1. ¿Kaseerü amülialaka waaʼin soʼunnaa shapaain maʼin waaʼin jee müle nnojotkai saaʼin jaralin akaalinjain waya? (Salmo 118:5-7).

¿EEICHE jülüjain paaʼin nnojolin jaralin akaalinjain pia soʼunnaa tü müliaa piʼrakat? ¿Eesü müle waaʼin saalinjee tü müliaa weʼrakat? Jaʼitakajeʼe na aʼyataapuʼkana waneepia nümüin Jeʼwaa, eesü müle naaʼin (1 Rey. 19:14). Mülejeʼe tü alatakat pümüin, soto paaʼin tü nümakat Jeʼwaa: «Nnojoleechi taya oʼunüin jümaʼanajee. Nnojoleena tapütüin jia jümüiwa». Müshiijeseʼe eein süpüla wamüin: «Nia teenakaka chi Maleiwakai süpüla nükaalinjain taya. Nnojoleechi taya mmolüin» (Heb. 13:5, 6). Nüshajala Pablo tia pütchikat namüin na anoujashii chajanakana Judea soʼunnaa tü juyakat 61. Sutuma tia nümakat, sotusü waaʼin tü pütchi aküjünakat suluʼu Salmo 118:5-7 (paashajeʼera).

2. (1) ¿Kasa wekirajaainjatka anain sünain ekirajaayakat tüü? (2) ¿Jamüshii wekirajaainjanaka sünain tia?

² Niyaawata aaʼu chi salmistakai niain Jeʼwaa akaalinjain nia. Akaataajaʼaya neʼe Pablo, niyaawata aaʼu niain Jeʼwaa akaalinjawalin nia süka kojuyatuain naaʼinrüin Jeʼwaa tia. Jamüsüjaʼa maʼaka saaʼin piama juya süpülapünaa nüshajüin tü karaloʼuta namüinjatkat na hebreokana, outataaichije Pablo sutuma wanee wawai oʼotoko nünainmüin shiroku palaa. Sülüʼüjain tü anuwakat nümaa shirokupünaa tü palaakat eepünaale neʼe (Aluw. 27:4, 15, 20). Soʼunnaa nuʼunajaain Pablo suluʼu anuwa jee süpülapünaa tia, akaalinjünüshi nia waneepia nutuma Jeʼwaa. Wekirajaa sünain apünüinsü kasa naaʼinraka Jeʼwaa nüpüleerua. Akaalinjünüshi Pablo nutuma Jeʼwaa nükajee Jesuu, na aapieekana, nakajee na laülaakana saaʼu wayuu otta na nuwalayuukana. Wekirajaale sünain tia, weʼitaajeerü maʼin waaʼin sünain nusouteechin Jeʼwaa shiʼipajee tü wachuntakat nümüin soʼunnaa weʼrüin müliaa.

3. (1) ¿Kasache eeka süpüla nüsakirüin anain naaʼin Pablo? (2) ¿Jamüsüche nüsakiraka sünain tia?

³ Soʼu juyakat 56 wanaa sümaa chajachin Pablo Jerusalén, ajaraijünüshi nia natuma waneinnua wayuu anuuipaʼamüin suulia tü aʼwaajüleekat süpüla nuʼutunajachin aaʼin natuma. Shiasaʼa waneemüin kaʼi süchikijee tia, wanaa sümaa nuʼuninnüin Pablo eemüin waneinnua laülaayuu suluʼujanakana tü kanüliakat Sanedrín, müliashaatashi maʼin nia atumawaa. Oʼutunataichijeʼe aaʼin nia natuma na kaʼürülakana nia (Aluw. 21:30-32; 22:30; 23:6-10). Soʼunnaa tia, eesüjaʼa müle naaʼin Pablo suluʼu naaʼin: «¿Joujeetche maʼin ojoʼlooin tü müliaa teʼrakat?».

4. ¿Kasa naaʼinraka Jeʼwaa süpüla nükaalinjain Pablo nükajee Jesuu?

⁴ ¿Jarai akaalinjaka Pablo? Wanee ai süchikijee püreesain Pablo, eeʼiyataashi Jesuu nümüin sümaa maa nümüin: «¡Jalia pia! Nnojo pümalajaain aaʼin. Süka jamüin, maa aka püküjain yaa suluʼu Jerusalén süchikü tü shiimain pütüjaakat aaʼu tachikü, meeria shia pütüma chamüin Romamüin» (Aluw. 23:11). Atütülaakajasaʼa maʼin naaʼin Pablo sutuma anain nünüiki Jesuu nümüin sünainjee nüküjain pütchi chaʼayaa Jerusalén otta nüküjain nümüin Pablo nüntajachinya Romamüin süpüla nüküjain pütchi nüchiki. Anakajasaʼa maʼin naaʼin Pablo sutuma tü nümakat Jesuu nümüin maʼaka anain naaʼin wanee jintüi nutuʼukai nüshi.

5. ¿Kasa naaʼinraka Jeʼwaa süpüla nükaalinjain Pablo nükajee wanee aapiee? (Piirakaa sümüin tü ayaakuaa sünainkat süta tü rewiisütakat).

⁵ ¿Kasa maa alataka nümüin Pablo? Piama juya süchikijee tü alatakat nümüin chaa Jerusalén, oʼunushi nia Italiamüin suluʼu anuwa. Najachijaka sutuma wanee wawai miyoʼushaata maʼin otta ojuchijaataairüje tü anuwakat nümaa, nnojoipejeʼe mmoluin Pablo. Anuu tü nümakat namüin na wayuu eejanakana nümaa: «Aipaʼinka, eeʼiyataashi tamüin wane aapiee nümaʼanajeejachi chi Maleiwakai, chi Maleiwa laülaakai taaʼu suluʼu taaʼinrüin nümüin tü kasa kojutkat aka nia tatüma. Müshi nia tamüin: ‹Pabloo, nnojo mmolüin pia. Nnojoleechi pia nuuʼulaain Maleiwakai ouktüin süka püntajachiʼinya maʼi nümülatuʼumüin César, chi laülaashikai, süpüla püsouktüinjachin paaʼujiraa. Otta pünainjee, nnojoleerü nuuʼulaain Maleiwakai ouktüin tü wayuukalüirua yaakat pümaa suluʼu tü anuakat›». Nuluwataain Jeʼwaa wanee aapiee nünainmüin Pablo süpüla nüküjain nüchikuaʼa tü nüküjakat paala Jesuu. Shiimainjaʼaya tü nümakat Jeʼwaa, antüshijaʼaya Pablo Romamüin (Aluw. 27:20-25; 28:16).

6. (1) ¿Kasa nüküjaka Jesuu süpüla nükatchinrüin waaʼin? (2) ¿Jamüsü sükatchinraajeetka waaʼin sutuma tü nümakat?

⁶ ¿Jaralii na akaalinjakana waya? Nükaalinjeena waya Jesuu maʼaka nükaalinjain Pablo. Anuujeseʼe tü nüküjakat namüin na wayuu oushikajaakana süchiirua nukuwaʼipa: «Shiimüin  sünain jümaainjachin taya waneepia waneʼereʼeya süntapa tü kaʼi sajaʼlajaweetkat oʼu kasa süpüshua. Shiimüin sünain jümaainjachin taya süpüla kaʼikat süpüshua» (Mat. 28:20). ¿Jamüsü sükatchinraajeetka waaʼin sutuma tü nümakat Jesuu? Jamüshijaʼa nünaajaale wanee wapüshi, mojusü waaʼin waneepia nüchiirua, laülaale wanee wayuu müliasü naaʼin sutuma laülawaa, eetaashii joo na mojukana aaʼin waneepia. Mayaainjeʼe sülatüin tia wamüin, akatchinraasü waaʼin süka watüjaain saaʼu eein Jesuu waneepia wamaa jaʼitakajeʼe soʼunnaa müliain maʼin waaʼin (Mat. 11:28-30).

7. Sünainjee tü sümakat Alateetkat Mapeena 14:6, ¿kasa naaʼinraka Jeʼwaa süpüla nükaalinjain waya?

⁷ Aküjünüsü suluʼu tü Wiwüliakat nükaalinjeenain waya Jeʼwaa nakajee na aapieekana (Heb. 1:7, 14). Jamüshiijaʼa waküjale pütchi, nakaalinjain waya na aapieekana süpüla waküjainjatüin tü pütchi anasükat süchiki nukuwaʼipa Maleiwa sünain aluwatawaa «sümüin eʼirukuukat süpüshua sainküin mmakat süpüshua» (Mat. 24:13, 14; paashajeʼera Alateetkat Mapeena 14:6).

8. ¿Kasa naaʼinraka Jeʼwaa süpüla nükaalinjain Pablo nükajee wanee sülaüla surulaat?

⁸ ¿Jaralii na akaalinjakana Pablo? Aküjünüsü nümüin Pablo nutuma Jesuu soʼu juyakat 56, nüntajachinya neʼe Romamüin. Eepejeʼe waneinnua judío anajiraakana anüiki nikiira Pablo süpüla noʼutuin naaʼin. Naapapa Claudio Lisias, wanee sülaüla surulaat chaa Roma süchiki tü aaʼinnajatkat nümüin Pablo, ajütünamaatüshi Pablo nutuma namaa watta naalii surulaat süpüla niʼikajaanüin chaa Cesareamüin, ajütünüshi nia suluʼupünaa wanee wopu müsü aka saaʼin 105 kiloometüro oʼunüshi tia sünain Jerusalén. Shiasaʼa nüntapa Pablo chamüin, eʼrajinna aaʼuchi nia nutuma Félix chaa eepuʼule kepiain Herodes. Isaichipajaʼa Pablo noulia na wayuu oʼuteekana naaʼin (Aluw. 23:12-35).

9. ¿Kasa naaʼinraka Festo chi sülaülakai mma süpüla nükaalinjain Pablo?

⁹ Ayatüshia Pablo püreesain chaa Cesarea soʼunna juyakat 58. Niaichipa Festo aikalaaka sünain aluwatawaa niiʼirakaluʼu Félix. Nachuntuin na judíokana nümüin Festo nüntirajachin Pablo Jerusalénmüin süpüla shikeraajünüin nukuwaʼipa chamüin. Niyoutapejeʼe Festo süchiki tia. Eesüjaʼa nütüjaale saaʼu «noukajirüinjanain [na judíokana] nüpüla Pablo suluʼu tü wopukot süpüla nuʼutünajachin aaʼin» (Aluw. 24:27-25:5).

10. ¿Kasa naaʼinraka Festo wanaa sümaa nuchuntuin Pablo nuʼunuinjachin eemüin César?

¹⁰ Mapa, ekeraajünüsü nukuwaʼipa Pablo chaa Cesarea. Süka keeʼireein naaʼin Festo talateein naaʼin na judíokana nümaa, anuu nünüiki nümüin Pablo: «¿Oʼuneeshi pia Jerusalénmüin süpüla tekeraajüinjatüin pükuaippa chamüʼinya?». Nütüjaa aaʼu Pablo eein süpüla nuʼutunuin aaʼin natuma na judíokana nuʼunule Jerusalénmüin otta nütüjaa aaʼu tü naaʼinrajatkat süpüla katüinjatüin noʼu, nüntajachin Romamüin otta nikeraajüin niʼyataain nümüin Maleiwa. Müshijeseʼe nümüin: «Tachuntüin toʼuninnajachin nünainmüin César süpüla niainjachin ekeraajüin takuaippa». Naashajiraaka Festo namaa na aʼyataajiraakana niʼipajee süchiki kasain anain süpüla naaʼinrajatüin. Anuuka nünüiki nümüin Pablo: «Saaʼu puchuntüitpain niainjachin ekeraajüin pükuaippa César, tajütüichipajaʼa pia nünainmüin». Süka nuluwataanüin Pablo Romamüin nutuma Festo, ayuʼnnüshi nia noulia na wayuu oʼuteekana naaʼin. Wattashi Pablo noulia na judío oʼuteekana naaʼin (Aluw. 25:6-12).

11. ¿Jarat tü pütchi eekat süpüla jülüjaa müin naaʼin Pablo?

¹¹ Sümaʼinruʼu naʼatapüin Pablo nuʼunajachin Italiamüin, eesüjaʼa jülüjaa sümüle naaʼin tü pütchi nüshajakat Isaías nutuma Jeʼwaa süchiki tü alatajatkat namüin na wayuu peʼipolookana nümaa Jeʼwaa. Anuu tü sümakat tia pütchikat: «¡Jaashajiraa shikiira wanee kasa, nnojoleetpejeʼe ekeraajüin shia! ¡Jaʼitairü jamawalain  maʼin jünüiki, amalajaajeerü shia, süka jamüin, eein chi Maleiwakai wamaa!» (Is. 8:10). Nütüjaa aaʼu Pablo eein süpüla nükaalinjünüin nutuma Jeʼwaa. Akatchinraakajasaʼa maʼin naaʼin sutuma tia süpüla tü müliaa niʼrüinjatkat mapa.

12. (1) ¿Kasa naaʼinraka Julio nüpüleerua Pablo? (2) ¿Kasa eeka süpüla niyaawatüin aaʼu Pablo sünainjee tü naaʼinrakat Julio?

¹² Oʼunushi Pablo Italiamüin soʼu tü juyakat 58. Eʼitaanüshi Pablo jee na püreesashiikana wanaa nümaa najapuluʼu wanee sülaüla surulaat kanüliashi Julio. Süka niain sülaülain surulaat Julio, eeshijaʼa süpüla müliayülinjeʼe Pablo nutuma jee kamaneeyülinje nia nümüin. ¿Jamüsüche nukuwaʼipa nümüin Pablo? Waneemüin kaʼi wanaa sümaa süshaʼwalaapünaain tü anuwakat suluʼu wanee mma, «naaʼinrüin Julio wane kasa anasü nümüin Pablo sünain nuuʼulaain nia nuwaraijaain saaʼu tü nütünajunnuukat». Akaataajaʼa wanaa sümaa noʼutüneein aaʼin na püreesashiikana natuma na surulaatkana, achiaanüshii naya nutuma Julio «süka kateein noʼu Pablo nütüma». Eesüjaʼa niyaawatüle saaʼu Pablo nükaalinjünüin nutuma Jeʼwaa sünainjee tü naaʼinrakat chia sülaülashikai surulaat (Aluw. 27:1-3, 42-44).

13. ¿Kasa naaʼinraka Jeʼwaa süpüla nükaalinjain waya nakajee na sülaülashiikana mma?

¹³ ¿Jaralii na akaalinjakana waya? Eeshii naainjirüle Jeʼwaa na aluwataaliikana saaʼu mma wanee kasa pansaaka sümaa tü keeʼireekat naaʼin Jeʼwaa. Naaʼinrüin tia nükajee chi naaʼinkai. Anuu tü nümakat Salomón süchiki tia: «Müsü aka saaʼin wüin najapuluʼu Jeʼwaa naaʼin wanee aluwataai. Nuʼunirüin nia eepünaale neʼe nücheküin Jeʼwaa» (Prov. 21:1). ¿Jamaluʼutche tia nümakat Salomón? Jamüshiijaʼa na wayuukana, eeshii napotule ishi süpüla naʼwanajeʼerüin süpüna wanee luwopu. Akaataajaʼa neʼe Jeʼwaa, eesü süpüla nuʼwanajeʼerüin tü jülüjakat naaʼin wanee aluwataai süpüla naaʼinrüin tü keeʼireekat naaʼin Jeʼwaa. Tia, shia wanaa sümaa naaʼinrüin kasa anasü na sülaülashiikana mma napüleerua na aʼyataakana nümüin Jeʼwaa (anasü paashajeʼerüle Esdras 7:21, 25, 26).

14. ¿Jaralii na wachuntajanakana aaʼu saashin tü sümakat Aluwataaushikana 12:5?

¹⁴ ¿Kasa eeka süpüla waaʼinrüin? Eeshii süpüla wachuntuin naaʼu «na aluwataashiikana sainküin mma je napüshua eekai laülaain saaʼu wayuu» süpüla anashiinjatüin wapüleerua aküjaa pütchi jee outkajawaa (1 Tim. 2:1, 2; Neh. 1:11). Wachunta naaʼu na wawalayuu püreesakana maʼaka naaʼinrüin shia na anoujashii namaiwajanakana (paashajeʼera Aluwataaushikana 12:5; Heb. 13:3). Eeshii süpüla wachuntuin naaʼu na waaria anajakana naaʼu na wawalayuukana suluʼu tü kaatsetkat. Eesü süpüla nuʼwanajeʼerüin Jeʼwaa naaʼin wayuukana naainnua süpüla kamaneeinjanain naya namüin na wawalayuukana maʼaka kamaneein Julio nümüin Pablo.

15, 16. ¿Kasa naaʼinraka Jeʼwaa süpüla nükaalinjain Pablo nükajee Aristarco otta Lucas?

¹⁵ ¿Jaralii na akaalinjakana Pablo? Wanaa sümaa nuʼunajaain Pablo Romamüin, akaalinjünüshi nia nüchikuaʼa nutuma Jeʼwaa nakajee na nuwalayuukana. Wekirajaa süchiki waneirua kasa naaʼinraka waneinnua nuwalayuu nüpüleerua.

¹⁶ Oʼunushi Aristarco otta Lucas nümaa Pablo Romamüin mayaainjeʼe eein süpüla jamajüin naya. * Eesüjaʼa nnojorüle natüjaain saaʼu müleka nantajanale Romamüin. Wopuluʼupa naya, nayaawata aaʼu nnojoleenain jamajüin naya. Chapa Aristarco otta Lucas suluʼu tü anuwakat, eeshijaʼa naapüle Pablo tü analuʼutkat nümüin Jeʼwaa saaʼu noʼunuin nümaa naya piamashiikana nuwalayuu (Aluw. 27:1, 2, 20-25).

17. ¿Kasa naaʼinraka Jeʼwaa süpüla nükaalinjain Pablo nakajee na nuwalayuukana?

¹⁷ Kojuyatua nükaalinjünüin Pablo natuma na nuwalayuukana soʼu nuʼunuin Romamüin. Jamüsüjaʼa wanaa sümaa soʼotopünaain tü anuwa nümaajatkat chaa Sidón, aainjashi Julio wanee kasa anasü nüpüleerua Pablo «nuuʼulaain nia nuwaraijaain saaʼu tü nütünajunnuukat otta naapünajachin amüin natüma tü choʼujaakat nümüin». Shiasaʼa mapa, chapa Pablo otta na nümaajanakana suluʼu tü mma kanüliakat Puteoli, antiraashii naya namaa waneinnua nawalayuu, na anaa aʼalijirüin naya süpüla makatüinjanain naya namaa soʼu wanee semaana. Naya anoujashii chajanakana suluʼu tia mmakat, naapüin tü kasa choʼujaakat nümüin Pablo otta namüin na nümaajanakana. Talatakajasaʼa maʼin naaʼin na wayuu nüntakana amaʼanamüin Pablo süka nukuentajüin namüin süchiki kasa anasü (anasü paashajeʼerüle Aluwataaushikana 15:2, 3). Süchikijee tia, oʼunushi Pablo yalejee namaa na nümaajanakana (Aluw. 27:3; 28:13, 14).

18. ¿Kasa naapaka aaʼujee Pablo analuʼut nümüin Maleiwa?

¹⁸ Wanaa sümaa nuʼunuin Pablo chaa Romamüin, jülüjakajasaʼa naaʼin tü nüshajakat paala namüin na anoujashii kepiakana suluʼu tia mmakat. Anuu tü nümakat: «Wainmairü maʼi juya shiiʼiree teʼreein maʼi jia» (Roma 15:22-24). Eetaayaai nütüjaain saaʼu Pablo püreesainjachin nia chaa Roma. Akatchinraapejeʼe naaʼin niʼrapa na  nuwalayuukana sünain naʼatapajüin nia wopuluʼu süpüla nasaküin nia «je niʼrapa Pablo na anoujashiikana, aapüshi analuʼut nümüin Maleiwakai otta anatchonsü naaʼin namaa» (Aluw. 28:15). Naapüin Pablo analuʼutkat nümüin Jeʼwaa süka niʼrüin na nuwalayuukana. Niyaawata aaʼulu Pablo nükaalinjünüin nutuma Jeʼwaa nakajee na nuwalayuukana.

19. Maʼaka süküjünüin suluʼu 1 Pedro 4:10, ¿kasa naaʼinraka Jeʼwaa wakajee süpüla nükaalinjain na müliakana aaʼin?

¹⁹ ¿Kasa eeka süpüla waaʼinrüin? ¿Waapüinche nüchiki wanee wawala eekai ayuulin jee alatakai amüin wanee kasa mojusü? Jamüsüjaʼa waapüle nüchiki wanee wawala anaajaakai apüshi, wanee wayuu eekai niʼrüin choʼujawaa, eeshii süpüla wachuntuin nümüin Jeʼwaa süpüla kamaneeinjanain waya namüin jee waaʼinrüin wanee kasa napüleerua. Akatchinraajeerü naaʼin na wawalayuukana sutuma tü wamakat namüin jee tü waaʼinrakat napüleerua (paashajeʼera 1 Pedro 4:10). * Na wawalayuu akaalinjünakana, neʼitaajeerü naaʼin sünain tü nümakat Jeʼwaa, tü makat mayaa: «Nnojoleechi taya oʼunüin jümaʼanajee. Nnojoleena tapütüin jia jümüiwa». Talateerü maʼin waaʼin waaʼinrüle tia.

20. ¿Jamüshii eeka süpüla wamüin «nia teenakaka chi Maleiwakai süpüla nükaalinjain taya»?

²⁰ Eeshii weʼrüle müliaa maʼaka niʼrüin müliaa Pablo otta na nümaajanakana. Akatchinraapejeʼe waaʼin süka watüjaain saaʼu eein Jeʼwaa wamaa. Nükaalinjain waya Jeʼwaa nükajee Jesuu, na aapieekana otta eeshii nükaalinjale waya nakajee na laülaakana saaʼu wayuu pansaale shia sümaa tü keeʼireekat naaʼin Jeʼwaa. Naapeechi Jeʼwaa chi naaʼinkai namüin na wawalayuukana süpüla nakaalinjain waya. Müsüjeseʼe eein süpüla müin wanüiki maʼaka nünüiki Pablo, tü makat: «Nia teenakaka chi Maleiwakai süpüla nükaalinjain taya. Nnojoleechi taya mmolüin seema tü saaʼinreetkat tü taʼünüükolüirua» (Heb. 13:6).