Exeni ambe enga jataka

Índisi jimbo nirani

Joseph Rutherford ka máteru erachicha engaksï Europa japka.

1920: sieni uéxurhini nitamastia

1920: sieni uéxurhini nitamastia

UÉXURHINI 1920 inchamanisï, Jeobaeri ireta kánikua tsípixapti imani ánchikuarhita jimbo engaksï úpiringa. Arini karakatanksï erakuspti para i uéxurhini: “Juchiti uinhapikua ka juchiti pirekua jindesti JAH” (Sal. 118:14, Reina-Valera, 1909).

Jeoba uinhaperantaaspti ini aianhpirichani. Imani uéxurhini 225 prekursoricha jarhaspti, tátsekuaksï niáraspti 350 jarhani. Ka i primeru uéxurhinispti engaksï jukari 8,000 aianhpiricha axantapka imecheri informi imani ofisinecha jimbo enga juchari ánchikuarhita exenhenga. Ka Jeoba ambakiti ambe jingoni újchakuraaspti.

KÁNIKUA TSÍPIKUA JINGONKSÏ AIANHPISÏNDI

Jurhiatikua 21 de marsuni 1920 jimbo, Joseph Rutherford, enga jiánisï Bibliaeri jorhenguarhiricheri ánchikuarhitani orhejtsïkuenga, nitamataraspti arini arhijtsïkperatani: “Uánikuecha engaksï iásï irekani jaka nóksï méni uarhiati”. Bibliaeri jorhenguarhirichaksï uánikua ambe úspti paraksï pʼímarhiani imechani engaksï uékenga jorhenguarhini. Rentarisptiksï sánderu kʼéri auditoriuni ma jini Nueva York ka etsakuasptiksï ma 320,000 pʼímarperakuechani.

Aianhpinhasïndi periodikurhu ma jimbo arhijtsïkperata “Uánikuecha engaksï iásï irekani jaka nóksï méni uarhiati”.

Sánderu uánikua kʼuiripu niáraspti eskaksï na xáni erokuarhini japka Bibliaeri jorhenguarhiricha. Uininhaspti auditoriuru, jukari 5,000 inchanhaspti ka 7,000 kʼuiripu uérakua pakaraspti. I mismu rebista enga inglesi jimbo uérapka uandaspti eska “i tánguarhikua jindespka enga sánderu sési uérakuapka Bibliaeri jorhenguarhirichani engaksï iápurisï anapuecha nípka”.

Bibliaeri jorhenguarhirichaksï niáraspti kánikua mítekateni engaksï arini ambe aianhpipka “uánikuecha engaksï iásï irekani jaka nóksï méni uarhiati”. Jiánisïksï nótki kurhangusïrendi eska útasï kánikua ánchikuarhita jarhaspka para Reinueri ambe aianhpini. Joperuksï seguirixapti kánikua tsípini. Ida Olmstead, enga 1902 jimbo uénapka nirani tánguarhikuecharhu, uandaspti: “Mítespkachi eskaksï kʼuiripuecha úpiringa kʼérati kóntperatechani jatsiani, jimbochisï méntkisï iáminduechani aianguauenga ambakiti ambe engachi aianhpini jámani jarhenga”.

IMPRIMIRIUASÏNDIKSÏ IMECHERI PUBLIKASIONICHANI

Paraksï jatsiani publikasionichani, erachicha engaksï Beteli japka uénasptiksï imecha mismu imprimiriuani máru publikasionichani. Piaasptiksï mákinechani engaksï xáni uétarhipiringa ka edifisiuruksï ma peeraaspti engaksï rentaripka númeru 35 enga kʼéri xanharu Myrtle japka, jini Brooklyn, Beteli no iauani.

Leo Pell ka Walter Kessler, eneruni 1920 jimboksï uénaspti marhuani Beteli. Walter uandapti: “Engachi niárapka, erachi enga exenga ánchikuarhita imprentarhu, eratesptijtsïni ka arhintsïni: ‘Ma ora ka terujkani kueratasïndi para tʼirenhani tsípa anapu’. Ísï jimbo, karatataraasptijtsïni sotanuru uératini kajechani engaksï libruecha jatapka”.

Leo uandantasïndi ambe enga úkuarhipka ísï pauandikua: “Juchari ánchikuarhita jindespti paredichani juparhiantani primeru pisu edifisiuru. No méni exexapka xáni jásï ambe. Joperu marhuaspti jimboka jindespka para Jeoba”.

Mákina enga imprimiriuenga The Watch Tower.

Máru semanecha jimbojku, máru erachichaksï imprimirixapti The Watch Tower (utusï jimbo, La Torre del Vigía). Mákinarhu ma enga segundu pisuru japka, 60,000 kopiechanksï imprimiriuaspti i rebisteri enga jindepka númeru 1 febrerueri de 1920. Ka sotanuruksï peeraspti mákinani engaksï arhienga Acorazado. Ístu, imprimirinhasïrendi rebista The Golden Age, enga iásï jindekia ¡Tsínharhi! Primeru númeru enga jima imprimirinhapka jindespti 14 de abriliri de 1920. Jeoba újchakuraspti ánchikuarhitani engaksï ima erachicha xáni jánguarhintapka úni.

“Joperu marhuaspti jimboka jindespka para Jeoba”

“JU JE MÁJKU KʼÉRI JARHANI PÍNANDIKUA JINGONI”

Ambakiti Jeobaeri marhuarichaksï ménderu uénaspti úni imecheri ánchikuarhitani ka sésiksï nitamakuarhisïrendi erachicha jingoni jarhani. Joperu máru Bibliaeri jorhenguarhirichaksï jurajkusptia Jeobaeri kúnguarhikuani uéxurhini 1917 ka 1919 jimbo ísï, ini uéxurhinicha jimbo kánikua úkua jukaspti. ¿Nénaksï úpirini jarhuatanhani i erachicha?

Rebista The Watch Tower 1 de abriliri de 1920, uéraspti ari jorhenguarhikua “Moremos en paz”, enga kánikua uékperakua jingoni pʼímarhiauenga: “Seguruchi jarhaska [...] eska iáminduecha engajtsï kámajka Táteri espirituni [...] uékasïngajtsï jurajkuni ióntki anapu ambe, [...] májku kʼéri jarhani ka ísï jámani komu siengajtsï májku kuerpuepiringa”.

Uánikuechaksï jiókuarhispti imani pʼímarperakuani. Temungurhiri ma karaspti: “No sésichi úspka engachi ísï jukari ma uéxurhini nóteru jánguarhintapkia ka máteruechaksï [aianhpini jarhani]. [...] Nóteruchi méni uékasïnga jurajkuni ini xanharuni”. Engaksï ménderu uénapka úni ini ánchikuarhitani, íksï ánchikuarhiricha kánikua ambe jatsispti para úni.

ETSAKUSÏNDIKSÏ “ZG”

Jurhiatikua 21 de juniu de 1920, Bibliaeri jorhenguarhirichaksï uénaspti kʼéri kampania ma paraksï etsakuni “ZG” publikasioni ma enga taparhakua kuatapiti jukapka enga pʼitakata japka librueri The Finished Mystery (El misterio terminado). * Uánikua libruechaksï patsanhaspti jiáni engaksï 1918 jimbo nóteru jiarhitanhapkia etsakuni ini libruni.

Iámindu aianhpirichanksï pʼímarhiaspti ini kampaniarhu ka no solu prekursorichani. Publikasioni ma uandaspti: “Iámindu kúnguarhikuecha, iámindu kʼuiripuecha engaksï itsï atakuarhitini jaka engaksï uéjka aianhpini ini kampaniarhu jatsistiksï para tsípikua jingoni ísï úni. Uékasïngachi eskaksï iáminduecha ísï uandaaka:‘Úxaka ambe ma’: Íntspini “ZG”. Edmund Hooper, uandantaspti eskaksï uánikuecha ini kampania jimbo uénaspka aianhpini kʼumanchikuecharhu: ka ístu uandantaspti: “Uénaspkachi kuenta íntskukuarhini eska i ánchikuarhita sánderu etsakurhipiringa ka eskachi na eratseni japka”.

MÉNDERU AIANHPINHASÏNDI JINI EUROPA

Jimboka úkua jukaspka para máteru paisirhu anapu Bibliaeri jorhenguarhiricha jingoni uandontskuarheni, jiáni enga Primera Kʼéri Uarhiperakua Interu Parhakpinirhu úkuarhini japka, erachi Rutherford uékasïrendi uinhaperantaani ka úni eska ménderu aianhpinhapiringa. Ísï jimbo, 12 de agostuni 1920 jimbo, ima ka máteru tʼámu erachichaksï niraspti Gran Bretaña, Europa continental ka Oriente Medio.

Erachi Rutherford enga Egiptu japka.

Gran Bretaña, Bibliaeri jorhenguarhirichaksï tanimu kʼéri tánguarhikuechani uáspti ka 12 tánguarhikua sapirhatichani. Ma 50,000 kʼuiripuecha ísïksï niraspti iámindu tánguarhikuecha jimbo. Ka rebista arini ambe uandantaspti engaksï erachicha pʼorhembiapka: “Erachichaksï kánikua sési pʼikuarherantaspti ka tsípini. Sánderuksï uékperasïrendia ka májku kʼériksï ánchikuarhini. Ka engaksï uánikuecha kómu pʼikuarherani japka, iásïksï kánikua tsípixaptia”. Jini París, erachi Rutherford ménderu nitamataraspti ini arhijtsïkperatani “Uánikuecha engaksï iásï irekani jaka nóksï méni uarhiati”. Auditoriuru nóteru nema jatanhisïrendia, ka enga kʼamakurhipkia, 300 kʼuiripuechaksï uékasïrendiksï sánderu ambe jorhenguarhini.

Sïranda ma enga aianhpini japka arhijtsïkperata ma enga úkuarhipka Royal Albert Hall jini Londres.

Máteru semanecha jimbo, máru erachichaksï niraspti Atenas, El Cairo ka Jerusalén. Para imani kʼuiripuechani jarhuataani engaksï uékenga jorhenguarhini indeni lugaricha jimbo, erachi Rutherford kʼumanchikua ma jimbo peeraasti publikasionichani jini Ramala enga Jerusalen no iauani japka. Tátsekua, kʼuanhatsentaspti Europa ka jima Beteli ma úspti, nani enga ístu publikasionicha imprimirinhaapiringa.

UANDANTASÏNDIKSÏ AMBE MA ENGA NO JURHIMBIKUA JINGONI ÚKUARHIPKA

Septiembrini 1920 jimbo, uéraspti númeru 27 The Golden Age, jukaparhakuespti jimboka uandantasïrenga na engaksï no sési kánhapka Bibliaeri jorhenguarhiricha 1918 jimbo. Mákina enga arhinhenga acorazado, jurhiakua ka chúrikua imprimiriuaspti jukari kuatro miioni kopiechani inde rebisteri.

Fotu ma engaksï Polisiecha pʼitapka Emma Martin.

Imecha engaksï arhintega, arhintasptiksï ambe enga nitamakuarhipka Emma Martin, prekursora ma San Bernardinu anapu (California, Estados Unidos). 17 de marsuni 1918 jimbo, Martin ka tanimu erachicha, Edward Hamm, Edward Sonnenburg ka E. Stevens nirasptiksï Bibliaeri jorhenguarhiricheri tánguarhikua sapichu ma jimbo.

Ma enga jima japka no niraspti para Bibliaeri ambe jorhenguarhini. Ísï tátsekua uandaspti: “Niraspka imani tánguarhikuarhu, jimbokajtsïni polisiecha axaspka. Jima jarhaspka jimbokani jirinhaxapka ambe ma”. Ka exentaspti ambe enga jirinhani japka: libruni El misterio terminado. Ka engaksï nitamapkia máru jurhiatikuecha, jupikaasptiksï pirenchi Martin ka imani tanimu erachichani. Arhiasptiksï eskaksï no kurhajchaspka leini engaksï ísï etsakuapka libruechani jimbokaksï no sésikua jatsipka para ísï úni.

Tʼáperanksï arhinhaspti eskaksï no sési ambe úspka ka eskaksï tanimu uéxurhini ónhanhapiringa. 17 de maiuni 1920 jimbo, nóteruksï ambe ma jimbo úsptia kuájpinhani, ísï jimboksïsï ónhanhapti. Joperu mátirku iámindu ambe mójtakurhispti.

Jurhiatikua 20 de juniu 1920 jimbo, erachi Rutherford, kʼéri tánguarhikua ma jimbo jini San Francisco, uandantaspti ambe engaksï erachicha nitamakuarhini japka. Iáminduecha engaksï jima japka, kánikuaksï ikiaspti engaksï xáni no sési kánhapka ima erachicha. Ima erachichaksï telegrama ma axakuspti Estados Unidos anapu presidentini. Jima arhisïrendi: “Exesïngachi eska no jurhimbikua ambeska engaksï úni jaka [...] uarhiiti Martin jingoni [...] engaksï arhijka eska no kurhajchaska leini. [...] Uandantasïngachi ambe engaksï polisiecha no sési úka [...] imecheri juramukuani úraparini [...] trampaksï ma jatsikukusti [...] Martinini [...] ka tátsekuaksï chkuanderakua ambe uandaspti imeri ambe paraksï ónhani”.

Ísï pauandikua, presidenti Woodrow Wilson, jirejiresï mójtakuspti ambe engaksï juramuticha úni japka Martin, erachi Hamm, Sonnenburg ka Stevens jingoni. Erachichaksï petanhantaspti.

Para 1920 kʼamarani jámani, Bibliaeri jorhenguarhirichaksï uánikua ambe jimbo tsípixapti. Ánchikuarhita enga únhenga jima enga exenhenga juchari ánchikuarhita, seguirixapti sánderu kanini ka jurhimbiti kristianuechaksï sánderu ánchikuarhixapti para aianhpini eska Tata Diosïri Reinujkusï uáka kenditaani iámindu kʼuiripuecheri uandanhiatechani (Mat. 24:14). Ka máteru uéxurhini jimbo 1921, sánderu aianhpinhapirindia jurhimbikua ambe Reinueri.

^ párr. 18 The Finished Mystery septimu libruespti ima libruecheri engaksï arhinhaenga Estudios de las Escrituras. “ZG” jindespti publikasioni ma enga taparhakua kuatapiti jukapka, ka ísï imprimirinhaspti komu The Watch Tower numeru 1 marsueri de 1918. “Z” primera letraespti rebisteri Zion’s Watch Tower ka “G” septimu letra abesedariueri, arhikuekasïrendi eska septimu libruespka.