Ir al contenido

Ir al índice

KʼUTUNEM 46

¡Kqaxibʼij ta qibʼ! Jehová kʼo che qatoʼik

¡Kqaxibʼij ta qibʼ! Jehová kʼo che qatoʼik

«Man katintzoqopij ta kanoq mawi katinya kanoq» (HEB. 13:5).

BʼIXONEM 55 ¡Maxibʼij awibʼ!

RI KQETAʼMAJ NA *

1. ¿Jas kkubʼsan qakʼuʼx are chiʼ kqanaʼo che xaq qatukel chuwach ri kʼax? (Salmo 118:5-7).

¿LA KʼO jumul qanaʼom che xaq qatukel oj kʼolik, kʼo ta jun kojtoʼw chuwach ri kʼax? Xaq xiw ta ri oj kqanaʼ wariʼ. Xuqujeʼ e kʼo jujun upatanelabʼ ri Jehová ojer jeʼ xkinaʼo (1 Rey. 19:14). Are chiʼ jeʼ kqanaʼ wariʼ, chnaʼtaj wajun utzujunik ri Jehová riʼ chqe: «Man katintzoqopij ta kanoq mawi katinya kanoq». Rumal laʼ kojkunik kqabʼij wariʼ: «Ri Ajawaxel are toʼl wech, man kinxeʼj ta wibʼ» (Heb. 13:5, 6). Ri e tzij riʼ xutzʼibʼaj ri apóstol Pablo chke ri cristianos che keʼel pa Judea naqaj che ri junabʼ 61. Ri xubʼij kjunamataj rukʼ ri chomanik kʼo pa Salmo 118:5-7 (chasikʼij uwach).

2. ¿Jas kqil na pa wajun kʼutunem riʼ y jasche?

2 Junam rukʼ ri xtzʼibʼan wajun salmo riʼ, Pablo rilom pa ri ukʼaslemal che Jehová qas ktobʼanik. Jun kʼutbʼal, kraj na más che kebʼ junabʼ are chiʼ xutzʼibʼaj ri carta a los Hebreos, ri apóstol xuriq kʼax are chiʼ bʼenaq pa jun kʼaxalaj viaje pa jun barco (Hech. 27:4, 15, 20). Junam che xubʼan Jehová che utoʼik ri Pablo pa ri uviaje y pa nikʼaj junabʼ kanoq xuqujeʼ xutoʼ pa jalajoj taq jastaq. Pa wajun kʼutunem riʼ, kqil na oxibʼ chke ri xubʼan ri Jehová che utoʼik. Kqil na ri xubʼan che ukojik ri Jesús y ri ángeles, ri winaq che kʼo taqanik pa kiqʼabʼ y ri e qachalal che utoʼik ri Pablo. Are chiʼ kqil ri xkʼulmataj pa ri ukʼaslemal ri Pablo, kuya uchuqʼabʼ ri kubʼsal qakʼuʼx chrij ri utzujunik ri Jehová che areʼ xuqujeʼ kojutoʼ are chiʼ kqataʼ ri utobʼanik

RI UTOBʼANIK RI JESÚS Y RI ÁNGELES

3. ¿Jas weneʼ xuchomaj ri Pablo, y jasche?

3 Chunaqaj ri junabʼ 56. E kʼi winaq xkijururej bʼi ri Pablo chrij ri templo re Jerusalén y xkaj xkikamisaj. Chukabʼ qʼij, are chi xkʼam bʼi chuwach ri Sanedrín, xa jubʼiqʼ xraj che ri e ukʼulel xkikamisaj (Hech. 21:30-32; 22:30; 23:6-10). Are chiʼ tajin kukʼulmaj wariʼ, weneʼ ri Pablo xuchomaj: «¿Kʼa jampaʼ tiempo kinchʼij na wajun kʼax riʼ?». Qas qʼalaj che kajwataj tobʼanik che.

4. ¿Jas xubʼan ri Jehová che utoʼik ri Pablo rukʼ ri utobʼanik ri Jesús?

4 ¿Jas xbʼan che utoʼik ri Pablo? Ri chaqʼabʼ chiʼ kʼo chi pa ri cárcel, ri Señor —kraj kubʼij, Jesús— xukʼut ribʼ chuwach y xubʼij che: «Chajikibʼaʼ akʼuʼx, Pablo. Jas ri xabʼan pa Jerusalén xinaqʼalajisaj chkiwach ri winaq, jeriʼ rajawaxik xuqujeʼ chi kinaqʼalajisaj na pa Roma» (Hech. 23:11). Are laʼ ri tzij che kajwataj che ri Pablo. Ri Jesús xubʼij che ri Pablo che utz ri xubʼano are chiʼ xtzijon chrij pa Jerusalén y xutzujuj che kʼo ta kukʼulmaj pa ri bʼe are chiʼ kbʼe pa Roma, che chilaʼ xuqujeʼ kutzijoj wi ri utzij ri Dios. Are chiʼ xbʼix ri tzujunik riʼ che, qastzij riʼ che xuya uchuqʼabʼ y xunaʼo che sibʼalaj chajitalik junam rukʼ jun alaj neʼ che qʼalum rumal ri utat.

Are chiʼ tajin kubʼan ri kaqiqʼ jabʼ pa ri mar jun ángel xubʼij che ri Pablo che konojel ri e kʼo pa ri barco kekam taj. (Chawilaʼ ri párrafo 5).

5. ¿Jas tobʼanik xuya ri Jehová che ri Pablo rukʼ ri utobʼanik jun ángel? (Chawilaʼ ri wachbʼal re ri uwach ri wuj).

5 ¿Jas nikʼaj chi kʼax xuriq ri Pablo? Qʼaxinaq chi kebʼ junabʼ che ri xukʼulmaj pa Jerusalén, ri apóstol bʼenaq pa jun barco che kbʼe pa Italia. Xaq kʼateʼ, xpe jun kaqiqʼ jabʼ y ri e kʼo pa ri barco xkichomaj che kekamik. Are kʼu ri Pablo xuxibʼij ta ribʼ. ¿Jasche? Xubʼij wariʼ chke ri e kʼo pa ri barco: «Chaqʼabʼ kʼut xpe jun taqoʼn ajkaj. Ri taqom uloq rumal ri Dios, ri in ajchaqʼe, ri kinpatanij. Ri taqoʼn ajkaj xtakʼiʼ wukʼ. Xubʼij kʼu chwe: ‹Maxeʼj awibʼ, Pablo. Rajawaxik chi kattakʼabʼax na chuwach ri César. Chatampeʼ, rumal awech, ri Dios keʼutoʼ na konojel ri e kʼo awukʼ pa ri nim jukubʼ chuwach ri kamikal›». Rukʼ ri utobʼanik jun ángel, Jehová xubʼij chi jumul ri xutzujuj ri Jesús che ojer. Y jelaʼ xkʼulmatajik: Pablo xopan pa Roma (Hech. 27:20-25; 28:16).

6. ¿Jas utzujunik ri Jesús kuya qachuqʼabʼ y jasche?

6 ¿Jas tobʼanik kyaʼ chqe oj? Junam rukʼ ri Pablo, ri Jesús kojutoʼ. Jun kʼutbʼal, ri Jesús kubʼan wajun tzujunik riʼ chke konojel ri utijoxelabʼ: «In kʼo iwukʼ ronojel qʼij kʼa pa ri ukʼistajik ri uwach Ulew» (Mat. 28:20). ¿Jasche kuya qachuqʼabʼ ri e tzij riʼ? Rumal che qonojel jujun taq mul kqariq kʼax. Jun kʼutbʼal, are chiʼ kkam jun qachalal, weneʼ ri bʼis kqanaʼ xa ta kebʼ oxibʼ qʼij kuchʼijo xaneʼ kuchʼij kʼi junabʼ. E nikʼaj chik kkikoj kichuqʼabʼ chuwach ri kʼax kkiriq ronojel qʼij rumal ri kijunabʼ. Y e nikʼaj chik kkiriq kʼax rumal ri depresión. Paneʼ kkʼulmataj ronojel wariʼ, kojkunik kqachʼijo rumal che qetaʼm che ri Jesús kʼo qukʼ «ronojel qʼij», xuqujeʼ pa ri e qʼij che sibʼalaj kqariq kʼax (Mat. 11:28-30).

Ri ángeles kojkitoʼ y kkikʼam qabʼe are chiʼ kqatzijoj ri utzalaj taq tzij. (Chawilaʼ ri párrafo 7).

7. Junam che kubʼij Apocalipsis 14:6, ¿jas kubʼan ri Jehová che qatoʼik?

7 Ri uTzij ri Dios kubʼij chqe che Jehová keʼukoj ri ángeles che qatoʼik (Heb. 1:7, 14). Jun kʼutbʼal, ri ángeles kojkitoʼ y kkikʼam qabʼe are chiʼ kqatzijoj ri utzalaj taq tzij re ri uQʼatbʼal tzij ri Dios chke ri winaq pa «konojel ri nimaʼq taq tinamit, xuqujeʼ konojel amaqʼ, konojel chʼabʼal, xuqujeʼ konojel winaq» (Mat. 24:13, 14; chasikʼij uwach Apocalipsis 14:6).

RI KITOBʼANIK RI WINAQ CHE KʼO TAQANIK PA KIQʼABʼ

8. ¿Jas xubʼan Jehová che utoʼik ri Pablo rukʼ ri utobʼanik Claudio Lisias?

8 ¿Jas tobʼanik xyaʼ che ri Pablo? Junam che xqil kanoq, pa ri junabʼ 56, Jesús xutzujuj che ri Pablo che qas kopan pa Roma. Are kʼu jujun chke ri judíos re Jerusalén tajin kkichomaj ukamisaxik ri Pablo. Are chiʼ jun kinimal ri ajchʼojabʼ re Roma ubʼiʼ Claudio Lisias xuta wariʼ, xutoʼ ri Pablo. Aninaq xutaq bʼi e kʼi ajchʼojabʼ rech kkikʼam bʼi ri Pablo pa Cesarea, pa jun bʼe che kʼo 105 kilómetros (65 millas) che Jerusalén. Chilaʼ, ri qʼatal tzij Félix «xtaqanik chiʼ kchajix chupam ri rachoch ri Herodes». Jeriʼ, ri Pablo xqaj ta pa kiqʼabʼ ri kkaj kkikamisaj (Hech. 23:12-35).

9. ¿Jas xubʼan ri qʼatal tzij Festo che utoʼik ri Pablo?

9 Pa ri junabʼ 58, Pablo kʼa tzʼapital na pa Cesarea. Are chiʼ ri Festo xkanaj kan che ukʼaxel ri qʼatal tzij Félix. Ri judíos xkibʼij che ri Festo che kutaq bʼi ri Pablo pa Jerusalén rech kqʼat tzij pa uwiʼ chilaʼ, are kʼu ri Festo xraj taj. Weneʼ ri qʼatal tzij Festo xuchʼobʼo che ri judíos «kibʼanom jun chomanik chrij chi kkeyeʼj na pa ri bʼe che ukamisaxik» (Hech. 24:27-25:5).

10. ¿Jas xubʼan ri Festo are chiʼ Pablo xubʼij che kraj kbʼe chuwach ri César?

10 Qʼaxinaq chi jubʼiqʼ tiempo, xqʼat tzij pa uwiʼ ri Pablo pa Cesarea. Rumal che ri Festo kraj kqaj chkiwach ri judíos, xubʼij wariʼ che ri Pablo: «¿La kawaj katbʼe pa Jerusalén, rech chilaʼ kqʼat wi tzij pa awiʼ chkij we jastaq riʼ chnuwach?». Ri apóstol retaʼm che, we kbʼe pa Jerusalén, weneʼ kkamisaxik. Y retaʼm ri kubʼano rech kkamisax taj, rech kopan pa Roma y kutzijoj ri utzij ri Dios. Rumal laʼ xubʼij: «Kintzʼonoj chi kintaq la bʼik chuwach ri nimalaj qʼatal tzij César». Are chiʼ Festo utoʼm chi chke ri keyaʼow upixabʼ chrij ri kubʼano, xubʼij wariʼ che Pablo: «Xatzʼonoj yaʼ chi katintaq bʼik chuwach ri César. Chuwach kʼu ri César katbʼe wi na». Are chiʼ Festo xubʼij che kutaq bʼi ri Pablo pa Roma xresaj chkiwach ri e ukʼulel (Hech. 25:6-12).

11. ¿Jas utzij ri Isaías weneʼ xchoman ri Pablo chrij?

11 Are chiʼ Pablo reyem kbʼe pa Italia, weneʼ xchoman chrij ri xubʼij ri profeta Isaías chkij ri kkikʼulelaj ri Jehová: «Cheʼibʼanaʼ ichomanik, keyojix kʼu na; chichomaj ubʼanik ri kiwaj, man kbʼantaj ta kʼu na ri kiwaj, rumal kʼu rech chi kʼo ri Dios qukʼ» (Is. 8:10). Retaʼmaxik che Jehová kutoʼ ri Pablo qastzij riʼ che xuya uchuqʼabʼ che uchʼijik ri e nikʼaj chi kʼax.

Junam che xubʼan ri Jehová ojer, kimik xuqujeʼ kkunik keʼukoj ri kʼo taqanik pa kiqʼabʼ rech keʼuchajij ri e upatanelabʼ. (Chawilaʼ ri párrafo 12).

12. a) ¿Jas utzilal xukʼut Julio che Pablo? b) ¿Jas weneʼ xril ri Pablo chuwach ri kʼax riʼ xuriqo?

12 Tekʼuriʼ, Pablo xbʼe pa Italia. Rumal che kʼo pa cárcel, chajital rumal jun ajchʼoj ubʼiʼ Julio. Wajun achi riʼ kkunik kukʼut utzilal che o kubʼan kʼax che. ¿Y jas xubʼano? Chukabʼ qʼij, are chiʼ xetakʼiʼ pa ri viaje, «Julio xubʼan utzil che ri Pablo, xuya che chi kbʼe che kichʼabʼexik taq ri e rachiʼl». Qʼaxinaq chi kebʼ oxibʼ qʼij, Julio xukol ri ukʼaslemal ri Pablo. Are chiʼ ri ajchʼojabʼ kkaj kkikamisaj konojel ri prisioneros che e bʼenaq pa ri barco, Julio xraj taj che ri ajchʼojabʼ xkibʼan wariʼ rumal che «xraj xukol ri Pablo». Weneʼ ri Pablo xuchʼobʼo che are ri Jehová xkojow wajun ajchʼoj riʼ che utz ranimaʼ che utoʼik (Hech. 27:1-3, 42-44).

Chawilaʼ ri párrafo 13

13. ¿Jas kubʼan Jehová che kikojik ri e winaq che kʼo taqanik pa kiqʼabʼ?

13 ¿Jas tobʼanik kyaʼ chqe oj? Are chiʼ kʼo ubʼanik rukʼ ri kraj ri Jehová, weneʼ kukoj ri ruxlabʼixel rech ri kʼo taqanik pa kiqʼabʼ kkibʼan ri kraj areʼ. Ri qʼatal tzij Salomón xutzʼibʼaj: «Ri uchomabʼal ri ajawinel pa uqʼabʼ ri Ajawaxel. Ktaqenik e jachaʼ taq ri nimaʼ, ri bʼe ri kraj ri Ajawaxel» (Prov. 21:1). ¿Jas kraj kubʼij wajun proverbio riʼ? Che ri e winaq kekunik kkibʼan bʼi ubʼe jun nimaʼ rech kbʼe jawiʼ kkaj wi e areʼ. Junam rukʼ wariʼ, Jehová kkunik kukoj ri ruxlabʼixel rech kukʼex ri kichomanik ri e qʼatal taq tzij rech kkibʼan ri kraj areʼ. Rukʼ wariʼ ri e winaq riʼ kkichaʼ ubʼanik jastaq che kuya utzilal chke ri upatanelabʼ ri Dios (chajunamisaj rukʼ Esdras 7:21, 25, 26).

14. Junam rukʼ ri kubʼij Hechos 12:5, ¿jachin pa kiwiʼ rajawaxik kqabʼan wi qachʼawem?

14 ¿Jas rajawaxik kqabʼan oj? Kojkunik kqabʼan «chʼawem rukʼ Dios pa kiwiʼ ri ajawinelabʼ pa kiwiʼ konojel ri e qʼatal taq tzij» are chiʼ kkichaʼ ubʼanik jastaq che kubʼan kʼax che ri qachak che ri Dios (1 Tim. 2:1, 2; Neh. 1:11). Junam che xkibʼan ri cristianos re ri nabʼe siglo, kqabʼan qachʼawem pa kiwiʼ ri e qachalal che e kʼo pa ri cárcel (chasikʼij uwach Hechos 12:5; Heb. 13:3). Xuqujeʼ, kojkunik kqataʼ che ri Jehová che kubʼano che kukoj pa kichomanik ri kechajin ri e qachalal rech kkibʼan ke junam rukʼ Julio che «xubʼan utzil che» Pablo (Hech. 27:3).

RI KITOBʼANIK RI E QACHALAL

15, 16. ¿Jas xubʼan Jehová che ukojik Aristarco y Lucas che utoʼik ri Pablo?

15 ¿Jas xbʼan che utoʼik ri Pablo? Are chiʼ xbʼe pa Roma, Jehová kʼi mul xukoj ri e qachalal che utoʼik ri Pablo. Chqilaʼ jujun kʼutbʼal.

16 Aristarco y Lucas, e kebʼ rachiʼl ri Pablo, xebʼe rukʼ pa Roma. * Xkaj xkiya ri kikʼaslemal pa kʼax rech kekʼojiʼ rukʼ Pablo, paneʼ ri Biblia kubʼij taj che Jesús xutzujuj chke che keʼopan pa Roma. Kʼateʼ chiʼ xpe ri kaqiqʼ jabʼ, xketaʼmaj che kekam taj. Rumal laʼ, are chiʼ Aristarco y Lucas xepaqiʼ pa ri barco che kbʼe pa Cesarea, qastzij riʼ che Pablo xubʼan uchʼawem che ri Jehová rech kumaltyoxij che rukʼ ronojel ranimaʼ che xukoj ri e qachalal riʼ che utoʼik (Hech. 27:1, 2, 20-25).

17. ¿Jas xubʼan ri Jehová che kikojik ri e qachalal che utoʼik ri Pablo?

17 Pa ri viaje che xubʼan Pablo kʼi mul xtoʼ kumal ri e qachalal. Jun kʼutbʼal, pa ri tinamit portuaria re Sidón, Julio «xuya che chi kbʼe che kichʼabʼexik taq ri e rachiʼl rech kyaʼ ri kajwataj che». Y chiʼ qʼaxinaq chi kebʼ oxibʼ qʼij, pa ri tinamit Puteoli, Pablo y ri e rachiʼl xkiriq e jujun qachalal, ri e qachalal riʼ xkibʼij chke, che kekʼojiʼ siete qʼij kukʼ. Are chiʼ ri cristianos riʼ tajin kkilij ri Pablo xuqujeʼ ri e rachiʼl, qastzij riʼ che sibʼalaj xekikotik xkitatabʼej ri xubʼij ri Pablo chke (chajunamisaj rukʼ Hechos 15:2, 3). Are chiʼ xkʼis ri utzalaj solinik riʼ, ri Pablo y ri e rachiʼl xkimaj chi jumul ri kiviaje (Hech. 27:3; 28:13, 14).

Junam rukʼ ri Pablo, kumal ri e qachalal kqil ri utobʼanik ri Jehová. (Chawilaʼ ri párrafo 18).

18. ¿Jasche ri Pablo xmaltyoxin che ri Dios y jas xyaʼow uchuqʼabʼ?

18 Are chiʼ Pablo bʼenaq pa Roma, qastzij riʼ xchoman chrij ri xutzʼibʼaj chke ri e qachalal re ri tinamit riʼ oxibʼ junabʼ ojer kanoq: «Kʼiʼalaj junabʼ chi waʼ sibʼalaj nurayim nubʼenik iwukʼ» (Rom. 15:23). Are kʼu xuchomaj taj che pa cárcel kʼo wi chiʼ kopanik. Sibʼalaj xuya uchuqʼabʼ riʼ are chiʼ xrilo che ri e qachalal re Roma tajin kkeyeʼj pa ri bʼe rech kkiya rutzil uwach. «Ri Pablo, are taq xerilo, xumaltyoxij che ri Dios, xkubʼiʼ ukʼuʼx» (Hech. 28:15). ¿Jasche xumaltyoxij che ri Dios che e kʼo ri e qachalal chilaʼ? Rumal che, jumul chik xrilo che Jehová tajin keʼukoj ri e qachalal che utoʼik.

Chawilaʼ ri párrafo 19

19. Junam rukʼ ri kubʼij 1 Pedro 4:10, ¿jas kubʼan ri Jehová che qakojik rech keqatoʼ ri tajin kkiriq kʼax?

19 ¿Jas kojkunik kqabʼan oj? ¿La qetaʼm uwach jun qachalal pa ri congregación che tajin kuriq kʼax rumal jun yabʼil, ukamikal jun rachalal o jun chi jastaq? We kqataʼ che kʼo jun qachalal tajin kuriq kʼax, chqataʼ che ri Jehová che kojutoʼ rech kojkunik kqabʼij jujun tzij che, che kuya uchuqʼabʼ o kojkunik kqaya tobʼanik che. Wariʼ kuya ri chuqʼabʼ che kajwataj che (chasikʼij uwach 1 Pedro 4:10). * Rukʼ ri qatobʼanik, weneʼ ri qachalal kukubʼsaj ukʼuʼx chrij ri utzujunik ri Jehová riʼ: «Man katintzoqopij ta kanoq mawi katinya kanoq». ¿La mat qastzij che wariʼ kuya kikotemal chqe?

20. ¿Jasche rukʼ kubʼsal kʼuʼx kojkunik kqabʼij ri Jehová «are toʼl wech»?

20 Junam rukʼ ri Pablo y ri e rachiʼl, oj xuqujeʼ kqariq jujun taq kʼax pa ri qakʼaslemal. Are kʼu wariʼ kuya ta xibʼin ibʼ chqe, rumal che qetaʼm che Jehová kojutoʼ. Rech kojutoʼ, kkunik kukoj ri Jesús y ri ángeles. Xuqujeʼ, we kʼo ubʼanik rukʼ ri urayibʼal, Jehová kkunik keʼukoj ri kʼo taqanik pa kiqʼabʼ rech kojkitoʼ. Y kʼi chqe qetaʼm, che Jehová kukoj ri ruxlabʼixel rech kubʼano che ri e upatanelabʼ kkaj kkitoʼ ri e kachalal. Rumal laʼ, junam rukʼ ri Pablo, rukʼ kubʼsal kʼuʼx kojkunik kqabʼij ri Jehová «are toʼl wech, man kinxeʼj ta wibʼ chuwach ri kkibʼan na ri winaq chwe» (Heb. 13:6).

BʼIXONEM 38 Jehová katuchajij na

^ párr. 5 Pa wajun kʼutunem riʼ kqil oxibʼ jastaq che xubʼan ri Jehová che utoʼik ri apóstol Pablo rech xuchʼij ri e kʼax. Retaʼmaxik ri xubʼan ri Jehová ojer kubʼan más ko che ri kubʼsal qakʼuʼx chrij xuqujeʼ kojutoʼ are chiʼ kqariq kʼax pa ri qakʼaslemal.

^ párr. 16 Are ta ri nabʼe mul che Aristarco y Lucas kebʼe rukʼ ri Pablo pa ri viajes. Ri e sukʼalaj taq achijabʼ riʼ xuqujeʼ xekʼojiʼ rukʼ ri Pablo are chiʼ xkanaj pa cárcel pa Roma (Hech. 16:10-12; 20:4; Col. 4:10, 14).