1. Mun lo bena an dusu saalo n’an b’a miiri ko an b’an kelen wala n’an tɛ sera k’an ka gwɛlɛyaw muɲu? (Zaburuw 118:5-7)

YALA i delila k’a miiri ko i b’i kelen na ani ko mɔgɔ tɛ yen k’i dɛmɛ k’i ka gwɛlɛyaw muɲu wa? Mɔgɔ caaman y’o miiri, hali Ala sagokɛla kantigimanw yɛrɛ (1 Mas. 19:14). N’ele fana b’o ɲɔgɔn miiri, Jehova ka layidu nin to i hakili la: “Ne tena i to i kelen, n tena i bila abada.” O la, an be se k’an hakili sigi k’a fɔ ko: “Matigi [Jehova] ye ne dɛmɛbaga ye, ne tena siran foyi ɲa.” (Eburuw 13:5, 6). Ciden Pol y’o kumaw sɛbɛ a kerecɛnɲɔgɔnw ma Zude mara la saan 61 fan fɛ Krista tile la. A ka kumaw b’an hakili jigi Zaburuw 118:5-7 kɔnɔnakumaw na.—A kalan.

2. An bena mun lo lajɛ barokun nin na ani mun na?

² I k’o Zaburu sɛbɛbaga, koo minw ye Pol sɔrɔ, a y’a lɔn o fɛ ko Jehova y’ale Dɛmɛbaga ye. Ɲɛyirali fɛ, Pol ye voyazi dɔ kɛ baji kan min y’a niin bila farati la kosɔbɛ. O y’a sɔrɔ a tun ye bataki ci Eburuw ma a saan fila ni kɔ ye nin ye (Kɛw. 27:4, 15, 20). Saan damanin ka kɔn o voyazi ɲɛ ani o voyazi tuma na, Jehova kɛra Pol Dɛmɛbaga ye cogo caaman na. An ka cogo saba lajɛ. Jehova tɛmɛna Yezu ni mɛlɛkɛw, faaman dɔw ani Pol kerecɛnɲɔgɔnw fɛ k’a dɛmɛ. N’an y’o koow lajɛ, o bena an dɛmɛ an be la a la kosɔbɛ ko n’an ye Jehova deli ko a k’an dɛmɛ, a bena an jaabi.

3. N’a sɔrɔ Pol y’a yɛrɛ ɲininga mun lo la ani mun na?

³ Pol mako tun be dɛmɛ na. Saan 56 fan fɛ Krista tile  la, jama ye Pol sama ka bɔ Alabatosoba kɔnɔ Zeruzalɛmu ani u tun b’a fɛ k’a faga. O loon dugusagwɛ, tuma min na u tagara ni Pol ye kititigɛlaw jɛnkulu ɲɛfɛ, a juguw tun be ɲini k’a faranfaran (Kɛw. 21:30-32; 22:30; 23:6-10). O wagati la, n’a sɔrɔ Pol y’a yɛrɛ ɲininga ko: “Ne bena se ka nin tɔɔrɔ nin muɲu fɔɔ tuma juman?”

4. Jehova tɛmɛna Yezu fɛ ka Pol dɛmɛ cogo di?

⁴ Pol ye dɛmɛ juman lo sɔrɔ? Pol minɛlon sufɛ, “Matigi” Yezu y’a yɛrɛ yira a la k’a fɔ a ye ko: “I jaa gwɛlɛya, i ye ne koo fɔ Zeruzalɛmukaw ye ka ban, fɔɔ i ka taga ne koo fɔ Ɔrɔmukaw ye fana.” (Kɛw. 23:11). O kumaw ye Pol jija yɛrɛ le! Pol tun ye seereya min kɛ Zeruzalɛmu, Yezu y’a tando o kosɔn. A ye layidu ta Pol ye ko a ɲuman bena se Ɔrɔmu ani k’o yɔrɔ la, a bena seereya kɛ fana. Tuma min na Pol y’o layidu mɛn, siga t’a la a y’a ye ko a latanganin lo i ko deen min melekenin b’a faa la.

5. Jehova tɛmɛna mɛlɛkɛ dɔ fɛ ka Pol dɛmɛ cogo di? (Jaa lajɛ ɲɛɛ fɔlɔ kan.)

⁵ Pol ye gwɛlɛya wɛrɛ jumanw lo sɔrɔ? A saan fila ɲɔgɔn ye nin ye jama ye Pol tɔɔrɔ Zeruzalɛmu. Sisan, a be tagara Itali kurun dɔ kɔnɔ ani sanfɔɲɔba dɔ wulila. O fɔɲɔ barika tun ka bon fɔɔ kurun kɔnɔmɔgɔw y’a miiri ko u bena sa. Nka Pol kɔni tun sirannin tɛ. Mun na do? Sabu a y’a fɔ kurun kɔnɔmɔgɔw ye ko: “Ne be baara kɛ n ka Ala min ye, ale ka mɛlɛkɛ dɔ y’a yɛrɛ yira ne la kunu sufɛ k’a fɔ n ye ko: ‘I kana siran Pɔli, wajibi lo fɔɔ i ka se Ɔrɔmu masacɛ fɛ k’i ka koow ɲafɔ a ye. Ayiwa, Ala ka ɲumanya kosɔn, a ko i sababu la, i taamaɲɔgɔn nunu si nii tena to jii la.’ ” Jehova tun tɛmɛna Yezu fɛ ka layidu min ta Pol ye, a tɛmɛna mɛlɛkɛ dɔ fɛ ka segi o layidu kan. Tiɲɛn na, Pol ɲuman sera Ɔrɔmu.—Kɛw. 27:20-25; 28:16.

6. Yezu ka layidu juman be barika don an na ani mun na?

⁶ An be dɛmɛ juman lo sɔrɔ? Yezu bena an dɛmɛ i ko a ye Pol dɛmɛ cogo min na. Ɲɛyirali fɛ, a ye layidu ta a ka kalandenw bɛɛ ye ko: “Ne kɔni bena to n’aw ye loon o loon fɔɔ ka taga diɲɛ wili.” (Mat. 28:20). Yezu ka kumaw be barika don an na. Mun na do? Sabu tuma dɔw la, gwɛlɛya dɔw b’an sɔrɔ minw muɲu man nɔgɔ. Ɲɛyirali fɛ, n’an ka mɔgɔ kanulen dɔ sara, o t’an dusu kasi tile damanin dɔrɔn kɔnɔ. Nka, o be se k’an dusu kasi saan caaman kɔnɔ. Gwɛlɛya be dɔw kan kɔrɔya kosɔn. Koow man nɔgɔ dɔw fɛ  hakili hakiliɲagami bana kosɔn. O bɛɛ n’a ta, an be fanga sɔrɔ k’o koow muɲu sabu an b’a lɔn ko Yezu be n’an ye “loon o loon,” hali wagati gwɛlɛw na.—Mat. 11:28-30.

7. Ka kɛɲɛ ni Yirali 14:6 ye, Jehova b’an dɛmɛ cogo di bi?

⁷ Ala ka Kuma b’an hakili sigi ko Jehova be tɛmɛ a ka mɛlɛkɛw fɛ k’an dɛmɛ (Eburuw 1:7, 14). Ɲɛyirali fɛ, mɛlɛkɛw b’an dɛmɛ ani u b’an ɲɛminɛ n’an be Masaya “kibaru diman” lasera “jamanaw kɔnɔ siyaw bɛɛ ma.”—Mat. 24:13, 14; Yirali 14:6 kalan.

8. Jehova tɛmɛna sɔrɔdasi kuntigi dɔ fɛ ka Pol dɛmɛ cogo di?

⁸ Pol ye dɛmɛ juman lo sɔrɔ? Saan 56 Krista tile la, Yezu ye Pol hakili sigi ko a ɲuman bena se Ɔrɔmu. Nka, Yahutu dɔw tun ye labɛn kɛ Zeruzalɛmu ko u bena Pol minɛ sira kan k’a faga. Tuma min na Ɔrɔmu ka sɔrɔdasi kuntigi Kulodi Liziyasi bɔra o labɛn kala ma, a ye Pol dɛmɛ. A sinna k’a ɲini sɔrɔdasi caaman dɔw fɛ k’u ka Pol latanga ani k’a bila sira Sezare. Kilomɛtɛrɛ 105 ɲɔgɔn lo tun be Zeruzalɛmu ni Sezare dugu cɛ. Sezare dugu la, gofɛrɛnɛrɛ Felikisi ye cii di ko “Erɔdi tun ye masaso min lɔ yen,” u ka taga Pol mara o kɔnɔ. Yahutu minw tun b’a fɛ ka Pol faga, u tun tɛ se ka koo jugu kɛ a la yen.—Kɛw. 23:12-35.

9. Gofɛrɛnɛrɛ Fɛsitusi ye Pol dɛmɛ cogo di?

⁹ Saan fila o kɔ, Pol bele tun be kaso la Sezare dugu la. Fɛsitusi tun kɛra gofɛrɛnɛrɛ ye Felikisi nɔɔ na. Yahutuw ye Fɛsitusi deli ko a k’a to Pol be na Zeruzalɛmu walisa kiti ka tigɛ a kan. Nka, Fɛsitusi banna. N’a sɔrɔ Fɛsitusi tun b’a kala ma ko u ye dabari “siri waasa ka se ka Pɔli faga sira kan.”—Kɛw. 24:27–25:5.

10. Tuma min na Pol ko ale b’a fɛ Ɔrɔmu masacɛ yɛrɛ le k’ale kiti, gofɛrɛnɛrɛ Fɛsitusi y’a jaabi cogo di?

¹⁰ Kɔfɛ, Pol ka kitiko kɛra Sezare dugu lo la. Fɛsitusi tun b’a fɛ “zuwifuw (Yahutuw) k’ale tɔgɔɲuman fɔ.” O kama, a ye Pol ɲininga ko: “I b’a fɛ an ka taga n’i ye Zeruzalɛmu u k’i kiti yen ne yɛrɛ ɲana wa?” Pol tun b’a lɔn ko Yahutuw tun be se k’a ɲini k’a faga Zeruzalɛmu ani a tun b’a lɔn a tun be se ka min kɛ walisa k’a niin kisi. A tun b’a lɔn fana a ka ɲi ka min kɛ walisa ka se Ɔrɔmu ani ka waajuli kɛ yen. O kama a ko: “Ne b’a fɛ Ɔrɔmu masacɛ yɛrɛ le ka ne kiti.” Fɛsitusi n’a ladibagaw ye ɲɔgɔn ye. O kɔ a y’a fɔ Pol ye ko: “I m’a fɔ ko i b’a fɛ Ɔrɔmu masacɛ le ka i kiti wa? An bena taga n’i ye a fɛ.” Fɛsitusi sɔnna Pol ta ma minkɛ, a y’a kisi a juguw ma. A ma mɛɛn, u tagara ni Pol ye Ɔrɔmu. Yahutu minw tun b’a fɛ k’a faga, a yɔrɔ janyana kosɔbɛ olu la.—Kɛw. 25:6-12.

11. N’a sɔrɔ Pol miirila kira Ezayi ka hakilisigi kuma jumanw lo la?

¹¹ Pol tun be kɔnɔni kɛra u ka taga n’a ye Itali. N’a sɔrɔ o wagati la, kira Ezayi tun ye lasɔmini kuma minw lase Jehova juguw ma, Pol miirila olu la. Jehova tun y’a to Ezayi y’a sɛbɛ ko: “Aw k’aw ka koo latigɛ, a bena cɛn! Aw k’aw ka miiriyaw fɔ, o kuma bena kɛ fuu ye! Bari, Ala be n’anw ye.” (Ezayi 8:10). Pol tun b’a lɔn ko Ala bena a dɛmɛ. Siga t’a la, o y’a barika bonya ani k’a dɛmɛ ka gwɛlɛya nataw muɲu.

12. Ziliyusi ye Pol minɛ cogo di? O y’a to Pol ye mun lo faamu?

 ¹² Saan 58 Krista tile la, Pol y’a ka voyazi daminɛ ka taga Itali jamana na. Komi kasoden tun lo, u y’a don Ɔrɔmu sɔrɔdasi ɲɛmɔgɔ dɔ bolo min tɔgɔ ko Ziliyusi. K’a ta o wagati ma, Ziliyusi tun be se ka Pol tɔɔrɔ wala k’a minɛ ni ɲumanya ye. A ye Pol minɛ cogo di? O loon dugusagwɛ u sera kurun lɔyɔrɔ dɔ la. “Pɔli minɛcogo tun ka ɲi Ziliyusi fɛ. O la, a ye sira d’a ma ko a be se ka ta’a lɔnbagaw yɔrɔ filɛ dugu kɔnɔ.” Kɔfɛ, Ziliyusi yɛrɛ ye Pol niin kisi. A y’o kɛ cogo di do? Kasoden minw tun be kurun kɔnɔ, sɔrɔdasiw tun b’a fɛ k’u bɛɛ faga. Nka, Ziliyusi y’u bali k’o kɛ. Mun na do? Sabu a “tun b’a fɛ ka Pɔli kunmabɔ.” N’a sɔrɔ Pol y’a faamu ko Jehova lo tun be tɛmɛna o sɔrɔdasi ɲɛmɔgɔ fɛ k’ale dɛmɛ ani k’a latanga.—Kɛw. 27:1-3, 42-44.

13. Jehova be se ka tɛmɛ faamanw fɛ cogo di k’a sago kɛ?

¹³ An be dɛmɛ juman lo sɔrɔ? Jehova ka hakili senu fanga ka bon. N’a bɛnnin lo a sago ma, a be se ka tɛmɛ o hakili senu fɛ k’a to faamanw k’a sago kɛ. A filɛ masacɛ Solomani ye min sɛbɛ: “Masacɛ hakili be i ko jii woyota Masaba bolo. Yɔrɔ min man’a diya, a b’a ɲasin yen.” (Talenw 21:1). O ntalen kɔrɔ ko di? Adamadenw be se ka fose sɔgɔ walisa ka jisira yɛlɛma yɔrɔ min k’u diya. O cogo kelen na, Jehova be se ka tɛmɛ a ka hakili senu fɛ ka faamanw miiricogo yɛlɛma walisa u k’ale sago kɛ. N’o kɛra o be faamanw lasun ka desizɔnw ta minw be Ala sagokɛlaw nafa.—Ɛsidirasi 7:21, 25, 26 lajɛ.

14. Ka kɛɲɛ ni Kɛwaliw 12:5 ye, an be se ka delili kɛ jɔnw lo ye?

¹⁴ An be se ka mun lo kɛ? An be se ka delili kɛ “masaw ni fangatigiw ye” n’u ka ɲi ka desizɔnw ta minw be se ka nɔɔ to an ka lajɛnw ani an ka waajuli baara kan (1 Tim. 2:1, 2; Neemi 1:11). I ko kerecɛn fɔlɔw, an fana b’an jija ka Ala deli an balimaw ye minw be kaso la (Kɛwaliw 12:5 kalan; Eburuw 13:3). An be se ka delili kɛ fana garadiw ye minw b’an balimaw kɔrɔsira kaso la. An be se ka Jehova deli a k’o mɔgɔw lasun u ka koow kɛ i ko Ziliyusi. O la, u bena an balimaw minɛ ni ɲumanya ye.

15-16. Jehova tɛmɛna Arisitaraki ni Luka fɛ cogo di ka Pol dɛmɛ?

¹⁵ Pol ye dɛmɛ juman lo sɔrɔ? Tuma  min na Pol tun be tagara Ɔrɔmu, Jehova tɛmɛna balimaw fɛ k’a dɛmɛ siɲɛ caaman. An ka ɲɛyirali dɔw lajɛ.

¹⁶ Arisitaraki ni Luka tun ye Pol teri sɔbɛw ye. U y’a latigɛ k’a bila sira Ɔrɔmu. * Bibulu t’a fɔ ko Yezu tun y’a fɔ Arisitaraki ni Luka ye ko u ɲuman bena se Ɔrɔmu. Nka, u sɔnna k’u niin bila farati la ka Pol bila sira. U y’a mɛn kɔfɛ le o voyazi gwɛlɛ tuma na k’u niin bena kisi. O la, tuma min na Arisitaraki ni Luka donna kurun kɔnɔ Sezare, n’a sɔrɔ Pol ye Jehova deli n’a dusu bɛɛ ye. A y’o kɛ walisa k’a fo sabu a tɛmɛna o balima jagwɛlɛw fɛ k’ale dɛmɛ.—Kɛw. 27:1, 2, 20-25.

17. Jehova tɛmɛna Pol balimaw fɛ k’a dɛmɛ cogo di?

¹⁷ Pol ka voyazi tuma na, a balimaw y’a dɛmɛ tuma caaman. Ɲɛyirali fɛ, tuma min na u sera kurun lɔyɔrɔ la Sidɔn dugu la, Ziliyusi ye sira di Pol ma ko “a be se ka ta’a lɔnbagaw yɔrɔ filɛ dugu kɔnɔ, k’a makoyafɛn sɔrɔ u fɛ.” Kɔfɛ, Puzɔli dugu la, Pol n’a tagamaɲɔgɔnw ye ‘balima dɔw sɔrɔ yen. Olu y’a ɲini u fɛ ko u ka lɔgɔkun kelen kɛ n’u ye.’ Tuma min na o yɔrɔ kerecɛnw tun be Pol n’a tagamaɲɔgɔnw mako ɲɛna, n’a sɔrɔ Pol ye wale diiman dɔw lakali u ye walisa k’u jaa gwɛlɛya. Siga t’a la, o koo y’o balimaw dusu diya kosɔbɛ (Kɛwaliw 15:2, 3 lajɛ). Pol n’a tagamaɲɔgɔnw ye barika kura sɔrɔ u kɛtɔ ka wagati kɛ n’o balimaw ye. O kɔ, u ye sira minɛ ka taga.—Kɛw. 27:3; 28:13, 14.

18. Mun lo ye dɔ fara Pol ka jagwɛlɛya kan ani k’a to a ye barika la Ala ye?

¹⁸ Pol tun ye lɛtɛrɛ sɛbɛ Ɔrɔmu kafodenw ye, a saan saba ye nin ye. K’a to Ɔrɔmu sira kan, n’a sɔrɔ a tun be miirila o la. A tun y’a sɛbɛ ko: “A saan damani filɛ nin ye, ne tun b’a fɛ ka se aw fɛ.” (Ɔrɔm. 15:23). Nka, a tun m’a lɔn ko a kasodenlaman lo tun bena na  Ɔrɔmu. Balimaw bɔra Ɔrɔmu walisa ka n’a kunbɛn sira kan k’a fo. Tuma min na Pol y’o balimaw ye, miiri k’a filɛ o y’a jaa gwɛlɛya cogo min na. Pol y’o balimaw ye tuma min na, “a ye barika la Ala ye, dɔ farala a ka jagwɛlɛya kan.” (Kɛw. 28:15). A kɔrɔsi k’o balimaw nana Pol kunbɛn minkɛ, a ye barika la Ala ye. Mun na do? Sabu Pol tun y’a faamu tugun ko Jehova tun be tɛmɛna o balimaw fɛ walisa k’ale dɛmɛ.

19. Ka kɛɲɛ ni 1 Piyɛri 4:10 ye, balima minw mako be dɛmɛ na, Jehova be se ka tɛmɛ an fɛ cogo di k’u dɛmɛ?

¹⁹ An be se ka mun lo kɛ? Yala i be balima dɔw lɔn i ka kafo kɔnɔ minw tɔɔrɔnin lo bana wala gwɛlɛya wɛrɛw kosɔn wa? N’a sɔrɔ u ka mɔgɔ kanulen dɔ sara. N’an be mɔgɔ dɔ lɔn min mako be dɛmɛ na, an be se ka Jehova deli walisa a k’an dɛmɛ an ka koo ɲuman dɔ kɛ wala ka kuma ɲuman dɔ fɔ o tigi ye. An bena kuma min fɔ wala ka koo min kɛ an balima ye, n’a sɔrɔ a mako tun b’o lo la tigitigi (1 Piyɛri 4:10 kalan). * An be balima minw dɛmɛ, olu be se ka la a la kosɔbɛ tugun ko Jehova ka layidu nin ɲɛsinna olu ma: “Ne tena i to i kelen, n tena i bila abada.” Siga t’a la, o koo bena i dusu diya yɛrɛ le!

20. Mun na an be se k’an hakili sigi k’a fɔ ko: “Matigi [Jehova] ye ne dɛmɛbaga ye”?

²⁰ I ko ciden Pol n’a tagamaɲɔgɔnw, an fana be se ka gwɛlɛyabaw sɔrɔ. Nka, an be se k’an jaa gwɛlɛya sabu Jehova be n’an ye. A be tɛmɛ Yezu ni mɛlɛkɛw fɛ k’an dɛmɛ. N’a bɛnnin lo a sago ma, a be se ka tɛmɛ faamanw fɛ fana k’an dɛmɛ. Jehova be tɛmɛ a ka hakili senu fɛ k’a sagokɛlaw lasun u k’u kerecɛnɲɔgɔnw dɛmɛ. An caaman y’o dɛmɛ ɲɔgɔn sɔrɔ ka ye. O kama, i ko Pol, an be se k’an hakili sigi k’a fɔ ko: “Matigi [Jehova] ye ne dɛmɛbaga ye, ne tena siran foyi ɲa. Adamaden be se ka mun kɛ ne la?”—Eburuw 13:6.