1. Lembang’o ma copo jukocwinywa kinde ma wabenwang’ara nia watie kendwa kunoke wanwang’u nia peko nurowa? (Zaburi 118:5-7)

NYO idaru winjiri de nia itie kendi ma ng’atu moko mbe m’ubekonyi i peko m’inweng’iri ko? Dhanu dupa gidaru winjiri kumeno, kadok jurutic pa Yehova bende. (1 Ub. 19:14) Ka in de ibewinjiri kumeno, poi i kum lembe ma e ma Yehova ung’olo: “Abiweki ki ngo, kadok akuna de abikuni ki ngo.” Pieno, wacopo yero ku tegocwinywa nia “[Yehova] en e jakonyna; abilworo ngo.” (Ebr. 13:5, 6) Jakwenda Paulo ukiewo wec maeno ni Jukristu wadi m’ubino kwo i Yahudi, i kum oro 61 R.M. Wec maeno m’ekiewo, ubepoyo wiwa bende i kum lembe ma jagor zaburi ukiewo i Zaburi 118:5-7.​—Som.

2. Wabiweco iwi lembang’o i thiwiwec maeni, man ke pirang’o?

² Calu jagor zaburi, jakwenda Paulo bende lembe m’ekadhu kud i ie uketho eng’eyo nia Yehova tie Jakony pare. Ku lapor, oro ma kadh’ario i wang’ kiewo waraga ni Juebrania, eboth kud i yamu ma tek m’ugam utuk i wigi kinde ma gibino wotho ku yei iwi pii. (Tic. 27:4, 15, 20) I kind wotho maeno man kadok i wang’e bende, Yehova ukonyo Jakwenda Paulo i yo ma tung’ tung’ dupa. Wabiweco iwi ayi adek m’ekonye ko. Pi nikonye, Yehova utio ku Yesu, jumalaika, judongo pa gavmenti, man Jukristu wadi. Kony maeno ma Paulo unwang’u bikonyowa nibedo ku genogen nia andha Mungu bipong’o lembang’ola pare m’eng’olo nia ebidwoko wang’ kwac mwa.

3. Cicopere Paulo upenjere ku penji ma nenedi man ke pirang’o?

³ Jakwenda Paulo ubino ku yeny mi kony. I kum oro 56 R.M., udul dhanu moko uwayu Paulo woko kud i hekalu mi Yerusalem man gimito ginege. Urwonde kinde ma jutero Paulo i wang’ pido mi Sanedrini, judegine gimito giyec ie cen. (Tic. 21:30-32; 22:30; 23:6-10) Cicopere saa maeno Paulo upenjere nia ‘Abiciro masendi maeni nitundo awene?’

4. Yehova ukonyo Paulo nenedi nikadhu kud i bang’ Yesu?

⁴ Paulo unwang’u kony ma kani? Cing’ ma jutwiyo Paulo, i ng’eye uthienone, “Rwoth [Yesu] ucungo i vute, ewacu kumae, Cwinyi bed tek: kum calu ituco pira [i] Yerusalem, e ibikonyutho lembe kumeno be i Rumi bende.” (Tic. 23:11) Eno bino jukocwiny m’uwok ni Paulo tap i saane! Yesu ufoye pi lembatuca m’emio ku nyinge i Yerusalem. Man eng’olo ire nia ebitundo ma ber i Roma, kaka m’ebiwok mio ie lembatuca nisagu. Kinde ma Paulo uwinjo tielocwiny maeno, cicopere nia ewinjere ma ber calu nyathin m’ubedo i kor won.

5. Yehova ukonyo Paulo nenedi nikadhu kud i bang’ malaika? (Nen cal m’i ng’eye.)

⁵ Paulo unwang’ere ku peko mange ma kani? Oro ma romo ario i ng’ei peko m’ekadhu kud i ie i Yerusalem, kinde ma gibino i yei gibecidho i Italia, wavuvu ma tek utuk i wigi, uketho jutela mi yei ku dhanu mange gigeno nia gibecitho. Re lworo nego ngo Paulo. Pirang’o? Ewacu ni ju ma gibino kugi i yei kumae: “Kum malaika pa Mungu ma an a pare, m’atimo ire bende, ecungo i vuta i diewor maeni ewacu kumae, Kud ilwor, Paolo; ibikocungo wang’ Kaisari be: man nen, Mungu mio iri dhanu ceke ma wubewotho wukugi.” Yehova utio ku malaika pi niyero wec mi kethocwiny ni jakwenda Paulo, m’utie wec ma rom m’elar eketho Yesu de uyero ire. E andha Paulo utundo i Roma calu ma Yehova ung’olo.​—Tic. 27:20-25; 28:16.

6. (a) Yesu ung’olo lembang’o? (b) Man pirang’o wecne ubemio iwa bende tego?

⁶ Wan ke tin wabenwang’u kony ma kani? Calu ma Yesu ukonyo Paulo, wan bende ebikonyowa. Ku lapor, Yesu ung’olo ni dhanu ceke m’ubelubo ng’eye kumae: “Wanuti wakudu thiri thiri, cil i kajik mi ng’om.” (Mat. 28:20) Wec ma Yesu yero eno ubemio tego iwa bende. Pirang’o? Pilembe wan de nindo moko wabed wanwang’ara i lembe ma ciro tek. Ku lapor, ka ng’atu ma wamaru tho, can lembene negowa pi nindo moko kende ngo,  ento saa moko pi oro ma dupa. Jumoko ubecur ku peko mi tio, jumange ke gibenwang’iri ku peko mir ang’abacwiny. Re kadok kumeno de, wabenwang’u tego ma waciro ko lembenegi, kum wang’eyo nia Yesu ni kudwa “thiri thiri,” kadok i nindo ma wabecur i ie acura ku can de.​—Mat. 11:28-30.

7. Nimakere ku Lembanyutha 14:6, tin Yehova ubekonyowa nenedi?

⁷ Lembe pa Mungu ubeketho cwinywa nia Yehova tie ayika nikonyowa nikadhu kud i bang’ jumalaika. (Ebr. 1:7, 14) Ku lapor, jumalaika gikonyowa man gitelo wiwa kinde ma waberweyo ‘lembanyong’a . . . mi Ker’ ni dhanu mi ‘thek ceke ku suru man dhok.’​—Mat. 24:13, 14; som Lembanyutha 14:6.

8. Yehova ubodho Paulo nenedi nikadhu kud i bang’ jadit mir askari?

⁸ Paulo unwang’u kony ma kani? I oro 56 R.M., Yesu uketho cwiny Paulo nia ebitundo kokoro i Roma. Juyahudi moko mi Yerusalem ke gilund gipangu nia gibikanu ire libo i yo kara giwok ginege. Kinde ma Klaudio Lusia ma jadit mir askari mi Roma uwinjo pi lembene ci, e ndhundhu etimo pio, eoro Paulo ucidh i Kaisaria i bor ma romo kilometre 105 ku Yerusalem, man eoro bende udul askari kara ugwoke i yo nitundo kuca. Kinde ma gitundo i Kaisaria, ubimo Feliki uwok ung’olo nia “jukure i Odtiti pa Herode.” E Paulo uboth kud i cing’ Juyahudi ma nwang’u umito nege.​—Tic. 23:12-35.

9. Jabim Festo ukonyo Paulo nenedi?

⁹ Oro ario i ng’eye, ma nwang’u fodi Paulo utie asu i kol i Kaisaria, jabim Festo ubin uwilo Feliki m’ubino jabim saa maeca. Juyahudi gikwayu Festo nia eor Paulo udok i Yerusalem kara gitit kesi pare ku kuca, ento Festo ukwero. Saa moko nyo pilembe enyang’ nia Juyahudi “gipido lembe ya gibinege i yo.”​—Tic. 24:27–25:5.

10. Jabim Festo udwoko lembang’o kinde ma Paulo ukwayu nia jucidh jutit kesi pare i wang’ Kaisari?

¹⁰ I ng’eye judok jutito kesi pa Paulo i Kaisaria. Calu ma Festo ubino ‘yenyo ya Juyahudi gifoye,’ epenjo Paulo kumae: “Iyenyo icidh i Yerusalem [kara jupok] lembe peri mi gin maeni i wang’a kuca?” Paulo ung’eyo nia jucopo wonege i Yerusalem, man eng’eyo bende gin m’umaku etim kara ebodh kwo pare, ebed i Roma, man emedere ku tic mi lembanyong’a. E edwoko kumae: “Ayenyo ndhu ba Kaisari.” I ng’eye kinde ma Festo uweco ku judongo pare, ewacu ni Paulo kumae: “Iyenyo ba Kaisari: ba Kaisari ibicidho.” E Festo uoro Paulo i Roma pi nibodhe kud i cing’ judegine. Eno uketho Paulo ubedo i Roma, bor ku Juyahudi m’ubino mito nege.​—Tic. 25:6-12.

11. Cicopere nia Paulo uparu pi wec ma kani ma jabila Isaya uewo?

¹¹ Kinde ma Paulo ubino kuro nindo m’ebicoko ie woth pi nicidho i Italia, saa moko nyo ebino paru pi cimowang’ ma jabila Isaya uewo pi judegi pa Yehova m’uwacu kumae: “Wupor lembe karacelo, e jubidwoke mananu; wuyer lembe, e ebicungo ngo: kum Mungu ni karacelo kudwa.” (Isa. 8:10) Paulo ung’eyo nia Mungu bibodhe, lembuno umio ire tego mi ciro amulaic m’edok enwang’ere ko i ng’eye.

12. Yulio ukonyo Paulo nenedi, man cicopere nia Paulo unyang’ i kum lembang’o?

¹² I oro 58 R.M., Paulo ucoko woth pi nicidho i Italia. Calu ebino jakol, juwok jukethe i the telowic pa Yulio ma tie jego mir askari mi Roma. Saa maeno nwang’u Yulio ubino ku  copo m’eromo sendo ko Paulo kunoke mi gwoke de. Re etio nenedi ku copo parene? Urwonde kinde ma ginyiko i dhu wat, “Yulio timo ber ba Paolo, eyio ya ecidh ba [jurimbe].” I ng’eye, Yulio udok ubodho kadok kwo pa Paulo. Nenedi? Pilembe nwang’u juaskari ubino mito nia gineg jukol ceke ma ni i yei, ento Yulio ukwerogi. Pirang’o? Pilembe ‘eyenyo ebodh Paulo.’ Cicopere Paulo unyang’ nia Yehova re m’ubino tio ku jego maeno pi nikonye man nigwoke.​—Tic. 27:1-3, 42-44.

13. Yehova copo ketho judongo pa gavmenti gitim ang’o?

¹³ Wan ke tin wabenwang’u kony ma kani? Yehova copo tio ku tipo pare ma leng’ pi niketho judongo pa gavmenti gitim yeny ma ie yenyo, tek lembene copo ketho lembakeca pare pong’o. Ubimo Suleman ukiewo kumae: “Adunde ubimo ni i cing’ Yehova calu ora mi pi: Eloke ka ma tek eyenyo.” (Rie. 21:1) Thelembe mi wec maeno tie ang’o? Dhanu copo riego wang’ pii man giwire emol kaka ma gimaru. Kumeno bende, Yehova copo tio ku tipo pare ma leng’ pi niwiro wi paru mi jubim mi ng’om maeni kara gitim lembe ma copo pong’o lembakeca pare. Lembe maeno ketho judongo pa gavmenti gimaku yub ma dhanu pa Mungu de nwang’u bero i kume.​—Nen Ezra 7:21, 25, 26.

14. Wacopo rwo pi ju kani nimakere ku Tic mi Jukwenda 12:5?

¹⁴ Dong’ wacopo timo ang’o? Wacopo rwo pi “ju m’ubimo man ju ma ni wi jo ceke” tek ukwayere nia gimak yub moko ma copo bedo kud adwogi iwi kwo mwa mi Jukristu man iwi tic mwa mi lembanyong’a. (1 Tim. 2:1, 2; Neh. 1:11) Calu ma Jukristu mi rundi ma kwong’a de gitimo, wan de mito wakwai Mungu areri pir umego ku nyimego mwa ma jutwiogi i kol. (Som Tic mi Jukwenda 12:5; Ebr. 13:3) M’umedo maeno, wacopo rwo bende pi ju ma juketho ukur kumgi i kol. Wacopo kwayu Yehova uketh gibed ku paru m’ucwalgi nitimo lembe ‘ma ber’ ni umego ku nyimego mwa calu ma Yulio de ugam utimo.​—Tic. 27:3.

15-16. Yehova ukonyo Paulo nenedi nikadhu kud i bang’ Aristarko giku Luka?

¹⁵ Paulo unwang’u kony ma kani? Kinde ma Paulo ubino cidho i Roma, Yehova ukonye nikadhu kud i bang’ juyic wadi. Wakewec iwi konyne moko.

¹⁶ Aristarko giku Luka gibino jurimb Paulo,  man gikeco nicidho ku Paulo nitundo i Roma. * Gibino ayika niketho kwo migi i ariti pi Paulo, kadok nwang’u Yesu ular uyero ngo igi nia gibitundo ma ber i Roma de. I ng’eye ma dong’ gibemediri ku wotho migi, kadong’ giwinjo nia karaman kwo migi biboth. Pieno, kinde ma gin zoo ginyiko i dhu wat mi Kaisaria, Paulo urwo kud adundene ceke, m’efoyo ko Yehova pi kony m’ekonye ko nikadhu kud i bang’ umego ario maeno ma ginyutho tegocwiny.​—Tic. 27:1, 2, 20-25.

17. Yehova ukonyo Paulo nenedi nikadhu kud i bang’ umego ku nyimego?

¹⁷ Umego ku nyimego gibed gikonyo Paulo wang’ ma pol i wotho pare. Ku lapor, kinde ma Paulo ginyiko i dhu wat mir adhura mi Sidon, Yulio uweke “ecidh ba [jurimbe] kara edwok cwinye.” Man i ng’eye, kinde ma gitundo i adhura mi Puteoli, Paulo karacelo ku juwodhe giwok ‘ginwang’u umego m’ukwayugi ya girii kugi ceng’ abiro.’ Kony ma jukristu gimio ni Paulo ku juwodhe i kabedo maeno ma tung’ tung’, unyayu anyong’a lee i Paulo, uketho ekoro igi lembe dupa mi tielocwiny. (Nen Tic. 15:2, 3.) I ng’ei tielocwiny maeno, Paulo ku juwodhe mange gimediri ku woth migi.​—Tic. 27:3; 28:13, 14.

18. Ang’o m’uketho cwiny Paulo udoko tek uketho efoyo Mungu?

¹⁸ Kinde ma Paulo ubino cidho i Roma, cicopere nia epoi pi lembe ma e m’egam ekiewo oro adek i wang’e ni cokiri mir adhura maeno: “Ava bino i beng’wu nega rundi . . . dupa.” (Rum. 15:23) Re elar eparu ngo nia ebitundo kuca ni jakol. Ebino ire ni jukocwiny ma lee kinde m’eneno umego mi Roma gibino kure i yo pi nijole. Kinde ma Paulo nenogi, e “efoyo Mungu, man cwinye doko tek.” (Tic. 28:15) Poi nia Paulo ufoyo Mungu pir umego m’eneno. Pirang’o? Pilembe nikadhu kud i bang’gi, enwang’u kendo kony pa Yehova.

19. Calu m’ugorere i 1 Petro 4:10, Yehova copo tio kudwa nenedi pi nikonyo jumange?

¹⁹ Dong’ wacopo timo ang’o? Nyo i cokiri  peri, umego ku nyimego moko nuti ma gibesendiri ku remo kunoke peko mange ma gibenwang’iri ko i kwo migi? Kunoke nyo pi wedi migi m’utho? Ka wawinjo pi ng’atu moko m’utie ku yeny mi kony, ukwayu warwo i bang’ Yehova ukonywa kara wayer kunoke watim lembe moko ma ber ire. Wec mwa kunoke timo mwa copo bedo ni jukocwiny ma ber ni umego ku nyimego mwa. (Som 1 Petro 4:10.) Kony ma wamio igi biketho gibineno nia lembang’ola pa Yehova m’ewacu ko nia “abiweki ki ngo, kadok akuna de abikuni ki ngo” ubepong’o andha i wigi. Nyo lembuno copo nyayu ngo anyong’a i ii?

20. Pirang’o wacopo yero ma cwinywa tek nia ‘[Yehova] en e jakony mwa’?

²⁰ Calu Paulo ku juwodhe mange, wan bende tin wabenwang’ara ku peko lee i kwo mwa. Re cwinywa tek pilembe Yehova ni kudwa. Ebekonyowa nikadhu kud i bang’ Yesu man jumalaika. Bende, kan emito, ecopo tio ku judongo pa gavmenti pi nikonyowa tek lembene copo ketho lembakeca pare pong’o. Calu ma wan ceke wang’eyo, Yehova tio ku tipo pare ma leng’ pi nicwalu umego ku nyimego mwa kara gikonywa. Pieno, calu Paulo, wan bende wacopo yero ma cwinywa tek kumae: “[Yehova] en e jakonyna; abilworo ngo: Dhanu bitima nedi?”​—Ebr. 13:6.