1. Le i bika biketusenga kitatyi kyotwiivwana bu tudi bunka nansha kyotulēmenenwa na makambakano? (Ñimbo ya Mitōto 118:5-7)

LELO kodi mwiivwane bwa abe udi bunka, bwa abe kadipo na muntu wa kukukwasha powikonda na makambakano? Bantu bavule beivwananga uno muswelo, enka ne bengidi ba Yehova ba kikōkeji. (1 Ba. 19:14) Shi kino kibakufikila, vuluka mulao wa Yehova wa amba: “Nkikakushiyepo nansha dimo kadi nkikakwelapo nansha dimo.” Nanshi, tubwanya kunena na kikulupiji amba: “Yehova i mukwashi wami; nkikakwatwapo moyo.” (Bah. 13:5, 6) Mutumibwa Polo wālembēle banababo mu lwitabijo ba mu Yudea bino binenwa dya mu 61 Yesu Ke Mwiye. Binenwa byandi bituvuluja bintu byālembele mulembi wa Mitōto mu Ñimbo ya Mitōto 118:5-7.​—Tanga.

2. Le i bika byotusa kwisambila’po mu kino kishinte, ne mwanda waka?

² Pamo bwa kaimba wa Mitōto, Polo wāyukile kupityila ku byamutene amba Yehova i Mukwashi wandi. Kimfwa, myaka ibidi kumeso’tu kwa kulembela Bahebelu mukanda, Polo wāendele lwendo lwa kyaka pa dijiba ditomboke. (Bil. 27:4, 15, 20) Mu luno lwendo ne kumeso’tu kwa kutaluka, Yehova wēlombwele bu Mukwashi wa Polo mu miswelo mivule. Tusa kwisambila’ko pa miswelo isatu. Yehova wāmukweshe kupityila kudi Yesu ne bamwikeulu, bantu ba lupusa, ne banababo mu lwitabijo. Kulangulukila pa bintu byātene Polo mu būmi kukaningija kikulupiji kyotukulupile mulao wa Leza wa amba, ukalondolola ne milombelo yotulomba bukwashi.

3. Le Polo wādi ubwanya kwiipangula bika, ne mwanda waka?

³ Polo wādi usakilwa bukwashi. Dya mu 56 Yesu Ke Mwiye,  kibumbo kyāmubulwidile panja pa tempelo mu Yelusalema ne kukimba kumwipaya. Difuku dyālondele’po, pobāendele na Polo ku meso a Sanedini, wādi mukupilwe bininge na balwana. (Bil. 21:30-32; 22:30; 23:6-10) Mu kine kitatyi’kya, Polo wādi ubwanya kwiipangula’mba ‘le nkōminina ano masusu kufika ne kitatyi’ka?’

4. Le Yehova wākweshe Polo namani kupityila kudi Yesu?

⁴ Le bākweshe Polo namani? Pobākutyile Polo, difuku dilonda’po “Mfumwetu” Yesu wāimene kubwipi nandi wāmunena’mba: “Kankamana’tu! Mwanda monka mowasapwila bukamoni ne pa mfulo mu Yelusalema pa mwanda wami, e monka mofwaninwe kusapwila bukamoni ne mu Loma mwine.” (Bil. 23:11) Bine, uno mulao wāmukankamikile! Yesu wāfwijije’ko Polo pa bukamoni bwaāsapwile mu Yelusalema. Kadi wālaile Polo amba ukafika biyampe mu Loma, mwine mwaādi wa kusapula bukamoni monka. Pa kupwa kukulupijibwa uno muswelo, ye uno Polo wēivwene biyampe na mwiivwaninanga mwana obanyunya kudi shandi.

5. Le Yehova wākweshe Polo namani kupityila kudi mwikeulu? (Tala kifwatulo pa kibalu.)

⁵ Le Polo wātenwe na makambakano’ka makwabo? Kintu kya myaka ibidi pa kupwa kwa bino binkumenkume bya mu Yelusalema, Polo wāendele na kyombo ku Itadi, ebiya kwatetuka kivula kikatampe kyālengeje bengidi ba ku kyombo ne bapityeshinda balange amba basa kufwa. Ino Polo kākwetwepo moyo. Mwanda waka? Wāsapwidile bantu bādi mu kyombo amba: “Buno bufuku mwikeulu umo wa Leza wami, mwine oñingidila mingilo ikola, wadi waiya kaimene pabwipi nami, kanena’mba, ‘A Polo, kokikwatwa moyo. Ufwaninwe kukemana ku meso a Kesala, kadi tala! Leza wakupe bonso boenda nabo pa mema.’” Yehova wāingidije mwikeulu apitulukile Polo mu mulao wawāivwene dibajinji kupityila kudi Yesu. Kadi na bubine, Polo wāfikile ku Loma.​—Bil. 27:20-25; 28:16.

6. Le i mulao’ka wa Yesu ubwanya kwitukomeja, ne mwanda waka?

⁶ Le betukwashanga namani? Yesu uketukwasha na mwaākwashishe Polo. Kimfwa, Yesu i mulaye bonso bamulonda’mba: “Ami ngidi nenu mafuku onso kufika ne ku mvuyo ya ngikadilo ya bintu.” (Mat. 28:20) Bino binenwa bya Yesu bibwanya kwitukomeja ne batwe. Mwanda waka? Mwanda tukomenwanga kūminina mafuku amoamo. Kimfwa, shi tubafwilwa muntu otusenswe, misanshi yetu keikejepo mafuku matyetye, ino padi ikeja myaka mivule. Bakwabo nabo badi mu mafuku a makambakano pa mwanda wa bununu. Ino bangi  nabo badi mu mafuku a makambakano pa mwanda wa kulēmenenwa na milangwe ya kutyumukwa mutyima. Nansha nabya, twikalanga na bukomo bwa kūminina mwanda tuyukile amba Yesu udi netu “mafuku onso,” enka ne mu mafuku a makambakano mu būmi bwetu.​—Mat. 11:28-30

7. Mungya Kusokwelwa 14:6, le Yehova witukwashanga namani dyalelo?

⁷ Kinenwa kya Leza kitukulupija’mba, Yehova witukwashanga kupityila ku bamwikeulu bandi. (Bah. 1:7, 14) Kimfwa, bamwikeulu betukwashanga ne kwituludika potusapula “myanda miyampe ya Bulopwe” ku bantu ba “mizo yonso ne bisaka ne ndimi.”​—Mat. 24:13, 14; tanga Kusokwelwa 14:6.

8. Le Yehova wākweshe Polo namani kupityila kudi komanda wa basola?

⁸ Le bākweshe Polo namani? Mu 56 Yesu Ke Mwiye, Yesu wākulupije Polo amba usa kukafika biyampe ku Loma. Inoko, Bayuda bamo mu Yelusalema bādi basaka kukajikila Polo peshinda bamwipaye. Ino Kodusa Laisesa komanda wa basola bene Loma pa kuyuka’o, wāpandija Polo. Kodusa wātuma Polo bukidibukidi koku ulaminwe na basola bavule ku Kesalea, ku kintu kya makilometele 105 na Yelusalema. Ku Kesalea, Mbikavu Fidiki wāsoñanya’mba Polo alamwe “mu njibo mikatakata ya Heloda.” Boba bādi basaka kwipaya Polo bākomenwa kufika kwadi.​—Bil. 23:12-35.

9. Le Mbikavu Fetuse wākweshe Polo namani?

⁹ Myaka ibidi pa kupita’po, Polo wādi ukidi mu kifungo mu Kesalea. Mbikavu Fidiki bāmupingakene kudi Fetuse. Bayuda bāzenza Fetuse etyije Polo ku Yelusalema bamusambije, ino Fetuse wāpela. Padi uno mbikavu wādi uyukile amba Bayuda bādi “bakimba kujikila Polo peshinda bamwipaye.”​—Bil. 24:27–25:5.

10. Le Mbikavu Fetuse wālongele namani pāmulombele Polo bakamutyibile mambo kudi Kesala?

¹⁰ Mwenda mafuku, basambija Polo mu Kesalea. Fetuse byaādi usaka “kusangaja Bayuda,” wāipangula Polo amba: “Le usaka kukanda ku Yelusalema ukatyibilwe’ko ano mambo mu meso ami?” Polo wādi uyukile amba bādi padi babwanya kumwipaya mu Yelusalema, ne kadi wādi uyukile byaādi ubwanya kulonga pa kupandija būmi bwandi, kufika ku Loma, ne kwingila mwingilo wandi wa busapudi. Wānenene amba: “Nalombe kukasamba kwa Kesala!” Pa kupwa kwisamba na badingidi bandi, Fetuse wāsapwila Polo amba: “Byowalomba kukasamba kwa Kesala; usa kwenda kwa Kesala.” Buno butyibi buyampe bwa Fetuse bwāpandija Polo ku balwana nandi. Ne kwija mpika, Polo wāenda ku Loma, kulampe na Bayuda bādi bakimba kumwipaya.​—Bil. 25:6-12.

11. Le Polo wādi padi ulangulukila pa binenwa’ka bya Isaya bileta kikulupiji?

¹¹ Polo paādi wilaije kwenda ku Itadi, padi wādi ulangulukila pa kidyumu kyobānene mupolofeto Isaya, adyumune balwana na Yehova amba: “Kalai ñeni, ino ikakankajibwa! Nenai momusakila, ino kebikendekapo, mwanda Leza udi netu!” (Isa. 8:10) Polo wāyukile amba Leza ukamukwasha, kadi kino kyāmukomeje mwanda wa kūminina matompo ādi amutengele kumeso.

12. Le Dyudiusa wālongēle Polo bintu namani, ne i bika padi byāmwene Polo?

¹² Mu 58 Yesu ke Mwiye, Polo wāshilula lwendo lwa kwenda ku Itadi. Byaādi mukutwa, wādi ulaminwe na Dyudiusa mudyavita wa basola bene Loma. Mu kine kitatyi’kya, Dyudiusa wādi na lupusa lwa kususula Polo nansha lwa kumulongela bintu na kanye. Le wāingidije lupusa lwandi namani? Difuku dilonda’ko, pobashīkile ku ntanda,  “Dyudiusa walongēle Polo bintu na kanye, wamuleka ende kudi balunda nandi.” Mwenda mafuku, Dyudiusa wāpandija’nka ne būmi bwa Polo. Namani? Basola bādi basaka kwipaya bakutwa bonso bādi mu kyombo, ino Dyudiusa webapeleja. Mwanda waka? “Wadi musumininwe kufikija Polo biyampe.” Padi Polo wāmwene amba i Yehova waingidija uno mudyavita muyampe amukwashe ne kumukinga.​—Bil. 27:1-3, 42-44.

13. Le Yehova ubwanya kwingidija bantu ba lupusa namani?

¹³ Le betukwashanga namani? Shi bikwatañene na mpango yandi, Yehova ubwanya kwingidija mushipiditu wandi ujila wa bukomo mwanda wa kulengeja bantu ba lupusa balonge byasaka. Mulopwe Solomone wālembele amba: “Mutyima wa mulopwe udi pamo bwa tuminonga twa mema mu kuboko kwa Yehova. Wiwendejanga konso kwasaka.” (Nki. 21:1) Le luno lukindi lushintulula bika? Bantu babwanya kukola mukola mwanda wa kukupwila mema a kamunonga ku kifuko kyobasaka. Yehova nandi ubwanya kwingidija mushipiditu wandi mwanda wa kuludika milangwe ya baludiki amba balonge bintu kukwatañana na mpango yandi. Shi kino kibalongeka, bantu ba lupusa bakwatanga butyibi mwanda wa kamweno ka bantu ba Leza.​—Eza. 7:21, 25, 26.

14. Kukwatañana na Bilongwa 12:5, le tubwanya kulombela pa mwanda wa bāni?

¹⁴ Le i bika byotubwanya kulonga? Tubwanya kulombela “pa mwanda wa balopwe ne boba bonso badi pa bitenta bya lupusa” kitatyi kyobakimba kukwata butyibi bukekala na lupusa pa busapudi ne kupwila kwetu. (1 Tm. 2:1, 2, kunshi kwa dyani; Neh. 1:11) Monka mwālongēle bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji, netu tulombanga Leza na kininga pa mwanda wa batutu ne bakaka badi mu bifungo. (Tanga Bilongwa 12:5; Bah. 13:3) Ne kadi tubwanya kulombelela’ko balami ba bifungo balamine batutu ne bakaka. Tubwanya kuzenza Yehova aludike milangwe ya bano bantu balonge bintu pamo bwa Dyudiusa, kadi balongele banabetu bakutyilwe bintu na “kanye ka bumuntu.”​—Bil. 27:3, kunshi kwa dyani.

15-16. Le Yehova wākweshe Polo namani kupityila kudi ba Aditakusa ne Luka?

¹⁵ Le bākweshe Polo namani? Paādi wenda ku Loma, Yehova wākweshe Polo kitatyi ne kitatyi kupityila ku banababo mu lwitabijo. Twisambilei’ko bidi pa bimfwa bimobimo.

 ¹⁶ Balunda ba Polo babidi ba kikōkeji, ba Aditakusa ne Luka, bāendele nandi ku Loma. * Bāitabije kwikala na Polo, bātūla būmi bwabo mu kyaka, nansha byobyādi bimweka’mba Yesu kebākulupijepo abo amba bakafika biyampe ku Loma. Ino kitatyi pa kupita’po, mu luno lwendo lwa kyaka, bāyuka’mba būmi bwabo bukapandijibwa. O mwanda pāendele Aditakusa ne Luka na kyombo mu Kesalea, Polo wālombele kudi Yehova milombelo itamba ku mutyima, wāmufwija’ko pa kumukwasha kupityila kudi bano banababo babidi bakankamane.​—Bil. 27:1, 2, 20-25.

17. Le Yehova wākweshe Polo namani kupityila ku banababo mu lwitabijo?

¹⁷ Mu lwendo lwandi, bākweshe Polo bitatyi bivule kudi banababo mu lwitabijo. Kimfwa, pobāimene mu kibundi kya Shidona, Dyudiusa wālekele Polo “ende kudi balunda nandi bakamukwashe.” Kupwa, mu kibundi kya Puteodi, Polo ne balunda nandi bētene na ‘banabetu kadi badi bebesāshila bashikate nabo mafuku asamba-abidi.’ Bene Kidishitu ba mu bino bifuko pobādi bavuija bisakibwa bya Polo ne bya balunda nandi, padi Polo webāsangeje bininge na kwibalombola myanda ikankamika. (Dingakanya na Bilongwa 15:2, 3.) Buno bupempudi bukankamika pa kupwa, Polo ne balunda nadi bataluka bāenda.​—Bil. 27:3; 28:13, 14.

18. Le i bika byālengeje Polo afwije’ko Leza kadi akankamane?

¹⁸ Pādi penda Polo ku Loma, kābudilwepo kulangulukila pa bintu byaālembēle kipwilo kya mu kino kibundi myaka isatu kunyuma amba: “Ke myaka mingi ngabilanga bininge kwiya komudi.” (Loma 15:23) Inoko kādipo ukulupile amba ukafika’ko bu mukutwa. Bine, wākankamene pa kumona bano banabetu ba mu Loma batengēle kufula kwa dishinda mwanda wa kumwimuna! “Polo pa kwibamona, wafwija’ko Leza ne kukankamana wakankamana.” (Bil. 28:15) Yuka’mba Polo wāfwijije’ko Leza pa kumona’tu banababo. Mwanda  waka? Mwanda Polo wāmwene monka’mba i Yehova wāmukweshe kupityila ku banababo mu lwitabijo.

19. Monka munenena’kyo 1 Petelo 4:10, le Yehova ubwanya kwitwingidija namani tukwashe boba basakilwa bukwashi?

¹⁹ Le i bika byotubwanya kulonga? Le uyukile’ko batutu nansha bakaka ba mu kyenu kipwilo badi mu tusua pa mwanda wa misongo nansha bekonda na makambakano makwabo? Nansha padi i bafwilwe muntu obasenswe. Shi tubayuka’mba muntu usakilwa bukwashi, tubwanya kulomba Yehova etukwashe tunene nansha kumulonga bintu na kanye ne buswe. Binenwa ne bilongwa byetu bibwanya kukankamika tutu nansha kaka. (Tanga 1 Petelo 4:10.) * Bantu botukwasha babwanya kukulupila monka amba mulao wa Yehova wa amba, “nkikakushiyepo nansha dimo kadi nkikakwelapo nansha dimo,” wibatala. Le kino kekikakuletelapo nsangaji?

20. Mwanda waka tubwanya kunena na kikulupiji amba: “Yehova i mukwashi wami”?

²⁰ Monka mobyāikadile na Polo ne balunda nandi, tutanwanga na makambakano makomo mu lwendo lwetu lwa kukamona būmi. Ne kadi, tuyukile amba tubwanya kukankamana mwanda Yehova udi netu. Witukwashanga kupityila kudi Yesu ne bamwikeulu. Kadi, shi i bikwatañane na mpango yandi, Yehova ubwanya kwitukwasha kupityila ku bantu ba lupusa. Kadi monka mwimwenine’kyo bantu bavule motudi, Yehova wingidijanga mushipiditu wandi ujila mwanda wa kutununa mityima ya bengidi bandi bakwashe batutu ne bakaka bene Kidishitu. Nanshi pamo bwa Polo, tudi na bubinga bwendele’mo bwa kunenena na kikulupiji amba: “Yehova i mukwashi wami; nkikakwatwapo moyo. Le muntu ukokeja kunonga kika?”​—Bah. 13:6.