1. Salmos 118:5-7 nisqanman hinaqa, ¿imataq yanapawasun sasachakuypi utaq llakipi tarikuptinchik?

¿HAYKAPIPAS sasachakuypi tarikuspanchik sapallanchik hina tarikurqanchikchu? Arí, yaqa llapallanchikmi chayna tarikurqanchik. Ñawpaq tiempopi Diosman sunqu runakunapas chaynam tarikurqaku (1 Rey. 19:14). Sasachakuypi utaq llakipi tarikuspanchikqa Jehova Diospa nisqantam yuyarinanchik. Paymi niwanchik: “Manapunim ñuqaqa haykapipas qunqasqaykichu nitaqmi saqisqaykichu”, nispa. Chayraykum mana iskayrayaspa nichwan: “Manam manchakusaqchu, Jehova Diosmi ñuqapa yanapawaqniyqa”, nispa (Heb. 13:5, 6). Chaytam apostol Pablo Judea llaqtapi iñiqmasinkunaman qillqarqa yaqa 61 watapi. Pablopa nisqanmi rikchakun Salmos qillqaqpa nisqanwan (qaway Salmos 118:5-7).

2. ¿Imamantam kay yachachikuypi yachasunchik? ¿Imanasqataq chaymanta yachayninchikqa ancha allin kanqa?

² Judea llaqtayuq iñiqmasinkunaman carta qillqasqanmanta yaqa kimsa wata ñawpaqtam apostol Pablo buquewan rirqa llumpay wayrapi, chaypim Jehova Dios yanapaykurqa. Chaymi Salmos qillqaq hina payqa mana iskayrayarqachu chaymanta qipamanpas Jehova Dios yanapaykunanmantaqa (Hech. 27:4, 15, 20). Diosqa achka kutipim Pablotaqa yanapaykurqa. Kay yachachikuypim yachasunchik Jehova Diosqa Jesuswan, angelkunawan, autoridadniyuq  runakunawan hinaspa iñiqmasinkunawan Pablota imayna yanapachisqanmanta. Apostol Pablomanta yachaspanchikmi manapuni iskayrayasunchu ñuqanchiktapas Jehova Diosqa yanapaykuwananchikmanta.

3. ¿Imatam ruwaruyta munarqaku apostol Pablota? ¿Imatam nikunman karqa chaynapi tarikuspan?

³ Jerusalen llaqtayuq runakunam 56 watapi apostol Pablota templomanta hawaman pampanta aysaspanku chaypi yaqalla wañurachirqaku. Paqarintin juezkunapa qayllanman pusaruptinkum Pablotaqa chiqniqninkuna yaqalla tisaparurqaku (Hech. 21:30-32; 22:30; 23:6-10). Chaypiqa ichapas Pabloqa kaynata nikurqa: “¿Haykapikamataq kayna sasachakuypi kasaq?”, nispa. Manamá sapallanqa ima ruwaytapas atinmanchu karqa.

4. ¿Imaynatam Jehova Diosqa Pablota yanapaykachirqa Jesuswan?

⁴ ¿Imaynatam Pablota Jesus yanaparqa? Presochasqanku qipallamanmi Jesusqa tuta rikuriykuspan kaynata nirqa: “¡Kallpanchakuy! Imaynam Jerusalen llaqtapi ñuqamanta lliwta willakurqanki, chaynam Roma llaqtapipas willakunayki”, nispa (Hech. 23:11). Chayna nisqanwanmi anchata kallpanchaykurqa. Jesusqa alabaykurqam Pablotaqa Jerusalen llaqtapi willakusqanmanta. Nirqataqmi Roma llaqtaman allinlla chayaspan chaypipas willakunanmanta. Chaynata nisqan qipamanqa apostol Pabloqa kuyakuq taytanpa marqayninpi wawa hinaraqchá tarikurqa.

5. ¿Imaynatam Jehova Diosqa angelninwan yanapaykachirqa apostol Pablota? (Qaway qaranpi kaq dibujota).

⁵ ¿Ima sasachakuykunapiraqmi apostol Pabloqa tarikurqa? Jerusalen llaqtapi ima pasasqanmanta iskay wata qipatam Pabloqa Roma llaqtaman richkarqa buquewan. Hinaptinmi llumpa-llumpay wayra buqueta kaynaman-waknaman apakachayta qallaykurqa. Chaymi chaypi riqkunaqa wañuyllataña suyarqaku. Pablom ichaqa mana manchakurqachu, ¿imanasqa? Chay buquepi riqmasinkunatam kaynata nirqa: “Chisi tutam yupaychasqay hinaspa servisqay Diospa angelnin ñawpaqniypi sayachkaq rikuriykuwarqa, hinaspam niwarqa: ‘Ama manchakuychu Pablo. Roma llaqtata kamachiqpa ñawpaqninpim kanayki, Diosmi salvanqa qanwan kuska buquepi llapallan riqkunata’”, nispa. Jehova Diosqa ñawpaqta Jesuswan willachisqantam chay kutipipas angelninwan willachirqa. Willasqanman hinamá Pabloqa Roma llaqtaman allinlla chayarurqa (Hech. 27:20-25; 28:16).

6. ¿Jesuspa ima nisqantaq anchata kallpanchawanchik? ¿Imakunapitaq chayna nisqanqa kallpanchawanchik?

 ⁶ ¿Imaynatam ñuqanchikta Jesus yanapawanchik? Pablota hinam ñuqanchiktapas Jesusqa kallpanchawanchik, chaymi lliw qatiqninkunaman kaynata niwanchik: “Sapa punchawmi ñuqaqa qamkunawan kasaq kay tiempopa tukupayninkama”, nispa (Mat. 28:20). ¿Imanasqataq chayna nisqanqa anchata kallpanchawanchik? Llapallanchik ima sasachakuypipas utaq llakipipas tarikusqanchikraykum. Ayllunchik wañukuptinqa ichapas unay wata llakisqa kanchik. Wakiqninchikñataqmi yuyaqyayninchikpi imapas sasachakuykunawan tarikunchik. Hukkunañataqmi llumpay llakisqa utaq hukmanyasqa tarikunchik. Chayna kaptinpas ‘sapa punchaw’ ñuqanchikwan Jesus kasqanraykum kallpanchasqa tarikunchik (Mat. 11:28-30).

7. Apocalipsis 14:6 nisqanman hinaqa, ¿imaynatam Jehova Dios yanapawanchik?

⁷ Bibliam niwanchik Jehova Diosqa angelninkunawanpas yanapawasqanchikta (Heb. 1:7, 14). Angelkunamá yanapawanchik sumaq willakuymanta ‘llapallan nacionpi runakunaman, kastakunaman, tukuy rikchaq rimayniyuqkunaman hinaspa lliw llaqtakunapi runakunaman’ willakunanchikpaq (Mat. 24:13, 14; qaway Apocalipsis 14:6).

8. ¿Imaynatam Jehova Diosqa Pablota yanapaykachirqa soldadokunapa kamachiqninwan?

⁸ ¿Imaynatam wakin autoridadkuna Pablota yanaparqa? Jesusqa Pablotaqa nirqañamá Roma llaqtaman hawkalla chayananmantaqa. Ichaqa Jerusalen llaqtayuq wakin runakunam Pablota wañurachinankupaq tantiachkarqaku. Chaytam yacharurqa Roma soldadokunapa kamachiqnin Claudio Lisias. Chaymi Pablota mana imanarunankupaq achka soldadokunata kamachirqa Cesarea llaqtaman riysinankupaq. Chaypim autoridad Felix ‘kamachirqa Pablota Herodespa palacionpi cuidanankupaq’. Chaynapimá Pablotaqa mana wañurachirqakuchu (Hech. 23:12-35).

9. ¿Imaynatam Festo yanapaykurqa Pablota?

⁹ Pabloqa 58 watapipas hinallam preso karqa Cesarea llaqtapi. Chay watapiqa Felixpa rantinpim Festo sutiyuq runaña autoridad karqa. Paytam Judea llaqtayuq wakin runakuna mañakurqaku Jerusalen llaqtapi Pablo juzgasqa kananpaq. Festom ichaqa mana munarqachu. Ichapas payqa yacharqa ‘Pablota qunqayllamanta ñanpi wañurachiy munasqankuta’ (Hech. 24:27–25:5).

10. ¿Imatam Festoqa ruwarqa Roma nacionta kamachiq juzgananpaq Pablo mañakuptin?

¹⁰ Chaymanta qipallatam Pablotaqa Cesarea llaqtapi juzgarqaku. Festom judiokunawan allinlla kayta munaspan Pablota nirqa: “¿Munankichu Jerusalenman rispa tukuy kaykunamanta qayllaypi juzgasqa kayta?”, nispa. Pabloqa yacharqam Jerusalenman riptinqa wañurachinankuta. Yacharqataqmi Roma llaqtaman rispan willakunanmantapas. Chaymi kaynata nirqa: “¡Roma nacionta kamachiq juzgawananpaqmi mañakuni!”, nispa. Hinaptinmi Festoqa yanapaqnin runakunawan rimanakuruspan nirqa: “Roma nacionta kamachiq juzgasunaykipaqmi mañakuchkanki, chaynaqa paymanmi rinki”, nispa. Roma nacionpiña juzgasqa kananpaq Festo niptinmi chiqniqninkunaqa manaña imanaytapas atirqakuchu Pablotaqa (Hech. 25:6-12).

11. ¿Isaiaspa ima nisqanpim Pabloqa yuyaymananman karqa?

 ¹¹ Pabloqa yaqapaschá Roma nacionman rinanpaqña kachkaspanqa, Jehova Dios chiqniqkunata Isaiaspa ima nisqanpi yuyaymanarqa. Isaiasmi kaynata nirqa: ‘Tantianakuptikichikpas manam ruwasqachu kanqa, rimanakuptikichikpas manam cumplikunqachu, ñuqaykuwan Jehova Dios kasqanrayku’, nispa (Is. 8:10). Ima sasachakuypipas Jehova Dios yanapananmanta yachayninqa anchatachá Pablotaqa kallpancharqa.

12. (1) ¿Imaynatam Julioqa Pablota yanapaykurqa? (2) ¿Imatam Pabloqa yacharqa Juliopa yanapasqanwan?

¹² Chaymantam Pablotaqa soldadokunapa kamachiqnin Julio pusarqa Roma nacionman. Pablo preso kasqanraykum Julioqa ñakarichinmanpas karqa. Ichaqa manam ñakarichirqachu. Paqarintin huk llaqtaman chayaruptinkum Julioqa Pablowan allin runa kasqanrayku “amistadninkunata watukuq rinantapas mana harkakurqachu”. Chaymanta qipatapas Julioqa wañuchisqa kananmantam Pablotaqa salvaykurqa. Risqanku buquem wayrawan yaqalla yakuman chinkakuykurqa. Hinaptinmi soldadokunaqa llapallan presokunata wañurachiyta munarqaku. Chaymi Julioqa “Pablo salvakunanta munaspan harkakurqa ama pitapas wañuchinankupaq”. Juliopa ima ruwasqanwanmi apostol Pabloqa yacharqa Jehova Dios yanapasqanta (Hech. 27:1-3, 42-44).

13. ¿Imaynatam Jehova Diosqa autoridadkunawan yanapawachwan?

¹³ ¿Imaynatam wakin autoridadkuna ñuqanchikta yanapawanchik? Jehova Diosqa autoridadkunawanpas yanapawachwanmi munaynin ruwakunanpaqqa. Kamachiq Salomonmi kaynata qillqarqa: ‘Jehova Diospa makinpiqa kamachiqpa ima ruway munasqanpas mayu hinam, Diosmi maymi munasqanman pusan’, nispa (Prov. 21:1). ¿Ima ninantaq chayqa? Imaynam runapas yarqanta riq yakuta maylawmanpas muyurachinman, chaynatam Jehova Diosqa autoridadkunawanpas ruwanman, chaynapi ima tantiasqankupas ñuqanchikpa allinninchikpaq kananpaq (tupachiy Esdras 7:21, 25, 26 nisqanwan).

14. Hechos 12:5 nisqanman hinaqa, ¿pikunapaqtaq Diosta mañakuchwan?

¹⁴ ¿Imatam ruwachwan? Diostam mañakuchwan ‘kamachiqkunapaq hinaspa autoridadkunapaq’, chaynapi Dios yupaychananchikta ama harkakunankupaq (1 Tim. 2:1, 2; Neh. 1:11). Apostolkunapa tiemponpi  iñiqmasinchikkuna hinam presochasqa iñiqmasinchikkunapaq tukuy sunquwan Diosta mañakunanchik (qaway Hechos 12:5; Heb. 13:3). Mañakuchwantaqmi presochasqa iñiqmasinchikkunata cuidaqkunapaqpas, chaynapi Julio hina ‘allin runa kaspanku’ iñiqmasinchikkunata ama ñakarichinankupaq (Hech. 27:3).

15, 16. ¿Imaynatam Jehova Diosqa Pablota yanapaykachirqa Aristarcowan hinaspa Lucaswan?

¹⁵ ¿Imaynatam Pablota iñiqmasinkuna yanaparqa? Roma nacionman riptinmi Jehova Diosqa apostol Pablota achka kutipi yanapaykachirqa iñiqmasinkunawan. Paykuna imayna yanapasqankumantayá yachaykusun.

¹⁶ Roma nacionman apostol Pablota pusaptinkum Aristarcowan Lucas riysirqa. * Jesusqa manamá nirqachu paykunataqa Roma nacionman hawkalla chayanankumantaqa. Chaywanpas, Pablota kuyasqankuraykum wañunanku kaptinpas riysirqaku. Risqanku buqueta kaynaman-waknaman wayra apaykachaptin Pablopa nisqanwanñam paykunaqa yacharqaku Roma nacionman hawkalla chayanankutaqa. Pabloqa Jehova Diostachá anchata agradecekurqa Aristarcowan hinaspa Lucaswan yanapaykachisqanmanta (Hech. 27:1, 2, 20-25).

17. ¿Imaynatam Jehova Diosqa Pablota yanapaykachirqa iñiqmasinkunawan?

¹⁷ Roma nacionman Pablo pusasqa kaptinqa achka kutipim iñiqmasinkunaqa yanapaykurqaku. Sidon llaqtaman chayaruptinkum soldadokunapa kamachiqnin Julioqa Pablo “amistadninkunata watukuq rinantapas mana harkakurqachu”, chaynapi imallapipas yanapaykunankupaq. Chaymantam Puteoli llaqtaman chayarurqaku. Chaypipas Pablotawan riqmasinkunatam iñiqmasinku nirqaku qanchis punchaw qipakunankupaq. Jehova Dios imayna yanapasqanmanta Pablo willaykuptinqa, ¡mayna kallpanchasqachá  tarikurqaku chay iñiqkunaqa! (Tupachiy Hechos 15:2, 3 nisqanwan). Iñiqmasinkuwan kallpanchanakusqankumantam Pablowan riqmasinkunaqa hinalla Roma nacionman rirqaku (Hech. 27:3; 28:13, 14).

18. ¿Imanasqam Pabloqa Diosta agradecekurqa? ¿Imaynam tarikurqa iñiqmasinkunata rikuykuspan?

¹⁸ Apostol Pablom kimsa wata ñawpaqta Roma nacionniyuq iñiqmasinkunaman kaynata qillqarqa: “Ñuqaqa unay watañam qamkunaman hamuyta munarqani”, nispa (Rom. 15:23). Chayna nisqantachá Pabloqa yuyarirqa Roma nacionman pusaptinkuqa. Pablo chayaruptinmi iñiqmasinkunaqa karukama haypamuspanku suyachkasqaku. “Paykunata Pablo rikuykuspanmi Diosta agradecekuspan kallpanchasqa karqa” (Hech. 28:15). Pabloqa Jehova Diostam anchata agradecekurqa iñiqmasinkunawan yanapaykusqanmanta riqsikuspan.

19. 1 Pedro 4:10 nisqanman hinaqa, ¿ima ruwananchiktam Jehova Diosqa munan?

¹⁹ ¿Imatam ruwachwan? Mayqin iñiqmasinchikpas unqusqanta, ima sasachakuywanpas kasqanta utaq ayllun wañukuptin llakisqa kasqanta yachaspanchikqa paykunata kallpanchaykunapaqmi utaq imapipas yanapaykunapaqmi Jehova Diosta mañakuchwan, hinaptinmi kallpanchasqa tarikunqaku (qaway 1 Pedro 4:10). * Chayna yanapaykuptinchikqa Jehova Diospa nisqanmantam mana iskayrayanqakuchu. Paymi kaynata niwanchik: “Manapunim ñuqaqa haykapipas qunqasqaykichu nitaqmi saqisqaykichu”, nispa.

20. ¿Imanasqataq mana iskayrayaspa nichwan “Jehova Diosmi ñuqapa yanapawaqniyqa” nispa?

²⁰ Ñuqanchikpas Pablowan iñiqmasinkuna hinam ima sasachakuypipas tarikuchwan. Chaywanpas manamá manchakunchikchu. Yachanchikmi Jehova Diosqa yanapaykuwananchikta. Payqa yanapaykuwachwanmi Jesuswanpas chaynataq angelkunawanpas. Munayninta ruwananchikpaqqa Jehova Diosqa yanapaykuwanchikmantaqmi autoridadkunawanpas. Payqa iñiqmasinchikkunatapas kallpanchaykunmanmi yanapaykuwananchikpaq. Chaynaqa, apostol Pablo hinam mana iskayrayaspa kaynata nichwan: “Manam manchakusaqchu, Jehova Diosmi ñuqapa yanapawaqniyqa, ¿imanawanmantaq runaqa?”, nispanchik (Heb. 13:6).