1. Oghẹn kụ okạr ogey osopha dị oye katue asopha?

IBADỊ amem, osopha aburudẹ r’aburunhiin ratir ghan ni ibạm anmụny phọ iboom. Osopha aburudẹ r’aburunhiin phọ kụ amhoọgh idị odi, ketue ni ekọm iiḅaghamhị engọ ibạm anmụny phọ. Kuolọ eḍighi maạr dị bidị osopha ogey osopha, pọ anmụny phọ abidị komoọgh ni eepoogh omhoọgh aghuḍum dị aḍighi olọ oḅaạl olhoghi r’ogey ogbaanyạn. Toroboiperolbọ, ibạm anmụny phọ kosopha aani ni ogey osopha. Kụ osopha o/lho dị anhighẹ aaleeny, osopha okumu Odẹ ephomhoghiạn phọ ayira opọ k’akẹ phọ, Zihova.—Ps. 73:28.

2. Ighẹn ogey osopha kirokirọ kụ edị odẹ r’onhiin phọ aZizọs r’aZizọs osopha yogh?

² Odẹ r’onhiin phọ aZizọs usopha olhoghonhaạn aḍighaạgh ibạm anmụny phọ abidị dị kokumu aZihova, kụ osopha kirokirọ phọ abidị aḍeenhaan ni mọ okumu aZihova kụ aḍighi ekpanhạ iyaạr siphẹ adọl aghuḍum mọ abidị. (Luk 2:40, 41, 52) AZizọs phọ kẹn asopha ni ogey osopha kirokirọ dị elhoghonhaạn nyodị ḍighaạgh omhunhenhi ogbi odẹ phọ odị. (Mat. 4:1-10) AZizọs aphoph ni amhanhạm aḍighi oye dị ayoghoyoghọ, aḅạr, ḅilhẹ akpọ oḅio—odọ obumoọny dị arọl iduọn odị rasighẹ ghan eghuan r’ibo k’aruomaan odẹ r’onhiin dị rokiilhaan Enhaạn.

3. Yira kooḅeghiọn ighẹn asipuru siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ?

³ Siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ, yira kooḅeghiọn sipuru phọ iphẹn eḅẹm bọ mọ: Ighẹn ogey osopha kirokirọ, kụ edị aZihova asopha dị egbolhomaam Zizọs? Eeghe kụ idị aburudẹ r’aburunhiin dị oḍighi Kristẹn kotuughạ esi osopha kirokirọ phọ aJosef r’aMeri? Ḅilhẹ eeghe kụ idị iḍoọgh aKristẹn kotuughạ esi osopha kirokirọ phọ aZizọs?

4. Eeghe ephigh osopha kụ edị aZihova asopha idị egbolhomaam Oọny phọ odị?

⁴ AZihova asaḅạr ogey odẹ r’onhiin kụ angọ Zizọs. (Mat. 1:18-23;  Luk 1:26-38) Ikpo onhụ phọ aMeri ogẹ bọ siphẹ aBaibul phọ, eḍeenhaan ni eboom ephomhoghiạn phọ odị amhoọgh bọ aghị esi aZihova r’Ekpo Onhụ phọ odị. (Luk 1:46-55) Ḅilhẹ eten phọ epẹ aJosef adaphạn bọ iiḅakiọm mọ aZihova eḍeenhaan mọ odị aphomhoghiạn ni Enhaạn aḅilhẹ ghan awạ oḍighi idị keḅeraạn Enhaạn.—Mat. 1:24.

5-6. Ighẹn asidọl kụ edị aZihova amheera mọ Oọny phọ odị asoman?

⁵ Lọgh elhegh mọ aZihova o/saḅạr we dị omheel eelạ kụ oḍighi odẹ r’onhiin aZizọs. Ekiạ phọ aJosef r’aMeri ophighirọn bọ mem mọ omhạr bọ Zizọs eḍeenhaan mọ bidị uḍighi ni rukulhom. (Luk 2:24) Eeni otu oḍighi amakạ phọ aJosef aḍighi ni ebạm esi dị okạn ozuom siphẹ ogbạl amarugh phọ odị epẹ Nazarẹt. Iphẹn phọ eḍeenhaan mọ bidị u/kạr umoọgh iboom araraạr r’ikpoki, ekạr ekpaariọm iduọn eghunotu phọ rebụgh bọ r’ibạm anmụny dị r’omạn ni oḍual.—Mat. 13:55, 56.

⁶ AZihova aako ghan ni Zizọs asighẹ esi ootor’osooromineen, kuolọ o/ghoph ghan Oọny phọ Odị osighẹ esi oomo ipaanhaạn. (Mat. 2:13-15) Esi omaạm, aZizọs amhoọgh ni bumor dị u/meeraam nyodị. Gbiom olhoghi mabi phọ odị amhoọgh bọ mem mọ abuniin abuọ eghunotu phọ odị u/nuụn bọ umeeraam mọ odị kụ aMesaya phọ. (Mạk 3:21; Jọn 7:5) Eeni aJosef amhugh mem dị aZizọs aḍighi ni obumoọny kụ iphẹn phọ iiḅaghamhị nyodị. Aḍuugh phọ aJosef odẹ otu phọ, remạ ghan mọ aZizọs okpanhạ oọny phọ, kụ kaḅilhẹ aḍiemhiom oḍighi phọ aJosef aḍighi ghan bọ, ophoghom eghunotu phọ. (Mạk 6:3) Idiphọ aZizọs rapoph bọ kamhanhạm, odị atuughạ ni ilọ omhaạr ophogh eghunotu phọ abidị. Eeni odị alhọgh ghan ni iboom inyaạm omhiịn mọ odị abakị ni eghunotu phọ. Kụ iḍighi kụ odị alhegheri ni idị retọl ghan mem dị arukumuan mephẹr oye.

7. (a) Eeghe aḍipuru kụ keloghonhaạn ḍighaạgh olom r’anhịr dị rowạ ookonhom ibạm anmụny? (b) Odaphạn Proverbs 2:1-6 eeghe iyaạr kụ edị odẹ r’onhiin kotughemhị ibạm anmụny phọ abidị oḍighi?

⁷ Eḍighi maạr dị nyinha m’aalhạn ni kụ rewạ ni omhạr ibạm anmụny, pọ ipuruan siloor anyinha sipuru phọ iphẹn: ‘Yoor oḍighi ni we dị omhoọgh igey asiya r’aZihova ḅilhẹ osooromhi loor, dị aZihova katue ni aḅọgh obumoọny angọ ḍughụm?’ (Ps. 127:3, 4) Kụ eḍighi maạr dị nyinha memhoọgh ni nmụny, pọ ipuruan siloor anyinha mọ: ‘Yoor rookonhom ni nmụny phọ ayoor eten dị bidị kokpạr ḍighaạgh ḍughụm?’ (Eccl. 3:12, 13) ‘Yoor roḍighi ni oomo ipẹ yoor kotue bọ oghoph anmụny phọ ayoor osighẹ esi izuoghom r’aroozọ dị i/ḅaạl dị eeni bidị kosoman ni siẹn aḅirinhi phọ aSetan ḍughụm?’ (Prov. 22:3) Nyinha ke/tue ekoph nmụny phọ anyinha esighẹ esi oomo ipaanhaạn phọ bidị kosoman bọ. Ke/tue  edugh. Kuolọ r’eten ephomhoghiạn, enụm enụm nyinha ketue ni eekolhobian bidị ilọ araraạr phọ bidị kosoman bọ ghisigh esi otughemhị abidị ilọ osighẹ ghan oroma Ekpo Onhụ phọ Enhaạn. (Bạl Proverbs 2:1-6.) Esi omaạm, eḍighi maạr dị onyọ asiya anyinha alhegheri kụ awilhẹ igey phọ, pọ iloghonhaạn ḍighaạgh ibạm anmụny phọ anyinha otuughạ omhiịn isiphẹ Ekpo Onhụ phọ Enhaạn, iyaạr phọ emhạn bọ maạr dị bidị koḅạr aZihova. (Ps. 31:23) Obobọ eḍighi maạr dị aḍuugh esighẹ oye ephomhoghiạn anyinha, pọ iḍeenhaan ibạm anmụny phọ anyinha riisi aBaibul dị keloghonhaạn bidị ḍighaạgh orue ophamhaghạ emoghi phọ abidị kụ omhoọgh eephọ olhoghi.—2 Kọr. 1:3, 4; 2 Tim. 3:16.

8. Odaphạn Deuteronomy 6:6, 7, eeghe itọ dị aZihova angọ kụ edị aJosef r’aMeri odaphạn?

⁸ AJosef r’aMeri ulhoghonhaạn ni ḍighaạgh Zizọs omhoọgh akuuḅi aghisigh Enhaạn; bidị udaphạn ni itọ phọ aZihova angọ bọ burudẹ r’aburunhiin. (Bạl Deuteronomy 6:6, 7.) AJosef r’aMeri umhoọgh ephomhoghiạn dị eḍiinya oghị esi aZihova, kụ bidị ogbon oḍighi idị anmụny phọ abidị komoọgh aani eniin phọ ephomhoghiạn phọ okị esi aZihova.

9. Eeghe ephigh osopha kụ edị aJosef r’aMeri osopha?

⁹ AJosef r’aMeri usopha ophamhanhạm egey edeọm iiseeny siphẹ eghunotu phọ abidị. Esi iduọn phọ, bidị ughị ghan ni ituughạ siphẹ otu iiḅereghị phọ epẹ Nazerẹt torobọ awiki, oḅilhẹ olhe aani ghan eyaạl Ophẹl Otenhe phọ torobọ alhạ epẹ Jeruselem. (Luk 2:41; 4:16) Eeni bidị usighẹ ghan ni mem mọ opọ bidị orelheom ghan bọ oghị Jeruselem otughemhiọm Zizọs r’abumor phọ odị ilọ iphirigba awe phọ aZihova, eeni ughị ghan ni kẹn omhiịn rikpisi dị aBaibul phọ aghaạph aghol. Idiphọ emariạ phọ abidị rebụgh bọ, eeni iḍighi ni ipaanhaạn oghiọm aghisigh ophamhanhạm edeọm iiseeny phọ abidị. Kuolọ miịn suọ phọ bidị omhoọgh bọ! Loor esi iduọn bidị osighẹ bọ iiseeny phọ aZihova kụ oḍighi eḅẹl, eghunotu phọ abidị umhoọgh ni igey asiya r’aZihova.

10. Eeghe araraạr ituughạ kụ edị aburudẹ r’aburunhiin dị oḍighi Kristẹn kotuughạ esi aJosef r’aMeri?

¹⁰ Eeghe iyaạr kụ edị odẹ r’onhiin dị rokiilhaan Enhaạn kotuughạ ḍighaạgh aJosef r’aMeri? Eḅẹl iyaạr dị emhạn maạr pọ, iḍeenhaan ghan nmụny phọ anyinha esi ikpo onhụ r’iiḍighi mọ nyinha epomhoghiạn ni aZihova agey. Legheri mọ ikạr igbogh inmo dị nạ katue angọ nmụny phọ anạ, pọ olhoghonhaạn abidị ḍighaạgh ophomhoghiạn aZihova. Kụ eniin ephigh iyaạr dị nạ katughemhị bidị pọ ophamhanhạm egey edeọm ituughạ, iiḅereghị,  oghị ghan ituughạ, ḅilhẹ romite ghan epẹ erugh phọ. (1 Tim. 6:6) Ii, nạ amoọgh omiteom ghan ongọ anmụny phọ anạ raraạr phọ ipẹ ekuom bọ bidị. (1 Tim. 5:8) Kuolọ legheri mọ asiya anmụny phọ anạ r’aZihova kụ keloghonhaạn bidị ḍighaạgh okpetenhaan eekunha aḅirinhi phọ ophọn, ki/kpoki obobọ aruphua dị bidị omhoọgh. *—Ezek. 7:19; 1 Tim. 4:8.

11. (a) Ika kụ idị oroma phọ odi bọ siphẹ 1 Timoti 6:17-19, kaloghonhaạn ḍighaạgh burudẹ r’aburunhiin dị rookonhom ibạm anmụny, osopha ghan ogey osopha? (b) Ighẹn kụ asiigbu dị eghunotu phọ anạ kotue ni ooḅeghiọn, kụ eeghe asuọ kụ kaḍuạ amite? (Miịn igbe phọ “ Ighẹn Asiigbu Kụ Edị Nạ Kaporogh Oteẹny?”)

¹¹ Eḍighi ni iyaạr oḅaạl olhoghi omhiịn mọ ibadị aburudẹ r’aburunhiin dị oḍighi Kristẹn mosaḅạr osopha kirokirọ dị kaloghonhaạn ḍighaạgh ibạm anmụny phọ abidị omhoọgh igey asiya r’aZihova! Bidị rogbor ghan ni kophạm iiseeny eghunotu. Bidị rokị ghan ni ituughạ r’arookpomhoghan eephugh. Bidị ropinhom aani ghan ni bin oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ. Abuniin arughunotu rokị ghan kẹn rokool dị ro/gbor ghan koghị oghaạph iiḅi iinhaghạn phọ. Abunhọn rokị ghan ni ophoghoghom aBetẹl, obobọ oghị okumuan aani esi dị rolọgh otu iiseeny phọ ayira. Arughunotu dị osaḅạr oḍighi iphẹn phọ roleom ghan ni ikpoki, ḅilhẹ rosoman ghan ni ipaanhaạn. Kuolọ aZihova kasẹph ni bidị agey. (Bạl 1 Timoti 6:17-19.) Ibạm anmụny dị ookonhom eeḍiạn arughunotu phọ iphẹn phọ, ropạm ghan ni imạ phọ edeọm mọ ephẹn phọ komhanhạm, kụ bidị ro/loghoma ghan saị esi eten phọ odẹ r’onhiin phọ abidị ookonhom bọ bidị! *—Prov. 10:22.

12. Iduọn aZizọs rapoph bọ kamhanhạm iwạ mọ odị aḍighi eeghe?

¹² Odẹ phọ aZizọs opọ k’akẹ phọ, oomo amem rasopha ghan ogey osopha, kụ osopha odẹ r’onhiin phọ odị siẹn ade phọ aḍighi aani ghan ni kẹn olọ osụ-olhoghi. Toroboiperolbọ, mem mọ aZizọs amhanhạm bọ, iwạ ni dị odị kụ kasopha ghan ilọ eḅeraạn nyodị. (Gal. 6:5) Idiphọ atorobọ onyọ ayira, odị amoọgh ni eereẹgh osaḅạr osopha. Odị mutue ni asopha ophụr owạ imạ ilọ aloor odị. Kuolọ, odị asaḅạr ophamhanhạm imạ asiya r’aZihova. (Jọn 8:29) Ika kụ idị eḍeenhaan phọ odị ketue eloghonhaạn ḍighaạgh iḍoọgh ḍio arodon?

13. Eeghe odọ ephigh osopha kụ edị aZizọs asopha mem mọ odị aḍighi bọ obumoọny?

¹³ Mem mọ aZizọs aḍighi bọ obumoọny siẹn ade phọ, odị asopha osooromhi aloor ongọ odẹ r’onhiin phọ odị. Odị o/ghel iiḅakiọm odẹ r’onhiin phọ odị, esi ootughiạn ghan mọ odị kụ alhegheri iyaạr apu bidị. Kparipẹ ghụn, odị “asooromi loor angọ ghan bidị.” (Luk 2:51) Iikia i/lo, aZizọs amhaạr ri aphạm pakirị phọ opọ odị idiphọ okpanhạ oọny. Odị alhọgh ni inyaạm otuughạ aani oḍighi ḍighaạgh odẹ phọ odị, pidị odị atue abakị aani eghunotu phọ.

14. Ika kụ idị yira olhegheri bọ mọ aZizọs atuughạ ghan ni Ekpo Onhụ phọ Enhaạn agey?

¹⁴ Eeni odẹ r’onhiin phọ aZizọs uḅenhị ni nyodị  ilọ iiḍaạny phọ ekọm bọ emariạ phọ odị, ḅilhẹ r’ipẹ abutelhedom mọ Enhaạn moghaạph bọ ilọ odị. (Luk 2:8-19, 25-38) Kuolọ ipẹ oḅenhị bọ Zizọs bịn i/gbaanyạn nyodị, odị aḅilhẹ ni atuughạ aani Igẹ Iigbia phọ r’aloor. Ika kụ idị yira olhegheri bọ mọ aZizọs atuughạ ghan ni Ekpo Onhụ phọ Enhaạn agey? K’amem mọ odị aḍighi bọ ni obumoọny bịn, “onaghạn aḍughụm mọ r’ophanyanaạn asipuru phọ bidị opuru yogh bọ iḍighi ni iikia esi” abutughemhiạ phọ epẹ Jeruselem. (Luk 2:46, 47) Kụ iḍighi kụ eḍeenhaan mọ mem dị aZizọs amhạn 12 asiạ, odị matuughạ alegheri mọ aZihova kụ Odẹ onọ.—Luk 2:42, 43, 49.

15. Ika kụ idị aZizọs aḍeenhaan mọ odị asopha oḍighi ogbi phọ aZihova?

¹⁵ Mem mọ aZizọs alhegheri bọ iyaạr phọ ogbi phọ Enhaạn remạ ghan bọ esi odị, odị amheeraam ni oḍighi. (Jọn 6:38) Odị alhegheri ni mọ ibadị kolọgh ni nyodị ḍien, kụ ipẹ phọ iiḅaghamhị ghan ni nyodị. Kuolọ ghalhamọ r’iduọn phọ ni, odị asopha onhaghanhạn aZihova. Mem mọ aZizọs aḍiiny bọ muụm mọ lhạ phọ 29 C.E., ekpanhạ iyaạr dị odị agbon oḍighi dọl aghuḍum mọ odị, pọ ogbi phọ aZihova. (Hib. 10:5-7) Ghalhamọ r’amem mọ odị ramugh bọ siphẹ oreeny imhinhimhiịn phọ, bịn aZizọs asopha ni omhunhenhi ogbi Odẹ phọ odị.—Jọn 19:30.

16. Eeghe kụ eniin iyaạr dị ibạm anmụny kotuughạ esi aZizọs?

¹⁶ Naghanhạn ghan odẹ r’onhiin anạ. Idiphọ aJosef r’aMeri, odẹ r’onhiin phọ anạ u/munughan. Toroboiperolbọ, aZihova kụ alhọgh odẹ r’onhiin phọ anạ oghoph, otughemhị, oḅilhẹ ooḅakị anạ. Eḍighi maạr dị nạ adạph oroma phọ abidị aḅilhẹ alhọgh eegu itọ phọ abidị, pọ ‘kenighehaạn nyinạ.’—Efẹ. 6:1-4.

17. Odaphạn Joshua 24:15, eeghe osopha kụ edị iḍoọgh phọ omhoọgh osopha?

¹⁷ Sopha opọ nạ kakumu bọ. Nạ amoọgh olhegheri odọ oye phọ aZihova aru bọ, iyaạr phọ ogbi phọ odị aru bọ, ḅilhẹ r’ipẹ nạ katue bọ aḍighi aani ogbi phọ odị siphẹ adọl aghuḍum mọ anạ. (Rom. 12:2) Pọ kụ amem dị nạ kakạr atue asopha ephigh osopha siphẹ adọl aghuḍum mọ anạ, osopha okumu aZihova. (Bạl Joshua 24:15; Eccl. 12:1) Eḍighi maạr dị nạ amhoọgh egey edeọm ibạl r’ituughạ aBaibul, ephomhoghiạn phọ nạ amhoọgh bọ aghị esi Enhaạn kepoph ni, ḅilhẹ omheeraam mọ anạ esi odị akpạr.

18. Oghẹn kụ osopha dị iḍoọgh omhoọgh osopha, kụ kekọm eeghe kụ emiteom?

¹⁸ Sopha osighẹ ogbi phọ aZihova kụ oḍighi eḅẹl iyaạr siphẹ aghuḍum mọ anạ. Aḅirinhi phọ aSetan oḅẹm mọ nạ asighẹ sighalhanyạ phọ anạ awaạm ghan ilọ kengọ nyinhạ suọ bịn, pọ nạ kamoọgh ni  oḅaạl olhoghi. Kuolọ okạr oghaạph, buphẹ ogbon bọ siigbu iphulhupul phọ omeelhom ni otọ dị “ragimi iloghi phọ abidị idiphọ iitoor.” (1 Tim. 6:9, 10) Ḍieriphọ aḍighaạgh phọ, eḍighi maạr dị nạ anhaghanhạn aZihova kụ asopha osighẹ ogbi phọ aZihova kụ oḍighi eḅẹl iyaạr siphẹ aghuḍum mọ anạ, pọ nạ kamoọgh ni ekol siphẹ adọl aghuḍum mọ anạ, aḅilhẹ “azọ r’osụ olhoghi.”—Josh. 1:8.

19. Eeghe iyaạr kụ edị ewạ mọ aburudẹ r’aburunhiin olhọgh elhegh?

¹⁹ Burudẹ r’aburunhiin, iḍighi ipẹ nyinha ketue bọ olhoghonhaạn aḍighaạgh ibạm anmụny phọ anyinha okumu aZihova. Ibeḍenhọm nyodị, bịn odị kilhoghonhaạn ni inyinha ḍighaạgh osopha ogey osopha. (Prov. 3:5, 6) Ilọgh elhegh mọ ibạm anmụny phọ anyinha kotuughaạny ghan ipẹ nyinha reḍighi bọ kụ opuemhi ipẹ nyinha rekaạph ghan bọ. Iduọn kụ iḍighi kụ, isopha ghan osopha dị kaloghonhaạn ḍighaạgh nmụny phọ anyinha omhoọgh aani akuuḅi aghisigh aZihova.

20. Ighẹn aḍisẹph kirokirọ kụ edị iḍoọgh komoọgh, eḍighi maạr dị bidị osopha okumu aZihova?

²⁰ Iḍoọgh, aburudẹ r’aburunhiin phọ anyinha kotue ni ilhoghonhaạn inyinha ḍighaạgh osopha osopha dị aḍighi olọ osụ olhoghi siẹn adọl aghuḍum mọ anạ. Kuolọ edi esi anạ obumoọny phọ osopha osopha dị kalhoghonhaạn nyinhạ ḍighaạgh omhoọgh akuuḅi aghisigh Enhaạn. Esi iduọn phọ tuughaạny Zizọs, asopha okumu Odẹ ephomhoghiạn phọ anạ opọ k’akẹ phọ. Nạ aḍighi iduọn phọ, adọl aghuḍum mọ anạ kamoọgh ni emhụ r’oḅaạl olhoghi nyiidiphọ. (1 Tim. 4:16) Kụ epẹ ghisigh, nạ kakelhọm dọl aghuḍum dị aḍighi olọ ogbaanyạn!