1. Gin ango ma bicuko cwinywa ka wawinyo ni watye kenwa macalo adwogi me par ki pekki ma watye ka wok ki iye? (Jabuli 118:5-7)

TIKA dong nino mo iwinyo ni itye keni, labongo ngat mo me konyi kanyo pekoni? Jo mapol i kinwa dong guwinyo kit meno, kadiwa lutic pa Jehovah ma lugen. (1 Luker 19:14) Ka meno otimme i komi, wi opo i kom cikke pa Jehovah ma waco ni: “Pe abiboli, pe abibwoti ata.” Pi meno watwero waco ki tekcwiny ni: “Rwot [Jehovah] en lakony mera, pe abibedo ki lworo.” (Ibru 13:5, 6) Lakwena Paulo ocoyo lok meno bot luye luwote ma i Judaya i kine ka mwaka 61 K.M. Lokke man poyo wiwa i gin ma kicoyo i Jabuli 118:5-7.​—Kwan.

2. Gin ango ma wabinyamo i pwony man, dok pingo?

² Calo laco Jabuli, Paulo onongo ngeyo ni Jehovah obedo Lakony mere pien Jehovah obedo ka konye tyen mapol i kwone. Me labolle, mwaki makato aryo ma peya en ocoyo waragane bot Luibru, Paulo obwot i kare ma meli otur kwede i nam. (Tic 27:4, 15, 20) I wotte meno ki dok i kwone i mwaki mogo angec, Jehovah obedo Lakony pa Paulo i yo mapatpat. Wabineno yo adek i kingi. Jehovah omine kony kun tiyo ki Yecu, lumalaika, luloc, kacel ki luye luwote. Wot wiye wiye i kom jami magi ma gutimme i kwo pa Paulo-ni, bijingo genwa i kom cikke pa Lubanga ni En bigamo legawa pi kony bene.

3. Lapeny ango ma gwok Paulo obedo ka pennye kwede, dok pingo?

³ Paulo onongo mito kony. I kine ka mwaka 56 K.M., lwak guywaye woko ki i ot pa Lubanga i Jerucalem ci gutemo neke woko. Orwone, i kare ma kikelo Paulo i nyim Lukiko, lumone guloyo yecce woko. (Tic 21:30-32; 22:30; 23:6-10) I cawa meno, Paulo nen calo opennye keken ni, ‘Abikanyo peko man wa awene?’

4. Jehovah otiyo ki Yecu nining me konyo Paulo?

⁴ Kony ango ma Paulo onongo? I dyewor ma kimako Paulo, “Rwot” Yecu, ocung ka ngete, ci owacce ni: “Di cwinyi. Macalo ibedo ka tito lok i koma i Jerucalem, kit meno bene myero ibed cadenna bene wa i Roma.” (Tic 23:11) Cikke meno pud dong ocuko cwiny Paulo ya! Yecu opwoyo Paulo pi miyo caden i Jerucalem. Dok en ocikke ni Paulo bio i Roma maber, kun bene bimedde ki miyo caden kunnu. I nge cikke pa Yecu meno, Paulo nen calo owinyo agonya adada calo latin ma wonne otingo i kore.

5. Jehovah otiyo ki lamalaika nining me konyo Paulo? (Nen cal ma tye i pok ngeye.)

⁵ Ariya mukene ango ma lakwena Paulo okato ki iye? Mwaki ma romo aryo i nge jami magi mutimme i Jerucalem, Paulo onongo tye i meli ma cito i Italy i kare ma pii ocako twagge ki yamo magwar. Yamo man obedo marac adada ma oweko lukwang meli ki luwot gutamo ni gibito woko. Kadi bed kit meno, Paulo pe obedo ki lworo. Pingo? En otito ki jo ducu ma gitye i meli ni: “Tin i dyewor man lamalaika pa Lubanga ma an a danone, ma an aworo-ni, obino ocung ka ngeta, ci owacca ni, ‘Paulo, pe ibed ki lworo. In myero icung i nyim Cecar; nen Lubanga dong omiyo boti dano ma iwoto kwedgi ducu.’” Jehovah otiyo ki lamalaika me nwoyo cikke ma En onongo omiyo ki lakwena Paulo con kun tiyo ki Yecu. Dok bene Paulo oo i Roma maber.​—Tic 27:20-25; 28:16.

6. Cikke pa Yecu mene ma twero jingowa, dok pingo?

⁶ Kony ango ma wanongo? Yecu bikonyowa kit ma en okonyo kwede Paulo. Me labolle, Yecu ocikke bot jo ducu ma gilubo kore ni: “Atye kwedwu kare ducu, nio i agikki piny.” (Mat. 28:20) Lok pa Yecu-ni twero jingowa i kare-ni bene. Pingo? Pien i kare mogo wakato ki i kwo ma kanyone tek. Me labolle, ka dano ma wamaro oto, omyero walweny ki arem cola pe pi nino mogo manok keken ento pi mwaki mapol.  Jo mukene giyelle ki kwo matek ma bino macalo adwogi me tiyo. Mukene doki ginongo kwo tek pien giyelle ki turcwiny ma odoko calo two. Kadi bed kit meno, wanongo kero me kanyo pekki magi ducu pien wangeyo ni Yecu tye kwedwa “kare ducu,” kadi wa i kare ma nongo watye ka kato ki i kwo matek adada.​—Mat. 11:28-30.

7. Ma lubbe ki Niyabo 14:6, Jehovah konyowa nining i kare-ni?

⁷ Lok pa Lubanga cuko cwinywa ni Jehovah konyowa kun tiyo ki lumalaikane. (Ibru 1:7, 14) Me labolle, lumalaika giminiwa kony ka watye ka tito lok “me kwena maber me Ker” bot jo ma gibedo “i wi lobo, bot rok ducu ki kaka ki leb-gu ki jo mapatpat ducu.”​—Mat. 24:13, 14; kwan Niyabo 14:6.

8. Jehovah otiyo ki kapten me mony me konyo Paulo nining?

⁸ Kony ango ma Paulo onongo? I mwaka 56 K.M., Yecu onongo ocuko cwiny Paulo ni en bio wa i Roma. Ento Lujudaya mogo i Jerucalem onongo guyubbe me monyo Paulo i yo wek gineke woko. I kare ma kapten pa Luroma ma nyinge Kalaudio Licia oniang i kom yubgi, en okonyo Paulo. Cutcut Kalaudio omiyo rukca pi gurup madit pa lumony me gwoko Paulo kun gitere wa i Cecaria ma borre ki i Jerucalem romo mairo 65 (kilomita 105). Ki i Cecaria, Laloc ma nyinge Pelici ociko ni kigwok Paulo “i ot madit pa Kerode.” Lujudaya ma gimito neke onongo dong pe gitwero neke ki kunnu.​—Tic 23:12-35.

9. Gabuna Festo okonyo Paulo nining?

⁹ I nge mwaki aryo, Paulo onongo pud tye i buc i Cecaria. Festo oleyo kaka Pelici macalo gabuna. Lujudaya gubako doggi bot Festo ni ocwal Paulo i Jerucalem wek kipid i kome ki kunnu, ento Festo okwero woko. Twero bedo ni gabuna man oniang woko ni Lujudaya ‘onongo guyubo ni dano gibikiyo Paulo ci gineke woko i wanga yo.’​—Tic 24:27–25:5.

10. Gabuna Festo odok iye nining i kare ma Paulo okoko apil bot Cecar?

¹⁰ Lacen, pido i kom Paulo otimme i Cecaria. Kit macalo Festo onongo mito ni “Lujudaya gupwoye,” en openyo Paulo ni, “Imito giteri i Jerucalem wek angol kop i komi pi adot magi ki kunnu?” Paulo onongo ngeyo ni Lujudaya gibineke woko i Jerucalem. En bene onongo ngeyo gin ma myero etim me laro kwone, ki me cito i Roma wek emedde ki ticce me pwony. Pi meno, Paulo owaco ni, ‘Akoko apil bot Cecar!’ I nge penyo tam ki bot lukikone, Festo otito ki Paulo ni: ‘Ikoko apil boti Cecar; ibicito bot Cecar.’ Tam pa Festo me cwalo Paulo i Roma olaro Paulo ki i cing lumonene. I nge kare mo, Paulo onongo bibedo i Roma, ka mabor adada ki bot Lujudaya ma gimito nekke-ni.​—Tic 25:6-12.

11. Paulo nen calo obedo ka tam i kom lok mene ma lanebi Icaya ocoyo?

¹¹ I kare ma Paulo tye ka kuro cito i Italy, en nen calo obedo ka tam i kom lok ma lanebi Icaya ocoyo me ciko jo ma gijemo i kom Jehovah ni: “Wupor lok kacel, ento gin mo pe ma bia iye; wulok lok, ento gin ma wumito pe bicobbe, pien Lubanga tye kwedwa.” (Ic. 8:10) Paulo onongo ngeyo ni Lubanga bikonye, dok man nen calo ojinge matek adada pi atematema ma onongo bibino i anyim.

12. Julio otero Paulo nining, dok gin ango ma nen calo Paulo oniang iye?

 ¹² I mwaka 58 K.M., Paulo ocako wotte me cito i Italy. Kit macalo Paulo onongo obedo lamabuc, kimiye i cing ladit mony me Roma ma nyinge Julio. Cakke i kare meno, Julio onongo tye ki twero me unu Paulo nyo me tere maber. En onongo bitic ki twerone nining? Orwone, ma guo i Cidon, “Julio otimo Paulo maber mada, oyene me wot ka limo lureme wek gugwoke.” Lacen Julio olaro kwo pa Paulo. I yo ma nining? Lumony onongo gimito neko lumabuc ducu ma gitye i meli, ento Julio ojukogi woko. Pingo? Pien en onongo ‘mito laro Paulo.’ Nen calo Paulo oniang woko ni, Jehovah aye tye ka tic ki ladit mony man me konye ki gwokke.​—Tic 27:1-3, 42-44.

13. Jehovah twero tic ki luloc nining?

¹³ Kony ango ma wanongo? Ka rwatte ki yub pa Jehovah, en twero tic ki cwiny mere maleng wek luloc gutim gin ma en mito. Kabaka Solomon ocoyo ni: “Rwot [Jehovah] aye ma loyo cwiny kabaka, macalo kulu ma mol, en loko piine mol cito ka ma en mito.” (Car. 21:1) Carolok man tyen lokke ngo? Dano gitwero kwinyo wang otul me wiro wi pii me kulu wek omol ka mo mukene ma gimito. I yo acel-lu, Jehovah twero tic ki cwiny mere maleng me loko tam pa luloc wek gutim jami i yo ma rwatte ki yubbe. Ka en otimo meno, luloc gibimoko tam ma kelo adwogi maber pi jo pa Lubanga.​—Por ki Ejira 7:21, 25, 26.

14. Ma lubbe ki Tic pa Lukwena 12:5, angagi ma watwero lega pigi?

¹⁴ Watwero timo gin ango? Watwero lega “pi luker ki jo ma tye i rwom ma malo” ka mitte ni jo magi gumok tam ma gudu kwowa macalo Lukricitayo kacel ki ticwa me pwony. (1 Tem. 2:1, 2; Nek. 1:11) Kit macalo Lukricitayo me cencwari me acel gutimo kwede, wan bene walego matek pi omegiwa ki lumegiwa ma gitye i buc. (Kwan Tic pa Lukwena 12:5; Ibru 13:3) Medo i kom meno, watwero lega pi lulo mabuc ma gitye ka gwoko omegiwa ki lumegiwa. Watwero kwayo Jehovah wek omi luloc magi guter Lukricitayo luwotwa ma gitye i buc i yo “maber,” kit ma Julio otimo kwede.​—Tic 27:3.

15-16. Jehovah okonyo Paulo nining kun tiyo ki Aristako ki Luka?

¹⁵ Kony ango ma Paulo onongo? I wotte me cito i Roma, Jehovah tyen mapol otiyo ki  omege ki lumege me konyo Paulo. Kong wanenu labol mogo.

¹⁶ Lurem Paulo aryo ma lugen, Aristako ki Luka, gumoko tamgi me wot kacel ki Paulo wa i Roma. * Baibul pe waco ni Yecu ocikke bot Aristako gin ki Luka ni gin gibio i Roma maber. Pi man, onongo gitye ka keto kwogi ka mading i kare ma gucako wot meno. Kadi bed kit meno, gin gubedo atera me timo meno wek gikony Paulo. Guniang lacen i kare ma gitye i wot man ma oketo kwogi ka mading-ngi ni kibilaro kwogi. Dong i kare ma Aristako ki Luka guito meli i Cecaria, Paulo nen calo olego bot Jehovah kun pwoye pi kony ma omine kun tiyo ki luwote aryo ma cwinygi tek-ki.​—Tic 27:1, 2, 20-25.

17. Jehovah otiyo ki utmege mogo me kacokke me konyo Paulo nining?

¹⁷ Utmege ma i kacokke gukonyo Paulo tyen mapol i kare ma tye i wotte me cito i Roma. Me labolle, ki i wang kwang me Cidon, Julio oye ki Paulo me “wot ka limo lureme wek gugwoke.” Dok lacen, ki i boma me Puteoli, Paulo ki luwote ‘gunongo utmege, ci utmege magi gulwongogi, ni gubed botgi nino abiro.’ I kare ma Lukricitayo luwote gubedo ka gwoko Paulo kacel ki jo ma en owoto kwedgi, Paulo nen calo oyomo cwiny jo ma gubedo ka gwokke kun tittigi jami mutimme ma cuko cwinygi. (Por ki Tic 15:2, 3.) I nge nongo yweyo ki i lim meno, Paulo kacel ki luwote, gumedde ki wotgi.​—Tic 27:3; 28:13, 14.

18. Ngo ma omiyo Paulo opwoyo Lubanga ci cwinye odoko tek?

¹⁸ Ma Paulo woto ki tyene kun nyikke cok ki Roma, nen calo obedo ka lwodo gin ma en ocoyo bot kacokke ma i boma meno mwaki adek angec ni: “Abedo ka mito pi mwaka mapol ni abin botwu.” (Rom. 15:23) Kadi bed kit meno, Paulo onongo pe otamo ni ebio kunu macalo mabuc. Labongo akalakala mo Paulo onongo cuko cwiny adada me neno utmege ma i Roma gitye  ka kure i dog gudi wek gimote! “Ka Paulo onenogi, opwoyo Lubanga ci cwinye odoko tek.” (Tic 28:15) Nen ni Paulo opwoyo Lubanga pi bedo tye pa utmege magi. Pingo? Pien Paulo dok oniang ni Jehovah aye ma tye ka tic ki luye luwote me konye.

19. Kit ma kitito kwede i 1 Petero 4:10, Jehovah twero tic kwedwa nining me konyo jo ma gimito kony?

¹⁹ Watwero timo gin ango? Tika ingeyo omege nyo lumege mogo i kacokkewu ma gitye ka deno can pi two nyo peko mo mukene? Nyo twero bedo ni gurwenyo danogi me amara i to. Ka waniang ni ngat moni mito kony, watwero penyo Jehovah ni okonywa me waco nyo timo gin mo ma nyuto kica. Lokwa ki jami ma watimo twero bedo cuko cwiny ma omego nyo lamego meno mito kikome. (Kwan 1 Petero 4:10.) * Ka wakonye, en twero ye ni cikke pa Jehovah ni, “Pe abiboli, pe abibwoti ata” tye ka cobbe i kome. Labongo akalakala mo, man bimiyo cwinyi bedo yom!

20. Pingo watwero waco ki tekcwiny ni: “[Jehovah] en lakony mera”?

²⁰ Calo Paulo ki luwote, i wotwa i kwo man, wan bene wakato ki i pekki mapol. Kadi bed kit meno, wangeyo ni watwero bedo ma cwinywa tek pien Jehovah tye tung botwa. En tiyo ki Yecu kacel ki lumalaika me konyowa. Medo i kom meno, ka en oneno ni rwatte ki yubbe, Jehovah twero konyowa kun tiyo ki luloc. Dok kit ma pol pa wan dong waneno woko i kwowa, Jehovah tiyo ki cwiny mere maleng me tugo cwiny luticce wek gikony Lukricitayo luwotgi. Pi meno, calo Paulo, watye ki tyen lok ma atir me waco ki gen ni: “[Jehovah] en lakony mera, pe abibedo ki lworo; ngo kono ma dano twero timo i koma?”​—Ibru 13:6.