1. Oityi tyitukalesa nonthumbi yokuti tyina tuli movitateka katukahi atuike? (Salmo 118:5-7)

OKUTI wakalele-ale notyitateka, osoko okuti wike vala, petupu nawike wesuka nove? Ovanyingi vehole okukala ngotyo, atee umwe novaumbili va Siovaa ovakuatyili vetyikaleli-ale ngotyo. (1 Reis 19:14) Ankho otyo nove uhole okukala ngotyo, hinangela etyi Siovaa apopia okuti: “Ame nalumwe mandyikuyeke iya nalumwe mandyikusi-po.” Okutala onondaka ombo Siovaa apopia, nonthue tupondola okupopia nonthumbi okuti: “Siovaa omukuatesiko wange; ame himakala nowoma.” (Heb. 13:5, 6) Omu apositolu Paulu wahonekelele onondaka ombo Ovakilisitau ankho veli mo Sundeia menima 61. Onondaka mbae mbutuhinangelesa o Salmo 118:5-7, (Tanga) yahonekwa nomuhoneki woviimbo.

2. Oityi matulilongesa monthele ei, iya omokonda yatyi?

² Ngomuhoneki woviimbo, Paulu nae ankho utyii nawa okuti Siovaa omukuatesiko wae mokonda wemukuatesileko-ale ehimbwe. Mongeleka, puetyi ankho kuakamba omanima evali opo ahoneke omukanda ova Hebeleu, himaa avilukila melunga nombapolo mokonda yomphepo imwe onene. (Ovil. 27:4, 15, 20) Etyi Paulu amona moungendi oo, novitateka ovikuavo amuene tete, tyalekesile nawa okuti Siovaa wemukuatesako mononkhalelo ononyingi. Monthele ei matutale ononkhalelo ononthatu. Siovaa wemukuatesileko mokuatumine Sesusi no noandyu, novatumini, novakuatate vae. Okutala oñgeni Siovaa akuatesileko Paulu, matyitupameka  atuyumbu onthumbi muetyi Huku apopia okuti makumbulula omalikuambelo etu tyina tulipopia kwe.

3. Oityi tyalingisile Paulu otyiho, iya omokonda yatyi?

³ Paulu wesukisile okukuatesuako. Menima 56, ovanthu ovanyingi-nyingi aveya okumukoka mondyuo ya Huku mo Selusalei, avahande okukemuipaela kondye. Monthiki onkhuavo yalandulako etyi atualwa mombonge yova Sundeu, himaa onondyali mbae vemutunyauna. (Ovil. 21:30-32; 22:30; 23:6-10) Etyi alingwa ngotyo, Paulu ankho upondola okulipula okuti, ‘Mandyitualako okukoleleya ovitateka evi atee-pi?

4. Oñgeni Siovaa atumine Sesusi akuateseko Paulu?

⁴ Oñgeni Paulu akuatesilwe-ko? Puetyi ankho Paulu akuatwa Tatekulu Sesusi atalama ponthele yae ati: “Kala nomutima wakola! Mokonda ngetyi waava oumbangi konthele yange mo Selusalei, tupu una okukaava oumbangi mo Loma.” (Ovil. 23:11) Onondaka ombo ambupameka unene Paulu! Sesusi wapandulile Paulu mokonda waava oumbangi mo Selusalei. Iya emupopila okuti mayovoka akaava ombangi mo Loma. Onondaka ombo mbapamekele unene Paulu, akala ngomona wakuatua mokuvoko na he.

5. Oñgeni Siovaa atumine oandyu opo ikuateseko Paulu? (Tala olutalatu lwo kondye.)

⁵ Ovitateka patyi ovikuavo Paulu akalele navio? Etyi palamba omanima evali puetyi alambela movitateka vina vyo ko Selusalei, Paulu avelama mo mbapolo okuenda no ko Italia. Tyina ehika pokati, avavasiwa-po nepukupuku liomphepo iya onongendi aenda nambo avasoko okuti mavankhila melunga. Paulu ahatili owoma, apopila vakuavo okuti: Motyinthiki “tyokualamba oandyu ya Huku yange una ame ndyifenda nokuumbila, yeile pu ame aiti ‘Paulu uhatile owoma. Una okuhika ku Sesale, iya Huku mekuyovola kumwe novanthu aveho ukahi nokueenda navo mombapolo.’” Siovaa watumine oandyu opo ipopie vali onondaka mbuna Sesusi emupopile-ale mbokuti makaivisa ko Loma. Tyili Paulu ehiki umwe ko Loma. — Ovil. 27:20-25; 28:16.

6. Oityi Sesusi apopia tyitupameka, iya omokonda yatyi?

⁶ Oñgeni tukuateswako? Sesusi metukuatesako ngetyi akuatesileko Paulu. Mongeleka, wapopila ovalanduli vae aveho okuti: “Ame ndyikahi no onwe ononthiki ambuho alo konthyulilo youye ou.” (Mat. 28:20) Onondaka mba Sesusi mbutupameka unene, omokonda yatyi? Omokonda pamwe tukala  novitateka vialema unene. Mongeleka tyina tunkhisa umwe tuhole tyituihama unene ha nthiki ike vala, ha nonthiki onombali mahi tyituihama omanima omanyingi! Tupu, tukala novitateka tyina tuakulupa, iya nkhele vamwe veihamenwa mokonda yokuvela. No ngotyo onthue tutyivila okukoleleya mokonda twii etyi Sesusi apopia okuti ame ndyina onwe “ononthiki ambuho,” okukutikinya-mo ononthiki mbepuiya. — Mat. 11:28-30.

7. Ngetyi tyipopia Eholololo 14:6 oñgeni Siovaa etukuatesako?

⁷ Ondaka ya Huku itupopila okuti Siovaa utukuatesako pokati konoandyu. (Heb. 1:7, 14) Mongeleka, onoandyu mbutuhongolela movilinga viokuivisa onondaka onongwa Mbouhamba kovanthu “vovilongo aviho, nomihoko aviho, nomalaka aeho.” — Mat. 24:13, 14; tanga Eholololo 14:6.

8. Oñgeni Siovaa akuatesileko Paulu pokati kovatumini?

⁸ Oñgeni Paulu akuatesilwe-ko? Menima 56, Sesusi wapopilile Paulu okuti maende ko Loma. Mahi etyi ova Sundeu veiva okuti Paulu maende ko Loma avapange okumuipaa. Etyi omutumini wo Loma utiwa Kalaudiu etyiiva, atumu omafualali omanyingi-nyingi ko Selusalei, navakapole-ko Paulu vemutuale ko Sesaleia na ahaipawe. Okutunda ko Selusalei atee ko Sesaleia paendwa ono kilometu 105. Etyi ehika ko Sesaleia omutumini Felisi “atumu opo [Paulu] ayungilwe mombala ya Helode.” Ngotyo Paulu ahaipawa vali. — Ovil. 23:12-35.

9. Oñgeni omutumini Fesitu akuatesileko Paulu?

⁹ Etyi palamba omanima evali Paulu ankho nkhele uli vala mokaleya ko Sesaleia. Felisi ankho hae-ko vali ukahi nokutumina, pahe ankho uli nokutumina o Fesitu. Ova Sundeu avalingi omphango yokuipaa Paulu, avakakemba omutumini Fesitu okuti tuhanda okumukoyesa. Fesitu aanye. Fesitu waanyene mahi ankho ketyii okuti ova Sundeu “valinga omphango opo tyina Paulu eya na vemuvete, avemuipaela mondyila.” — Ovil. 24:27 – 25:5.

10. Oityi omutumini Fesitu alinga etyi Paulu emuiita akakoyeswe na Sesale?

¹⁰ Paulu ankho nkhele uli vala mokaleya ko Sesaleia. Iya mokonda Fesitu ankho uhanda okupandwa no va Sundeu, apulu Paulu okuti: “Uhanda okuenda ko Selusalei ngako ukakoyesilwa konthele yovipuka evi?” Tyafuile Paulu ankho utyii okuti ankho wenda ko Selusalei mavemuipaa. Tupu ankho utyii okuti una okukaivisa ko Loma. Pahe ati: “Ndyiita omphela ei yende ku Sesale!” konyima omutumini Fesitu emupopila okuti: “Muene ove waita yende ku Sesale. Pahe ku Sesale oko mayeende.” Etyi Fesitu etavela, tyakuatesako Paulu okukala kokule no va Sundeu ankho vahanda okumuipaa. — Ovil. 25:6-12.

11. Onondaka patyi mbahonekwa nomuuli Isaiya Paulu hamwe asokele?

¹¹ Etyi ankho Paulu ekahi nokulipongiya opo ende ko Italia, tyafuile wasokele konondaka mba Siovaa mbapopiwa nomuuli Isaiya konthele ya vana ankho vokumuyele, mbokuati: “Lingei omphango mahi kamayende nawa, popiei etyi muahanda mahi kamatyiende nawa mokonda Siovaa una onthue!” (Isa. 8:10) Paulu ankho utyii okuti Siovaa memukuatesako otyo atyimupameka movitateka maviya.

12. Oñgeni Suliu akuatesileko Paulu iya oityi Paulu tyafuile asokele?

¹² Menima 58, Paulu atualwa ko Italia nomutumini umwe wo Loma ankho utiwa Suliu. Pomuvo opo, Suliu ankho oe utyii etyi  apondola okulinga Paulu, a umulinga onya a umulinga okankhenda. Pahe oityi Suliu malingi? Monthiki yalandula-ko, etyi vati pokati, pokalongo kamwe ankho pakala omapanga a Paulu, Suliu ‘alingi okankhenda Paulu emuyeke akakukunyine-po omapanga ae.’ Konyima, Suliu atee umwe ayovola Paulu. Oñgeni emuyovolele? Omafualali ankho ena-o ahandele okuipaa ononkhuatwa ambuho, mahi Suliu embuamena. Omokonda yatyi? Omokonda ankho ‘watokola okuyovola Paulu.’ Tyafuile, Paulu wetyimuene umwe nawa okuti o Siovaa watuma omutumini oo emukuateseko. — Ovil. 27:1-3, 42-44.

13. Oityi Siovaa apondola okulinga no vatumini?

¹³ Ovalie pamwe vetukuatesako? Tyina otyipuka tyimwe tyelikuata netyi Huku ahanda, Siovaa upondola okutuma ovatumini pokati kononkhono mbae valinge ngetyi ahanda. Ohamba Salomau wahoneka okuti: “Omutima wohamba ukahi ngomeva ahateka peke lya Siovaa. Uupilaululila oku ahanda.” (Pro. 21:1) Omuhe oo uhangununa-tyi? Tala okuti, ngetyi omunthu apondola okupendyulila omaande oku ahanda, na Siovaa upondola okupilulula omalusoko o vatumini pokati kononkhono mbae avalingi etyi ahanda. Tyina Siovaa a metyilingi ovatumini valinga omatokolo monkhalelo imwe ikuatesako ovanthu vae. — Tyieleka na Esdras 7:21, 25, 26.

14. Ngetyi tyipopia Ovilinga 12:5, ovalie tupondola okuitilako momalikuambelo etu?

¹⁴ Oityi onthue tupondola okulinga? Tupondola okuitilako “onohamba novatumini aveho”, tyina valinga omatokolo elikuata novilinga vietu viokuivisa no Maliongiyo. (1 Tim. 2:1, 2; Nee. 1:11) Ngetyi tyalingile Ovakilisitau votete, no onthue tupondola okuitilako ovakuetu vapakwa movikaleya. (Tanga Ovilinga 12:5; Heb. 13:3) Tupu tupondola okuitilako ovayungi vo povikaleya omu muapakwa vakuetu. Otyipuka otyikuavo tupondola okulinga, okuita Siovaa apilulule omalusoke ovatumini, avalingi nga Suliu okutekula nawa vakuetu tufenda navo vokuakuatwa.

15-16. Oñgeni Siovaa atumine Alistaluku na Luka vakuateseko Paulu?

¹⁵ Oñgeni Paulu akuatesilwe-ko? Puetyi ankho Paulu enda no ko Loma, Siovaa watumine vakuavo vemukuateseko mahi ketyilingile vala like. Tutalei onongeleka mbumwe.

 ¹⁶ Omapanga ae o Alistaluku na Luka vemuhindikilile ko Loma. * Ombimbiliya kaipopi okuti Sesusi wapopile na Alistaluku na Luka okuti vena okuenda ko Loma. Mahi no ngotyo avahatili owoma aveliyumbuhi okulinga oungendi umwe ankho walema avakaivisa na Paulu. Alistaluku na Luka vetyimonena vala mondyila okuti omuenyo wavo naina ankho kamaukala-le novitateka. Ngotyo etyi vakondoka ko Sesaleia Paulu elikuambela ku Siovaa okupandula etyi omapanga ae ovo vevali vemukuatesako. — Ovil. 27:1, 2, 20-25.

17. Oñgeni Siovaa atumine ovaumbili vae vakuateseko Paulu?

¹⁷ Etyi Paulu eli moungendi wae wakuatesilwe-ko unene na vakuavo. Mongeleka puetyi ehika ko Sindone, Suliu ‘ayeke Paulu akatala-po omapanga ae opo emukuateseko.’ Konyima etyi veli mepunda-umbo lyo Puteoli, Paulu nomapanga ae avekelimona-po na vakuavo, ngwe avevetambula nawa aveveiti vahaye vakale navo ononthiki epandu-vali. Mosimbu vakuavo veveavela ovipuka vesukisa, Paulu evepopila ovipuka oviwa amona-mona ankho mavivepameka. (Tala Ovilinga 15:2, 3.) Etyi pahe velipamaika opo na vakuavo, Paulu nomapanga ae avatualako noungendi wavo. — Ovil. 27:3; 28:13, 14.

18. Oityi tyalundile Paulu apandula Huku, iya oityi tyemupamekele?

¹⁸ Tyafuile puetyi Paulu ankho ena nokueenda no ko Loma, wasokele konondaka ahonekelele ewaneno lyo Loma momanima etatu okualamba. Wahonekele okuti: “Palamba-le omanima omanyingi ndyikahi nokusoka okuya oko.” (Loma 15:23) Mahi ankho Paulu ketyii okuti maende-ko tyakuatwa. Ove kusoko okuti Paulu tyemupamekele unene etyi ehika ko Loma, tyina avasa vakuavo veli nokumukevela metapalo? “Etyi Paulu evemona atyimupameka iya apandula ku Huku.” (Ovil. 28:15) Tala okuti Paulu wapandula Huku etyi amona vakuavo. Omokonda yatyi? Omokonda Paulu waimbuka  okuti o Siovaa ukahi nokutuma vakuavo opo vemukuateseko.

19. Ngetyi tyipopia 1 Petulu 4:10 oñgeni tupondola okukuatesako vakuetu?

¹⁹ Oityi onthue tupondola okulinga? Okuti wii umwe mewaneno lienyi una ovitateka, hamwe omokonda uvela ine watumbukilua notyitateka otyikuavo? Okuti pena umwe wasiwapo no wae? Inkha tumona okuti pena umwe wesukisa okukuateswa-ko, onthue tupondola okulikuambela ku Siovaa etukuateseko okupopia onondaka mambumupameka, ine okulinga otyipuka tyimwe matyimupameka. Ovipuka tupopia neevi tulinga vipameka unene vakuetu vena ovitateka. (Tanga 1 Petulu 4:10.) * Okukuatesako vakuetu tyivekuatesako okuyumba onthumbi momulao wa Siovaa wokuati: “Ame nalumwe mandyikuyeke iya nalumwe mandyikusi-po.” Tupu okulinga ngotyo tyituhambukiswa.

20. Omokonda yatyi tupopila nonthumbi okuti: ‘Siovaa omukuatesiko wetu’?

²⁰ Ngovo Paulu nomapanga ae, nonthue tupondola okulambela movitateka ovinyingi, mahi tutyii okuti tupondola okukola omutima mokonda Siovaa una onthue. Siovaa upondola okutuma Sesusi no noandyu opo vetukuateseko. Tupu tyina tyelikuata netyi Siovaa ahanda, Siovaa upondola okutuma ovatumini vetukuateseko. Iya ovanyingi puonthue tutyii okuti Siovaa upondola okutukuatesako nononkhono mbae, pamwe tupu utuma vakuetu vetukuateseko. Nga Paulu nonthue tupondola okupopia nonthumbi okuti: “Siovaa omukuatesiko wange; ame himakala nowoma. Oityi omunthu apondola okundinga?” — Heb. 13:6.