1. Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũkiakisya yĩla twaemeewa nĩ mathĩna kana tũkwona ta vate mũndũ wĩsa ũtũtethya? (Savuli 118:5-7)

VE ĨVINDA waathĩna ũkavika vandũ ũkethĩa wĩona vai mũndũ wĩsa ũkũtethya? Aingĩ nĩmavikĩte vandũ makew’a ũu, na amwe nĩ athũkũmi aĩkĩĩku ma Yeova. (1 Asu. 19:14) Yĩla ũkesa kwĩw’a ũu, wĩlilikana ũndũ ũũ Yeova ũkwathĩte: “Ndikakũtia nongi, na ndikakũeka nongi.” Watho ũsu ũtũnengae ũkũmbaũ wa kwasya: “Yeova nĩwe mũtetheesya wakwa; ndikakĩa kĩndũ.” (Aevl. 13:5, 6) Mũtũmwa Vaulo aandĩkĩie Aklĩsto ala matwĩe Yutia ndeto isu ta mwaka wa 61. Ndeto syake itũlilikanasya ila syaandĩkiwe nĩ mũandĩki ũmwe wa Savuli nthĩnĩ wa Savuli 118:​5-7.​—Soma.

2. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ, na nĩkĩ?

² O ta mũandĩki ũsu wa Savuli, Vaulo ndaĩ na nzika kana Yeova aĩ Mũtetheesya wake nũndũ nĩweeyoneete ũtethyo wake mavinda maingĩ. Kwa ngelekany’o, myaka mbee wa ĩlĩ atanamba kũandĩkĩa Aevelania ndeto isu, aĩ kyalonĩ na angĩ me ũkanganĩ waĩ na iuutani nene na mavonoka. (Meko 27:4, 15, 20) Yeova nĩwatetheeisye Vaulo kwa nzĩa syĩ kĩvathũkany’o me kyalonĩ kĩu, na myakanĩ yaĩ navu ĩtinanga. Twĩneenea mavinda atatũ Yeova wamũtetheeisye. Ĩvinda ya mbee atũmĩie Yesũ na alaĩka, ya kelĩ atũmĩa andũ me na ũkũmũ, na ya katatũ atũmĩa athaithi ala angĩ. Kũneenea mavinda asu atatũ Vaulo watetheeiw’e, nĩkũũtuma twĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu kana Ngai ndakalea kwĩanĩsya watho ũla ũtwathĩte wa kũsũngĩa mboya sitũ yĩla twĩ thĩnanĩ.

3. Ĩvinda yĩmwe Vaulo atonya kwĩthĩwa eekũlilye ata, na nĩkĩ?

³ Ta mwaka wa 56, Vaulo aĩ na vata mũnene wa kũtetheew’a. Mũthenya ũmwe mwakanĩ ũsu, ve nguthu ya andũ yamũkusũlanilye na yamumaalya nza wa ĩkalũ yĩla yaĩ Yelusaleme ĩyenda kũmũaa. Ũnĩ wake, yĩla watwaiwe mbee wa Nzama ya Ayuti, amaitha make makilyĩ kũmũtembũanga mamũae. (Meko 21:30-32; 22:30; 23:6-10) No kwĩthĩwa ndatĩkanĩ ĩsu Vaulo eekũlasya ũũ, ‘Nĩthĩna ũũ nginya ĩndĩĩ?’

4. Yeova atũmĩie Yesũ ata kũmũtetheesya Vaulo?

⁴ Vaulo atetheeiw’e ata? Ũtukũ ũla waatĩĩe ĩtina wa Vaulo kũkwatwa, “Mwĩaĩi,” Yesũ, aũngamie vakuvĩ nake, na amwĩa: “Ĩthĩwa na ũkũmbaũ! Nũndũ o tondũ wĩthĩĩtwe ũyumya ũkũsĩ mwĩanĩu ĩũlũ wakwa vaa Yelusaleme, o ta ũu no nginya umye ũkũsĩ Lomi.” (Meko 23:11) Ndeto isu syamwĩkĩie vinya mũno! Mbee, Yesũ amũkathie nũndũ wa kĩthito kyake kya kumya ũkũsĩ Yelusaleme. Na ĩndĩ amwatha kana nũkũtwawa nginya Lomi, na ayumya ũkũsĩ kũu. Watho ũsu wa Yesũ ndũlea kwĩthĩwa watumie Vaulo ew’a eanĩwa, o tondũ mwana wĩw’aa akĩkĩtwe nĩ ĩthe.

5. Yeova atũmĩie mũlaĩka ata kũmũtetheesya Vaulo? (Sisya visa ĩthangũnĩ ya mbee vyũ.)

⁵ Vaulo akomanie na mathĩna angĩ meva? Myaka ĩlĩ ũu ĩtina wa thĩna ũla wamũkwatĩie Yelusaleme, e vamwe na andũ angĩ nĩmakwatiwe nĩ kĩuutani kĩnene maendete na meli Italia. Kĩuutani kĩu kyaĩ kĩthũku nginya onthe ala maĩ melinĩ masũanĩaa maivĩta. Ĩndĩ Vaulo ndaalikwa nĩ wia. Nĩkĩ? Eeie andũ ala angĩ atĩĩ: “Ũtukũ, mũlaĩka wa Ngai ũla nyie nĩthaithaa na o ũla nĩthũkũmaa ũthũkũmi mũtheu nũũngamie vakuvĩ nakwa, na asya: ‘Vaulo, ndũkakĩe. No nginya ũũngame mbee wa Kaisali, na sisya! Ngai nũkũnengete onthe ala wĩ namo melinĩ.’ ” Yeova atũmĩie mũlaĩka kwatha Vaulo o kĩla watũmĩte Yesũ amwathe. Mũthya, Vaulo nĩwavikie Lomi o ũndũ wathĩtwe.​—Meko 27:20-25; 28:⁠16.

6. Nĩ ndeto syĩva sya Yesũ itonya kũtwĩkĩa vinya, na nĩkĩ?

⁶ Tũtetheeaw’a ata? Yesũ atũtw’ĩĩkaa o ũndũ watw’ĩĩkie Vaulo. Kwa ngelekany’o, athĩte onthe ala mamũatĩĩaa ũũ: “Nyie nĩ vamwe nenyu mĩthenya yonthe nginya mũminũkĩlyo wa ĩvinda yĩĩ.” (Mt. 28:20) Ndeto isu sya Yesũ no itume twosa vinya. Nĩkĩ? Nũndũ ve mavinda tũemeeawa nĩ mathĩna. Kwa ngelekany’o, yĩla twakw’ĩĩwa nĩ mũndũ twendete, nĩtũkwatawa nĩ kyeva matukũ maingĩ, na mavinda angĩ twĩkalaa na kyeva kĩu myaka mingĩ. Namo angĩ nĩmaemeeawa nĩ  mathĩna ala mokanasya na ũkũũ. Na ve ala matindaa naĩ nũndũ wa kũkw’a ngoo mũno. Ĩndĩ kũmanya kana Yesũ ethĩawa vamwe naitũ “mĩthenya yonthe,” o na yĩla tũkwĩw’a twĩ kĩvindunĩ kya ngokomi, nĩkũtũnengae vinya wa kũmĩĩsya.​—Mt. 11:28-30.

7. Yeova atũtetheeasya ata, o tondũ vonanĩtw’e ĩandĩkonĩ ya Ũvuany’o 14:⁠6?

⁷ Ndeto ya Ngai nĩtũĩkĩĩthĩtye kana we nũtũmĩaa alaĩka kũtũtetheesya. (Aevl. 1:7, 14) Kwa ngelekany’o, alaĩka nĩmatũtw’ĩĩkaa na makatũtongoesya yĩla tũũtavany’a “ũvoo ũũ mũseo wa Ũsumbĩ” kwa andũ ma “kĩla mbaĩ na ũko na kĩthyomo.”​—Mt. 24:13, 14; soma Ũvuany’o 14:⁠6.

8. Yeova atũmĩie ata mũnene wa ita kũmũtetheesya Vaulo?

⁸ Vaulo atetheeiw’e ata? Mwaka wa 56 nĩw’o Yesũ wathie Vaulo kana nũkũtwawa nginya Lomi. Ĩndĩ Ayuti amwe ma Yelusaleme maĩ na mũvango wa kũmwoveesya mamũae. Yĩla Mũlomi waĩ mũnene wa ita weetawa Kilautiosi Lisiasi wamanyie mũvango woo, nĩwoosie ĩtambya na mĩtũkĩ amũvonokye. Aumisye mwĩao Vaulo aumw’e Yelusaleme asungĩtwe nĩ asikalĩ aingĩ nginya Kaisalea, vala vaĩ mũendo wa maili ta 65 (kĩlomita 105) mesĩle lelũnĩ. Mavika, o nake Ngavana Velike aumisye mwĩao Vaulo “atwawe nyũmbanĩ ya Mũsumbĩ Elote na aisungwa.” Nũndũ wa ũu, ala mendaa kũmũaa mayaĩ mamwona.​—Meko 23:12-35.

9. Ngavana Vesito asũvĩie Vaulo ata?

⁹ Myaka ĩlĩ ĩtina wa ũu, kwĩ mwakanĩ wa 58, Vaulo ndaĩ aaumw’a vala woovewe Kaisalea. Ĩndĩ Velike aĩ aumĩte kĩvĩlanĩ, na yu Vesito nĩwe waĩ ngavana. Ayuti nĩmeesũvie Vesito ambatye Vaulo Yelusaleme asilĩlwe, ĩndĩ nĩwaleile. Nũtonya kwĩthĩwa aleile nũndũ nĩweesĩ kana kuma tene, Ayuti “mavangĩte kũmwoveesya Vaulo mamũae e nzĩanĩ.”​—Meko 24:⁠27–​25:⁠5.

10. Ngavana Vesito eekie ata yĩla Vaulo waisye eenda ĩkoani yake yĩkethukĩĩw’e nĩ Kaisali?

¹⁰ Ĩtina wa kavinda kanini, Vaulo nĩwaũngamiw’e kotinĩ ũla waĩ Kaisalea asilĩlwe. Nũndũ Vesito nĩwendaa “kwendeesya Ayuti,” akũlilye Vaulo atĩĩ: “Nũkwenda kwambata Yelusaleme nĩ kana ũkasilĩlwe mbee wakwa?” Vaulo nĩweesĩ kana athi Yelusaleme nũtonya kũawa. Ĩndĩ no weesĩ kĩla ũtonya kwĩka etangĩĩe, akwate mwanya wa kũvika Lomi, na aianĩsya ũthũkũmi wake kũu. Nũndũ wa ũu, asũngĩie Vesito amwĩa: “Nĩenda ĩkoani yakwa yĩkethukĩĩw’e nĩ Kaisali!” Ĩtina wa Vesito kũneena na atai make, eeie Vaulo atĩĩ: “Wasya wĩenda ĩkoani yaku yĩkethukĩĩw’e nĩ Kaisali; kwa Kaisali nĩkw’o ũũthi.” Ũtwi wa Vesito nĩwasũvĩie Vaulo ndakoawe nĩ amaitha make. Na kwoou athi Lomi, Ayuti ala mamanthaa kũmũaa mayaĩ mesa kũmũkwata nũndũ aĩ vaasa mũno namo.​—Meko 25:6-12.

11. Vaulo atonya kwĩthĩwa alilikanile ndeto syĩva nzeo sya Isaia?

¹¹ Vaulo atanambĩĩa kyalo kyake kya kũthi Italia, nũtonya kwĩthĩwa alilikanile kĩndũ mwathani Isaia waveveeiwe kũandĩka. Isaia aandĩkie ũũ ĩũlũ wa ala mamũvĩngaa Yeova: “Sũanĩai vamwe, na ũndũ ũsu ũkaanangwa; neenai ndeto, nayo ndĩkalũma: nũndũ Ngai e vamwe naitũ.” (Isa. 8:10) Vaulo ndaĩ na nzika kana Ngai nũkũmũtetheesya. Mũĩkĩĩo ũsu nĩw’o wamũnengie vinya wa kũmĩanĩsya na matatwa ala maĩ mbee wake.

12. Yuliusi akuie Vaulo ata, na kĩu kĩtonya kwĩthĩwa kyatumie Vaulo amanya kyaũ?

¹² Kyalo kya Vaulo kya kũthi Italia kyambĩĩe  mwakanĩ o ũsu wa 58. Nũndũ aĩ mũvungwa, anenganiwe mokonĩ ma Mũlomi waĩ mũnene wa asikalĩ weetawa Yuliusi. Kuma vau na kũendeea, Yuliusi aĩ atonya kũtw’a kũthĩnasya Vaulo kana kũmwĩkaa nesa. We atũmĩie ũkũmũ wake ata? Ũnĩ wake maũngamĩla kĩlĩndĩnĩ kya mbee, Yuliusi nĩwamwĩkie “Vaulo nesa kwa kũmwĩtĩkĩlya athi kwa anyanyae.” O na ve ĩvinda me o kyalonĩ kĩu watangĩĩie thayũ wa Vaulo. Ata? Ĩvinda yĩu meli yoo nĩyaanangĩkie, na asikalĩ ala maĩ melinĩ mavanga kũaa avungwa onthe nĩ kana maikatoloke, ĩndĩ we amasiĩĩa. Nĩkĩ? Nũndũ “nĩwatw’ĩte kũmũvonokya Vaulo.” Vaulo oona ũu, nũtonya kwĩthĩwa amanyie kana Yeova nĩwe watũmĩie mũnene ũsu wĩ ngoo nzeo kũmũtetheesya na kũmũsũvĩa.​—Meko 27:1-3, 42-44.

13. Yeova atonya kũtũmĩa ata ala me na ũkũmũ?

¹³ Tũtetheeaw’a ata? Yĩla Yeova woona vaĩlĩte, no atũmĩe veva wake mũtheu kũtongoesya ala me na ũkũmũ meanĩsye kĩeleelo kyake. Mũsumbĩ Solomoni aandĩkie ũũ: “Ngoo ya mũsumbĩ yĩ kwiokonĩ kwa Yeova ta mokinyĩlo ma manzĩ: Nake amĩthyũũaa o vala ũnũkwenda.” (Nth. 21:⁠1) Nthimo ĩsu yonanasya ata? Andũ menzaa mũtaũ nĩ kana mathũkĩsye kĩw’ũ kĩthi vala mekwenda. O ta ũu, Yeova no atũmĩe veva wake kũvĩndũa mosũanĩo ma ala me na ũkũmũ, nĩ kana mosane na kwenda kwake. Kĩu kĩtumaa methĩwa na wendi wa kwĩka motwi matonya kũtethya andũ ma Ngai.​—Sianĩsya na Esala 7:21, 25, 26.

14. Kwosana na Meko ma Atũmwa 12:5, naaũ tũtonya kũvoyea?

¹⁴ Tũtonya kwĩka ata? No tũvoye “kwondũ wa asumbĩ na onthe ala me na ũkũmũ,” yĩla mekwenda kwĩka motwi matonya kũvĩngĩĩsa maũndũ ta ũtavany’a na maũmbano. (1 Tim. 2:1, 2; Nee. 1:11) Na o ta Aklĩsto ma ĩvinda ya atũmwa, nĩtũvoyaa Ngai na kĩthing’ĩĩsyo atetheesye ana-a-asa na eĩtu-a-asa ala movetwe yela. (Soma Meko ma Atũmwa 12:5; Aevl. 13:⁠3) Angĩ tũtonya kũweta yĩla tũũvoya nĩ ala meũsunga ana-a-asa na eĩtu-a-asa asu. No tũmwĩkaĩle Yeova avĩndũe mosũanĩo ma andũ ta asu methĩwe na wendi wa kwĩka ta Yuliusi, nĩ kana makue ana-a-asa maitũ kwa nzĩa ĩkwonany’a me na “tei wa kĩ-mũndũ.”​—Meko 27:3, maelesyo ma kwongeleela; sisya maũndũ ma kwĩmanyĩsya kuma nwtsty.

15-16. Yeova atũmĩie Alisitaliko na Luka ata kũmũtetheesya Vaulo?

¹⁵ Vaulo atetheeiw’e ata? Yĩla Vaulo waĩ kyalonĩ kyake kya kũthi Lomi, Yeova  nĩwamũtetheeisye mavinda maingĩ aitũmĩa athaithi ala angĩ. Ekai twone amwe watũmĩie.

¹⁶ Kwa ngelekany’o, anyanya elĩ malũmanilye nake na matw’a kũendany’a nake Lomi nĩ Alisitaliko na Luka. * Mbivilia ndĩwetete kana Yesũ nĩwathie Alisitaliko na Luka kũvika Lomi me aima. Ĩndĩ nĩmeeyũmbanĩtye kũendany’a na Vaulo, o mesĩ kana kyalo kĩu kĩilea kwĩthĩwa na mĩisyo mingĩ. Ĩtina wa kwĩthĩwa kyalonĩ mĩthenya mingĩ, now’o mesie kũmanya kana nĩmekũvika Lomi me aima. Kwoou, tũi na nzika kana yĩla Vaulo woonie Alisitaliko na Luka malika melinĩ ĩtanamba kuma Kaisalea, ndalea kwĩthĩwa amũvoyie Yeova kuma ngoonĩ amũtũngĩe mũvea nũndũ wa kũmũnenga ũtethyo wa ana-a-asa asu elĩ me ũkũmbaũ.​—Meko 27:1, 2, 20-25.

17. Yeova atũmĩie athaithi ala angĩ ata kũmũtetheesya Vaulo?

¹⁷ Vaulo nĩwatetheeiw’e nĩ athaithi ala angĩ mavinda meana ũna e kyalonĩ. Kwa ngelekany’o, yĩla maũngamĩle kĩlĩndĩnĩ kya Sitoni, Yuliusi nĩweetĩkĩlilye Vaulo “athi kwa anyanyae nĩ kana mamũsũvĩe.” O na ĩngĩ, yĩla maũngamĩle ndũanĩ ya Vutiolo, Vaulo na anyanyae ‘nĩmeethĩie ana-a-asa,’ na ana-a-asa asu ‘mamesũva mekale namo mĩthenya mũonza.’ Yĩla ana-a-asa ala maĩ isionĩ isu mamũthĩnĩkĩaa e na anyanyae, no nginya ethĩwe amanengae ngewa syamekĩaa vinya na ikatuma matana mũno. (Sianĩsya na Meko ma Atũmwa 15:2, 3.) Ĩtina wa Vaulo na anyanyae kwĩkĩwa vinya nĩ ana-a-asa asu, nĩmaendeeie na kyalo kyoo.​—Meko 27:3; 28:13, 14.

18. Nĩ kyaũ kyatumie Vaulo atũngĩa Ngai mũvea na ethĩwa na ũkũmbaũ?

¹⁸ Vaulo e lelũ angĩe kũvika Lomi, ndalea kwĩthĩwa asũanĩie ndeto ii waandĩkĩie kĩkundi kya Lomi myaka ĩtatũ mĩvĩtu: “Kwa myaka mingĩ nĩnĩthĩĩtwe na mea maingĩ ma kũka kũla mũĩ.” (Alo. 15:23) Ĩndĩ aimaandĩkĩa ũu ndeesĩ kana akamavikĩa e mwove. We wĩona ta weekĩiwe vinya ata yĩla woonie ana-a-asa  ma Lomi mamweteele nzĩanĩ mamũkethye? Mbivilia yaĩtye: “Yĩla Vaulo wamonie amũtũngĩa Ngai mũvea na eethĩwa na ũkũmbaũ.” (Meko 28:15) Nĩwoona kana Vaulo atũngĩie Ngai mũvea nũndũ wa kwona ana-a-asa? Nĩkĩ weekie ũu? Nũndũ nĩweeyoneie ĩngĩ Yeova aitũmĩa athaithi ala angĩ kũmũtetheesya.

19. O tondũ ĩandĩko ya 1 Vetelo 4:10 yonanĩtye, Yeova atonya kũtũtũmĩa ata kũtetheesya ala me na thĩna?

¹⁹ Tũtonya kwĩka ata? Vo ve ana-a-asa kana eĩtu-a-asa kĩkundinĩ kyenyu wĩsĩ nĩmeũthĩna nũndũ wa ũwau mũna kana thĩna ũngĩ? Kana ve amwe wĩsĩ makw’ĩĩwe? Twamanya kana mwana-a-asa e na thĩna, no tũmũvoye Yeova atũtetheesye kũmanya twĩmwĩa ata kana twĩmwĩka ata tũmũtethye. No kwĩthĩwa kĩla tũũmũtavya kana kũmwĩka nokyo kĩtonya kũtuma osa vinya. (Soma 1 Vetelo 4:​10.) * Twatetheesya ana-a-asa na eĩtu-a-asa, no tũtume mambĩĩa kũĩkĩĩa ĩngĩ ũndũ ũũ Yeova ũmathĩte: “Ndikakũtia nongi, na ndikakũeka nongi.” O naku tyo ũtane woona mayosa vinya?

20. Nĩkĩ tũtonya kwasya ũũ tũte na nzika: “Yeova nĩwe mũtetheesya wakwa”?

²⁰ O ta Vaulo na anyanyae, twĩ kyalonĩ, na kyalonĩ kĩĩ nĩtũkomanaa na iuutani syĩ vinya. Ĩndĩ o na vailye ũu, nĩtwĩsĩ kana no twose vinya nũndũ Yeova e vamwe naitũ. Nũtũmĩaa Yesũ na alaĩka kũtũtetheesya. O na ĩngĩ, oona vaĩlĩte nũtũmĩaa ala me na ũkũmũ kũtũtetheesya. Na o tondũ aingĩ maitũ twĩyoneete, Yeova nũtũmĩaa veva mũtheu kũkiita ngoo sya athũkũmi make, nĩ kana methĩwe na wendi wa kũtetheesya ana-a-asa na eĩtu-a-asa moo. Nũndũ wa ũu, o ta Vaulo, tũi na nzika o na imwe tũyasya atĩĩ: “Yeova nĩwe mũtetheesya wakwa; ndikakĩa kĩndũ. Mũndũ atonya kũmbĩka ata?”​—Aevl. 13:⁠6.