1. Apa makahiborẹ̌ si kitẹ su tempong i kitẹ nẹ̌pěndang tawẹ apa taumata nẹ̌tul᷊ung su tempong i kitẹ nakahombang kasasigěsạ? (Mazmur 118:5-7)

APA i kau bọu nakapěndang tawẹ apa nẹ̌tul᷊ung si kau su tempong i kau nakahombang kasasigěsạ? Lawọ taumata nẹ̌pěndang kerene, sarang lai manga ělang i Yehuwa. (1 Raj. 19:14) Mạeng i kau nakapěndang kerene, pẹ̌tahěndungke dianding Yehuwa ini: ”Iạ tawe měněntang si kau, dingangu Iạ tawe měmala si kau.” Hakị u ene, dingangu pangangimang i kitẹ botonge maul᷊ị, ”Yehuwa kai mẹ̌tatul᷊ung si siạ; iạ tawe matakụ.” (Ibr. 13:5, 6) Rasul Paulus němohẹ manga bawera ini gunang anạu sěmbaụe su Yudea ěndịu taung 61 M. Bawerane ini nakakoạ si kitẹ nakatahěndung apa niwohẹu pemazmur su Mazmur 118:5-7.​—Basa.

2. Apa sarung ěndungang i kitẹ su pěngangěndungang ini, kụ kawe nụe?

² Kere pemazmur, i Paulus lai nakapěndang hala kerea Yehuwa nakoạ Mẹ̌tatul᷊ung gunang i sie. Contone, nal᷊iu wọu dua taung těntal᷊ang i sie bědang tawe němohẹ suratẹ̌ gunang tau Ibrani, Paulus někoạ perjalanan makawahaya limiung laudẹ̌. (Kis. 27:4, 15, 20) Su kanandụu perjalanan ene, Yehuwa nẹ̌tul᷊ung si Paulus bọu piram baụ cara. I kitẹ sarung měngěndung tatělu cara Yehuwa nẹ̌tul᷊ung si Paulus. I Sie něpakẹ si Yesus dingangu malaekatẹ̌, i Sie něpakẹ si sire apang piạ wewenang, dingangu i Sie něpakẹ anạu sěmbaụ. Su tempong i kitẹ měngěndung soal u manga hal᷊ẹ̌ nikahombangeng i Paulus, i kitẹ sarung limembong mangimang su dianding Mawu gunang mẹ̌tul᷊ung si kitẹ su tempong i kitẹ makitul᷊ung si Sie.

3. Aramanung, apa pẹ̌pikirang i Paulus, kụ kawe nụe?

³ Paulus membutuhkan tul᷊umang. Ěndịu taung 56 M, komol᷊angu taumata němol᷊eng si sie sarang dělahu bait su Yerusalem kụ mětẹ̌tawakal᷊i měmate si sie. Diěllone, su tempong i Paulus niwawa sarang těngong Sanhedrin, i sie lai maraning patengu manga sědụe. (Kis. 21:30-32; 22:30; 23:6-10) Su tempo ene, i Paulus aramanung měpẹ̌pikirẹ̌, ’Sarang ange iạ sarung turusẹ̌ tumatěngo kasasigěsạ ini?’

4. Kerea Yehuwa nẹ̌tul᷊ung si Paulus limiung i Yesus?

⁴ Tul᷊umang apa nitarimạ i Paulus? Su hěbi su apang i Paulus nisamẹ, ”i Tuang”, arau i Yesus, dimarisị su sěndihange kụ nẹ̌bera, ”Tatapẹ̌e bahani! I kau harusẹ̌ měgělị kesaksian su Roma, kere i kau seng něgělị kesaksian soal u iạ su Yerusalem.” (Kis. 23:11) Bawerang i Yesus ene sěbạe nakatoghasẹ̌ si Paulus. Yesus nẹ̌dalo si Paulus ual᷊ingu něgělị kesaksian su Yerusalem. Kụ, i sie nẹ̌diandi i Paulus sarung masal᷊amatẹ̌ mahumpạ su Roma, kụ sene i sie lai sarung měgělị kesaksian. Su apang bọu nakaringihẹ̌ bawerang i Yesus, tantu i Paulus nakapěndang aman mẹ̌sul᷊ungu dariọ kadodọ nakapěndang aman su tempong nisarurung i papạe.

5. Kerea Yehuwa nẹ̌tul᷊ung si Paulus limiung sěmbaụ malaekatẹ̌? (Pěmanda gambarẹ̌ sampul.)

⁵ Kasasigěsạ apa lai nikahombangeng i Paulus? Ěndịu dua taung bọu peristiwa su Yerusalem, i Paulus seng su kapal᷊ẹ̌ sarang Italia, kụ su tempo ene piạ anging maihạ timiụ sarang masanae dingangu kěbị penumpang su kapal᷊ẹ̌ ene nẹ̌pikirẹ̌ i sire sarung mate. Katewe, i Paulus tawe natakụ. Kawe nụe? I sie naul᷊ị su kěbị taumata su kapal᷊ẹ̌ ene, ”Mẹ̌kělaingi Mawu sẹ̌sěmbaěngku, kụ si Sie iạ měkẹ̌koạ pelayanan masusi, seng něndolohẹ̌ malaekat’E gunang dumarisị su rěduhẹ̌ku, kụ nẹ̌bera, ’Abe katakụ, Paulus. I kau sarung dumarisị su těngong Kaisarẹ̌, kụ gunang i kau, Mawu sarung měnal᷊amatẹ̌ kěbị taumata apang sěngkapal᷊ẹ̌ dingangu.’” Yehuwa něpakẹ malaekatẹ̌ ene gunang saụ maul᷊ị diandi-Ne seng nihabar’E si Paulus limiung i Yesus. Kụ, i Paulus nahumpạ su Roma, kere seng nirianding Yehuwa.​—Kis. 27:20-25; 28:16.

6. Dianding i Yesus sude botonge makatoghasẹ̌ si kitẹ, kụ kawe nụe?

⁶ Tul᷊umang apa nitarimạ i kitẹ? Yesus sarung mẹ̌tul᷊ung si kitẹ kere i sie nẹ̌tul᷊ung si Paulus. Contone, Yesus nẹ̌diandi su kěbị tumatol᷊ene, ”Iạ sarung sěntiniạ duměndingang si kamene sarang pěngěngsuengu zaman ini.” (Mat. 28:20) Bawerang i Yesus nakoạ simbul᷊u katatoghasẹ̌ gunang i kitẹ. Kawe nụe? Ual᷊ingu i kitẹ nakahombang kasasigěsạ kụ i kitẹ harusẹ̌ mẹ̌tatahang. Contone, su tempong taumata ikẹ̌kěndagi kitẹ  nate, i kitẹ aramanung nasusah naung. Sěnggạ lai nakahombang kasasigěsạ ual᷊ingu seng maghurang. Arau, sěnggạ lai nakahombang kasasigěsạ ual᷊ingu depresi. Maning kerene, i kitẹ nakaěbạ katatoghasẹ̌ ual᷊ingu masingkạ i Yesus sarung ”sěntiniạ duměndingang” sarang lai su tempo kasigěsạkenge su pěbawiahi kitẹ.​—Mat. 11:28-30.

7. Tumuhụ Wahyu 14:6, kerea Yehuwa nẹ̌tul᷊ung si kitẹ orasẹ̌ ini?

⁷ Hengetangu Mawu naul᷊ị Yehuwa nẹ̌tul᷊ung si kitẹ limiung manga malaekat’E. (Ibr. 1:7, 14) Contone, manga malaekatẹ̌ nẹ̌tul᷊ung dingangu něngahạ si kitẹ su tempong i kitẹ němahiạ ”habarẹ̌ mapia soal u Kararatuang” su taumata bọu ”kěbị suku, ras, bawera, dingangu bangsa”.​—Mat. 24:13, 14; basa Wahyu 14:6.

8. Kerea Yehuwa nẹ̌tul᷊ung si Paulus limiung sěngkatau komandan militer?

⁸ Tul᷊umang apa nitarimạ i Paulus? Su taung 56 M, Yesus nẹ̌diandi si Paulus, i Paulus sarung mahumpạ su Roma. Katewe, pirang katau tau Yahudi bọu Yerusalem někoạ rencana gunang měnamẹ si Paulus kụ měmate si sie. Su tempong komandan militer Roma, i Klaudius Lisias, nakaringihẹ̌ rencana ene, i sie apidu něnal᷊amatẹ̌ si Paulus. Klaudius masahawụ něngoro tadeạu i Paulus pakiwawa sarang Kaisarea, lumiu ral᷊eng karaune ěndịu 105 km bọu Yerusalem. Kụ piạ lawọ prajurit něndingang si Paulus. Su Kaisarea, Gubernur Feliks nẹ̌parenta tadeạu i Paulus ”pakiselẹ̌ su istanang Herodes”. Sene, tau Yahudi tawe makapěmate si sie.​—Kis. 23:12-35.

9. Kerea Gubernur Festus nẹ̌tul᷊ung si Paulus?

⁹ Dua taung bọu ene, Paulus bědang masaselẹ̌ su Kaisarea. Kụ su tempo ene, Gubernur Festus něngganti si Gubernur Feliks. Tau Yahudi nẹ̌dorong si Festus tadeạu i Paulus diadili su Yerusalem, katewe i Festus tawe něgělị. Aramanung gubernur ene matakụ tau Yahudi seng ”někoạ rencana gunang měnamẹ si Paulus kụ měmate si sie su ral᷊eng”.​—Kis. 24:27–25:5.

10. Apa nikoạ i Festus su tempong i Paulus nẹ̌dorong banding sarang Kaisarẹ̌?

¹⁰ Samurine, i Paulus diadili su Kaisarea. Ual᷊ingu i Festus ”mapulu makaěbạ naungu tau Yahudi”, i sie nẹ̌kiwal᷊o si Paulus, ”Apa i kau mapulu makoạ sarang Yerusalem kụ diadili su těngoku paị sene gunang kasus ini?” Paulus masingkạ i sie aramanung sarung pateng su Yerusalem, kụ i sie lai masingkạ i sie botonge makasal᷊amatẹ̌ pěbawiahe, mahumpạ su Roma, kụ měnurusẹ̌ hal᷊ẹ̌e měnginjilẹ̌. Hakị u ene i sie naul᷊ị, ”Iạ mẹ̌dorong banding sarang Kaisarẹ̌!” Su apang bọu nẹ̌bisara dingangu měnanasane, Festus nẹ̌bera si Paulus, ”I kau nẹ̌dorong banding sarang Kaisarẹ̌, hakị u ene i kau sarung matamai sarang i Kaisarẹ̌.” Putusang i Festus nakasal᷊amatẹ̌ si Paulus bọu manga sědụe. I Paulus sarung makoạ sarang Roma, tampạ marau bọu tau Yahudi apang mapulu měmate si sie.​—Kis. 25:6-12.

11. I Paulus aramanung nẹ̌tiněna bawerang i Yesaya sude?

¹¹ Su tempong Paulus měngampal᷊ẹ̌ tempone i sie makoạ sarang Italia, i sie aramanung nẹ̌tiněna laingatẹ̌ nighělị u Nabi Yesaya su taumata apang lụlawang si Yehuwa: ”Pěkoạe rencana ral᷊akị, katewe ene sarung magagalẹ̌! Paul᷊ịe kěbị haghi, katewe ene sarung tawe mariadi, ual᷊ingu Mawu dụděndingang si kami!” (Yes. 8:10) Paulus masingkạ Mawu sarung mẹ̌tul᷊ung si sie, kụ ene tantu nakatoghasẹ̌ si sie gunang tumatěngo haghing sasal᷊ukạ sarung kahombangenge.

12. Kerea Yulius někoạ si Paulus, kụ aramanung apa nikasingkạ i Paulus?

¹² Su taung 58 M, Paulus niwawa sarang Italia. I sie nisarakang su sěngkatau těmbonangu prajurit Romawi arange i Yulius. Yulius  piạ kawasa gunang měkoạ pěbawiahi Paulus limembong masigěsạ arau tala. Katewe, kerea i sie něpakẹ kawasane? Diěllone su tempong i sire nahumpạ su pelabuhan, ’Yulius mapia někoạ si Paulus. I sie němala si Paulus gunang makoạ sarang manga hapịe’. Bọu ene lai, Yulius něnal᷊amatẹ̌ pěbawiahi Paulus. Kerea i sie někoạ ene? Su tempong manga prajurit mapulu měmate kěbị tahanan su ral᷊ungu kapal᷊ẹ̌, i Yulius nẹ̌sěding si sire. Kawe nụe? Ual᷊ingu i sie ”mapulu měnal᷊amatẹ̌ si Paulus”. Hakị u ene, i Paulus aramanung nakasingkạ Yehuwa něpakẹ perwira mapia ene gunang mẹ̌tul᷊ung dingangu měndiagạ si sie.​—Kis. 27:1-3, 42-44.

13. Aramanung kerea Yehuwa měpakẹ taumata apang piạ kawasane?

¹³ Tul᷊umang apa nitarimạ i kitẹ? Mạeng ene nẹ̌tatahino dingangu timona-Ne, Yehuwa sarung měpakẹ rohkẹ̌’E masusi gunang měkoạ taumata apang piạ kawasane měkoạ apa ikẹ̌kapulu-Ne. Datu Salomo němohẹ, ”Naungu sěngkatau datu mẹ̌sul᷊ungu akẹ lụelehẹ̌ su limang Yehuwa. I Sie měngahạ akẹ ene sarang tampạ ikẹ̌kapulu-Ne.” (Amsal 21:1) Apa mangal᷊ene bawera ene? Taumata botonge měngahạ akẹ sarang tampạ ikẹ̌kapulung i sire. Kerene lai, Yehuwa botonge měpakẹ rohkẹ̌’E masusi gunang měngahạ tiněnang měngangawasa tadeạu mẹ̌tatahino dingangu timona-Ne. Su tempong ene mariadi, taumata apang piạ kawasane sarung mawahangsang gunang měkoạ putusang piạ gunane su manga ělangu Mawu.​—Bandingkan Ezra 7:21, 25, 26.

14. Tumuhụ Kisah 12:5, i kitẹ botonge mẹ̌doa gunang i sai?

¹⁴ Apa wotonge koateng i kitẹ? I kitẹ botonge mẹ̌doa ”gunang manga datu dingangu kěbị apang piạ kedudukan marangẹ” su tempong i sire měkoạ putusang piạ pěngarune su pěbawiahẹ̌ dingangu ibadang i kitẹ. (1 Tim. 2:1, 2, catatan kaki; Neh. 1:11) Kere tau Kristen su abad humotong, i kitẹ lai botonge mẹ̌doa gunang anạu sěmbaụ i kitẹ apang nipěnjara. (Basa Kisah 12:5; Ibr. 13:3) Bọu ene lai, i kitẹ botonge mẹ̌doa gunang měndariagạ penjara apang něndiagạ anạu sěmbaụ i kitẹ. I kitẹ botonge mẹ̌dorong si Yehuwa gunang měngahạ tiněnang i sire tadeạu i sire makoạ kere i Yulius kụ mapia měkoạ anạu sěmbaụ i kitẹ.

15-16. Kerea Yehuwa nẹ̌tul᷊ung si Paulus limiung Aristarkhus dingangi Lukas?

¹⁵ Tul᷊umang apa nitarimạ i Paulus? Su perjalanan i Paulus sarang Roma, Yehuwa masau měpakẹ anạu sěmbaụ gunang mẹ̌tul᷊ung si sie. Mahịe i kitẹ měmanda piram baụ contone.

 ¹⁶ Darua hapị i Paulus, i Aristarkhus dingangi Lukas, němutusẹ̌ gunang měndingang si Paulus sarang Roma. * I sire rela mempertaruhkan nyawa gunang duměndingang si Paulus, maning Alkitapẹ̌ tawe naul᷊ị Yesus nẹ̌diandi i rẹ̌dua sarung masal᷊amatẹ̌ mahumpạ su Roma. Hědo su perjalanan makawahaya ene i rẹ̌dua nakasingkạ i rẹ̌dua sarung masal᷊amatẹ̌. Hakị u ene, su tempong i Aristarkhus dingangi Lukas simake kapal᷊ẹ̌ su Kaisarea, i Paulus tantu nẹ̌doa nakitarimakasẹ si Yehuwa ual᷊ingu tul᷊umang nisadiang i Yehuwa limiung darua anạu sěmbaụe ene.​—Kis. 27:1, 2, 20-25.

17. Kerea Yehuwa nẹ̌tul᷊ung si Paulus limiung anạu sěmbaụe?

¹⁷ Su kanandụu perjalanan i Paulus, anạu sěmbaụ pirang sul᷊ẹ nẹ̌tul᷊ung si sie. Contone, su Sidon, Yulius němala si Paulus ”gunang makoạ sarang manga hapịe dingangu měnarimạ tul᷊umang bọu i sire”. Bọu ene, su Puteoli, Paulus dingangu manga hapịe ”nẹ̌sombang dingangu anạu sěmbaụ kụ nirorongang gunang mẹ̌tanạ dingangi sire karěngụe pitu ěllo”. Su tempong anạu sěmbaụ sene něngurusẹ̌ kebutuhan i Paulus dingangu manga hapịe, i Paulus tantu nẹ̌běke pengalaman makatoghasẹ̌ kụ ene nakal᷊uasẹ̌ anạu sěmbaụ sene. (Bandingkan Kisah 15:2, 3.) Su apang bọu nẹ̌tiwo anạu sěmbaụ, i Paulus dingangu manga hapịe něnurusẹ̌ perjalanan sarang Roma.​—Kis. 27:3; 28:13, 14.

18. Kawe nụe i Paulus nakitarimakasẹ su Mawu dingangu saụ natoghasẹ̌?

¹⁸ Su tempong i Paulus seng su ral᷊eng sarang Roma, i sie aramanung nakatahěndung apa niwohẹe tělu taung kal᷊imona gunang sidang su soa ene. I sie němohẹ, ”Iạ memang seng taunge mapulu makoạ sarang i kamene.” (Rm. 15:23) Katewe, i sie aramanung tawe nẹ̌pikirẹ̌ i sie sarung makoạ sarang ene sebagai tahanan. I Paulus tantu natoghasẹ̌ su tempong nakasilo anạu sěmbaụ bọu Roma seng měngẹ̌ngampal᷊ẹ̌ gunang měněnsomahẹ̌ si sie. ”Su tempong nakasilo si sire, Paulus nakitarimakasẹ su Mawu dingangu natoghasẹ̌.” (Kis. 28:15) Pěmanda, i Paulus nakitarimakasẹ su Mawu su tempong  nẹ̌sombang dingangu anạu sěmbaụe. Kawe nụe? Ual᷊ingu i Paulus saụ nakasilo kerea Yehuwa nẹ̌tul᷊ung si sie limiung anạu sěmbaụe.

19. Kere niul᷊ị su 1 Petrus 4:10, kerea Yehuwa botonge měpakẹ si kitẹ gunang mẹ̌tul᷊ung anạu sěmbaụ i kitẹ?

¹⁹ Apa wotonge koateng i kitẹ? Apa i kau masingkạ piạ anạu sěmbaụ su sidang nakahombang kasasigěsạ ual᷊ingu masakị arau ual᷊ingu nakahombang situasi masigěsạ wal᷊inẹ? Arau aramanung piạ u nikapatengu taumata ikẹ̌kěndagi sire. Mạeng i kitẹ nakasingkạ piạ anạu sěmbaụ membutuhkan tul᷊umang, i kitẹ botonge mẹ̌dorong si Yehuwa gunang mẹ̌tul᷊ung si kitẹ mẹ̌bera arau měkoạ sěmbaụ hal᷊ẹ̌ mapia. Bawera dingangu kakanoạ i kitẹ tantu makatoghasẹ̌ anạu sěmbaụ ene. (Basa 1 Petrus 4:10.) * Anạu sěmbaụ apang nakatarimạ tul᷊umang bọu i kitẹ tantu makoạ limembong mangimang su dianding Yehuwa, ”Iạ tawe měněntang si kau, dingangu Iạ tawe měmala si kau.” Kụ ene lai sarung makakoạ si kitẹ limembong mal᷊uasẹ̌.

20. Kawe nụe i kitẹ piạ alasang matoghasẹ̌ gunang maul᷊ị, ”Yehuwa kai mẹ̌tatul᷊ung si siạ”?

²⁰ Kere i Paulus dingangu manga hapịe, i kitẹ lai aramanung nakahombang lawọ kasasigěsạ. Kụ su tempo ene, i kitẹ masingkạ i kitẹ botonge makaěbạ katatoghasẹ̌ ual᷊ingu Yehuwa dụděndingang si kitẹ. I Sie nẹ̌tul᷊ung si kitẹ limiung i Yesus dingangu manga malaekatẹ̌. Bọu ene lai, mạeng nẹ̌tatahino dingangu timona-Ne, Yehuwa botonge mẹ̌tul᷊ung si kitẹ lumiung taumata apang piạ wewenang. Kụ kere seng nikapěndangengu lawọ ělang i Yehuwa, Yehuwa botonge měpakẹ rohkẹ̌’E masusi tadeạu měngahạ manga ělang’E gunang mẹ̌tul᷊ung anạu sěmbaụ i sire. Hakị u ene, kere i Paulus, i kitẹ piạ alasang matoghasẹ̌ gunang maul᷊ị, ”Yehuwa kai mẹ̌tatul᷊ung si siạ; iạ tawe matakụ. Apa wotonge koatengu taumata si siạ?”​—Ibr. 13:6.