1. Inki lenda pesa beto kikesa ntangu beto ke kudiwa beto mosi to beto ke kutana ti bampasi ya ngolo? (Nkunga 118:5-7)

BANTANGU ya nkaka nge lenda kudiwa nge mosi mpi kumona nde nge kele ve ata ti muntu yina lenda sadisa nge na mpasi yina nge ke kutana ti yo. Bantu mingi ke kudiwaka mpi mutindu yina, ata bansadi ya kwikama ya Yehowa. (1 Bant. 19:14) Kana nge ke kudiwa mutindu yina, yibuka lusilu yai ya Yehowa: “Mono ta bikisa nge ve ata fioti mpi mono ta yambula nge ve ata fioti.” Yo yina nge lenda tuba ti kikesa yonso nde: “Yehowa kele nsadisi na mono; mono ta wa boma ve.” (Baeb. 13:5, 6) Ntumwa Polo sonikilaka Bakristu ya Yudea mambu yai na mvu 61 ya ntangu na beto. Yo ke yibusa beto mambu yina muyimbi-bankunga tubaka na Nkunga 118:5-7.—Tanga.

2. Inki beto ta tubila na disolo yai mpi sambu na nki?

² Ntumwa Polo zabaka nde Yehowa vandaka Nsadisi na yandi sambu Yehowa sadisaka yandi dezia mbala mingi. Mu mbandu, bamvula kuluta zole na ntwala nde Polo kusonikila Bakristu ya Ebreo mukanda, yandi kutanaka ti kigonsa ya mupepe ya ngolo na nzadi-mungwa ntangu yandi vandaka kusala nzietelo. (Bis. 27:4, 15, 20) Na nzietelo yina mpi na bamvula ya ntwala, Yehowa sadisaka yandi na mitindu mingi. Na disolo yai, beto ta tubila mitindu tatu. Yehowa sadisaka yandi na nzila ya Yezu ti bawanzio, ya bantu yina vandaka ti kiyeka mpi na nzila ya bampangi. Ntangu beto ke tadila mambu yina Polo kutanaka ti yo, yo ta sadisa beto na kundima kibeni nde Yehowa ta sadisa beto mpi ta pesa mvutu na bisambu na beto.

3. Ziku nki ngiufula Polo kudiyulaka mpi sambu na nki?

³ Polo vandaka na mfunu ya lusadisu. Na mvu 56 ya ntangu na beto, kimvuka mosi ya bantu bendaka yandi na nganda ya tempelo ya Yeruzalemi mpi bo zolaka kufwa yandi. Na kilumbu yina landaka, na ntwala ya kunata Polo na Sanedreni, bambeni bulaka yandi ngolo kibeni. (Bis. 21:30-32; 22:30; 23:6-10) Na ntangu yina, mbala ya nkaka Polo kudiyulaka nde: ‘Bampasi yai ta mana nki ntangu?’

4. Inki mutindu Yehowa sadisaka Polo na nzila ya Yezu?

⁴ Inki lusadisu Polo bakaka? Na mpimpa ya kilumbu yina bo kangaka Polo, “Mfumu,” Yezu, telemaka pene-pene na yandi mpi songaka yandi nde: “Vanda kikesa! Sambu, mutindu nge me ta kimbangi mbote-mbote sambu na mono na Yeruzalemi, mutindu yina mpi nge fwete ta kimbangi na Roma.” (Bis. 23:11) Polo bakaka kibeni kikesa na ntangu yina yandi vandaka na mfunu na yo! Yezu sikisaka Polo sambu na kimbangi yina yandi taka na Yeruzalemi. Yandi songaka Polo nde yandi ta kuma mbote na Roma, sambu kuna yandi fwete ta diaka kimbangi. Na nima ya kubaka kikesa, ntembe kele ve nde Polo kudiwaka na lutaninu bonso mwana na lweka ya tata na yandi.

5. Inki mutindu Yehowa sadisaka Polo na nzila ya wanzio? (Tala kifwanisu ya lutiti ya zulu.)

⁵ Inki bampasi ya nkaka Polo kutanaka ti yo? Bamposo kiteso ya zole na nima ya mambu yina kuminaka Polo na Yeruzalemi, yandi vandaka na maswa yina vandaka kukwenda na Italie ntangu mupepe ya ngolo bulaka. Bantu yina vandaka na maswa yindulaka nde bo ta fwa. Kansi Polo waka ve boma. Sambu na nki? Yandi songaka bo nde: “Na mpimpa ya bubu, wanzio mosi kwisaka kutelama pene-pene na mono; yandi kele wanzio ya Nzambi yina kele Mfumu na mono mpi yina mono ke sadilaka kisalu ya santu; yandi tubaka nde: ‘Polo, kuwa boma ve. Nge fwete telama na ntwala ya Kaisali, mpi Nzambi ta gulusa bantu yonso yina kele ti nge na maswa.’” Yehowa sadilaka wanzio sambu na kupesa diaka Polo kikesa mutindu Yezu pesaka yandi. Ya kieleka, Polo kumaka mbote na Roma mutindu Yehowa silaka yandi.—Bis. 27:20-25; 28:16.

6. Inki lusilu ya Yezu ke pesa beto kikesa mpi sambu na nki?

⁶ Inki lusadisu beto ke bakaka bubu yai? Yezu ke sadisa beto mutindu yandi sadisaka Polo. Mu mbandu, Yezu ke sila balongoki na yandi yonso nde: “Mono kele ti beno bilumbu yonso tii na nsukilu ya ngidika ya bima.” (Mat. 28:20) Bangogo yai ya Yezu ke pesa beto kikesa. Sambu na nki? Sambu beto ke kutana ti mambu ya nkaka yina kele mpasi na kukangila ntima. Mu mbandu, kana muntu yina beto ke zolaka me fwa, yo ke salaka beto mpasi bantangu  mingi to nkutu bamvula mingi. Bampangi ya nkaka ke kutana ti bampasi sambu bo me kuma minunu. Bankaka diaka ke kutana ti bampasi sambu bo ke niokwama na mabanza. Ata mpidina, beto ke bakaka kikesa mpi ke kangaka ntima sambu beto ke zaba nde Yezu kele ti beto “bilumbu yonso,” ata na bantangu ya kuluta mpasi ya luzingu na beto.—Mat. 11:28-30.

7. Mutindu Kusonga 14:6 ke monisa yo, nki mutindu Yehowa ke sadisaka beto bubu yai?

⁷ Ndinga ya Nzambi ke ndimisa beto nde Yehowa ke sadisaka beto na nzila ya bawanzio. (Baeb. 1:7, 14) Mu mbandu, bawanzio ke sadisaka beto mpi ke twadisaka beto ntangu beto ke longaka ‘nsangu ya mbote ya Kimfumu’ na bantu ya “makanda yonso, na mabuta yonso, na bandinga yonso.”—Mat. 24:13, 14; tanga Kusonga 14:6.

8. Inki mutindu Yehowa sadisaka Polo na nzila ya komanda mosi ya basoda?

⁸ Inki lusadisu Polo bakaka? Na mvu 56 ya ntangu na beto, Yezu ndimisaka Polo nde yandi ta kuma mbote na Roma. Kansi Bayuda ya nkaka na Yeruzalemi yidikaka mambu sambu na kunwanisa Polo mpi kufwa yandi. Ntangu Klode Liziasi, komanda ya basoda ya Roma zabaka mambu yina, yandi sadisaka Polo. Na mbala mosi, Klode tindaka Polo ti basoda mingi sambu bo tanina yandi na nzila banda na Yeruzalemi tii na Sezarea. Bo salaka bakilometre kiteso ya 105. Na Sezarea, guvernere Feliksi pesaka nsiku nde “bo kengila Polo na nzo ya Erode.” Yo yina bambeni ya Polo kukuka diaka ve kufwa yandi.—Bis. 23:12-35.

9. Inki mutindu guvernere Festusi sadisaka Polo?

⁹ Bamvula zole na nima, Polo vandaka kaka na boloko na Sezarea. Festusi kumaka guvernere na kisika ya Feliksi. Bayuda lombaka Festusi na kutinda Polo na Yeruzalemi sambu bo sambisa yandi kuna kansi Festusi buyaka. Mbala ya nkaka yandi zabaka nde Bayuda vandaka “kukana kubumbana sambu na kuvingila Polo mpi kufwa yandi na nzila.”—Bis. 24:27–25:5.

10. Inki guvernere Festusi salaka ntangu Polo lombaka nde bo sambisa yandi na Kaisali?

¹⁰ Na nima, bo sambisaka Polo na tribinale ya Sezarea. Sambu Festusi vandaka kuzola “kupesa Bayuda kiese,” yandi yulaka Polo nde: “Keti nge ke zola kukwenda na Yeruzalemi mpi bo sambisa nge kuna na meso na mono?” Mbala ya nkaka Polo zabaka nde bo ta fwa yandi na Yeruzalemi. Diaka yandi zabaka mambu yina yo lombaka nde yandi sala sambu yandi guluka, disongidila kukuma na Roma sambu na kuta kimbangi. Yo yina, yandi tubaka nde: “Mono ke lomba nde Kaisali kusambisa mono!” Festusi solulaka ti bantu yina vandaka kupesa yandi bandongisila, na nima yandi songaka Polo nde: “Sambu nge me lomba nde Kaisali kusambisa nge; nge ta kwenda na Kaisali.” Lukanu ya Festusi ya kutinda Polo na Roma, taninaka Polo na bambeni na yandi. Kuna, yandi kumaka ntama ti bambeni na yandi, mpila ya kufwa yandi vandaka diaka ve.—Bis. 25:6-12.

11. Mbala ya nkaka Polo yindulaka nki bangogo ya Yezaya yina pesaka yandi kikesa?

¹¹ Ntangu Polo vandaka kuvingila nde yandi kwenda na Italie, mbala ya nkaka yandi yindulaka lukebisu yina profete Yezaya pesaka bambeni ya Yehowa na nsadisa ya mpeve santu. Yezaya tubaka nde: “Beno baka bangidika, kansi yo ta nunga ve! Beno tuba mambu yina beno ke zola, kansi yo ta salama ve, sambu Nzambi kele ti beto!” (Yez. 8:10) Sambu Polo zabaka nde Nzambi ta sadisa yandi, yo pesaka yandi kikesa ya kukanga ntima na bampasi yina yandi zolaka kukutana ti yo.

12. Inki mambu Yuliusi sadilaka Polo mpi nki Polo bakisaka?

¹² Na mvu 58 ya ntangu na beto, Polo yantikaka nzietelo na yandi na Italie. Sambu yandi  vandaka muntu ya boloko, yandi vandaka na nsi ya kiyeka ya Yuliusi, mfumu mosi ya basoda ya Roma. Yuliusi vandaka ti kiyeka ya kuniokula Polo to kusadila yandi mambu ya mbote. Inki mutindu Yuliusi sadilaka kiyeka na yandi? Na kilumbu yina landaka, ntangu maswa telemaka na kisika mosi, “Yuliusi sadilaka Polo mambu mbote mpi yandi pesaka Polo nzila ya kukwenda na banduku na yandi sambu bo sadisa yandi.” Nkutu na nima, Yuliusi gulusaka Polo. Inki mutindu? Basoda zolaka kufwa bantu yonso ya boloko yina vandaka na maswa kansi Yuliusi buyisaka bo. Sambu na nki? Yandi “zolaka kugulusa Polo.” Ntembe kele ve nde Polo bakisaka nde Yehowa taninaka yandi na nzila ya ntima ya mbote ya mfumu yina ya basoda.—Bis. 27:1-3, 42-44.

13. Inki mutindu Yehowa lenda sadila bantu yina kele ti kiyeka?

¹³ Inki lusadisu beto ke bakaka bubu yai? Kana mambu ke wakana ti lukanu ya Yehowa, yandi lenda sadila mpeve santu na yandi sambu na kupusa bantu yina kele ti kiyeka na kulungisa luzolo na yandi. Ntotila Salomo sonikaka nde: “Ntima ya ntotila kele bonso bamasa na diboko ya Yehowa. Yandi ke twadisaka yo konso ndambu yina yandi me zola.” (Bing. 21:1) Kingana yai ke tendula nki? Bantu lenda sala nzila ya nkaka sambu na kunata masa na nzila yina bo ke zola. Mutindu mosi, Yehowa lenda sadila mpeve santu na yandi sambu na kutwadisa mabanza ya bantu yina kele ti kiyeka na kulungisa luzolo na yandi. Kana yandi ke zola kulungisa lukanu na yandi, yandi ke salaka na mpila nde bantu yina kele ti kiyeka kukuma ti mpusa ya ngolo ya kubaka balukanu sambu na mambote ya bansadi ya Nzambi. Tala mpi Esdrasi 7:21, 25, 26.

14. Mutindu Bisalu 12:5 ke monisa yo, beto lenda samba sambu na banani?

¹⁴ Inki beto lenda sala? Beto lenda samba “sambu na bantotila mpi bantu yonso yina kele ti kiyeka” sambu bo baka balukanu ya mbote na yina me tala luzingu na beto mpi kisalu na beto ya kusamuna. (1 Tim. 2:1, 2, noti na nsi ya lutiti; Neh. 1:11) Bonso Bakristu ya mvu-nkama ya ntete, beto mpi lenda samba Nzambi mingi sambu na bampangi na beto yina kele na boloko. (Tanga Bisalu 12:5; Baeb. 13:3) Diaka, beto lenda samba sambu na bantu yina ke kengila bampangi na beto yina kele na boloko. Beto lenda bondila Yehowa na kupusa bantu yai na kusadila bampangi ya kele na boloko “mambu mbote” bonso Yuliusi.—Bis. 27:3.

15-16. Inki mutindu Yehowa sadisaka Polo na nzila ya Aristarke mpi Luka?

¹⁵ Inki lusadisu Polo bakaka? Ntangu Polo  vandaka kukwenda na Roma, Yehowa sadisaka yandi mbala mingi na nzila ya bampangi. Beto tadila mwa bambandu ya lusadisu yango.

¹⁶ Aristarke mpi Luka, banduku ya kwikama ya Polo, bakaka lukanu ya kukwenda ti yandi na Roma. * Bo ndimaka kutula luzingu na bo na kigonsa sambu na Polo sambu yo ke monana nde Yezu songaka ve ata muntu mosi na kati na bo nde bo ta kuma mbote na Roma. Bo bakisaka nde bo ta kuma mbote kaka na nima, ntangu bo vandaka kusala nzietelo yina ya mpasi. Ntangu Aristarke ti Luka kotaka na maswa sambu na kukwenda na Sezarea, ntembe kele ve nde Polo salaka kisambu sambu na kupesa Yehowa matondo mutindu Yehowa sadisaka yandi na nzila ya Bakristu yai zole ya kikesa.—Bis. 27:1, 2, 20-25.

17. Inki mutindu Yehowa sadisaka Polo na nzila ya bampangi?

¹⁷ Bampangi na mabundu sadisaka Polo mbala mingi na nzietelo na yandi. Mu mbandu, ntangu bo kumaka na dibungu ya mbanza Sidoni, Yuliusi pesaka Polo nzila “ya kukwenda na banduku na yandi sambu bo sadisa yandi.” Na nima, ntangu bo kumaka na mbanza Puteoli, Polo mpi banduku na yandi “monaka bampangi mpi bo bondilaka [bo] na kubikala ti bo bilumbu nsambwadi.” Na bisika yina bampangi vandaka kusadisa Polo ti banduku na yandi, yo ke monana nde bo mpi sepelaka mingi ntangu Polo vandaka kutela bo masolo yina vandaka kupesa bo kikesa. (Tala mpi Bisalu 15:2, 3.) Na nima ya kupesa bo kikesa, Polo mpi banduku na yandi landaka kusala nzietelo.—Bis. 27:3; 28:13, 14.

18. Inki pusaka Polo na kupesa Nzambi matondo mpi nki pesaka yandi kikesa?

¹⁸ Ntangu Polo kumaka na Roma, mbala ya nkaka yandi yindulaka mambu yina yandi sonikilaka Bakristu ya Roma, bamvula tatu na ntwala. Yandi sonikaka nde: “Katuka bamvula mingi mono kele ti nzala ya ngolo ya kukwisa kuna na beno.” (Bar. 15:23) Kansi Polo yindulaka ve nde yandi ta kwenda na Roma bonso muntu ya boloko. Polo bakaka kikesa ntangu yandi monaka bampangi ya Roma ke vingila yandi na nzila sambu na kuyamba yandi. “Ntangu  Polo monaka bo, yandi pesaka Nzambi matondo mpi bakaka kikesa.” (Bis. 28:15) Sambu na nki Polo pesaka Nzambi matondo ntangu yandi monaka bampangi? Sambu yandi bakisaka diaka nde Yehowa sadisaka yandi na nzila na bo.

19. Mutindu 1 Piere 4:10 ke monisa yo, nki mutindu Yehowa lenda sadila beto sambu na kusadisa bampangi yina ke niokwama?

¹⁹ Inki beto lenda sala? Keti nge ke zaba bampangi na dibundu na beno yina kele ti basusi ya ngolo sambu bo ke bela to ke kutana ti bampasi ya nkaka? To bayina kele na mafwa? Kana beto me zaba nde mpangi mosi kele na mfunu ya lusadisu, beto lenda samba Yehowa sambu yandi sadisa beto na kutuba to kusadila mpangi yina diambu ya mbote mpi ya ke monisa nde beto ke zolaka yandi. Mambu yina beto ke tuba mpi yina beto ke sala lenda pesa bampangi yina ke niokwama kikesa. (Tanga 1 Piere 4:10.) * Kana beto ke sadisa bampangi yina ke niokwama, yo lenda sadisa bo na kundima kibeni nde lusilu yai ya Yehowa, “Mono ta bikisa nge ve ata fioti mpi mono ta yambula nge ve ata fioti” ke tadila bo mpi. Lusilu yai ke pesa kiese kibeni!

20. Sambu na nki beto lenda tuba ti kikesa nde: “Yehowa kele nsadisi na mono”?

²⁰ Bonso Polo ti banduku na yandi, beto mpi ke kutana ti bampasi ya ngolo na nzietelo na beto ya luzingu. Kansi beto ke zaba nde beto ta baka kikesa sambu Yehowa kele ti beto. Yandi ke sadisaka beto na nzila ya Yezu mpi ya bawanzio. Diaka, sambu na kulungisa lukanu na yandi, Yehowa lenda sadisa beto na nzila ya bantu yina kele ti kiyeka. Mutindu bampangi mingi me bakisaka yo, Yehowa ke sadilaka mpeve santu na yandi sambu na kusimba ntima ya bansadi na yandi sambu bo sadisa bampangi yina kele na mfunu ya lusadisu. Yo yina, bonso Polo, beto kele ti kikuma ya mbote ya kutuba ti kikesa nde: “Yehowa kele nsadisi na mono; mono ta wa boma ve. Muntu lenda sala mono nki?”—Baeb. 13:6.