1. Éé ní ea é sièi kpóó ló tṍó ea bélí áá bẹ̀ì àbèè tṍó ea bélí kọ née é láá ĩ̀ìmà tã̀àgã̀ e di bá ẹ́? (Psalm 118:5-7)

É KỌỌ̀ à íe tṍó eo beè kpee sĩ́ ló tã̀àgã̀ vaá à tõó ní ló belí kọọ̀ nóo íèè tọ́ọ̀ nen ea é nveè bá nè ni? A tõo ló gã́bug nen naa vó, bã̀àna gbò gyóòlo Jìhóvà e bà bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo. (1 Kíǹg 19:14) Be à gá náa vaá o beè ié bùlà naa vó, kẽ̀èa boo zìgànù Jìhóvà ea kọ́ọ̀: “Ním̄ é sọ́i bá tọ́ọ̀ dee; ním̄ é sãanài bá ló gbẹẹ́ kẽ tọ́ọ̀ dee.” Boo béè vó, èé láá tú táàa ló kọọmá kọọ̀: “[Jìhóvà] dú nà nen nvèè bá, pọ̀ náa é siím̄.” (Híb. 13:5, 6) Neǹ tóm Pọ́ọ̀l beè emí gbò moǹ belá má gbò níí Kráìst e ba beè di Jùdíà gbán mm̀ gbáá 61 C.E. Gbò a moǹ bel kẽeí nyíe nú e neǹ ọ́lì sọ́l beè emí mm̀ kpá Psalm 118:5-7.—Bugi.

2. Éé ní eé ló sọ́l boo mm̀ nakà togó belí é, vaá ló éé?

² Dì belí neǹ ọ́lì sọ́lá, Pọ́ọ̀l beè nyimá kọọ̀ Jìhóvà dúè a Neǹ nvèè bá boo béè kọọ̀ a beè nvèè bá nèe gã́bug tṍó. Dì belí nu dòòmà bá, nú ea é sígá ló bàà gbáá besĩ́ à kálá emí a kpá lẹ̀ẹ̀là tóm má pá Híbrù, Pọ́ọ̀l beè fùl zelí bá àà zib bã́ tṍó ea géè tení sĩ́ múú. (Tóm 27:4, 15, 20) Boo zivè kà kyẽèa nè gbò gbáá ea nyoone tṍóá, Jìhóvà beè nvèè bá nè Pọ́ọ̀l mm̀ kele-kele sĩ́deè. Èé ló sọ́l boo taà kà ea di zẹ̀ẹ̀. Jìhóvà beè nvèè bá nèe tení dú ló Jíízọ̀s nè gbò nyómá tóm, gbò e kpóó lẹ̀ẹ̀là bel di bà, nè pá vígà. Ge kpáá tení boo bé e Jìhóvà beè tú taà sĩ́deèí nvèèmà bá nè Pọ́ọ̀l naa é síè kpóó ló beélè zìgà mm̀ zìgànù Bàrì kọ àé áálá nágé bẹẹ tã̀àgã ló ea kil ló nvèè bá.

3. Éé ní e Pọ́ọ̀l beè láá bugi togó boo é, vaá ló éé?

³ Pọ́ọ̀l beè ié bíi ló nvèè bá. Gbán mm̀ gbáá 56 C.E.,  gbele gã́bug nen beè siíe lọl boo beè tọọ̀ káí ea di Jèrúsalẹ̀m vaá gbĩ́ gè fẹ́ẹ. Deé ea bẽene, tṍó e bà fáálá Pọ́ọ̀l siimá kè sĩ́ gbò dóm bèèlaà pá Júù, sigà ńkem pá a gbò ọ́b gá fẹ́ẹ. (Tóm 21:30-32; 22:30; 23:6-10) Kà lèlà tṍóá, Pọ́ọ̀l beè láá bugi togó kọọ̀, ‘Mó tṍó ní e nakà tã̀àgã̀í é íná kùbmà ẽ?’

4. Mósĩ́ deè ní e Jìhóvà beè tú Jíízọ̀s nvèèmà bá nè Pọ́ọ̀l ẹ?

⁴ Mósĩ́ deè ní e Jíízọ̀s beè nvèè bá nè Pọ́ọ̀l ẹ? Bílá deè deé ea bẽene deé e ba beè sii Pọ́ọ̀l nvee kpọ́gọ́lọ́á, “Dõò” Jíízọ̀s beè elá kpàn Pọ́ọ̀l vaá kọ́ nèe kọọ̀: “Pọ̀ á gá siíni! O elá nen di tõ̀ò nèm̄ gbẹa bon Jerúsàlẹ̀m kĩí, vaá ò íe ge naana gé vó nèm̄ gbẹá Róm̀.” (Tóm 23:11) Nakà zìgànùá beè palàge siè kpóó ló Pọ́ọ̀l! Jíízọ̀s beè lèèlà Pọ́ọ̀l boo béè ge elá neǹ ditõ̀ò neèe gbẹá Jèrúsalẹ̀m. Vaá a beè zìgà nè Pọ́ọ̀l kọọ̀ àé ful zelí bá iná Róm̀, ea dú kiẽ́e ea é élá nágé neǹ ditõ̀ò neèe gbẹá. Tṍó e Pọ́ọ̀l dã́ nakà zìgànùá, a beè iè ge láá ié dĩ̀ìnè ló bùlà belí nvín ea tẹ̀ piilàẹ̀ bá ló.

5. Mósĩ́ deè ní e Jìhóvà beè tú nyómá tóm nvèèmà bá nè Pọ́ọ̀l ẹ? (Ẹ̀b fùtó ea di boo kóó kpáí.)

⁵ Mókà dõòna kà gbò ànà-ànà ní e Pọ́ọ̀l beè tení bá ẹ́? Nú ea é láá dú bàà gbáá aa ló tṍó e gbò nuá beè lẹ̀ẹ̀àẹ́ ló gbẹá Jèrúsalẹ̀m, boo tṍó e Pọ́ọ̀l beè di mm̀ mìàlo ea gé kil Ítàlì, gbele bá kpóó ìlìsẽ́á beè ùlà vá ló gbẹá sĩ́ pène naa ní e dénè gbò e ba beè di mm̀ faàa beè dòòmà kọọ̀ bàé úè. Sõò, pọ̀ náa beè sii Pọ́ọ̀l. Ló éé? A beè kọ́ nè dénè nen ea beè di mm̀ faà kọọ̀: “Bílá deeá nyómá tóm Bàrì e a ié nda, e nda ólò fã̀e, beè dúm̄ ló vaá kọ́ nèm̄ kọ, ‘Pọ̀ á gá siíni, e Pọ́ọ̀l! Ò é íè ge elá kè sĩ́ Méné Róm̀. Vaá sàn nyíe e Bàrì ieni ló é náa kọ dénè gbò e bà di m faài lóni á dùùà.’ ” Jìhóvà beè tú nyómá tóm kpáá tenmá boo bel agẹ ló ea beè kọ́ nè Pọ́ọ̀l tení dú ló Jíízọ̀sa. Vaá mm̀ kà kà, Pọ́ọ̀l beè iná Róm̀ dì belí bé e Jìhóvà beè zìgà naa.—Tóm 27:20-25; 28:16.

6. Mókà zìgànù Jíízọ̀s ní ea é láá sièi kpóó ló é, vaá ló éé?

⁶ Mósĩ́ deè ní e Jíízọ̀s ólò nvèè bá nè beele é? Jíízọ̀s ólò sièi kpóó ló belí bé ea beè siè kpóó ló Pọ́ọ̀l naaá. Dì belí nu dòòmà bá, Jíízọ̀s zigà nè dénè gbò e bà gé nyoonée nvée kọọ̀: “Nda é díí ló lee, dọ̀ kùbmà nvée bàlà booí.” (Máát. 28:20) Gbò moǹ bel Jíízọ̀sá é láá agẹ́lẹi ló. Ló éé? Boo béè kọọ̀ à ólò tàvàlà ge ĩ̀ìmà nú e ténì bá sìgà dee. Dì belí nu dòòmà bá, tṍó e nen e vulè ú, née ólò bãagã mm̀ gbálà ńkem̀ dee à gbóó lee, sõò be à sẹlẹ mm̀ gã́bug gbáá. Dõòna gbò gé téní bá gbò tã̀àgã̀ e áná fáálá buù dee. Nagé, sìgà dee ólò palàge tàvala ló sìgà gbò boo béè nu  bììla nyíe e bà gé téní bá. Kọbèè vó, è íè kói gè láá ĩ̀ìmà boo béè kọọ̀ Jíízọ̀s dìí ló “lee,” bã̀àna gbò dee ea palàge tàvàlàí ló mm̀ dùm.—Máát. 11:28-30.

7. Dẹ̀ẹ̀a boo nu ea di mm̀ kpá Kùùà Nù 14:6, mósĩ́ deè ní e Jìhóvà ólò nvèè bá nèi deè nieí é?

⁷ Moǹ Bel Bàrì náa kọ é àgala boo kọọ̀ Jìhóvà ólò tú gbò nyómá tóm nvèèmà bá nèi. (Híb. 1:7, 14) Dì belí nu dòòmà bá, gbò nyómá tóm ólò nvèè bá nèi vaá nvèèi sãa kúm tṍó e gé “vee Lé Kpẹa e a kil ló lẹ̀ẹ̀là bel Bàrìi” nè gbò e bà “ló kele kele dém bel, vaá dú kele kele dó.”—Máát. 24:13, 14; bugi Kùùà Nù 14:6.

8. Mósĩ́ deè ní e Jìhóvà beè tú pọ̀b neǹ togó gbò bé nvèèmà bá nè Pọ́ọ̀l ẹ?

⁸ Mósĩ́ deè ní e gbò e kpóó lẹ̀ẹ̀là bel di ba beè nvèè bá nè Pọ́ọ̀l ẹ? Mm̀ gbáá 56 C.E., Jíízọ̀s beè kọ́ nè Pọ́ọ̀l kọ àé íná Róm̀. Sõò, sìgà pá Júù e ba beè di Jèrúsalẹ̀m beè bilá ló gè sii Pọ́ọ̀l vaá fẹ́ẹ gbẹá èèlè. Tṍó e pọ̀b neǹ togó gbò bé pá Róm̀ ea kọlà Klọ́dìàs Lésìàs dã́ naa vó, a beè nvèè bá nè Pọ́ọ̀l. Mm̀ gbala-gbala, Klọ́dìàs beè kọ́ nè gbele gã́bug gbò béá kọ bàá tulè Pọ́ọ̀l tenmá èèlè ea é láá dú 65 mile (105 km) aa ló Jèrúsalẹ̀m vaá túe kilma Sizaríà. Gbẹá Sizaríà, Fílìks ea géè bẹ̀l Judíà beè kọ bàá tú Pọ́ọ̀l “sẹlẹ pọ̀b tọ Hẹ́rọ̀d vaá kue dẽe ló.” Nòònù pá Júù e ba beè bilá ló gè fẹ́ Pọ́ọ̀la, náa beè iéná togó.—Tóm 23:12-35.

9. Mósĩ́ deè ní e Fẹ́stọ̀s ea géè bẹ̀l Judíà beè nvèè bá nè Pọ́ọ̀l ẹ?

⁹ Bàà gbáá aa ló tṍóá, Pọ́ọ̀l beè di dí tọọ̀ kpọ́gọ́lọ́ gbẹá Sizaríà. Fẹ́stọ̀s beè gbóó dú ãa nen ea gé bẹl Judíà ea nyááá ló Fílìks. Pá Júùa beè bàn Fẹ́stọ̀s kọ á sọ̀ bá Pọ́ọ̀l kọ á dú Jèrúsalẹ̀m naa ní e bàé bééláẹ bel ló, sõò Fẹ́stọ̀s náa beè zìgà. Be à sẹlẹ a beè nyimá kọọ̀ pá Júù beè bílá ló ‘kọ bà é fẹ́ẹ gbẹa èèlè.’—Tóm 24:27–25:5.

10. Éé ní e Fẹ́stọ̀s beè naa tṍó e Pọ́ọ̀l kọ́ọ̀ à zálìè kpá ló a bel má Méné Róm̀ ẽ?

¹⁰ Tṍó e tṍó téní, ba beè gbóó beelá bel ló Pọ́ọ̀l gbẹá Sizaríà. Sõò Fẹ́stọ̀s beè “gbĩ́ gè naa nu e pá Júù é leelàe,” à gbóó bĩiná Pọ́ọ̀l kọọ̀: “É kọ à é léémáni gè kọ ḿ túni kilma Jerúsàlẹ̀m gé beelani belí ló gbẹá kĩé?” Pọ́ọ̀l beè nyimá kọọ̀ pá Júùa é fẹ́ẹ̀ẹ gbẹá Jèrúsalẹ̀m, vaá a beè nyimá nágé nú ea é láá naa gè dùùlà a dùm, kọbé à láá iná Róm̀, vaá tú a tóm kọ̀ kpẹ̀a kilma sĩ́. A beè kọọ̀: “M̀ zálì kpá ló belí má Méné Róm̀.” Tṍó e Fẹ́stọ̀s ni zọ gbò e bà ólò nèe dùùlà bá deè tṍ lóá bel lọ̀l, a beè gbóó kọ́ nè Pọ́ọ̀l kọọ̀: “Ò zálì kpá ló o bel má Méné Róm̀. Vóá à naa, bà é túni máe.” Béèlafùl Fẹ́stọ̀s ge tú Pọ́ọ̀l kilma Róm̀, beè dùùlà Pọ́ọ̀l lọl bá pá a gbò ọ́b. Pọ́ì ńkem̀ tṍó, Pọ́ọ̀l é íná Róm̀ ea di kà kpã́á aa ló pá Júù e bà géè noo gè fẹ́ẹá.—Tóm 25:6-12.

11. Mókà gbò bel sìà kpóó ló ní e Àìzáíá beè emí ní e Pọ́ọ̀l beè bugi togó boo é?

¹¹ Boo tṍó e Pọ́ọ̀l géè noo a kyẽè ge bã mm̀ mìàlo kil Ítàlì, a beè láá kẽ̀èa boo ã̀àne e neǹ kọ́ọ̀ bùlà Bàrì Àìzáíà beè nè gbò e ba beè náa uú boo Jìhóvà. Jìhóvà beè kọ Àìzáíà á emí kọọ̀: “Noonii bọọ nòònù, sõò náa é íe togó! Loi kọ̀láá kà bel ea léémái, sõò náa é nááá, boo béè kọọ̀ Bàrì di ló beéle!” (Àìz. 8:10) Pọ́ọ̀l beè nyimá kọọ̀ Bàrì é nveènìè bá neèe, vaá níí beè láá iè ge sièe kpóó ló kọ á ĩ̀ìmà gbò tã̀àgã̀ ea géè tení bá.

12. Mó bá ní e Júlìọ̀s beè faamá Pọ́ọ̀l ẹ, vaá éé ní e níá beè naa kọọ̀ Pọ́ọ̀l á nyimá ẽ́?

¹² Mm̀ gbáá 58 C.E., ní e Pọ́ọ̀l beè bã boo kyẽ̀è ge tení sĩ́ múú kil Ítàlì e. Ene kà pọ̀b neǹ bé ea kọlà Júlìọ̀s ní ea géè kùdẽe  ló Pọ́ọ̀l ẹ, boo béè kọọ̀ a beè di dí kpọ́gọ́lọ́. Lọl tṍóá ààmà, Júlìọ̀s beè ié kpóó gè láá tú lé bá àbèè pọ́lọ́ bá sẹ̀ẹ̀mà Pọ́ọ̀l. Mósĩ́ deè ní ea beè tú a kpóó lẹ̀ẹ̀là bel siimá tóm ẽ́? Deé ea bẽene, tṍó e bà íná túá ketõ̀ò ge kọ̀ọ̀là mìàlo kẽ, “Júlìọ̀s beè tú sàn nyíe faamá Pọ́ọ̀l, vaá gboó nèe èèlè kọ á gé mòn pá a kóò e bà di kĩé.” Dõòna tṍó, Júlìọ̀s beè naa ní e bà náa fẹ́ Pọ́ọ̀l. Mósĩ́ deè e? Gbò béá beè gbĩ́ gè fẹ́ dénè gbò e ba beè síì va nvee kpọ́gọ́lọ́ e baẹ̀ di mm̀ faàa, sõò Júlìọ̀s beè kpèg va lọl ló gè naa vó. Ló éé? A beè “gbĩ́ gè dùùlà Pọ́ọ̀l.” Be à sẹlẹ, Pọ́ọ̀l beè láá nyimá kọọ̀ Jìhóvà géè nveenìè bá neèe vaá kpenàèe tení dú ló pọ̀b neǹ bé ea beè ié lé bùlàá.—Tóm 27:1-3, 42-44.

13. Mósĩ́ deè ní e Jìhóvà é láá tú gbò e bà íe kpóó lẹ̀ẹ̀là bel siimá tóm ẽ́?

¹³ Mósĩ́ deè ní e gbò e kpóó lẹ̀ẹ̀là bel di bà ólò nvèè bá nè beele é? Tṍó ea dú a bùlà, Jìhóvà é láá tú a nyómá káí ea íe kpóóá naamá kọọ̀ gbò e kpóó lẹ̀ẹ̀là bel di bá á naa gbò nú ea léémá ẹlẹ. Méné Sólomòn beè emí kọọ̀: “Nyíè neǹ méné dì belí kòòla múú gbẹá bá Jìhóvà. À ólò kọ á ọví kil kọ̀láá kiẽ́e ea tan ẹlẹ kọ á kìl.” (Pró. 21:1) Éé ní e nakà kìna belá tõó dọ̀ ẹ? Gbò nen é láá baa múú kilma kọ̀láá kiẽ́e ea léémá baala kọ á kìl. Mm̀ tẽ̀ènè sĩ́deèá, Jìhóvà é láá tú a nyómá káí nyaamá bùlà gbò e bà gé bẹl naa ní e bàé náa nú ea é ḿm̀-mè ńlẹ́ẹ̀ tóm̀ bùlà. Tṍó e vó nááá, gbò e bà íe kpóó lẹ̀ẹ̀là bel ólò nè béèlafùl ea é léé ló gbò níí Bàrì.—Doolé ló Ẹ́zrà 7:21, 25, 26.

14. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Tóm 12:5, bà mée ní eé láá tã̀àgã ló Bàrì màe?

¹⁴ Éé ní eé láá naa ẽ́? Èé láá tã̀àgã ló Bàrì “boo gbò méné e a gé bẹl nè boo dénè gbò e bà di m lẹ̀ẹ̀là bel” boo béè kọọ̀ bà ólò nè béèlafùl ea tọ́á ló bẹẹ sìtóm kọ̀ kpẹ̀a nè ge sí nònù. (1 Tím. 2:1, 2; Nèh. 1:11) Dì belí gbò níí Kráìst mm̀ túá gbò gbááá, beele nagé ólò palàge tã̀àgã ló Bàrì má pá bẹẹ gbò vígà e bà di kpọ́gọ́lọ́. (Bugi Tóm 12:5; Híb. 13:3) Èé láá tã̀àgã̀ nàgé ló Bàrì má gbò e bà gé kudẽe ló tọọ̀ kpọ́gọ́lọ́ e pá bẹẹ gbò vígà dì. Èé láá bàn Jìhóvà kọ á nyaaná bùlà íb gbòá naa ní e bàé láá labví láb belí Júlìọ̀s vaá “tú sàn nyíe faamá” pá bẹẹ gbò vígà e bà di kpọ́gọ́lọ́.—Tóm 27:3.

15-16. Mósĩ́ deè ní e Jìhóvà beè tú Aristákọ̀s nè Lúùk nvèèmà bá nè Pọ́ọ̀l ẹ?

¹⁵ Mósĩ́ deè ní e pá vígà beè nvèè bá nè Pọ́ọ̀l ẹ? Tṍó e Pọ́ọ̀l beè di boo kyẽè ea gé kil Róm̀, Jìhóvà beè olòó tú pá vígà  nvèèmà bá nèe. Naanii mè é ló sọ́l boo sìgà nu dòòmà bá.

¹⁶ Bàà kà pá kóò Pọ́ọ̀l e ba bée kọlà Aristákọ̀s nè Lúùk, beè beeláfùl ge zọ̀ Pọ́ọ̀l gbá tọ boo kyẽèa kil Róm̀. * Kpá Káí náa kọ́ọ̀ Jíízọ̀s beè zìgà nè Aristákọ̀s nè Lúùk kọ bàé íná Róm̀ mm̀ fẹ́ẹ́-fẹẹ̀ ló. Vóá, bà géè tú ba dùm nvee kè bá àà zib bã́ boo gẹẹ-gẹẹ ló kyẽ̀èa. Sõò ba beè di kpènà ló gè naa vó, boo béè ge nvèè bá nè Pọ́ọ̀l. Fẹ́gẹ̀ ló gbẹá boo ba kyẽè sĩ́ múú ea beè tàvàlàa, ní e ba beè nyimá kọọ̀ bàé duuàẹ. Vóà naa, tṍó e Aristákọ̀s nè Lúùk bã́ mm̀ mìàlo iná Sizaríà, Pọ́ọ̀l beè iè ge láá tã̀àgã ló Bàrì, vaá õá Jìhóvà zaa ló bé ea nveenìè bá neèe tení dú ló pálaa kà pá vígà e ba beè ié agẹ lóí naa.—Tóm 27:1, 2, 20-25.

17. Mósĩ́ deè ní e Jìhóvà beè tú pá vígà mm̀ bõ̀ònatõ̀ò nvèèmà bá nè Pọ́ọ̀l ẹ?

¹⁷ Pá vígà e bà di mm̀ bõ̀ònatõ̀ò beè nvèè bá nè Pọ́ọ̀l boo a kyẽè gã́bug tṍó. Dì belí nu dòòmà bá, tṍó e bà kọọlà ba faà kẽ gbẹá Sáídọ̀n, Júlìọ̀s beè aa ló Pọ́ọ̀l “kọ á gé mòn pá a kóò e bà du kĩé kọ bé bà née nu e a dúe bíí ló.” Vaá tṍó e tṍó téní e bà íná Putiólì, Pọ́ọ̀l nè pá a kóò beè “mòn sìgà gbò e bà ólò nyoone nvéè Jíìzọ̀s e bà di boná” vaá gbòa beè bàn va kọ bàá “tõonìèva ló [mm̀] àlàbà dee.” Boo tṍó e gbò níí Kráìst e ba beè di kĩá beè ẹ̀b nú ea kil ló bíì Pọ́ọ̀l nè pá a kóòa, Pọ́ọ̀l beè naa kọọ̀ nyíè gbò e bà fáálá va kyáàí á palàge ẹẹ tení dú ló gè ló gbò bel sìà kpóó ló nèva. (Doolé ló Tóm 15:2, 3.) Tṍó e ba ni kãá va vaá siè va kpóó ló lọ̀l, Pọ́ọ̀l nè pá a kóò beè kilsĩ́ boo ba kyẽe.—Tóm 27:3; 28:13, 14.

18. Éé ní ea beè naa kọ Pọ́ọ̀l á õá Bàrì zaa vaá gbóó ié agẹ ló é?

¹⁸ Boo tṍó e Pọ́ọ̀l é gé iná Róm̀, a beè iè ge kẽ̀èa boo nú ea beè emí taà gbáá ea kil nvéeá má bõ̀ònatõ̀ò ea di boná kọọ̀: “M̀ ólò gbĩ́ gè kọ m̀ é dúè gé monìèi tã́gíní kpã́á gbááá.” (Róm̀ 15:23) Sõò, náa beè  ẹ̀bmà dẽe kọ àé ínàè vá ló belí nen ea di kpọ́gọ́lọ́. A beè palàge siè kpóó ló Pọ́ọ̀l ge mòn kọọ̀ pá vígà e bà dú Róm̀ beè di élá èèlè bànàe kọbé bà kanàe mon! “Nyíe beè bã gbàà Pọ́ọ̀l tṍó e a monva vaá à gboó õá Bàrì zaa.” (Tóm 28:15) Nvèè kpíí ló kọọ̀ Pọ́ọ̀l beè õá Bàrì zaa tṍó ea mon pá vígà e bà dú. Ló éé? Boo béè kọọ̀ Pọ́ọ̀l beè kpáá nyimá kọọ̀ Jìhóvà géè tú pá vígà nvèèmàè bá neèe.

19. Dì belí bé e 1 Pítà 4:10 kọ́ naa, mósĩ́ deè ní e Jìhóvà é láá tú beele nvèèmà bá nè gbò e bà íe bíi ló nvèè bá ẹ́?

¹⁹ Éé ní eé láá naa ẽ́? É kọọ̀ ò nyímà ló vígà págbálà àbèè pábia ea di mm̀ bọọ bõ̀ònatõ̀ò ea gé mon tã̀àgã̀ boo béè zọ̀ kpá ló àbèè kọọ̀ à gé téní bá dõòna kà gbò ànà-ànà? Àbèè kọọ̀ nen e ba beè vùlè ú. Be à gá náa vaá è nyimá ló nen ea íe bíi ló nvèè bá, èé láá bàn Jìhóvà kọ á nvèè bá nèi kọ é ló bel àbèè ge naa nú ea é nveè bá nè nená. Bẹẹ bel nè láb é láá dú nu sìà kpóó ló e pá bẹẹ vígà íe bíi ló. (Bugi 1 Pítà 4:10.) * Be è nveè bá nèva, bàé láá kpáá àgala boo kọọ̀ zìgànù e Jìhóvà beè zìgàa ea kọ́ọ̀, “ním̄ é sọ́i bá tọ́ọ̀ dee; ním̄ é sãanài bá ló gbẹẹ́ kẽ tọ́ọ̀ dee” gé síá tóm kilmàè vá ló. É kọọ̀ níá náa é ẹ́ẹ̀lẹ̀ ni nyíe?

20. Éé ní ea náa èé láá tú táàa ló kọọmá kọọ̀: “[Jìhóvà] dú nà nen nvèè bá” ẹ́?

²⁰ Dì belí Pọ́ọ̀l nè pá a kóò, beele nagé é láá tení bá tã̀àgã̀. Sõò è nyímà kọọ̀ pọ̀ náa é sííi boo béè kọọ̀ Jìhóvà dìí ló. À ólò tú Jíízọ̀s nè gbò nyómá tóm nvèèmà bá nèi. Nagé, be à gá náa vaá à gbááá ló a bùlà, Jìhóvà é láá tú gbò e bà íe kpóó lẹ̀ẹ̀là bel nvèèmà bá nèi. Vaá dì belí bé e gã́bug bẹ̀ì ni mon naa, Jìhóvà ólò tú a nyómá káí nè pá a gyóòlo naa ní e bàé íe tàn ge nvèè bá nè gbò e bà gé gbá fã̀e. Vóà naa, dì belí Pọ́ọ̀l, è íè lé nu ea é náa kọ é tú táàa ló kọọmá kọọ̀: “[Jìhóvà] dú nà nen nvèè bá, pọ̀ náa é siím̄. Éé ní e nen é láá naám̄ ló é?”—Híb. 13:6.