1. Ngano nti bituhanaka ngolo mu ntangu yi tulembo bâka na ngolo za telamana mpasi? (Mikunga 118:5-7)

NGANO weka mona ti ka kwa bâ muntu ko mu ku bakisa mu korela mpasi? Babingi bamona bo, na bisari bia kwikama bia Yehova mpe. (1 Mit. 19:14) Tala ti musamu wo wukuturiri, bambuka kani dia Yehova ditâka: ‘Kani kabwe, ka nikubika ko, kani kabwe ka nikuyambirika ko.’ Buna, tulendi tâ na lukwikulu lwalwansoni ti: ‘[Yehova], ni Tibakisi tiani. Ka [nibâ na] bunkuta ko.’ (Ebr. 13:5, 6) Ntumwa Paulo watsoneka musamu wo kwe Bakristo beri bâka ku Yude kampe mu muvu wa 61 M.B. Musamu wo mbo wutubambulaka mio mia tsoneka titsoniki tia Mikunga mu Mikunga 118:5-7.​—Tanga.

2. Nti tutaluzula mu timoko ti, mpe mu bungu dia nti?

² Ntiana titsoniki tia Mikunga, Paulo wazaba ti Yehova weri Tibakisi tiandi mu bungu ti wamubakisa mbala zazingi mu ntama. Mu tifwani, mvula zole ntete katsoneka mukanda wa Bahebre, Paulo wavuka mu titembo tia ngolo bu keri kwe ziete (voyager) mu mubu. (Bis. 27:4, 15, 20) Mu mvula zayôka ntete nzietolo yo, Yehova weri Tibakisi tia Paulo mu mpila zazingi. Mbo tutaluzula mpila zitatu. Yehova wabakisa Paulo mu nzila ya Yezu na ya bambazi, mu nzila ya bantu beri na timfumu na mu nzila ya mpangi zandi. Bu tutaluzula misamu mio mia luzingu lwa Paulo, mbo miyika lukwikulu lweto ngolo mu kani dia Nzambi ditâka ti mbo kahanina mvutu mu lusambulu lweto lu tumulombelaka lubakusu.

3. Paulo kampe ntia tiyuvu katiyula, mpe mu bungu dia nti?

³ Paulo nsatu lubakusu yeri nandi. Kampe mu muvu wa  56 M.B., pôka dia bantu bamunata ku mbazi ya tempelo ya Yerusaleme, mpe badinga mu mu honda. Tilumbu tialanda, bu banata Paulo ha matu ma Sanedre, watibwila nkuba kwe mbeni zandi. (Bis. 21:30-32; 22:30; 23:6-10) Kampe muna ntangu yîna Paulo watiyula: ‘Tii ntia ntangu nikorela mpasi zi’

4. Bwe Yehova kabakisila Paulo mu nzila ya Yezu?

⁴ Ntia lubakusu Paulo kabaka? Mu mpimpa bu bamana kanga Paulo, ha manima, “Mfumu” Yezu watelama ha matu mandi mpe wamutêla: ‘Sa butindi! Ntiana bu wantêlele timbangi ku Yerusaleme, ni bo mpe fweti kwe kuntêla timbangi ku Rome.’ (Bis. 23:11) Kani dio diatomo tindisa Paulo! Yezu wasîka Paulo mu timbangi ti katâ ku Yerusaleme. Mpe Yezu wakanisina ti Paulo mbo kaketi tula bubote ku Rome, ku kaketi vutu têla timbangi. Bu kamana baka kani dio, kampe Paulo wamona bubote ntiana kwa mwana wu batomono simba kwe tata’andi.

5. Bwe Yehova kasarila mbazi mu bakisa Paulo? (Tala tifwani tie ha tinima tia ntete.)

⁵ Ngano Paulo ntia mpasi zakaka kabwabana na zo? Kampe mvula zole ha manima mia misamu miayôka ku Yerusaleme, Paulo bu keri kwendaka ku Italie mu bato, bayizi bwabana na titembo tia ngolo, bantu beri mu bato bayizi banza ti mbo baketi fwa. Kâ, Paulo keri’â na bunkuta ko. Mu bungu dia nti? Watêla bantu beri mu kati dia bato ti: “Mpimpa yi, mbazi yimosi ya Nzambi yikumvwiri na yi nisarilaka tisalu tia santu yitelamaneke ha matu mani. Yitêleke ti: ‘Kubândi na bunkuta Paulo, fweti moneka ha matu ma Sezare, mpe tala! Nzambi ku heni luzingu lwa bantu babansoni ba lwena mu bato.’” Yehova wasarila mbazi yakârila kani dia hana Nzambi kwe Paulo ku mbatukulu mu nzila ya Yezu. Mpe Paulo watula ku Rome ntiana bwa mu kanisina wo Yehova.—Bis. 27:20-25; 28:16, NWT.

6. Ntia kani dia Yezu dilendi tu yika ngolo, mpe mu bungu dia nti?

⁶ Ntia lubakusu tubakaka? Yezu mbo katubakisa ntiana bu kabikisa Paulo. Mu tifwani, Yezu wakinisina kwe bô babansoni beri kwe mu landi ti: ‘Meno, mbo nibâ neno bilumbu biabiansoni tii ha nsuka ya muvu [nza].’ (Mat. 28:20) Musamu watâ Yezu wulendi tu yika ngolo. Mu bungu dia nti? Mu bungu ti bilumbu biakaka mpasi bibâka kwe beto mu korela. Mu tifwani, bu tufwiluluku muntu wu tuzololo mpasi zeto na tiari tieto mvula zazingi bizingilaka. Bantu bakaka nkwamusu za bununu batelamanaka. Bantu bakaka mpe bilumbu bia mpasi bibâka nawu mu bungu ti ba nôka bena. Ntono misamu mio, mbo tubakaka ngolo mu korela mu bungu ti tuzebi Yezu ni  ke neto ‘bilumbu biabiansoni,’ ni wubâ mu bilumbu bia mpasi bia luzingu lweto.​—Mat. 11:28-30.

7. Tintwari na Nzabukusu 14:6, bwe Yehova katubakisilaka lumbu ti?

⁷ Zu dia Nzambi mbo dituhanaka lukwikulu ti Yehova mbo katubakisaka mu nzila ya mbazi zandi. (Ebr. 1:7, 14) Mu tifwani, bambazi mbo batuhanaka lubakusu bu tusamunaka ‘nsangu za mbote za Timfumu’ kwe bantu ba ‘ku nsi zazansoni, na kwe mawa mamansoni, na kwe mazu mamansoni.’—Mat. 24:13, 14; tanga Nzabukusu 14:6.

8. Bwe Yehova kasarila mfumu ya binwani mu bakisa Paulo?

⁸ Ntia lubakusu Paulo kabaka? Mu muvu wa 56 M.B, Yezu watindisa Paulo ti mbo katula ku Rome. Kâ, Bayuda bakaka bakubikila Paulo mutambu ngatu bamuhonda. Mu ntangu mfumu ya binwani ya Bisi-Rome yi batêle nkumbu Klode Liziase bu kawâ musamu wo, wabakisa Paulo. Na manzangu mamansoni, Klode watuma mukangu wa binwani mu kengerela Paulo na mu mu nata ku hata dia Sezare die ha titini kampe tia 105 km na Yerusaleme. Ku hata dia Sezare, guvernere Felikise watuma ti Paulo ‘bamukêla mu nzo ya luyalu, ya Erode.’ Bayuda bo beri dingaka mu honda Paulo ka baketi’â mu sa bubi ko kûna.​—Bis. 23:12-35.

9. Bwe guvernere Festise kabakisila Paulo?

⁹ Mvula zole ha manima, Paulo ku boloko kwa keri ku hata dia Sezare. Felikise bamuyingasa kwe Festise wayizi bâ guvernere ya môna. Bayuda balomba Festise ti Paulo kenda ku Yerusaleme ngatu bamufundisa, kâ Festise wakala. Kampe guvernere wazaba ti Bayuda ‘mutambu kwa beri zoloko mu mu tambila ngatu bamuhonda mu nzila.’​—Bis. 24:27–25:5.

10. Ntia mvutu guvernere Festise kahana mu ndombolo ya Paulo yi keri dingilaka bamufundisa kwe Sezare?

¹⁰ Ha manima, bayizi fundisa Paulo ku hata dia Sezare. Muna ntangu yîna, Festise mbo ‘keri zoloko ti Bayuda bamutambula,’ ni kayula Paulo: “Ngano zololo wanaka ku Yerusaleme ngatu wafundusu ha meso mani?” Kampe Paulo wazaba ti mbo baketi mu honda ku Yerusaleme, mpe wazaba bwe kaketi sa mu vukisa luzingu lwandi, wafweti tula ku Rome, mpe wafweti tatamana mu sala tisalu tia samuna. Paulo watâ ti: “Ndombele nafundusu kwe Sezare!” Bu kamana zonza na bantu bamuhanaka malongi, Festise watâ kwe Paulo: “Kwe Sezare lombele wafundusu, ni kwe Sezare kwenda.” Nzengolo ya bonga Festise yakengerela Paulo mu mbeni zandi. Buna, Paulo ni mwendo wo ku Rome​—mala na Bayuda beri dingaka mu mu honda.​—Bis. 25:6-12, NWT.

11. Kampe mu ntia misamu mitindisaka mia tâ Izaya Paulo kadimbitila?

¹¹ Paulo bu keri kêlaka ntete kenda ku Italie, kampe watomo dimbitila mu ndwengosolo ya hana mbikuri Izaya mu bungu dia bantu batelamanaka Yehova. Yehova watâ kwe Izaya katsoneka ti: “Kubikeno kani! Mbo dikabakana. Têno mi luzololo, kâ ka milungana ko, mu bungu ti Nzambi ni ke neto!” (Iza. 8:10) Paulo wazaba ti Nzambi mbo kaketi mu bakisa, kampe lukwikulu lo lwamuyika ngolo mu korela misamu miaketi mu turila ku matu.

12. Ngano bwe Zuliuse kabongela Paulo, mpe Paulo kampe nti kayizi bakula?

¹² Mu muvu wa 58 M.B., Paulo wabatika mu kwenda ku Italie. Mu bungu ti muntu wu batûla ku boloko weri, bamuhana ha moko ma mfumu ya binwani ya Bisi-Rome weri na nkumbu Zuliuse ngatu kamukipa. Tuka muna ntangu yîna, Zuliuse wabâ na lenda dia mwisa Paulo mpasi peleko dia mu bongela mu  mpila ya mbote. Ngano bwe kasarila timfumu tiandi? Tilumbu tialanda, bu batula ha mbuka ya ntete yi bakangamana, “Zuliuse wabongela Paulo mu mpila ya mbote, mpe wamuhana nzila ya kwenda kwe ndiku zandi.” Ha manima, Zuliuse wavukisa mpe Paulo. Ngano bwe? Bambulumbulu badinga mu honda bantu babansoni ba batûla ku boloko beri mu bato, kâ Zuliuse wabakabakasa. Mu bungu dia nti? “Wazolo mu vukisa Paulo.” Kampe, Paulo wabakula ti Yehova weri sarilaka mfumu ya binwani yo yeri na nsayi ngatu kamubakisa mpe kamukengerela.​—Bis. 27:1-3, 42-44, NWT.

13. Bwe Yehova kalendi sarila bantu bê na timfumu?

¹³ Ntia lubakusu tubakaka? Mu ntangu misamu mikwelanaka na kani diandi, Yehova lendi sarila mpeve santu’andi mu tuma bantu bê na timfumu mu yirika mîna mi kazololo. Mutinu Salomo Watsoneka: “Mutima wa mutinu we ntiana mamba ma nto ha koko kwa Yehova. Mbo katwarisaka wo kwakwansoni ku kazololo.” (Bin. 21:1) Ngano tingana tio bwe tita zolo tâ? Bantu balendi tima kanivo mu yôkesela mamba ma nto mu nzila yi bazololo. Mpila mosi mpe, Yehova lendi sarila mpeve santu’andi mu sobesa mabanza ma bamfumu ngatu makwelana na kani diandi. Musamu wo bu wutulaka, bantu bê na timfumu mbo bazoloko mu bonga nzengolo zinatinaka kanda dia Nzambi ndandu.​—Fwanakasa na Ezd. 7:21, 25, 26.

14. Tintwari na Bisalu 12:5, mu bungu dia banani tulendi sambilaka?

¹⁴ Nti tulendi sa? Tulendi sambila ‘mu bungu dia mitinu na bô babansoni bê [na timfumu]’ mu ntangu yi badingaka mu bonga nzengolo zitarilaka luzingu lweto lwa bukristo na tisalu tieto tia samuna. (1 Tim. 2:1, 2; Neh. 1:11) Ntiana bwa sa Bakristo ba ntete, beto mpe mbo tusambilaka Nzambi bwabwingi mu bungu dia mpangi zeto ze ku maboloko. (Tanga Bisalu 12:5; Ebr. 13:3) Tulendi sambila mpe mu bungu dia bapolisie babakêlaka ku maboloko. Tulendi lemberela Yehova kasobesa mabanza ma bantu bo, ngatu basa ntiana bwa sa Zuliuse mu bongela mpangi zeto “mu mpila ya mbote.”​—Tala Bisalu 27:3, NWT

15-16. Bwe Yehova kabakisila Paulo mu nzila ya Aristarke na Like?

¹⁵ Ntia lubakusu Paulo kabaka? Bu beri kwendaka ku Rome, Yehova mbo keri vulu sarilaka bampangi mu bakisa Paulo. Tataluzuleno bala ba bifwani.

¹⁶ Ndiku zole za kwikama za Paulo, Aristarke na Like, zabonga nzengolo ya kwenda  nandi tintwari ku Rome. * Bazolo mu tûla luzingu lwawu mu mpasi ngatu babâ tintwari na Paulo, ni bu sa ti kampe ka kweri’â muntu ko mu bawu wabaka kani dia Yezu ti mbo baketi tula bubote ku Rome. Ha manima kwa, mu ntangu ya nzietolo’awu ya mpasi, bayizi zaba ti mbo baketi vuka. Mu ntangu Aristarke na Like yi bakota mu bato yeri kwendaka ku hata dia Sezare, kampe Paulo wayizi sambila Yehova mu mutima’andi wawansoni, mu vutula matondo mu bungu dia lubakusu lwa mu hana Yehova mu nzila ya bisari bio bia biole bieri na butindi.​—Bis. 27:1, 2, 20-25.

17. Bwe Yehova kabakisila Paulo mu nzila ya mpangi zandi za timvuka?

¹⁷ Mu ntangu ya nzietolo’andi, mpangi zakaka zabakisa Paulo mbala zazingi. Mu tifwani, mu ntangu yi bakangama ku hata dia Sido, Zuliuse wahana nzila kwe Paulo “ya kwenda kwe ndiku zandi ngatu zamukipa.” Mpe ha manima, ku hata dia Puteoli, Paulo na ndiku zandi ‘babwana bampangi [babalemberela] mu yôkesa nawu lumingu lwa mukaka.’ Mu ntangu Bakristo ba mahata mo balungisa nsatu za Paulo na za ndiku zandi, ntembe kâni Paulo wayizi bâ na nsayi yayingi mu bantu bamubwana bu keri kwe ba zonzele binsamu bitindisaka. (Fwanakasa na Bisalu 15:2, 3.) Mu lutindusu lo lu babaka bu bamonasana, ha manima, Paulo na ndiku zandi batatamana mu nzietolo’awu.​—Bis. 27:3; 28:13, 14.

18. Ngano nti biasa ti Paulo katonda Nzambi mpe kabaka butindi?

¹⁸ Bu keri kwe yende ku hata dia Rome, kampe Paulo mbo keri kwe banzi misamu mi katitsonekena tuka mvula tatu ku timvuka tia hata dio. Watâ ti: ‘Natomono kana mpe mu kwiza kwe beno, tuka mivu mio miayôkele.’ (Rom. 15:23) Kâ, ka zaba ko ti mbo kaketi kwe sa boloko kûna. Ntia mpila lutindusu kabaka bu kamona mpangi za ku Rome zeri mu kêlaka mu nzila ngatu zamuhana mbote! ‘Bu kabamona, Paulo watonda Nzambi mpe butindi bwa vutu mu baka.’ (Bis. 28:15, NWT) Mbo tuta mona ti Paulo watonda Nzambi bu kamona  bampangi. Mu bungu dia nti? Mu bungu ti Paulo wabakula ti Yehova weri mu bakisaka mu nzila ya mpangi zandi.

19. Tintwari na 1 Piere 4:10, bwe Yehova kalendi tu sarila mu hana lubakusu kwe bô bê na lo nsatu?

¹⁹ Nti tulendi sa? Ngano mpangi za timvuka tiaku zebi zita mona mpasi mu bungu ti bimbevo bie nawu peleko misamu miakaka mie nawu? Kampe bantu ba babele zoloko bafwilulu. Tala ti tuwiri ti muntu we na nsatu lubakusu, tulendi lomba kwe Yehova katubakisa mu tâ musamu peleko mu yirika tima na nsayi yayansoni mpe na luzolo lwalwansoni. Misamu mi tutâ peleko mi tuyirika milendi tindisa mpangi ye na nsatu lutindusu. (Tanga 1 Piere 4:10.) * Bô ba tubakisaka balendi vutu bâ na lukwikulu mu kani dia Yehova ditâka: ‘Kani kabwe, ka nikubika ko, kani kabwe ka nikuyambirika ko.’ Ngano misamu mia mpila yo ka mita ku tâ nsayi ko?

20. Mu bungu dia nti tulendi têla na lukwikulu lwalwansoni ti: ‘[Yehova] ni Tibakisi tiani’?

²⁰ Ntiana Paulo na ndiku zandi beto mpe tulendi bâ na misamu. Kâ, tuzebi ti tulendi bâ na butindi mu bungu ti Yehova ni ke neto. Mbo katuhanaka lubakusu lwandi mu nzila ya Yezu na ya bambazi. Mpe, tala ti misamu mikwelane na kani diandi, Yehova lendi tu bakisa mu nzila ya bantu bê na timfumu. Yehova lendi sarila mpeve santu’andi mu tuma mpangi zeto ngatu zatubakisa, diangana bantu babingi beka bwabana na musamu wo ha kati dieto. Ntiangu, ntiana Paulo, tulendi tâ na lukwikulu lwalwansoni ti: ‘Mfumu [Yehova], ni Tibakisi tiani. Ka nita mona bunkuta ko. Muntu, nti kalendi kundirika?’​—Ebr. 13:6.