Ochan ta banti te bintik yichʼoje

Baan ta sleojiʼbal

Te Joseph Rutherford sok yantik ermanoetik ayik ta Europa.

1920: kʼaxix tal sien jaʼbil

1920: kʼaxix tal sien jaʼbil

TA JAʼBIL tal 1920, te lum yuʼun Jehová bayal yip yoʼtanik ta spasel te aʼtel ay ta swentaike. Ta 1920 la stuuntesik te teksto ini: «Ha quip soc ha jcʼayoj te Jehová» (Sal. 118:14).

Te Jehová la yakʼbey yip yoʼtan te jcholkʼopetike. Ay 225 prekursoretik-a, pero ta 1920 toy yajtalul, kʼot ta 350. Jaʼ sbabial buelta te kʼaxem ta 8 mil publikadoretik la stikun bael informe yuʼunik ta ofisina sentral. Akʼbotik bendision yuʼun te Jehová.

LA SCHOLIK SKʼOP DIOS SOK SBUJTSʼ YOʼTANIK

Ta 21 yuʼun marso ta 1920, te Joseph Rutherford, te jaʼ swentainoj-a te yaʼtelik te Estudianteetik yuʼun Biblia, la skʼases te diskurso te sbiilinej «Millones que ahora viven no morirán jamás». Te ermanoetik la spasik tulan ta spasel inbitar te ants winiketike. La smajanik jun mukʼul teatro ta Nueva York sok la spukik 320 mil inbitasion.

Lokʼ ta periodiko sbiil te diskurso «Millones que ahora viven no morirán jamás».

Kʼaxto jich kʼotik-a te bitʼil nopbil yuʼunike. Kʼaxem ta 5 mil ta tul ants winiketik kʼotik, noj ta jkʼaxel te teatro sok ay 7 mil ta tul te ma ochikix-ae. Te rebista ini te lokʼ ta ingles jich la yal: «Maʼyuk jich stsoboj sbaik-a te Estudianteetik yuʼun Biblia ta swolol Balumilal».

Te Estudianteetik yuʼun Biblia la yichʼik naʼbeyel sbaik ta swenta te la spukbeyik skʼoplal te diskurso «Millones que ahora viven no morirán jamás». Mato kʼoem ta yoʼtanik-a te bayaltoxan ya skʼan ya yichʼ cholel te skʼop Diose, pero la spasik sok sbujtsʼ yoʼtanik. Te ermana Ida Olmstead te jajch ta bael ta tsoblejetik ta 1902, jich la yal: «Jnaʼojtik te bayal bendision ya xjuʼ ya yichʼik te ants winiketik, jaʼ yuʼun maʼyuk bin-ora la jkom jbatik ta yalel te lek yachʼil kʼop ta stojol spisil te ants winiketike».

JAJCH SPASIK IMPRIMIR PUBLIKASIONETIK

Swenta spisil-ora ay publikasionetik, te ermanoetik ta Betel jajch spasik imprimir. La smanik jun makina sok la yakʼik ta na te smajanojik ta numero 35 ta avenida Myrtle, ta Brooklyn (Nueva York), te nopol yiloj sba sok te Betel.

Te Leo Pelle sok te Walter Kessler jajchik ta aʼtel ta Betel ta enero ta 1920. Te Walter jich la yal: «Te kʼalal kʼootik ta imprenta, jich la kichʼtik albeyel: ‹Ayto skʼan jun ora sok olil yuʼun ya xweʼotik›, xchi. Jaʼ yuʼun la yakʼ jkʼechtik moel kajaetik yuʼun libro te ay ta yalanil na».

Te Leo la schol te bin kʼax ta yan kʼajkʼal: «La jkusbeytik spajkʼul te sbabial piso yuʼun te na majanbile. Maʼyuk jich kiloj-a te bayal abake. Pero lek te bin la jpastik, melel jaʼ yuʼun te Kajwaltike».

Te makina te ya spas imprimir The Watch Tower.

Ta cheʼoxebnax semana, chaʼoxtul boluntarioetik la spasik imprimir The Watch Tower (ta español, La Torre del Vigía). Ta imprenta yuʼun te schebal piso la yichʼ pasel imprimir 60 mil kopia yuʼun te rebista 1 yuʼun febrero ta 1920. Ta yalanil na te ermanoetik la yakʼik yan makina te la yakʼbeyik sbiilin Acorazado. Jaʼnix jich la yichʼ pasel imprimir te rebista The Golden Age, te sbiilinej ta ora ini ¡Wikʼame asit! Te sbabial rebista la yichʼ pasel imprimir tey-ae, jaʼ te 14 yuʼun abril ta 1920. Chikan ta ilel te Jehová la yakʼbey bendision te j-abatetik yuʼun te tulan aʼtejike.

«Lek te bin la jpastik, melel jaʼ yuʼun te Kajwaltike»

«LAMALUK KʼINAL KUʼUNTIK»

Te j-abatetik yuʼun Jehová te jun yoʼtanike jajch spasik yan buelta te aʼtelil sok la smulanik sjokinel te yermanotakike. Pero ta 1917 kʼalal ta 1919 ay chaʼoxtul Estudianteetik yuʼun Biblia te la yijkitayik te organisasion. ¿Bin-utʼil ya xjuʼ ya yichʼik koltayel?

Te artikulo «Lamaluk kʼinal kuʼuntik» te lokʼ ta rebista The Watch Tower 1 yuʼun abril ta 1920, jich la yal: «Jnaʼojtik [...] te spisil te machʼatik ay ta yoʼtanik te espiritu yuʼun te Kajwaltike [...] ya schʼay ta yoʼtanik te bintik kʼaxemixe, [...] jun-nax ya x-ayinik, jich kʼoem te bitʼil jun-nax ay te bakʼetalile».

Bayal machʼatik kʼot ta yoʼtan te bin la yichʼ alele. Jtul ermano sok yinam jich la yalik: «Kʼaxem ta jun jaʼbil te ma la jcholtik skʼop Dios, maba lek la kaʼiy jbatik yuʼun. [...] Maʼyuk bin-ora jich ya jpastikxan». Te ermanoetik-abi jajch spasik yan buelta te aʼtelile.

JAJCH SPUKIK TE «ZG»

Ta 21 yuʼun junio ta 1920, te Estudianteetik yuʼun Biblia jajch spukik te rebista «ZG» te lokʼ ta libro The Finished Mystery (El misterio terminado). * Bayal rebista la skʼejik kʼalal ta 1918 te gobierno la yal te maba ya yichʼix pukele.

Te publikadoretik sok te prekursoretik la yichʼik ikʼel ta spukel te «ZG». Jun publikasion jich la yal: «Spisil te machʼatik yichʼojikix jaʼ te ya xjuʼ ya xkoltaywanik, ya skʼan ya spasik sok sbujtsʼ yoʼtanik. Jichuk ay ta koʼtantik: ‹Te bin ya jpase›: jaʼ te ya jpuk te ZG». Te Edmund Hooper la yal te ay machʼatik jaʼ sbabial buelta lokʼik ta scholel skʼop Dios ta nanatik. La yalxan: «Jajch jtatik ta ilel te kʼaxtoxan ya xmukʼub te aʼtelil ini te maʼyuk jich kilojtik-ae».

LA YICHʼXAN CHAJPANEL TE AʼTELIL TA EUROPA

Ta skaj te maʼyuk bitʼil ya skʼoponik te ermanoetik te ayik ta yantik nasionetik ta yorail te Primera Guerra Mundial, te ermano Rutherford bajt yakʼbey smukʼul yoʼtanik sok bajt schajpan te scholel skʼop Diose. Ta 12 yuʼun agosto ta 1920, bajt sok chantul ermanoetik ta Gran Bretaña, Europa continental sok ta Oriente Medio.

Te ermano Rutherford ay ta Egipto.

Te ermanoetik ta Gran Bretaña la schajpanik oxeb mukʼul tsoblejetik sok dose tsoblejetik. Ayniwan kʼotik 50 mil ta tul ants winiketik. Jun rebista jich la yal: «Te ermanoetik lek la yaʼiy sbaik sok mukʼub kʼinal la yaʼiyik. Jun-nax ayik ta swenta te kʼuxul oʼtanil sok te scholel skʼop Dios. Te mel-oʼtan ay ta yoʼtanik-ae, kʼatpʼuj ta tseʼel oʼtanil». Ta París, te ermano Rutherford la skʼases yan buelta te diskurso «Millones que ahora viven no morirán jamás». Maʼyuk machʼa ya xjuʼ ya x-ochix-a te banti la yichʼ pasel te tsobleje. Te kʼalal laj te tsobleje, 300 ta tul ants winiketik ay bin la sjojkʼoyikxan.

Jun anunsio yuʼun te diskurso te la yichʼ kʼasesel ta Royal Albert Hall ta Londres.

Cheʼoxeb semana ta patil, chaʼoxtul ermanoetik la yulaʼtayik te Atenas, El Cairo sok te Jerusalén. Te ermano Rutherford la sle jun lugar ta Ramala te nopol yiloj sba sok te Jerusalén yuʼun tey ya yichʼ akʼel-a te publikasionetik, jich ya yichʼik koltayel te machʼatik ya smulanik te skʼop Diose. Ta patil sujt bael ta Europa sok tey la yakʼ-a te ofisina te banti ya yichʼ pasel imprimir publikasionetik.

LA YAKʼIK TA NAʼEL TE BIN MA STOJILUKE

Ta septiembre ta 1920, lokʼ te rebista The Golden Age, numero 27, maba pajal sok te yantik rebistae, melel jaʼ la scholbey skʼoplal te utsʼinel la yichʼik te Estudianteetik yuʼun Biblia ta 1918. Te makina, te Acorazado sbiil, la spas imprimir ta kʼajkʼal ajkʼabal kʼaxem ta 4 miyon te rebista-abi.

Sfoto te Emma Martin kʼalal la yichʼ chukel.

Te machʼatik la skʼoponik te rebista la yilik tey-a te bin kʼax ta stojol te Emma Martin, jtul prekursora te nainem ta San Bernardino (California, Estados Unidos). Ta 17 yuʼun marso ta 1918, te ermana ini sok oxtulxan ermanoetik, Edward Hamm, Edward Sonnenburg sok te Ernest Stevens, kʼotik ta jun tsoblej yuʼun te Estudianteetik yuʼun Biblia.

Ay jtul te machʼa kʼote, pero ma jaʼuk bajt yaʼiy te skʼop Diose. Jich la yal: «Te polisia la stikunon bael ta tsoblej yuʼun ya jle pruebaetik». La sta te prueba, jpajk libro yuʼun te El misterio terminado. Cheʼoxeb kʼajkʼal ta patil, te ermana Martin sok te oxtul ermanoetik la yichʼik chukel. Akʼbot smulinik te la skʼaxuntayik te ley ta spukel jun libro te ma xjuʼ ta pukele.

La yichʼik albeyel te chantul ermanoetik te ya yichʼik chukel oxeb jaʼbil. Manchukme la skʼanik koltayel yuʼun ya spejkʼanik te jayeb jaʼbil ya yichʼik chukele, ma juʼ yuʼunik, ta 17 yuʼun mayo ta 1920 la yichʼik chukel. Pero ay bin kʼot ta pasel te ma smaliyojik-ae.

Ta 20 yuʼun junio ta 1920, te ermano Rutherford la schol te eksperiensia ta jun mukʼul tsoblej ta San Francisco. Te machʼatik kʼotik ta mukʼul tsoblej la smel yoʼtanik yuʼun te la yichʼik chukel te ermanoetik-abi, jaʼ yuʼun la stikunbeyik jun karta te presidente yuʼun te Estados Unidos, jich la stsʼibayik: «Ma stojiluk te ya yichʼ chukel te Emma Martin [...] Ya jpaskotik denunsiar te bin la spasik te polisiaetik [...] te la stuuntesik te yaʼtelik ta sloʼlayel te Emma Martin [...] sok te la sleik bin ya yakʼbeyik smulin yuʼun ya schukik-a».

Ta yan kʼajkʼal, te presidente Woodrow Wilson ta oranax la yal ta mantal te yakuk yichʼik lokʼesel ta chukel te ermana Martin sok te ermanoetik Hamm, Sonnenburg sok te Stevens.

Ta slajibal tal te jaʼbil 1920, kʼax tseʼel yoʼtanik-a te Estudianteetik yuʼun Biblia. Yak ta mukʼubel-a te aʼtelil ta ofisinaetik, te smelelil jchʼuunjeletik yakik ta scholel-a te jaʼnax te Wentainel yuʼun Dios ya slajin te wokolil te ay ta Balumilal (Mat. 24:14). Ta jaʼbil 1921 ya scholikxan ta lek-a te Wentainel yuʼun te Diose.

^ parr. 18 Te libro El misterio terminado jaʼ te sjukebal bolumen yuʼun te Estudios de las Escrituras. Te «ZG» la yichʼ pasel imprimir bitʼil jun rebista ta 1 yuʼun marso ta 1918. Te «Z» jaʼ ya skʼan ya yal te sbabial letra yuʼun te Zionʼs Watch Tower, te «G» jaʼ te sjukebal letra yuʼun te abesedario, jaʼ ya skʼan ya yal te sjukebal bolumen.