1. Aˬ dui noeˬ tsehˆ nya˗eu jeˬ laꞈ kʼoeˇ neh kʼaˇ muiˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga?

 Aˬ myah myah naˇ aˬ da aˬ ma neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ gʼawˬ myahˇ ni deuˬ˗eu meh. Aˬ da aˬ ma deuˬ noeˬ tsehˆ bahˬ naˇ zaˬ˗ahˇ jiˇ laˆ shaˬ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ yaw muiˬ˗ehˇ noeˬ tsehˆ naˇ, zaˬ deuˬ˗ahˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗awˇ, yaw muiˬ˗ehˇ dehꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ nga lehˇ˗aˬ, zaˬ deuˬ jiˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya noeˬ tsehˆ˗eu meh. Aˬ dui noeˬ tsehˆ nya˗eu jeˬ laꞈ kʼoeˇ neh kʼaˇ muiˬ˗eu jeˬ naˇ, mˬ taˆ Aˬda Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu lehˇ tseˇ˗eu heu meh.—Ja ceuˬ 73:28.

2. Yeˬsuˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da aˬ ma yaw muiˬ˗ehˇ aˬ jeˬ noeˬ tsehˆ˗euˬ nga?

² Yeˬsuˇ˗euˬ aˬ da aˬ ma zaˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ bi mˇ˗eu gʼaˇ duˬ, caw ba nehˬ˗eu lehˇ noeˬ tsoˆ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ nyaꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu jeˬ˗ahˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ naˬ ba tiꞈ taˬ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 2:40, 41, 52) Yeˬsuˇ jiˇ yaw muiˬ˗ehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ bi mˇ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ byah nya˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 4:1-10) Aˬ yawꞈ huiˬ laˇ ngeh nahˬ yu ni gʼeh˗awˇ, saˇ jaˇ ziꞈ˗eu uˬ taꞈ, kʼaˬ duˬ ni gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu aˬ da aˬ ma yawˬ gʼaˬ na luꞈ heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu zaˬ jawˇ naˇ, nui kʼahˇ shiˇ˗awˇ laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui˗eu yaw duˬ baw meh.

3. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

³ Heu kawˆ˗ahˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ, Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ yaw muiˬ˗ehˇ aˬ jeˬ noeˬ tsehˆ˗euˬ nga? Ka li zaˬ aˬ da aˬ ma deuˬ Yoˇsehˆ hawˇ˗eu Maˬliˇ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Zaˬ hawˇ˗eu zaˬ guˬ deuˬ Yeˬsuˇ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya nga? lehˇ ja sawˇ ma.

4. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ Zaˬmaˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, aˇ yeˇ huiˬ˗eu aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ noeˬ tsehˆ˗euˬ nga?

⁴ Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ muiˬ dui dui˗eu aˬ da aˬ ma tseˇ nehˬ˗euˬ  meh. (Maꞈtehˬ 1:18-23; Luˇkaꞈ 1:26-38) Maˬliˇ neh nui ma laꞈ kʼoeˇ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 1:46-55) Yoˇsehˆ jiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ mˇ caw gaˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, Miˬyehˇ nui kʼahˇ bi shiˇ mawꞈ ngaˇ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.—Maꞈtehˬ 1:24.

5-6. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ Zaˬmaˇ˗ahˇ aˬ jeˬ˗ahˇ bi tahˬ puˬ˗euˬ nga?

⁵ Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ smˇ muiˬ muiˬ˗eu aˬ da aˬ ma maˬ tseˇ nehˬ˗aˬ. Yeˬsuˇ dehꞈ le ngeh, Yoˇsehˆ hawˇ˗eu Maˬliˇ neh lawˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ nyaꞈ iˇ shaˬ shaˬ nga lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 2:24) Yoˇsehˆ Naˬzaˬlehˇ meuˬ˗ahˇ laꞈ saˇ maˇ pyeuˬ˗awˇ, yawˬ ha˗euˬ nymˇ gaˇ dzeˇ myawˬ ahˬ duˬ pah taˬ˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ pehˬ zaˬ yaw teˬ 7 gʼaˬ jawˇ le ngeh ngehˬ˗ehˇ dzehˬ, pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ jaˆ gaˇ duˇ˗eu meh.—Maꞈtehˬ 13:55, 56.

⁶ Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ lehˬ laˇ ca laˇ˗eu tiˬ jeˬ na˗ahˇ neh haw piˇ nehˬ kʼawꞈ, shaˬ zahˬ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ dzeuˇ˗iˇ ni haw piˇ nehˬ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. (Maꞈtehˬ 2:13-15) Yaw jeˬ ma jeˬ, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ jah˗eu yuiꞈ nyiˇ deuˬ˗ahˇ ya oˇ oꞈ˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ Meˬsiˇya pyeuꞈ˗eu gaˇ kawˆ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ maˬ jah ngeh, aˬ yawꞈ nui ma aˇ naˆ cawˆ paˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. (Maˬkuˆ 3:21; Yoˇhaˬ 7:5) Kʼoeˇ naˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ cu˗euˬ aˬ da Yoˇsehˆ aˬ yawꞈ zaˬ guˬ ngeh neh shiˇ˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu naˇ, Yeˬsuˇ˗ahˇ nui ma bi cawˆ dui dui˗awˇ, aˬ yawꞈ aˇ doˆ doˆ saˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da neh mˇ taˬ yaꞈ˗euˬ gaˇ ya mˇ daˆ leꞈ gaˇ duˇ˗eu meh. (Maˬkuˆ 6:3) Teu naˇ, Yeˬsuˇ nymˇ jiˇ˗ahˇ mˇ cu˗eu gʼaˇ duˬ gaˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ ya mˇ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh, Yeˬsuˇ nah ga ni gaˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ ya mˇ˗eu heu naˇ, gʼaˬ doeˇ aˇ naˆ ni doeˇ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh.

7. (a) Zaˬ jawˇ˗eu deuˬ hawˇ˗eu zaˬ jawˇ le mawꞈ˗eu deuˬ, yawˬ ha˗ahˇ aˬ jeˬ naˇ haˬ ya naˇ haˬ nga? (b) Dawˬdaˬ 2:1-6-ahˇ haw ngeh, aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ ya mehˬ˗eu nga?

⁷ Aˬ dui sheuˬ dahˬ dzaˬ dzeuˇ˗awˇ zaˬ jawˇ le mawꞈ naˇ yawˬ ha˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ ya naˇ haˬ˗eu meh. ‘Nga nyaꞈ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ˗ahˇ maˇ maˇ ni gaˬ miˇ˗a laˬ? Yeˬhawˇbaˬ nga nyaꞈ˗ahˇ tseˇ˗awˇ, aˇ poeˬ baw˗eu dehꞈ ziˇ dzaˇ˗i tiˬ ziˇ˗ahˇ bi ngehˬ gʼeh paˬ˗ehˇ nga nyaꞈ taˬ aw miˇ˗a laˬ?’ (Ja ceuˬ 127:3, 4) Aˬ dui aˬ da aˬ ma pyeuꞈ naˇ, yawˬ ha˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ naˇ haˬ. ‘Ngaˇ zaˬ˗ahˇ gaˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ mˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw lehˇ mehˬ nehˬ luꞈ miˇ˗a laˬ?’ (Dawˬtsoˆ 3:12, 13) ‘Ngaˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ Saˬdaˬ˗euˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu yaw jeˬ na luꞈ˗ahˇ neh kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh haw piˇ luꞈ miˇ˗a laˬ?’ (Dawˬdaˬ 22:3) Zaˬ deuˬ˗ahˇ shaˬ zahˬ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ neh haw piˇ  nehˬ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, maˬ pyeuꞈ leˇ nya˗a. Teu miˇ neh, aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˇ lawˆ lawˆ˗ehˇ ya mehˬ nehˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ shaˬ zahˬ˗ahˇ laˆ piˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya zmˬ˗iˇ˗eu lehˇ siˬ leˇ ni ya mehˬ nehˬ˗eu meh. (Dawˬdaˬ 2:1-6-ahˇ gui.) Yaw jeˬ ma jeˬ, yuiꞈ nyiˇ tiˬ gʼaˬ na Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ maˬ paˇ mˇ ni naˬ naˇ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu heu naˇ, aˬ jeˬ miˇ neh aˇ yeˇ huiˬ˗eu nga lehˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ mehˬ nehˬ ngeh, Jaˇliꞈ zmˬ. (Ja ceuˬ 31:23) Kʼoeˇ naˇ, yawˬ ha gaˬ˗eu gʼaˬ shiˇ ngeh, nui ma saˇ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu Jaˇliꞈ aˇ deuˆ aˬ gaˇ gaˇ jaˆ nga lehˇ zaˬ˗ahˇ pah nehˬ.—2 Gawˇliˬtu 1:3, 4; 2 Tiˆmoˇseˬ 3:16.

8. Yoˇsehˆ hawˇ˗eu Maˬliˇ Dawˬmehˬmehˬ˗eu 6:6, 7-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ aˬ jeˬ˗ahˇ mˇ caw˗euˬ nga?

⁸ Yoˇsehˆ hawˇ˗eu Maˬliˇ Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ da aˬ ma deuˬ˗ahˇ biꞈ nehˬ taˬ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ deuˬ˗ahˇ mˇ caw˗euˬ miˇ neh, Yeˬsuˇ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ nya ni caw ba nehˬ nya˗euˬ meh. (Dawˬmehˬmehˬ˗eu 6:6, 7-ahˇ gui.) Yoˇsehˆ hawˇ˗eu Maˬliˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ dui dui˗awˇ, aˬ yawꞈ nyaꞈ neh aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, zaˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ loꞈ˗ehˇ gaˬ ni caw ba nehˬ˗eu heu meh.

9. Yoˇsehˆ hawˇ˗eu Maˬliˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu aˬ jeˬ mˇ˗eu lehˇ tseˇ˗euˬ nga?

⁹ Yoˇsehˆ hawˇ˗eu Maˬliˇ zaˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ aˬ myah luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ tahˬ iˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Naˬzaˬlehˇ meuˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ˗ahˇ yawˬ jaw na luꞈ iˇ˗awˇ, Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ Baˬsaˬkaˬ Bawˬ˗iˬ jahˇ gaˇ jiˇ yawˬ kʼoꞈ na luꞈ iˇ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 2:41; 4:16) Aˬ yawꞈ nyaꞈ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ iˇ luꞈ ngeh, Yeˬsuˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ nyiˇ deuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ja nehˬ˗awˇ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ tiˬ tsahˇ na˗ahˇ sheuˬ iˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Yoˇsehˆ hawˇ˗eu Maˬliˇ zaˬ jawˇ myaˬ laˇ ngeh, pehˬ zaˬ ma zaˬ luꞈ, aˬ myah luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ tahˬ˗eu heu naˇ, yaw awˬ maˬ ngeuˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ pehˬ˗ahˇ yaw muiˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ shaˇ noeˬ haw. Aˬ yawꞈ pehˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ naˬ ba tiꞈ taˬ˗euˬ miˇ neh, pehˬ zaˬ ma zaˬ luꞈ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ˗eu meh.

10. Ka li zaˬ aˬ da aˬ ma deuˬ Yoˇsehˆ hawˇ˗eu Maˬliˇ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹⁰ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu aˬ da aˬ ma deuˬ, Yoˇsehˆ hawˇ˗eu Maˬliˇ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, aˬ da aˬ ma deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu lehˇ ngehˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu mˇ˗eu jeˬ neh zaˬ deuˬ˗ahˇ ya bi mawˇ˗eu  meh. Kʼoeˇ naˇ, aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ˗ahˇ biꞈ nehˬ nya˗eu kʼaˇ muiˬ˗eu laꞈ sawˬ naˇ, zaˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu heu meh lehˇ noeˬ taˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ zaˬ deuˬ˗ahˇ mehˬ nya˗eu jeˬ laꞈ kʼoeˇ neh aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ gui˗eu jeˬ maˬ ehˇ, guiˬ lahˬ shaˇ˗eu jeˬ hawˇ˗eu Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗eu jeˬ maˬ ehˇ, zaˬ deuˬ˗ahˇ siˬ leˇ ni ya caw ba nehˬ˗eu meh. (1 Tiˆmoˇseˬ 6:6) Aˬ yawꞈ maꞈ shiˬ shaˬ jiˇ paw loˬ˗eu jeˬ ya jaˆ˗eu nmˇ˗aˬ ngeuˇ meh. (1 Tiˆmoˇseˬ 5:8) Ehˇ kʼawꞈ, aˬ da aˬ ma deuˬ Saˬdaˬ˗euˬ miˇ tsaˬ bi laˆ cawˆ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ buˬ˗iˇ nya ni caw ba nehˬ˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ miˇ shuiꞈ˗ahˇ le ahˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ, pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ maˬ ngeuˇ˗eu Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ ya noeˬ taˬ˗eu meh. b—Yeˬsaˬgeˬlaˇ 7:19; 1 Tiˆmoˇseˬ 4:8.

11. (a) 1 Tiˆmoˇseˬ 6:17-19-ahˇ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ heu naˇ, zaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ tseˇ nya ni aˬ da aˬ ma deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga? (b) Aˬ dui˗euˬ nymˇ jiˇ aˇ pyaˇ aˬ jeˬ jeˇ daˬ taˬ nya˗eu nga, toˆ˗ehˇ jahˇ ngeh aˬ jeˬ˗euˬ guiˬ lahˬ za˗eu nga? (“ Nawˬ˗euˬ nymˇ jiˇ aˬ jeˬ jahˇ˗eu lehˇ noeˬ taˬ de?” lehˇ ehˇ˗eu oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ haw.)

¹¹ Aˬ da aˬ ma gʼawˬ mya gʼaˬ, zaˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ leˇ ni caw ba nehˬ˗eu lehˇ tseˇ˗euˬ gaˇ ya mawˇ ngeh, aˬ dui˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ laˇ miˇ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ uˬ duˬ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ tahˬ˗awˇ, aˇ muˇ˗euˬ mehˬ bawˬ hawˇ˗eu huiˬ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ iˇ˗eu uˬ taꞈ, tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗eu meh. Nymˇ jiˇ tiˬ jiˇ na, yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ ya tsaꞈ gaˬ˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗awˇ, tiˬ jiˇ na naˇ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ gʼa˗iˇ˗eu maˬ ngeuˇ naˇ, aˇ maꞈ aˇ muˇ˗euˬ tsoˆ˗eu gaˇ deuˬ˗ahˇ caw ba iˇ˗eu meh. Heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu nymˇ jiˇ deuˬ naˇ, pyuˇ yawˬ haˇ yawˬ ha ya doˆ˗awˇ, shaˬ zahˬ tiˬ jeˬ na˗ahˇ ya tahˬ puˬ kʼawꞈ, Miˬyehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ gʼawˬ mya ni biꞈ˗eu meh. (1 Tiˆmoˇseˬ 6:17-19-ahˇ gui.) Heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ huiˬ laˇ˗euˬ zaˬ deuˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ huiˬ laˇ ngeh jiˇ yaw muiˬ jeˬ heu deuˬ mˇ daˆ leꞈ˗awˇ, aˬ da aˬ ma neh aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ cu laꞈ˗euˬ gaˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. c—Dawˬdaˬ 10:22.

12. Yeˬsuˇ huiˬ laˇ ngeh aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

¹² Mˬ taˆ jawˇ˗eu Yeˬsuˇ˗euˬ Aˬda yaw muiˬ˗ehˇ noeˬ tsehˆ˗awˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ˗eu aˬ da aˬ ma jiˇ yaw muiˬ˗ehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ kʼawꞈ, aˬ dui˗ahˇ duˇ ni Yeˬsuˇ huiˬ laˇ ngeh yawˬ haˇ yawˬ ha ya noeˬ tsehˆ˗eu meh. (Gaˬlaˬtiˆ 6:5) Yeˬsuˇ yawˬ ha˗euˬ nui kʼahˇ tiˬ shiˇ dehꞈ ma lehˇ kʼawꞈ tseˇ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ teu loꞈ˗ehˇ maˬ tseˇ ni Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ laˆ saˆ daˆ leꞈ ma lehˇ tseˇ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 8:29) Yeˬsuˇ neh mˇ˗euˬ jeˬ heu naˇ, nymˬ˗mˇ˗euˬ zaˬ hawˇ˗eu zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba˗eu nga?

13. Yeˬsuˇ yaw nyiˇ ngeh aˬ jeˬ aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ nga?

¹³ Yeˬsuˇ yaw nyiˇ ngeh neh aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da aˬ ma˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu lehˇ tseˇ˗euˬ meh.  Yeˬsuˇ tsawˇ dzehˬ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ dzehˬ haw˗euˬ uˬ taꞈ, aˬ da aˬ ma taꞈ˗ehˇ siˬ nya dzehˬ ma lehˇ maˬ noeˬ ni aˬ myah luꞈ “ehˇ dawˬ naˇ haˬ”˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 2:51) Yeˬsuˇ aˇ doˆ doˆ saˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh gaˇ gʼawˬ mya jeˬ ya mˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh leh jeh˗awˇ, gaˇ teu˗ahˇ mˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ daˇ kʼawˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu gaˇ Yoˇsehˆ˗ahˇ neh ya dzaw˗awˇ, nymˇ jiˇ˗ahˇ mˇ cu˗eu gʼaˇ duˬ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da˗ahˇ caw ba˗eu meh.

14. Aˬ dui Yeˬsuˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ pyehˆ tseˇ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ nya˗eu nga?

¹⁴ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ dehꞈ le˗euˬ gaˇ kawˆ hawˇ˗eu, mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ ehˇ˗eu gaˇ kawˆ aˬ da aˬ ma˗ahˇ neh ya gaˬ˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 2:8-19, 25-38) Teu tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ˗a siˬ. Yeˬsuˇ jiˇ yawˬ haˇ yawˬ ha Jaˇliꞈ˗ahˇ pyehˆ tseˇ˗eu meh. Aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ siˬ nya˗eu nga? Yeˬsuˇ yaw nyiˇ ngeh, saˬ laˬ deuˬ “aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ neh ngehˬ kʼoꞈ tmˇ kʼoꞈ˗euˬ dawˬ deuˬ˗ahˇ zahˬ dui dui leˇ” gaˇ haw ngeh siˬ laˇ˗eu meh. (Luˇkaꞈ 2:46, 47) Kʼoeˇ naˇ, Yeˬsuˇ 12 kʼoꞈ kʼawˆ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ duˬ˗euˬ meh.—Luˇkaꞈ 2:42, 43, 49.

15. Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ tseˇ˗awˇ mˇ˗euˬ lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ laˇ˗eu nga?

¹⁵ Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ bi mˇ mawꞈ˗eu lehˇ siˬ nya ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 6:38) Aˬ yawꞈ tsawˇ haˬ gʼawˬ mya ni aˬ yawꞈ˗ahˇ bye˗eu lehˇ siˬ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ teu loˆ˗ehˇ maˬ bi pyeuꞈ mawꞈ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu lehˇ tseˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ, A.D. 29-ahˇ Yeˬsuˇ iˇ cuꞈ shawˇ ngeh aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui kʼahˇ mˇ˗eu heu meh. (Heˬbyehˇ 10:5-7) Aˬ yawꞈ zeuˇ liˬ kʼoeˇ taˆ shiˇ leˇ luꞈ ngeh kʼawꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ mˇ daˆ leꞈ ma lehˇ noeˬ tsoˆ taˬ˗euˬ meh.—Yoˇhaˬ 19:30.

16. Zaˬ hawˇ˗eu zaˬ guˬ deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ neh dzaw geuꞈ nya˗eu tiˬ jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga?

¹⁶ Aˬ da aˬ ma˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ. Yoˇsehˆ hawˇ˗eu Maˬliˇ˗ahˇ duˇ ni aˬ dui˗euˬ aˬ da aˬ ma jiˇ maˬ byah kuꞈ˗a. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ da aˬ ma neh aˬ dui˗ahˇ bi mehˬ bi ngehˬ gʼeh bi haw piˇ˗eu meh. Aˬ dui aˬ da aˬ ma˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ yaw zeu baw naˇ “baw le za le”˗eu meh.—Eˇpeˇsu 6:1-4.

17. Yawˇshuˆ 24:15-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loˆ˗ehˇ zaˬ hawˇ˗eu zaˬ guˬ deuˬ yawˬ haˇ yawˬ ha aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ya noeˬ tsehˆ˗eu nga?

¹⁷ Aˬ suˇ gʼaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ aˬ jeˬ noeˬ taˬ˗euˬ nga, aˬ yawꞈ aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ nehˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ taꞈ˗eu nga lehˇ gaˇ kawˆ heu deuˬ ya siˬ duˬ˗eu meh. (Loˇmaˆ 12:2) Aˬ dui toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ, dehꞈ  ziˇ laꞈ kʼoeˇ aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ noeˬ tsehˆ nya laˇ˗eu meh. Teu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ˗eu heu meh. (Yawˇshuˆ 24:15-ahˇ gui; Dawˬtsoˆ 12:1) Aˬ dui Jaˇliꞈ gui˗eu hawˇ˗eu Jaˇliꞈ˗ahˇ pyehˆ tseˇ˗eu aˇ yamˬ laˆ duˬ taˬ˗awˇ teu˗ahˇ aˬ myah luꞈ mˇ caw naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ dzehˬ laˇ˗awˇ jah˗eu jeˬ jiˇ myaˬ dzehˬ laˇ˗eu meh.

18. Zaˬ hawˇ˗eu zaˬ guˬ deuˬ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ya noeˬ tsehˆ nga siˬ? Toˆ˗ehˇ noeˬ tsehˆ naˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh laˇ˗eu nga?

¹⁸ Dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui kʼahˇ mˇ˗eu naˬ ba tiꞈ taˬ. Saˬdaˬ˗euˬ miˇ tsaˬ aˬ dui yawˬ ha bym˗eu byehˆ˗eu jeˬ yawˬ ha˗euˬ gʼaˇ duˬ zmˬ naˇ laˬ kʼaˬ cehˇ meh lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ maˇ diˇ naˇ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˇ pyaˇ daˬ˗eu deuˬ naˇ, “noeˬ shaˬ˗eu gʼawˬ mya jeˬ ciˬ tehˬ˗eu baˬ da neh nui ma tsawˬ paˆ gaˇ keuˆ˗eu meh.” (1 Tiˆmoˇseˬ 6:9, 10) Ehˇ kawꞈ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ nui kʼahˇ mˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ naˬ ba tiꞈ taˬ naˇ, aˬ dui “baw le za le˗awˇ, mˇ˗eu shaˇ˗eu yawˬ jeˬ na luꞈ laꞈ kʼoeˇ guiˬ lahˬ” baw˗eu meh.—Yawˇshuˆ 1:8.

19. Aˬ da aˬ ma deuˬ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kʼawˆ˗ahˇ ya noeˬ taˬ˗eu nga?

¹⁹ Aˬ da aˬ ma deuˬ nawˬ˗euˬ zaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ ni kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh caw ba luꞈ˗uˇ. Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼoe naˇ aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ noeˬ tsehˆ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Dawˬdaˬ 3:5, 6) Aˬ da aˬ ma deuˬ neh mˇ˗euˬ jeˬ heu naˇ, ngehˬ˗eu jeˬ naˆ maˬ tseˇ zaˬ˗ahˇ deuˬ˗eu meh lehˇ ya noeˬ taˬ˗eu meh. Teu miˇ neh zaˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ zaˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ noeˬ tsehˆ˗awˇ mˇ luꞈ˗uˇ.

20. Zaˬ hawˇ˗eu zaˬ guˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu lehˇ tseˇ naˇ, aˬ jeˬ jeˇ za˗eu nga?

²⁰ Zaˬ hawˇ˗eu zaˬ guˬ deuˬ aˬ da aˬ ma nawˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ noeˬ tsehˆ nya ni caw ba nehˬ nya kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ mˇ˗eu hawˇ˗eu maˬ mˇ˗eu heu naˇ nawˬ˗ahˇ neh iˇ˗eu tehꞈ meh. Teu miˇ neh Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ mˬ taˆ˗euˬ Aˬda gaˇ mˇ˗eu lehˇ tseˇ luꞈ˗uˇ. Nawˇ toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ, dehꞈ ziˇ aˇ poeˬ baw˗awˇ, mˇ nya˗eu gʼawˬ mya jeˬ jaˆ˗eu uˬ taꞈ, nymˬ˗mˇ neh dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. (1 Tiˆmoˇseˬ 4:16) Koeˇ uˬ taꞈ, mehˬ hu paw heu naˆ maˬ tseˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu dehꞈ ziˇ za˗eu meh.