Kʼelo li kʼusi yichʼoje

Batan ta saʼobil

Li Joseph Rutherford xchiʼuk li yantik ermanoetik kʼalal ay ta vulaʼal ta Europae.

1920: leʼ xa ta sien jabile

1920: leʼ xa ta sien jabile

LI TA slikebaltik 1920, li s-organisasion Jeovae baxbolik tajek ta sventa li abtelal chlik spasike. Xi chal li teksto la stʼujik ta sventa li jabil taje: «Jaʼ jmakobbail li Jeovae xchiʼuk jaʼ kipal» (Sal. 118:14).

Li Jeovae la stsatsubtasbe yoʼonton li baxbol jcholmantaletik taje. Li vaʼ jabil taje, kʼotik ta 350 li colportoretik ti jaʼ jech toʼox ojtikinbil li prekursoretike, yuʼun kʼajomal toʼox oyik 225. Sba to velta jech ti mas ta vaxakmil jcholmantaletik la stak batel s-informeik li ta smeʼ nail abtelale. Jaʼ yuʼun, labal sba kʼu yelan akʼbatik bendision yuʼun li Jeovae.

BAXBOLIK TA CHOLMANTAL

Li ta 21 yuʼun marso ta 1920, li Joseph Rutherford ti jaʼ toʼox tsbeiltas li abtelal tspasik li Jchanolajeletik ta Vivliae la sjelubtas li mantal ti xi sbie: «Ta smiyonal noʼox krixchanoetik ti kuxulik avie muʼyuk xa bu chchamik-o». Li ermanoetike laj yakʼ tajek yipalik ta stakel ta ikʼel li buchʼutik oy ta yoʼontonik mantale. La xchʼamunik li teatro mas mukʼ li ta Nueva Yorke xchiʼuk la spukik te van 320 mil uni vunetik sventa stakik ta ikʼel li krixchanoetike.

Jlik periodiko chalbe skʼoplal li mantal «Ta smiyonal noʼox krixchanoetik ti kuxulik avie muʼyuk xa bu chchamik-o».

Muʼyuk malabil ti jech yepal krixchanoetik chkʼote. Yuʼun kʼotik mas ta voʼmil krixchanoetik, noj tajek li teatroe, jaʼ yuʼun ta spat xa komik li yan vukmile. Xi laj yal li revista The Watch Tower ti jaʼ xa Li Jkʼel-osil ta toyol avie: «Muʼyuk bu jech ilbil-o li tsobajel la spasik li Jchanolajeletik ta Vivlia ta sjunul balumile».

Li ermanoetike laj yichʼik ojtikinel ta skoj ti la spukbeik skʼoplal ti «ta smiyonal noʼox krixchanoetik ti kuxulik avie muʼyuk xa bu chchamik-o». Li vaʼ jabile, mu toʼox xaʼibeik smelolal ti ep to abtel skʼan xichʼ pasel ta sventa li Ajvalilale. Akʼo mi jech, baxbolik tajek ta abtel. Xi laj yal li Ida Olmstead ti lik kʼotuk ta tsobajel ta sjabilal 1902: «Jnaʼojkutik ti tstaik epal bendision li krixchanoetike, jaʼ yuʼun muʼyuk laj kikta jbakutik ta xcholbel mantal».

TSPAS IMPRIMIR SVUN STUKIK

Sventa oyuk sveʼelik ta mantale, lik spasik imprimir junantik vunetik li ta Betele. La sman yabtejebik xchiʼuk laj yichʼik batel li ta xchʼom naik ta avenida Myrtle ta Brooklyn (Nueva York), numero 35 ti nopol xil Betele.

Li Leo Pelle xchiʼuk li Walter Kessler lik tunikuk ta Betel ta enero ta 1920. Xi laj yal li Waltere: «Kʼalal likʼotkutike, la skʼelunkutik xchiʼuk xi laj yalbunkutik li buchʼu sbainoj li imprentae: ‹Skʼan to jun ora xchiʼuk oʼlol li yorail veʼlile›. Jaʼ yuʼun, laj yalbunkutik ti jkuchkutik lokʼel li livroetik ta kaja ti te oy ta jun kuarto ta yut balumile».

Xi laj yal Leo ta sventa li kʼusi kʼot ta pasel ta yokʼomale: «La jpokutik li yibel na ta baʼyel pisoe. Toj echʼ xa noʼox ikʼ. Pe ta skoj ti jaʼ sventa Jeovae, mu jecheʼuk noʼox laj kakʼ kipalkutik».

Li makina ti tspas imprimir li revista The Watch Tower.

Ta jayib noʼox xemanae, lik spasik imprimir li revista The Watch Tower junantik ermanoetik ti baxbolik tajeke. Li ta xchibal pisoe, laj yichʼ pasel imprimir 60 mil li revista 1 yuʼun fevrero ta 1920. Li ta kuarto ta yut balumile, te laj yichʼ akʼel jun makina ti Acorazado sbie. Te laj yichʼ pasel imprimir xtok li The Golden Age ti jaʼ xa li ¡Vikʼiluk me jsatik! avie, li baʼyel revista lokʼe jaʼ li 14 yuʼun avril ta 1920. Jamal xvinaj ti akʼbatik bendision yuʼun Jeova li baxbol ermanoetike.

«Ta skoj ti jaʼ sventa Jeovae, mu jecheʼuk noʼox laj kakʼ kipalkutik»

«JMOJUK TSOBOLUTIK»

Li yajtuneltak Jeova ti tukʼ yakʼoj sbaike lik skʼupinik yan velta li yabtelike xchiʼuk ti jmoj oyik xchiʼuk li yermanotakike. Pe li ta sjabilal 1917 kʼalal ta 1919, oy kʼusi la snuptanik, yuʼun laj yiktaik komel s-organisasion Jeova junantik ermanoetik. ¿Kʼuxi laj yichʼik koltael?

Li The Watch Tower ta 1 yuʼun avril ta 1920 la slokʼes jun mantal ti xi sbie: «Jmojuk tsobolutik». Xi laj yal li revista taje: «Jnaʼojkutik ta melel ti skotol li buchʼutik tskʼan chchʼunbeik smantal Jeovae chchʼay ta sjolik li kʼusitik muʼyuk lek la spasik ta voʼnee xchiʼuk ti jmoj xa tsobol chtunik ta stojolal Dios xchiʼuk li yermanotakike».

Ep buchʼutik kʼot ta yoʼontonik li mantal taje. Xi laj yal jun nupultsʼakale: «Mu lekuk ti mas ta jun jabil te noʼox echʼ kuʼunkutik kʼakʼal kʼalal jaʼo yakalik ta cholmantal li yan ermanoetike. Jaʼ yuʼun, jnopojkutik ti chkakʼbekutik yipal li cholmantale». Kʼalal likik yan velta li ermanoetike, laj yakʼik venta ti ep to abtelal skʼan pasele.

LA SPUKIK JLIK LIVRO

Li ta 21 yuʼun junio ta 1920, li Jchanolajeletik ta Vivliae la spasik jun kampanya sventa spukik li livro ti pim spat ti jaʼ sbi The Finished Mystery (Li kʼusi muʼyuk nabil ti lajem xae) ti jaʼ li svukubal volumen li livro Estudios de las Escrituras sbie. Ep la snakʼik komel kʼalal skʼan toʼox xichʼ pajesel spukel ta 1918.

Skotol jcholmantaletik koltavanik li ta kampanya taje, maʼuk noʼox li prekursoretike. Xi laj yal jlik vune: «Skotol li jcholmantaletik ti yichʼojik voʼe xuʼ xkoltavanik li ta kampanya mi oy ta yoʼontonike. Xiuk skʼan xalike: ‹Jtos noʼox li kʼusi ta jpase: spukel li livroe›». Li Edmund Hooper laj yal ti ep buchʼu jaʼ to sba velta la xcholik mantal ta naetik li ta kampanya taje. Xi to laj yale: «Muʼyuk jnopojkutik ti ch-epaj to batel mas li kabtelkutike».

YICHʼ CHAPANEL YAN VELTA LI ABTELAL TA EUROPAE

Ta skoj li Baʼyel Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, li ermanoetike mu xa xuʼ skʼopon sbaik xchiʼuk li yantik ermanoetik ta yantik lume. Jaʼ yuʼun, li ermano Rutherford la spatbe yoʼontonik xchiʼuk la xchapan yan velta ti kʼu yelan chichʼ cholel mantale. Jech oxal, li ta 12 yuʼun agosto ta 1920, bat xchiʼuk chanvoʼ ermanoetik ta Gran Bretaña, ta Europa continental xchiʼuk Oriente Medio.

Te oy ta Egipto li ermano Rutherford.

Li ta Gran Bretañae, li ermanoetike la xchapanik oxib asamblea xchiʼuk 12 tsobajel sventa skotol krixchanoetik. Ta skotole, jutuk mu 50 mil kʼotik. Xi chal li revista The Watch Tower: «Li ermanoetike xkuxet xa yoʼonton laj yaʼi sbaik xchiʼuk jun xa yoʼontonik. Mas xa skʼanoj sbaik xchiʼuk mas xa tsobol ch-abtejik. Jaʼ yuʼun, lik muyubajikuk». Li ermano Rutherford la sjelubtas yan velta ta París li mantal «Ta smiyonal noʼox krixchanoetik ti kuxulik avie muʼyuk xa bu chchamik-o». Ti bu la stsob sbaike mu xa x-ochik-o. Kʼalal tsuts li tsobajele, oxib sien krixchanoetik la skʼan snabeik skʼoplal li kʼusi laj yaʼiike.

Jlik vun ti chalbe skʼoplal li mantal jelav ta Royal Albert Hall ta Londres.

Te van jayibuk xemana ta tsʼakale, junantik ermanoetike batik ta vulaʼal ta Atenas, El Cairo xchiʼuk ta Jerusalén. Sventa xichʼ koltael ta mantal li buchʼutik te nakalike, li ermano Rutherforde laj yakʼ jun yavil vunetik li ta jteklum Ramala ti te xkom ta stsʼel Jerusalene. Ta tsʼakale, sut batel ta Europa xchiʼuk la slikes jun Ofisina ta Europa Central ti bu tspasik imprimir vunetike.

LAJ YALIK TI MUʼYUK TUKʼ CHAPANVANIKE

Li ta septiembre ta 1920, laj yichʼ pukel li revista The Golden Age numero 27 ti jaʼ chalbe skʼoplal li kontrainel laj yichʼik li ermanoetik ta 1918. Li makina ti Acorazado sbie la spas imprimir ta kʼakʼal akʼobal mas ta chanib miyon li revista taje.

Slokʼol Emma Martin kʼalal laj yichʼ tsakel batele.

Li buchʼutik la skʼelik li revista taje laj yakʼik venta li kʼusi kʼot ta stojolal li Emma Martin, jun prekursora ti likem ta San Bernardino (California, Estados Unidos). Li ta 17 yuʼun marso ta 1918, li ermana xchiʼuk li ermano Edward Hamm, Edward Sonnenburg xchiʼuk li Ernest Stevens ayik ta jun tsobajel ti la spasik li Jchanolajeletik ta Vivliae.

Jun vinik ti kʼot ta tsobajele maʼuk ta skoj ti oy ta yoʼonton chchikinta li mantale. Ta tsʼakale, laj yal ti jaʼ takbil batel yuʼun li snail chapanobbail sventa xbat sabe smul li ermanoetike. La sta li kʼusi yakal tsaʼe: li livro Li kʼusi muʼyuk nabil ti lajem xae. Kʼalal echʼ jayibuk kʼakʼale, tsakatik batel li ermana Martin xchiʼuk li oxvoʼ ermanoetike. Tikʼbat smulik ti mu la xchʼunbeik smantal ajvalil ti yaloj ti mu stakʼ spukik li livroe.

Laj yalik ti oy smul xchanvoʼalike, jaʼ yuʼun albatik ti chchukatik oxib jabile. Li ta 17 yuʼun mayo ta 1920, mu xa stakʼ kʼusi spasik sventa spoj sbaik, jaʼ yuʼun batik onoʼox ta chukel. Pe jel ta anil li kʼusi yakal chkʼot ta pasele.

Li ta 20 yuʼun junio ta 1920, li ermano Rutherford laj yalbe sloʼil xkuxlejal li ermanoetik ta jun asamblea ta San Francisco. Li buchʼutik te oyik li ta asambleae muʼyuk lek laj yaʼiik li kʼusi la snuptanik li vaʼ ermanoetike, jaʼ yuʼun la stakbeik batel jlik karta li presidente ta Estados Unidose. Xi laj yalik batele: «Muʼyuk tukʼ laj yichʼ chapanel [...] li Emma Martin [...] ti la skontrain li smantal ajvalil ta alele. [...] Chkalkutik ti chopol [...] li kʼusi la spasik li j-abteletik yuʼun ajvalile, [...] yuʼun la sloʼlaik [...] li Emma Martin [...] sventa snopbeik smul xchiʼuk la stikʼik ta chukel».

Ta yokʼomale, li presidente Woodrow Wilson ta anil noʼox laj yal ti muʼyuk smul li ermana Martin xchiʼuk li oxvoʼ ermanoetike. Jaʼ yuʼun, lokʼesatik ta chukel.

Li ta 1920, li ermanoetike ep tajek srasonal yuʼunik sventa xmuyubajik. Li ta smeʼ nail abtelale, yantik ch-epaj batel li yabtelike xchiʼuk li ermanoetike baxbolik tajek ta yalbel batel skʼoplal li Ajvalilal yuʼun Dios ti jaʼ noʼox xuʼ xchapan li vokoliletik oy ta balumile (Mat. 24:14). Li ta sjabilal 1921, jaʼ li jabil mas laj yichʼ cholbel skʼoplal li Ajvalilal yuʼun Diose.