1. ¿Tlake techyolchikauas kema tijyolmatisej tiitstokej toselti o kema timokuesouaj? (Salmo 118:5-7).

UELIS kemantika tijyolmatij tiitstokej toselti kema tikixnamikij kuesoli. Miakej kiampa kinpanotok. Nojkia se keskij Jehová itekipanojkauaj katli uejkajkia itstoyaj, kiampa kiyolmatkej (1 Rey. 19:14). Kema kiampa techpano, ma tikilnamikikaj tlen Jehová kitenkajtok: “Axkema niinmechkajteuas, nochipa niitstos inmouaya”. Yeka uelis tikijtosej: “ToTeko nechpaleuia. Axnikimakasis tlen tlakamej uelisej nechchiuilisej” (Heb. 13:5, 6). Apóstol Pablo kiniljuik ni tlajtoli Cristo itokilijkauaj katli itstoyaj ipan Judea ipan xiuitl 61 y.u.J. Tlen kiniljuik kinextia sanse tlamantli ika tlen kiijtoua Salmo 118:5-7 (xijpoua).

2. ¿Tlake tikitasej ipan ni tlamachtili, uan kenke?

² Sanse kej katli kiijkuilok ni salmo, Pablo kimatiyaya Jehová nochipa kipaleuiskia. Se neskayotl, kema uelis nojua poliuiyaya ome xiuitl ika kiijkuiloskia nopa amatlajkuiloli Hebreos, kipanok tlen amo kuali pampa kiixnamijki se chikauak ajakatl kema yauiyaya ipan se akali (Hech. 27:4, 15, 20). Jehová miakpa kipaleuik Pablo, uan amo san ipan nopa tonali. Ipan ni tlamachtili tikitasej kenijkatsa Jehová kipaleuik: ika Jesús uan iluikaeuanij, ika maseualmej katli kipiayayaj tlanauatili uan ika toikniuaj. Kema timomachtisej tlen Pablo kipanok, techpaleuis nojkia ma timotemachikaj Jehová technankilis kema tikiljuisej ma techpaleui.

3. ¿Tlake tlamantli uelis moyoliljuik Pablo, uan kenke?

³ Uelis nechka xiuitl 56 y.u.J., miakej maseualmej kikixtijkej Pablo ipan nopa teokali, pampa kinekiyayaj kimiktisej. Ualmostla kema kiuikakej ipan Sanedrín, ikualankaitakauaj kinekiyayaj kichiuilisej tlen tlauel amo kuali (Hech. 21:30-32; 22:30; 23:6-10). Kema kiampa kipanotoya, uelis Pablo moiljuiyaya: “¿Nojua uejkauas nechtlaijiyouiltijtosej?”. ¡Monekiyaya ma kipaleuikaj!

4. ¿Kenijkatsa Jehová kipaleuik Pablo ika Jesús?

⁴ ¿Kenijkatsa kipaleuijkej Pablo? Ipan nopa tlayoua kema Pablo ya kiitskitoyaj, Jesús monextik kampa itstoya uan kiiljuik: “Amo ximajmaui. Keja titeyolmelajtok tlen na nikaj ipan Jerusalén, nojkia moneki tijchiuas ipan altepetl Roma” (Hech. 23:11). Pablo tlauel kipaleuik tlen Jesús kiiljuik uan kiyolchikajki pampa tlajtolmoyajtoya ipan Jerusalén. Nojkia kiiljuik amo tleno kipanoskia uan kuali asiskia Roma, kampa nojkia tlajtolmoyauaskia. Pampa kiampa kiiljuijkej Pablo, uelis kiyolmatki kej kema se pilkonetsi itstok iuaya itata, pampa kipaleuik ma motemachi amo tleno kipanoskia.

5. ¿Kenijkatsa Jehová kipaleuik Pablo ika se iluikaejketl? (Xikita tlaixkopinkayotl ipan ipantsajka).

⁵ ¿Tlake sekinok tlaouijkayotl kiixnamijki Pablo? Kema kichiuilijkej tlen amo kuali ipan Jerusalén, uelis kema ya panotoya ome xiuitl, nama Pablo itstoya ipan se akali tlen yauiyaya Italia. Kema yauiyayaj kinmajmatik se chikauak ajakatl, uan nochi katli nopaya yauiyayaj moiljuijkej mikiskiaj. Maske kiampa panok, Pablo amo majmauiyaya. ¿Kenke? Ya kiniljuik: “Na niiaxka toTeko uan yajaya tlen nijtekipanoua. Uan tlayoua nechtitlanilik iiluikaejka tlen nechiljuik: ‘Amo ximajmaui, Pablo, moneki tiasiti Roma uan timonextis iixtla tlanauatijketl César, uan pampa ta tiiaxka toTeko, yajaya nojkia kinmanauis nochi ni tlakamej tlen itstokej mouaya ipan ni barco’”. Ika se iluikaejketl, Jehová sampa kiiljuik Pablo tlen ipa kiiljuijtoya Jesús. Uan kuali asito Roma (Hech. 27:20-25; 28:16).

6. ¿Kenijkatsa techpaleuia Jesús, uan kenke?

⁶ ¿Kenijkatsa techpaleuiaj? Jesús nojkia techpaleuia, sanse kej kipaleuik Pablo. Ya kiniljuia nochi itokilijkauaj: “Mojmostla niitstos inmouaya uan nojkia kema tlamis nochi tlamantli  tlen amo kuali” (Mat. 28:20, TNM). ¿Kenke tlauel techyolchikaua tlen kiijtok? Pampa nochi tikixnamikij tlaouijkayotl. Se neskayotl, kema miki se akajya katli tikikneliaj, titlaijiyouiaj miak xiuitl uan amo san keski tonali. Sekij tlaijiyouiaj pampa ya uejueyij uan sekij pampa mokuesouaj miak tonali. Maske tikixnamikij miak tlamantli, tijmatij Jesús “mojmostla” itstok touaya. Nojkia kema tijyolmatisej tlauel titlaijiyouijtokej (Mat. 11:28-30).

7. Kej kiijtoua Apocalipsis 14:6, ¿kenijkatsa techpaleuia Jehová?

⁷ Biblia kiijtoua Jehová techpaleuia ika iluikaeuanij (Heb. 1:7, 14). Se neskayotl, iluikaeuanij techpaleuiaj uan techyakanaj kema tijmoyauaj “ipan nochi tlaltinij, uan ipan nochi xinachtli tlakamej, uan hasta tlakamej tlen kamatij nochi tlajtoli” nopa kuali tlamachtili (Mat. 24:13, 14; xijpoua Apocalipsis 14:6).

8. ¿Kenijkatsa Jehová kipaleuik Pablo ika Claudio Lisias?

⁸ ¿Kenijkatsa kipaleuijkej Pablo? Kej tikitakej, ipan xiuitl 56 y.u.J., Jesús kiiljuik Pablo kuali asiskia Roma. Maske kiampa kiiljuik, se keskij judíos kitemoliyayaj kenijkatsa kimiktisej. Kema Claudio Lisias, katli kinyakanayaya tlateuianij ipan Roma kimatki ni tlamantli, nima kipaleuik. Ya kintitlanki miakej tlateuianij katli kimokuitlauiskiaj Pablo kema yaskia ipan Cesarea, tlen mokauayaya se 105 kilómetros tlen Jerusalén. Nopaya tlanauatijketl Félix “kinnauatik isoldados ma kimokuitlauikaj Pablo ipan nopa ueyi tekikali kampa nopa tlanauatijketl Herodes tekitik”. Kiampa Pablo amo tleno kipanok (Hech. 23:12-35).

9. ¿Kenijkatsa tlanauatijketl Festo kipaleuik Pablo?

⁹ Kema panotoya ome xiuitl, Pablo nojua tsaktoya ipan Cesarea. Festo kitekipatlak Félix, uan nama ya tlanauatiyaya. Maske nopa judíos kiiljuijkej Festo ma kiuikakaj Pablo Jerusalén pampa nopaya kitlajtolsenkauaskiaj, ya amo kinejki. Uelis Festo kiitak nopa judíos “mokualtlalijtoyaj para kimiktiskiaj [Pablo] ipan ojtli” (Hech. 24:27-25:5).

10. ¿Tlake kichijki Festo kema Pablo kiijtok César ma kitlajtolsenkaua?

¹⁰ Teipa kitlajtolsenkajkej Pablo ipan Cesarea. Pampa Festo kinekiyaya judíos kuali ma kiitakaj, kitlajtlanik Pablo: “¿Tijneki tias Jerusalén uan nepa nimitstlajtolsenkauas ika nochi ni tlamantli tlen mitsteiljuiaj?”. Pablo kimajtoya tlaj kiuikaskiaj ipan Jerusalén ueliskia kimiktisej. Uan nojkia kimatiyaya tlaj kinekiyaya momanauis monekiyaya yas Roma uan nojua tlajtolmoyauas. Yeka kiijtok: “Na nijneki nopa ueyi tlanauatijketl, César, ma nechtlajtolsenkaua”. Teipa, kema Festo mokamanaljuik ika sekinok tekichiuanij, kiijtok: “Tinechtlajtlanijtok tias iixtla nopa ueyi tlanauatijketl César, uajka kena, nimitstitlanis iixtla”. Pampa Festo kiampa kichijki, kipaleuik Pablo amo tleno ma kichiuilikaj ikualankaitakauaj (Hech. 25:6-12).

11. ¿Ipan tlake uelis moyoliljuik Pablo?

¹¹ Kema Pablo ayamo yauiyaya Italia, uelis moyoliljuiyaya ipan tlen Isaías kiijtok kinpanoskia katli kiijixnamikiyayaj Jehová: “Xikinsentilikaj tlen inmechtlalnamiktisej kejatsa moneki intlateuisej,  pero san tlapik pampa ininconsejo tlamisosoliuis. Xikixtlalikaj nopa tonal kema intechtlanisej, pero axuelis inkichiuasej pampa Dios itstok touaya” (Is. 8:10). Pablo tlauel kiyolchikajki kimatis Jehová kipaleuiskia kema kiixnamikiskia tlaouijkayotl.

12. 1) ¿Tlake kichijki Julio kema kimokuitlauiyaya Pablo? 2) ¿Tlake tlamantli uelis kiitayaya Pablo kema kiampa kipanok?

¹² Ipan xiuitl 58 y.u.J., Pablo yajki Italia. Pampa nojua tsaktoya, kimokuitlauiyaya se tlen kinyakana soldados tlen Roma, katli itoka Julio. Ni tlakatl ueliskia kichiuilis tlen kuali o kitlaijiyouiltis. ¿Uan tlake kichijki? Ualmostla, kema temokej tlen nopa akali, “Julio kitlasojtlak Pablo uan kikauilik ma kinpaxaloti iuampoyouaj”. Teipa, Julio kimanauik Pablo kema kinekiyayaj kimiktisej. Kema nopa soldados kinekiyayaj kinmiktisej nochi katli tsaktoyaj uan yauiyayaj ipan nopa akali, Julio “axkinekiyaya ma kimiktikaj Pablo”. Uelis Pablo kiitak kenijkatsa Jehová kimanauik ika tlen kichijki nopa soldado (Hech. 27:1-3, 42-44).

13. ¿Kenijkatsa kintekiuia Jehová katli kipiaj tlanauatili?

¹³ ¿Kenijkatsa techpaleuiaj? Kema Jehová mosentlalijtok ipan se tlamantli, kitekiuia itonal, uan kiampa katli kipiaj tlanauatili kichiuaj tlen ya kineki. Tlanauatijketl Salomón kiijkuilok: “Keja se milchijketl tlen kiatekia imil kiuika nopa pilaojtsi kampa kineki ma yaui, keja nopa toTeko kiyolpatla se tlanauatijketl para kiyakana kampa ipakilis” (Prov. 21:1). ¿Tlake kiijtosneki? Maseualmej uelis kiojchiuilisej atl uan kiampa yas kampa inijuantij kinekij. Jehová kiampa kichiua kema kitekiuia itonal pampa kineki tlanauatianij ma kichiuakaj tlen ya mosentlalijtok. Kema kiampa pano, nopa tlanauatianij kitlapejpeniaj se tlamantli tlen ika kinpaleuiaj Jehová itekipanojkauaj (nojkia xikita Esdras 7:21, 25, 26).

14. Kej kiijtoua Hechos 12:5, ¿tlake uelis tikiljuisej Jehová kema timomaijtosej?

¹⁴ ¿Tlake uelis tijchiuasej tojuantij? Uelis timomaijtosej “ipampa tlanauatianij uan nochi tlen kiuikaj tekiuejkayotl” kema kinekisej kitlapejpenisej se tlamantli tlen ueliskia kichiuas ayokmo ma tijtekipanokaj Jehová kej tijnekiskiaj (1 Tim. 2:1, 2; Neh. 1:11). Kej kichijkej achtoui Cristo itokilijkauaj, tikiljuiaj Jehová ma kinpaleui toikniuaj katli  tsaktokej (xijpoua Hechos 12:5; Heb. 13:3). Nojkia, uelis tikiljuisej Jehová ma kinyololini katli kinmokuitlauiaj toikniuaj uan ma kichiuakaj kej Julio ma ‘kintlasojtlakaj’ (Hech. 27:3).

15, 16. ¿Kenijkatsa Jehová kipaleuik Pablo ika Aristarco uan Lucas?

¹⁵ ¿Kenijkatsa kipaleuijkej Pablo? Kema yauiyaya Roma, Jehová miakpa kipaleuik Pablo ika toikniuaj. Ma tikitakaj se keski neskayotl.

¹⁶ Aristarco uan Lucas, omej iuampoyouaj Pablo, yajkej iuaya ipan Roma. * Maske ueliskia kinpanos tlen amo kuali, kinekiyayaj itstosej iuaya Pablo. Biblia amo kiijtoua tlaj Jesús nojkia kiniljuik kuali asiskiaj Roma, kej kiiljuijtoya Pablo. Kema chikauak tlaajakatoya, Pablo kiniljuik momanauiskiaj. Yeka, kema Aristarco uan Lucas itstoyaj Cesarea uan tlejkokej ipan akali, uelis Pablo momaijtok ika nochi iyolo uan kitlaskamatilik Jehová pampa kintekiuijtoya ni omej tlakamej uan kiampa kipaleuijkej (Hech. 27:1, 2, 20-25).

17. ¿Kenijkatsa Jehová kipaleuik Pablo ika toikniuaj?

¹⁷ Kema Pablo yauiyaya Roma, toikniuaj miakpa kipaleuijkej. Se neskayotl, ipan altepetl Sidón, Julio “kikauilik ma kinpaxaloti iuampoyouaj uan para inijuantij ma kimakakaj nochi tlen moneki para ika panos”. Teipa, ipan altepetl Puteoli, Pablo uan iuampoyouaj mopantijkej ininuaya se keskij toikniuaj katli kiniljuijkej ma mokauakaj ininchaj chikome tonali. Kema itstoyaj ininchaj, nopa toikniuaj tlauel yolpajkej pampa Pablo kinpouilik tlen kinpanotoya uan tlauel kinyolchikajki (nojkia xikita Hechos 15:2, 3). Kema panok nopa chikome tonali, Pablo uan iuampoyouaj kistejkej (Hech. 27:3; 28:13, 14).

18. ¿Kenke Pablo kitlaskamatilik toTeotsij uan tlauel moyolchikajki?

 ¹⁸ Kema Pablo yauiyaya Roma, uelis moiljuiyaya ipan tlen kiniljuijtoya toikniuaj eyi xiuitl achtoui kema ayamo kitsakuayayaj: “Nijchixtok miak xiuitl para niinmechitas” (Rom. 15:23). Ya amo moiljuiyaya tlaj kitsakuaskiaj. Tlauel kiyolchikajki kema kinitak toikniuaj kichixtoyaj pampa kinekiyayaj kitlajpalosej. “Kema Pablo kinitak nopa tlaneltokanij, kitlaskamatki toTeko uan inijuantij kimakakej yankuik tetili ipan iyolo” (Hech. 28:15). ¿Kenke Pablo kitlaskamatilik toTeotsij kema kinitak toikniuaj? Pampa sampa kiitak kenijkatsa Jehová kipaleuiyaya ika toikniuaj.

19. Kej kiijtoua 1 Pedro 4:10, ¿kenijkatsa ueliskia techtekiuis Jehová kema se akajya tlaijiyouia?

¹⁹ ¿Tlake uelis tijchiuasej? ¿Itstok se toikni ipan tlanechikoli katli mokokoua, kipia se kuesoli o mijki se akajya katli tlauel kiikneliyaya? Tlaj tijmatij se akajya tlaijiyouijtok, uelis tijtlajtlanisej Jehová ma techpaleui tikiljuisej se tlamantli tlen kiyolchikauas o ma tijpaleuikaj. Tlen tijchiuasej uelis tlauel kiyolchikauas (xijpoua 1 Pedro 4:10). * Tlaj tojuantij tijpaleuisej, uelis nopa toikni sampa motemachis ipan tlen Jehová kitenkajtok: “Axkema niinmechkajteuas, nochipa niitstos inmouaya”. Nopa tlamantli kichiuas tlauel ma tiyolpakikaj.

20. ¿Kenke nojkia uelis tikijtosej “toTeko nechpaleuia”?

²⁰ Sanse kej Pablo uan iuampoyouaj, tojuantij nojkia tikixnamikisej tlaouijkayotl. Maske kiampa techpanos, amo timajmauij, pampa tijmatij Jehová techpaleuis ika Jesús uan iluikaeuanij. Uan tlaj Jehová kineki kichiuas se tlamantli, uelis kintekiuis katli kipiaj tlanauatili ma techpaleuikaj. Uan nojkia uelis tikitstokej kenijkatsa Jehová kitekiuia itonal uan kinyololinia itekipanojkauaj ma kinpaleuikaj sekinok toikniuaj. Yeka, nojkia uelis tikijtosej kej Pablo: “ToTeko nechpaleuia. Axnikimakasis tlen tlakamej uelisej nechchiuilisej” (Heb. 13:6).