1. Achʼįʼ nahwiiʼná bee tsístłʼah néiidáahgo haʼátʼíí nihíká análwoʼ doo? (Psalm 118:5-7)

ACHʼĮʼ nahwiiʼná bee tsístłʼah nánídáahgo tsʼídá ádin tʼáadoo shíká oolyeedí da, łahdaásh nínízin łeh? Ląʼí kótʼéego nitsídaahkees. Jiihóvah bá ndaalʼaʼí ndi ałdóʼ ákódaatʼée łeh. (1 Ki. 19:14) Ákótʼéego tsídíníkéezgo Jiihóvah ádííniid yę́ę béénílniih: “Tsʼídá doo nihikʼi dínéeshchéeł da, tsʼídá doo yóóʼanihidideeshʼáał da.” Áko éí biniinaa díí yéigo yiniidlą́ą doo: Jiihóvah “shíká análwoʼí nilı̨́, doo násdzid da doo!” (Heb. 13:5, 6) Yilʼaadii Paul éí díí Oodlání Judíyadi 61 C.E. nahalzhiish yę́ędą́ą́ʼ daatsʼí yichʼįʼ áʼiilaa. Éí Psalm 118:5-7 ánínę́ęgi bee béédeiilniih.—Yíníłtaʼ.

2. Haʼátʼíí baa nídadíitʼįįł, éí haʼátʼíí biniyé?

² Paul éí díí psalmist ánínígíí átʼéego bił bééhózingo Jiihóvah éí Háká Análwoʼii nilı̨́įgo ląʼídi háká aalwod. Éí 58 C.E. nahalzhiishgo táłkááʼ ayóó átʼéego níyolgo yiiʼ chʼíníyá. (Acts 27:4, 15, 20) Éí kótʼéego yiiʼ chʼíníyáago áádóó níwohdą́ą́ʼ ałdóʼ łaʼ yiiʼ chʼéheeyá. Díkwíí shı̨́ı̨́ ałʼąą átʼéego Jiihóvah éí Paul yíká aalwod. Éí tááʼ ałʼąą átʼéegoígíí baa nídadíitʼįįł. Jiihóvah éí Jesus áádóó diyingo ndaalʼaʼí índa bílaʼashdlaʼii íhólnííh bąą naazláii áádóó Oodlání danilíinii choyoołʼı̨́įgo Paul yíká aalwod. Paul kótʼéego tádííyáagi baa ídahwiilʼaahgo Jiihóvah nihíká análwoʼii nilı̨́įgo deiniidlą́ áádóó shíká anílyeed bidiiʼníigo  bichʼįʼ sodiilzingo éí tʼáá aaníí nihíká análwoʼ doo.

3. Paul éí haʼátʼíí nízingo nitsékees ńtʼééʼ, éí haʼátʼíí biniyé?

³ 56 C.E. daatsʼí nahalzhiishgo Jerúsalemgi templedę́ę́ʼ Paul éí diné dahodiyoołhééł yiniyé chʼídahazdzı̨́ı̨́z. Biiskání Paul éí Sanhedrin bidááhdóó nihoʼdeedlóóz, éí ákweʼé hakʼijįʼ danílíinii kʼasdą́ą́ʼ nídahwiizhnizh. (Acts 21:30-32; 22:30; 23:6-10) Áko ákweʼé hodeeshzhiizhgo Paul éí ‘haalá nízáágóó kóshiʼdilʼı̨́įgo haʼííníshníi doo?’ shı̨́ı̨́ jinízin.

4. Jiihóvah éí Jesus binahjįʼ Paul haitʼéego yíká aalwod?

⁴ Paul haʼátʼíí bee bíká aʼoowod? Paul hoʼdiiltsoodóó bikʼijįʼ “Bóhólníihii” Jesus hwíighahgi sizı̨́įgo áháłní: “Chánah nílı̨́, háálá tʼáá Jerúsalemgi shá hwíínílneʼígi átʼéego, Romedi ałdóʼ tsʼídá shá hodíílnihí.” (Acts 23:11) Kóhodooʼniidgo hadziil anáhoodlaa! Jesus éí nizhónígo Jerúsalemdi shá náhosinilneʼ yiłníigo Paul yee yichʼįʼ haadzííʼ. Áko éí Romedi tʼáadoo átʼéhígóó díínááł hałníigo hachʼįʼ hanáánáádzííʼ. Éí áadi ląʼígóó shá ninááhodíílnih hałní. Kótʼéego nizhónígo hachʼįʼ haʼoodzíiʼgo Paul éí azhéʼé beʼawééʼ ádíyółtąʼígi átʼéego shı̨́ı̨́ ádaa tsízdeezkééz.

5. Jiihóvah éí diyingo naalʼaʼí yee Paul haitʼéego yíká aalwod? (Naaltsoos bikááʼdę́ʼígíí níníłʼı̨́.)

⁵ Paul éí haʼátʼíí ałdóʼ achʼįʼ nahwiiʼná yee tsístłʼah nádááh ńtʼééʼ? Jerúsalemdi diné chʼídahashóód yę́ędóó naaki nááhaigo Paul éí Ítaligóó tsinaaʼeeł biih joolwod. Akǫ́ǫ́h jookahgo ayóó átʼéego hwee nidahastą́. Áko éí bił jookahígíí dadíníiʼnééł shaʼshin danízin ńtʼééʼ. Ndi Paul doo bił yéeʼ da. Haʼátʼíí biniinaa? Éí bił jookahígíí ábijiní: “Tłʼéédą́ą́ʼ Diyin God bííʼ nishłíinii áádóó dinisinii, bidiyingo naalʼaʼí shíighahgi yiizįʼ, áádóó áshíłní, Paul, tʼáadoo nił yéʼí; Síízar tsʼídá tʼáá bidááhdóó yidíízįįłí; jóʼakon, bił nił ooʼołígíí Diyin God tʼáá ałtso neinínil.” Jiihóvah éí diyingo naalʼaʼí choyoosʼįįdgo Jesus kótʼéego Paul nizhónígo yichʼįʼ haadzííʼ yę́ęgi átʼéego bichʼįʼ hanáánáádzííʼ. Áko Paul éí tʼáá aaníí Romedi níyá.—Acts 27:20-25; 28:16.

6. Jesus haʼátʼíí yee haadzíiʼgi bee danihidziil doo, éí haʼátʼíí biniyé?

⁶ Haʼátʼíí bee nihíká anáʼáwoʼ? Jesus éí Paul yíká aalwod yę́ęgi átʼéego nihíká adoolwoł. Éí Jesus bikééʼ deíkáhígíí kwííłní: ‘Łahgo náhodeesdzáajįʼ [éí díí  hoogáłígíí ninítʼiʼjįʼ] tʼáá áłahjįʼ nihił honishłǫ́ǫ doo’ yiłní. (Matt. 28:20) Jesus kónihiłníigo éí binahjįʼ danihidziil. Háálá haʼííníilníi dooleeł yę́ęgi łahda nantłʼa łeh. Éí kódaatʼéégóó: Ayóóʼóóʼníinii łaʼ hatsʼąą ádin yileehgo ayóó átʼéego bąą yínííł. Éí bikʼee chʼééná nijigháago díkwíí shı̨́ı̨́ náhah. Áádóó łaʼ éí są́ bitsʼą́ą́dóó bichʼįʼ ańdahwiitʼééh. Náánáłaʼ éí depression yikʼee ndaakai. Azhą́ ákótʼée ndi, nihił béédahózingo Jesus éí ‘tʼáá áłahjįʼ nihił hólǫ́ǫgo’ bee danihidziil.—Matt. 11:28-30.

7. Revelation 14:6 bikʼehgo Jiihóvah éí haitʼéego nihíká análwoʼ?

⁷ Diyin Bizaad ánihiłníigo Jiihóvah éí diyingo ndaalʼaʼí choyoołʼı̨́įgo nihíká análwoʼ. (Heb. 1:7, 14) Díí diyingo ndaalʼaʼí “ałʼąą dineʼé bił nidahazʼáanii áádóó ałʼąą dineʼé áádóó bizaad ałʼąą ádaatʼéii índa nihookááʼ dineʼé danilíinii” tʼáá ałtso éí díí “yáʼąąshdi bee bóhólníihgo bił hazʼáanii baa haneʼ yáʼátʼéehii” bee bił dahwiilneʼgo yee nihíká anájah.—Matt. 24:13, 14; Revelation 14:6 yíníłtaʼ.

8. Jiihóvah éí siláo binaatʼáanii choyoołʼı̨́įgo Paul haitʼéego yíká aalwod?

⁸ Paul haʼátʼíí bee bíká aʼoowod? Éí 56 C.E. yę́ędą́ą́ʼ Jesus éí Paul Romedi tʼáá díínáałgo átʼé bidííniid. Ndi Jerúsalemdóó Jew dineʼé éí dahodiyoołhééł biniyé hó nidahazʼą́. Rome bisiláo naatʼáanii nilíinii Kládiyas Lísiyas éí Paul kótʼéego honahaztʼą́ągo yaa hodiiztsʼą́ą́ʼ. Áko éí tʼáá áko tsı̨́įłgo ląʼí siláo éí Sesaríyagóó Paul yił adeisʼaʼ. Díí éí Jerúsalemdóó Sesaríyajįʼ 65 miles ánízá. Fííliks naatʼáanii nilíinii yee hoołʼaʼgo ání, Paul éí bíniʼ “Hérad nantʼá bił hazʼą́ągi haa áháyą́ą doo.” Áko dahoʼniiłhínę́ę doo atídahodoolíił da biniyé Paul ákwii jizdáá ńtʼééʼ.—Acts 23:12-35.

9. Naatʼáanii Féstas éí Paul haitʼéego yíká aalwod?

⁹ Naaki nááhaigo, éí 58 C.E., Paul éí Sesaríyadi tʼahdii awáalyaa jizdá. Féstas éí kʼad naatʼáanii jizlı̨́įʼgo Fííliks bitséskʼeh góneʼ ajííyá. Áko Jew dineʼé éí Féstas nídayookąąhgo Jerúsalemdi Paul baa náhódóotʼįįł daaní, ndi Féstas éí dooda hałní. Háálá éí “tʼáá bitaʼígi yaa nihidookahgo deidiyoołhéełgo yiniyé ádaaní” jinízingo shı̨́ı̨́ hoł bééhózin.—Acts 24:27–25:5.

10. Paul éí Síízar shaa nídóotʼįįł jiníigo naatʼáanii Féstas haʼátʼíí bidiiʼniid?

¹⁰ Tʼahádóó Paul éí Sesaríyadi haa hwiinístʼįįd. Féstas éí ‘Jew dineʼé bił dahojíshǫ́ǫ doo biniyé’ Paul ábijiní: “Daʼ Jerúsalem gódeésh díínáałgo áadi díidí shinááł bee naa náhódóotʼįįł?” Paul hoł bééhózingo éí Jerúsalemdi jiníyáago hodiʼyoolyééł. Haʼátʼíí ázhdooníiłgo yisdáʼázhdidooltééł áádóó Romedi jidoogáałgo nahozhdoolnihgo hoł bééhózin. Áko Paul ájíní: “Síízar éí shaa nídóotʼįįłgo baa náʼooshkąąh.” Áko Féstas éí Paul ííłní: “Síízar shaa nídóotʼįįł, dííníniidgo Síízar bichʼįʼ díínááł.” Féstas kótʼéego yee lą́ asłı̨́įʼgo Paul éí biʼanaʼí yitsʼą́ąjįʼ yisdáyííłtı̨́. Jew dineʼé dahoʼniiłhínę́ę bitsʼą́ądi tʼahádóó Paul éí Romedi jiníyá.—Acts 25:6-12.

11. Paul éí Aizéíyah haʼátʼíí yee haadzííʼ yę́ę baa nitsíjíkees ńtʼééʼ?

¹¹ Paul éí Ítaligóó jidoogáałgi bibaʼ jizdáago Aizéíyah kótʼéego Jiihóvah yikʼijįʼ danilíinii yee haadzííʼ yę́ę shı̨́ı̨́ baa nitsíjíkees. Aizéíyah ání: “Ahíidohkahgo baa  nídaahtʼı̨́į nidi, tʼáadoo nídoodleełí da; yádaałtiʼ nidi, doo bihodoolníił da, háálá Diyin God éí nihił hólǫ́.” (Isa. 8:10) Paul bił bééhózingo Diyin bíká adoolwoł, áko haʼátʼíí shı̨́ı̨́ bee hohodíʼnóotahii bichʼįʼ hadziil doo.

12. Júliyas éí Paul haitʼéego yaa nitsíkees, áádóó éí binahjįʼ Paul haʼátʼíí yaa ákoniizı̨́ı̨́ʼ?

¹² 58 C.E.go, Paul éí Ítaligóó dah náázhdiidzá. Awáalyahí jílı̨́įgo Romedóó siláo binaatʼáanii Júliyas wolyéego haa áhályą́. Éí díí Júliyas éí Paul tʼáá naʼníleʼdii doodaiiʼ aa jijoobaʼ dooleełgo bee hóhólnííh. Díí óhólnííh hąą siláagi haitʼéego choizhdoołʼįįł? Áádóó łaʼ yiską́ągo hoł tsítsʼádaʼazʼéelgo “Júliyas éí Paul yá honíłdleeʼgo yichʼįʼ bá áhwiinítʼı̨́ʼígo, dahakʼisóó haa ádahalyą́ą doo biniyé yichʼįʼ hoʼníłniiʼ.” Áádóó tʼahádóó hoł náádaʼaʼéełgo Júliyas éí Paul yisdájiiłtı̨́. Éí haitʼéego? Tsinaaʼeeł bee siláo bił jookahígíí éí awáalyahí tʼáá átʼé nidadiiltsił danízin ńtʼééʼ, ndi Júliyas éí neʼ áyiilaa. Haʼátʼíí biniinaa? Júliyas éí Paul yisdádeeshtééł nízingo nitsékees. Paul éí bééhózinígo Jiihóvah éí díí siláo binaatʼáanii choyoosʼįįdgo háká aalwod jinízingo baa tsízdeezkééz.—Acts 27:1-3, 42-44.

13. Jiihóvah éí bílaʼashdlaʼii bídahólníihii haitʼéego choyoołʼı̨́?

¹³ Haʼátʼíí bee nihíká anáʼáwoʼ? Jiihóvah biníłchʼi diyinii ayóó ábóodziilii éí bílaʼashdlaʼii íhólnííh bąą naazláii éí Jiihóvah íinízinii ádazhdoolíiłgo chohwiidoołʼįįł. Naatʼáanii Sálaman kóníigo akʼeʼashchı̨́: Jiihóvah “tooh nílı̨́ áyósinígíigi átʼéego [Jiihóvah] íinízinígíí bikʼehgo aláahgo naatʼáanii bijéí nayiiłnáago hooʼáałgo áyósin.” Díísh haʼátʼíí ááhyiłní? Bílaʼashdlaʼii éí tooh nilínígíí kojigo adoonah danízingo yá adaʼagoʼ. Tʼáá ákótʼé, Jiihóvah éí biníłchʼi diyinii yee bílaʼashdlaʼii óhólnííh bąą naazláii éí kojí íinisinii bee tsídazhdookosgo shidineʼé bíká azhdoojah niizįįh. Ákótʼı̨́įgo éí Diyin bidineʼé bíká ádiijah dazhniizįįh.—Compare Ezra 7:21, 25, 26.

14. Acts 12:5 bikʼehgo háí bá sodadiilzin doo?

¹⁴ Haʼátʼíí ádadiiʼnííł? ‘Aláahgo naatʼáanii índa bídahólníihii’ éí nahwiilneʼgi índa áłah néidleehgóó bídadéétʼiʼii yidahodiʼáahgoda éí tʼáá ałtso bá sodiilzin doo. (1 Tim. 2:1, 2; Neh. 1:11) First-centurydę́ę́ʼ Oodlání yę́ę átʼéego éí brothers dóó sisters awáalyagóó nidaháaztánígíí yéigo yá sodadilzin ńtʼééʼ. (Acts 12:5 yíníłtaʼ; Heb. 13:3) Áádóó brothers dóó  sisters awáalyagi baa ádahályáanii ałdóʼ bá sodadiilzin doo. Éí Júliyas baa haneʼ yę́ęgi átʼéego “bá áhwiinítʼı̨́ʼígo” brothers dóó sisters awáalya góneʼ yaa áhályą́ągo átʼéhę́ęgi átʼéego ałdóʼ bá sodadiilzin doo.

15-16. Jiihóvah éí Aristárkas dóó Luke choyoołʼı̨́įgo haitʼéego Paul yee yíká aalwod?

¹⁵ Paul haʼátʼíí bee bíká aʼoowod? Éí Romegóó yigááł yę́ędą́ą́ʼ Jiihóvah éí brothers dóó sisters choyoołʼı̨́įgo bíká anájah ńtʼééʼ. Díí łaʼ baa nídadíitʼįįł.

¹⁶ Paul éí bikʼis nidiltʼéego Aristárkas dóó Luke Romegóó hoł diikah niizı̨́ı̨́ʼ. * Éí akǫ́ǫ́ Paul bił jookahgo tʼáá báhádzidgo chʼaa áʼdoodáałgo átʼé. Jesus éí díí tʼáá ájíłah Romedi nihí ałdóʼ áadi dooʼaash doo hodííniid da. Ndi tʼahádóó baa ákozhniizı̨́įʼgo éí hoł ooʼołgo doo jidínóonéeł da. Sesaríyadi tsinaaʼeeł biih hizhnoolchą́ąʼgo Paul éí díí nidiltʼéego hakʼis háká ahidíʼnóolchéełgo Jiihóvah yee háká aalwodgi baa ahééh jinízingo bichʼįʼ sozdoolzin.—Acts 27:1, 2, 20-25.

17. Jiihóvah éí brothers dóó sisters choyoołʼı̨́įgo haitʼéego Paul yee yíká aalwod?

¹⁷ Paul éí chʼaa nijigháago díkwíidi shı̨́ı̨́ brothers dóó sisters háká iijééʼ. Éí Sáídandi, Júliyas éí Paul “dabikʼisóó haa ádahályą́ą doo biniyé yichʼįʼ hoʼníłniiʼ.” Áádóó tʼahádóó Putíyoliigi Paul dóó bikʼis yił naakaiígíí éí ‘hakʼis danilíinii łaʼ bikʼíjíkaigo yaa nídahookąąhgo nihaʼałkʼee tsostsʼid danihiidoołkááł dahałní.’ Paul dóó bikʼis kótʼéego brothers dóó sisters baʼałkʼeegi baa ádahályą́ągo Paul shı̨́ı̨́ éí ląʼígóó nizhónígo haa haneʼgo bił nahojisneʼ. (Compare Acts 15:2, 3.) Áádóó háádajilyı̨́hgo Paul éí bikʼis yił dah náádiikah.—Acts 27:3; 28:13, 14.

18. Paul éí haʼátʼíí binahjįʼ Diyin yichʼįʼ ahééh niidzı̨́įʼgo yee bidziil násdlı̨́ı̨́ʼ?

¹⁸ Paul éí Rome bichʼįʼ joogáałgo éí tááʼ nááhai yę́ędą́ą́ʼ naaltsoos bichʼįʼ ájiilaa  yę́ę baa nitsíjíkeesgo shı̨́ı̨́ joogááł. Éí kójíníigo áʼjiilaa: “Ląʼí nááhaídą́ą́ʼ nihaa jóyaʼ laanaa chʼééh níízįįd.” (Rom. 15:23) Ndi ákwii jiníyáago éí awáalyahí jílı̨́į dooleełgo doo ádá nijólíi da. Romegi atiin bąąhgóó habrothers naazı̨́įgo jiiłtsą́ągo baa hoł hózhǫǫd! Áko Diyin “yichʼįʼ ahééh niizı̨́įʼgo chánah [bidziil] násdlı̨́ı̨́ʼ.” (Acts 28:15) Jiihóvah éí díí brothers choyoołʼı̨́įgo yee háká análwoʼgo baa ákozhniizı̨́ı̨́ʼ.

19. 1 Peter 4:10 áníigi ahíłká anéijah doogo Jiihóvah éí haitʼéego chonihiidoołʼįįł?

¹⁹ Haʼátʼíí ádadiiʼnííł? Brother doodaiiʼ sisterísh łaʼ tahoniigááh doodaiiʼ ndaʼnółtłʼaii bee bichʼįʼ nahwiiʼnáago baa ákonínízin? Éí doodaiiʼ ayóóʼáyóʼníinii łaʼdaásh bitsʼąą ádin? Bee bichʼįʼ nahwiiʼnáanii bá baa ákoniidzı̨́įʼgo éí Jiihóvah bichʼįʼ sodiilzingo díí bee bíká adeeshwołii bee shíká anílyeed bidiiʼníi doo. Nihizaad doodaiiʼ bíká anéiilwoʼgi díí brother dóó sisterda yídin nilı̨́įgo átʼé. (1 Peter 4:10 yíníłtaʼ.) * Áko łaʼ bíká iilwodgo éí “tsʼídá doo nihikʼi dínéeshchéeł da; tsʼídá doo yóóʼanihidideeshʼáał da” níigo Jiihóvah yee haadzííʼ yę́ęgi yidoodląął. Ákoósh éí díí baa nił hózhǫ́ǫ doo?

20. “Jiihóvah shíká análwoʼí nilı̨́,” diiʼníigo haʼátʼíí biniyé yiniidlą́ą doo?

²⁰ Paul dóó bikʼis yił tádookai yę́ęgi átʼéego nihí ałdóʼ nihichʼįʼ nidahwiiʼnáago deíníikááh. Azhą́ ákótʼée ndi, nihił béédahózingo éí nihidziilgo ádadííníilzin doo, háálá Jiihóvah nihił hólǫ́. Éí Jesus dóó diyingo ndaalʼaʼí nihíká anájahgo yee nihíká análwoʼ. Áádóó Bí íinízinii bikʼehgo áhodoonííł biniyé bílaʼashdlaʼii íhólnííh bąą naazláii ałdóʼ choyoołʼı̨́įgo nihíká análwoʼgo átʼé. Jiihóvah éí biníłchʼi diyinii choyoołʼı̨́įgo brothers dóó sisters bijéí yidiiłnáahgo yee nihíká anídaajah. Áko Paul nahalingo díí tʼáá íiyisíí deiniidlą́ągo ádadiiʼníi doo, Jiihóvah “shíká análwoʼí nilı̨́, doo násdzid da doo! Dinéshąʼ haa dashizhdoolííł?”—Heb. 13:6.