakwi xlakata nakputsa tuku tlan xkalimalakgsiyaka». Chu tekgsli tuku xputsama: maktum libro nema wanikan El misterio terminado. Ni akglhuwa kilhtamaku titaxtulh, kachipaka tala puskat Martin chu kgalhtutu natalan lakchixkuwin. Kalimawakaka pi xlakatawakamakgolh limapakgsin nema xlilakgapaskan Ley de Espionaje xlakata xmakgpitsimakgolh libro nema ni xmastakan talakaskin namakgpitsikan.

Xkgalhtatikan kalimawakaka pi lakatsalakgolh limapakgsin chu katamaknuka akgtutu kata kpulachin. Kkilhtamaku 17 xla mayo kata 1920 nialhla tuku tlawakgolh xlakata ni nakatamaknukan kpulachin, chu katamaknuka kpulachin. Pero kaj lakapala wi tuku talakgpalilh.

Kxalanka tamakxtumit nema tatlawalh kSan Francisco 20 xla junio kata 1920, tala Rutherford lichuwinalh tuku xtitaxtunit. Tiku anta xwilakgolh, xlakata nitlan xlimakgkatsimakgolh tuku titaxtukgolh umakgolh natalan, malakgachanikgolh akgtum telegrama mapakgsina xalak Estados Unidos. Niku xwan: «Nitlan kʼakxilhaw la malakgaxokgemaka [...] puskat Martin [...] xlakata wanka pi lakatsalama ley de espionaje. [...] Kmalakgsiyamaw tuku nitlan tlawakgolh [...] tiku kgalhikgo limapakgsin [...] xlakata xlimawakakgolh tuku nitlan [...] puskat Martin [...] chu alistalh lakkaxwilikgolh taʼakgsanin xlakata tlan xtamaknukgolh kpulachin».

Lichali, mapakgsina Woodrow Wilson lakapala wa pi nialhtu xkalimawakaka tala puskat Martin chu natalan lakchixkuwin Hamm, Sonnenburg chu Stevens. Katamakxtuka kpulachin.

Akxni ksputma kata 1920, xLikgalhtawakgananin Biblia xkgalhikgo tuku lhuwa tlan xlipaxuwakgo. Taskujut nema xtatlawama niku pulalinkan putum taskujut tlakg xtalhuwima chu xaxlikana kstalaninanin Cristo lu xliskujmakgolh xlakata nalichuwinankgo pi xTamapakgsin Dios kajwatiya tlan nakalakkaxtlawani xtaʼakglhuwitkan latamanin (Mat. 24:14). Chu kkata 1921, lu tlan xʼama kakitaxtuni xlakata xlichuwinankgolh xaxlikana xlakata Tamapakgsin.

^ párr. 18 El misterio terminado wa xlipulaktujun volumen xwanit xla libro Estudios de las Escrituras. Likgalhtawakga «ZG» wa nema imprimirlika uma número 1 xla marzo kata 1918 nema ni palha xwanit xmakni, revista xla The Watch Tower. Letra «Z» xkilhchanima xapulana letra xla Zion’s Watch Tower, chu letra «G», xkilhchanima xliʼakgtujun letra xla abecedario chu xlipulaktujun volumen.