1. Kumbi ntchinthu wuli cho chingatipembuzga asani titijiwona kuti te tija pamwenga asani tiwona kuti titondeka kukunthiyapu masuzgu ngo tikumana nangu? (Sali. 118:5-7)

KUMBI mukujivwapu kuti mwemwija, ndipu palivi munthu munyaki yo wangakuwovyani kuti mukunthiyepu masuzgu? Umu ndimu anandi avwiya, kusazgapu ateŵeti akugomezgeka aku Yehova. (1 Mafu. 19:14) Asani venivi vikukuchitikiyanipu, mukumbukengi layizgu laku Yehova lakuti: “Ndazakukusiyani cha ndipuso ndazakukujowoni cha.” Kuti tije ndi chiganga ndi kukamba kuti: “Yehova ndiyu watindiwovya, ndichitengi mantha cha.” (Ahe. 13:5, 6) Wakutumika Paulo wangulembe mazu ngenanga Akhristu a ku Yudeya mu chaka cha 61 C.E. Mazu ngo iyu wangukamba, ngatitikumbusa vo visanirika pa Salimo 118:5-7.—Ŵerengani.

2. Kumbi tikambiskanengenji mu nkhani iyi?

² Nge mo ve nge ndi yo wangulembaku buku la salimo, Paulo wanguziŵa kuti Yehova ndiyu wamuwovyanga chifukwa wangumuwovyapu kananandi ŵaka kuvuli. Mwakuyeruzgiyapu, kwa vyaka viŵi kuvuli wechendaŵalembe kalata Aheberi, Paulo wangwenda ulendu wakofya ukongwa pa nyanja chifukwa penga chimphepu chikulu. (Machi. 27:4, 15, 20) Pa ulendu wenuwu kweniso vyaka vinyaki kuvuli, Yehova wangumuwovya Paulo munthowa zakupambanapambana. Mu nkhani iyi, tikambiskanengi nthowa zitatu zo Yehova wangumuwovye. Yehova wangumuwovya mwakugwiriskiya ntchitu Yesu ndi angelu, ŵaraŵara a maudindu kweniso kuziya mwa Akhristu anyaki. Kuziŵa vo vinguchitika pa umoyu waku Paulo, kutiwovyengi kuti tigomezgengi ukongwa layizgu laku Chiuta lakuti, wamukengi mapempheru ngidu asani titimupempha kuti watiwovyi.

3. Kumbi Paulo watenere kuti wajifumbanganji?

³ Paulo wakhumbikanga kuwovyeka. Cha mu ma 56 C.E., chigulu cha ŵanthu chingumukwekwete kubwalu kwa nyumba yakusopiyamu ku Yerusalemu ndipu chakhumbanga kumubaya. Ndipu zuŵa lakulondopu ŵati aluta nayu ku Mphara Yikulu ya Milandu, arwani ŵaki akhumbanga kumupaluwa. (Machi. 21:30-32; 22:30; 23:6-10) Pa nyengu yeniyi, panyaki Paulo wajifumbanga kuti, ‘Kumbi ndikunthiyengepu masuzgu ngenanga mpaka zukwanji?’

4. Kumbi Yehova wangumuwovya wuli Paulo mwakugwiriskiya ntchitu Yesu?

⁴ Kumbi Yesu wangumuwovya wuli Paulo? Usiku wa zuŵa lo wangumangikiya, “Ambuya” Yesu anguma pafupi nayu Paulo ndi angumukambiya kuti: “Khwima mtima! Pakuti nge mo wapereke ukaboni mwakukwana wakukwaskana ndi ini mu Yerusalemu, ndimu so utenere kuchichitiya ku Roma.” (Machi. 23:11) Mazu yanga ngatenere kuti ngangumuchiska ukongwa Paulo. Yesu wangumuwonga Paulo chifukwa cha ukaboni wo wangupereka ku Yerusalemu. Ndipu iyu wangumulayizga kuti wamufika umampha ku Roma ko wamupereke so ukaboni unyaki. Paulo wati wavwa layizgu, lenili watenere kuti wangujivwa kuti ngwakuvikilirika nge mo viŵiya ndi mwana yo we mumanja nga awisi.

5. Kumbi Yehova wangumuwovya wuli Paulo mwakugwiriskiya ntchitu mungelu? (Wonani chithuzi cho che pachikonkhombi.)

⁵ Kumbi Paulo wangukumana so ndi masuzgu wuli? Pati pajumpha vyaka pafufupi viŵi kutuliya po wangukumana ndi vinthu vakofya ku Yerusalemu, Paulo wangukwera sitima kuluta ku Itale. Pa nyengu yeniyi pa nyanja penga mphepu yikulu, mwakuti ŵanthu wo wangukwera nawu limoza awonanga kuti afwengi. Kweni Paulo wanguchita mantha cha, chifukwa wuli? Iyu wangukambiya ŵanthu wo wangukwera nawu limoza sitima kuti: “Usiku wunu mungelu waku Chiuta yo nditimusopa kweniso yo nditimuchitiya uteŵeti wakupaturika, wanguma pafupi nani ndipu wangundikambiya kuti: ‘Ungawopanga cha Paulo. Utenere kuchiwoneke pa masu paku Kayisara ndipu awona! Chiuta wakutaskengi limoza ndi ŵanthu wo we nawu musitima.’” Yehova wangugwiriskiya ntchitu mungelu kuti wamuwereziyepu so Paulo layizgu lo Iyu wangumulayizga mwakugwiriskiya ntchitu Yesu. Ndipu nge mo Yehova wangumulayizgiya, Paulo wangufika nadi ku Roma.—Machi. 27:20-25; 28:16.

6. Kumbi ndi layizgu nili laku Yesu lo lititiwovya kuti tikunthiyengepu, nanga ntchifukwa wuli?

⁶ Kumbi Yesu watitiwovya wuli? Yesu watitiwovya nge mo wanguchitiya ndi Paulo. Mwakuyeruzgiyapu, Yesu wakulayizga ŵanthu wosi wo atimulondo kuti: “Ndiŵengi namwi limoza mazuŵa ngosi mpaka pakumaliya pa nyengu yinu.” (Mate. 28:20) Mazu ngaku Yesu ngenanga, ngatitichiska ukongwa. Ntchifukwa wuli tikamba viyo?  Chifukwa nyengu zinyaki vititisuzga kukunthiyapu. Mwakuyeruzgiyapu, asani munthu yo tamuyanjanga watayika, pangajumpha vyaka vinandi kuti chitima chimali. Penipo anyaki angakumana ndi masuzgu chifukwa cha ukoti. Ndipu anyaki, nyengu zinyaki vitiŵayende cha chifukwa chakuti asuzgika maŵanaŵanu. Chinanga kuti veviyo, tikunthiyapu chifukwa chakuti tiziŵa kuti Yesu wenasi mazuŵa ngosi, chinanga mphanyengu yo tikumana ndi masuzgu ngakulu pa umoyu widu.—Mate. 11:28-30.

7. Mwakukoliyana ndi Chivumbuzi 14:6, kumbi Yehova watitiwovya wuli mazuŵa nganu?

⁷ Mazu ngaku Chiuta ngatitisimikiziya kuti Yehova watitiwovya mwakugwiriskiya ntchitu angelu. (Ahe. 1:7, 14) Mwakuyeruzgiyapu, angelu atitiwovya kweniso kutilongozga asani tipharazga “uthenga wamampha” ku ŵanthu a ‘mtundu wewosi, fuku lelosi ndi lilimi lelosi.’—Mate. 24:13, 14; ŵerengani Chivumbuzi 14:6.

8. Kumbi Yehova wangumuwovya wuli Paulo mwakugwiriskiya ntchitu mura wa asilikali?

⁸ Kumbi ŵaraŵara amaudindu angumuwovya wuli Paulo? Mu chaka cha 56 C.E, Yesu wangusimikiziya Paulo kuti wamufika ku Roma. Kweni Ayuda anyaki ku Yerusalemu, angupangana kuti amukhazi panthowa Paulo kuti amubayi. Kweni mura wa asilikali a Aroma zina laki Kilaudiyo Lusiya wati waziŵa vo akhumbanga kuchita, wangumuvikiliya Paulo. Mwaliŵiliŵi, Kilaudiyo wangulamula gulu la asilikali kuti limuvikiliyi Paulo. Iyu wangulamula so kuti aluti nayu ku Kayisareya, mtunda wa makilomita 105 kutuwa ku Yerusalemu. Wati wafika kwenuku, Nduna Felekisi, yingulamula kuti Paulo “amusungi munyumba ya Fumu Herodi.” Ndipu Ayuda wo akhumbanga kumubaya, atingi afikengi cha kwenuku.—Machi. 23:12-35.

9. Kumbi Nduna Fesito yingumuwovya wuli Paulo?

⁹ Pati pajumpha vyaka viŵi, Paulo wenga weche mujeri ku Kayisareya. Panyengu iyi, nduna Fesito yingusere mumalu mwa nduna Felekisi. Ayuda angupempha Fesito kuti Paulo waluti ku Yerusalemu kuti wakayeruzgiki, kweni Fesito wangukana. Panyaki nduna iyi yaziŵanga kuti Ayuda ‘akhumbanga kuti akamukhazi Paulo ndi kumubayiya munthowa.’—Machi. 24:27–25:5.

10. Kumbi nduna Fesito yingumuka wuli Paulo wati wapempha kuti mulandu waki ukayeruzgiki ndi Kayisara?

¹⁰ Pavuli paki, mulandu waku Paulo unguchiyeruzgikiya ku Kayisareya. Pakuti Fesito wakhumbanga kukondwesa Ayuda, wangufumba Paulo kuti: “Kumbi ukhumba kuluta ku Yerusalemu kuti milandu yeniyi yikayeruzgiki kweniko pa masu paku ini?” Paulo wanguziŵa kuti panyaki Ayuda akumubaya ku Yerusalemu kweniso wanguziŵa vo wakhumbikanga kuchita kuti wataski umoyu waki ndi chilatu chakuti wakafiki ku Roma ndi kulutirizga kupharazga. Iyu wangukamba: “Ndipempha kuti mulandu uwu wakawuwoni so Kayisara!” Fesito wati wakambiskana ndi wupu wa ŵanthu wo amulunguchizganga wangukambiya Paulo kuti: “Pakuti wapempha kuti uluti kwaku Kayisara, ulutengi nadi kwaku Kayisara.” Vo Fesito wangusankha, vinguwovya kuti Paulo wataskiki kwa arwani ŵaki. Pati pajumpha nyengu yimanavi, Paulo wangufika ku Roma, kutali ndi Ayuda wo akhumbanga kumubaya.—Machi. 25:6-12.

11. Kumbi Paulo watenere kuti waŵanaŵaniyanga uthenga nuwu wo ungulembeka ndi Yesaya?

¹¹ Pa nyengu yo Paulo walindizganga kuluta ku Itale, watenere kuti waŵanaŵaniyanga mazu ngakutcheŵeska ngo mchimi Yesaya wangulembe ŵanthu wo asuskanga Yehova kuti: “Nozgani vakuti muchiti, kweni vitimbanyizgikengi! Kambani vo mwakhumba, kweni vitondekengi, pakuti Chiuta we nasi!” (Yesa. 8:10) Paulo wanguziŵa kuti Chiuta wamuwovyengi. Ndipu venivi vitenere kuti vingumuchiska kuti wakunthiyepu masuzgu ngo watingi wakumanengi nangu.

12. Kumbi Juliyasi wanguchita nayu wuli vinthu Paulo, nanga Paulo watenere kuti wanguziŵanji?

¹² Mu chaka cha 58 C.E, Paulo wangwamba ulendu waki wakuluta ku Itale. Chifukwa chakuti iyu wenga mukayidi, wanguŵikika mu manja mwaku  Juliyasi mura wa asilikali a Aroma kuti wamuwoneliyengi. Kutuliya pa nyengu yeniyi, Juliyasi wenga ndi mazaza ngakumuchitiya vinthu vambula urunji Paulo pamwenga kumuchitiya vinthu mwalisungu. Kumbi Juliyasi wanguwugwiriskiya wuli ntchitu udindu waki? Mawa laki ŵati afika mumphepeti mwa nyanja, ‘Juliyasi wangumuchitiya vinthu mwalisungu Paulo, kweniso wangumuzomereza kuluta kwa anyaki.’ Pavuli paki, Juliyasi wangutaska umoyu waku Paulo. Kumbi wangumutaska wuli? Asilikali akhumbanga kubaya akayidi wosi wo ŵenga mu sitima, kweni Juliyasi wanguŵakaniza. Ntchifukwa wuli iyu wanguchita viyo? Iyu “wakhumbisiskanga kuti Paulo wakamufikisi umampha.” Panyaki Paulo wanguziŵa kuti Yehova wangugwiriskiya ntchitu mura wa asilikali mwenuyu yo wenga walisungu, kuti wamuwovyi ndi kumuvikiliya.—Machi. 27:1-3, 42-44.

13. Kumbi Yehova wangaŵagwiriskiya wuli ntchitu ŵanthu wo ŵe ndi udindu?

¹³ Kumbi ŵaraŵara amaudindu atitiwovya wuli? Yehova wangagwiriskiya ntchitu mzimu waki wakupaturika kuti wachitiski ŵanthu wo ŵe ndi udindu kuti achiti vo iyu wakhumba. Fumu Solomoni yingulemba kuti: “Mtima wa fumu we nge timisinji ta maji mujanja laku Yehova. Iyu watiwulongozge kwekosi ko wakhumba.” (Nthanthi 21:1) Kumbi lemba lenili ling’anamuwanji? Mwakuyeruzgiyapu, ŵanthu angakumba ngalandi kuti apatuski maji nga mu msinji kuti ngaluti ko yiwu akhumba. Mwakuyanana ŵaka, Yehova wangagwiriskiya ntchitu mzimu waki wakupaturika kuti wasinthi maŵanaŵanu nga ŵanthu wo alamuliya, kuti achiti vinthu mwakukoliyana ndi khumbu laki. Asani venivi vachitika, ŵanthu wo ŵe ndi udindu achichizgika kusankha vinthu vo vitovya ŵanthu aku Chiuta.—Yeruzgiyani ndi Ezara 7:21, 25, 26.

14. Mwakukoliyana ndi Machitidu 12:5, kumbi tingapemphere ŵanthu naŵa?

¹⁴ Kumbi isi tikhumbika kuchitanji? Tikhumbika kupemphera “chifukwa cha mafumu kweniso ŵanthu wosi wo ŵe ndi maudindu ngapachanya,” pa nyengu yo asankha vinthu vo vingakwaska ntchitu yidu yakupharazga kweniso kuwungana. (1 Timo. 2:1, 2; Nehe. 1:11) Nge mo achitiyanga Akhristu a mu nyengu ya akutumika, nasi tikhumbika kuŵapemphere ndi mtima wosi kwaku Chiuta abali ndi azichi ŵidu wo ŵe mujeri. (Ŵerengani Machitidu 12:5; Ahe. 13:3.) Kweniso tikhumbika kupemphere alonda ajeri wo awonere abali ndi azichi ŵidu. Tikhumbika kupempha Yehova kuti wasinthi maŵanaŵanu nga ŵanthu ŵenaŵa kuti achitengi nawu ‘vinthu mwalisungu’ abali ndi azichi ŵidu wo ŵe mujeri, nge mo wanguchitiya Juliyasi.

15-16. Kumbi Yehova wangumuwovya wuli Paulo kuziya mwaku Arisitako ndi Luka?

¹⁵ Kumbi Akhristu anyaki angumuwovya wuli Paulo? Pa nyengu yo Paulo walutanga ku Roma,  Yehova wangumuwovya kananandi ŵaka kuziya mwa Akhristu anyaki. Tiyeni tiwoni anyaki mwa Akhristu ŵenaŵa.

¹⁶ Mabwezi ngaŵi ngakugomezgeka ngaku Paulo, Arisitako ndi Luka, angulutiya nayu limoza ku Roma. * Yiwu anguŵika umoyu wawu pangozi kuluta limoza ndi Paulo, chinanga kuti palivi ukaboni wo ulongo kuti Yesu wanguŵalayizga kuti nawu amufika umampha ku Roma. Pavuli paki ŵe pa ulendu wakofya pa nyanja, ndipu anguziŵiya kuti maumoyu ngawu ngataskikengi. Ŵanaŵaniyani mo Paulo wanguvwiya, Arisitako ndi Luka ŵati akwere nayu limoza sitima kutuwa ku Kayisareya! Iyu watenere kuti wangupemphera kutuliya pasi pa mtima kwaku Yehova, kumuwonga chifukwa chakuti wangumuwovya kuziya mwa Akhristu ŵenaŵa wo ŵenga ndi chiganga.—Machi. 27:1, 2, 20-25.

17. Kumbi Yehova wangumuwovya wuli Paulo kuziya mwa Akhristu anyaki?

¹⁷ Abali mu mpingu angumuwovya kananandi ŵaka Paulo pa ulendu waki. Mwakuyeruzgiyapu, ŵati afika ku Sidoni, Juliyasi ‘wangumuzomereza Paulo kuluta kwa anyaki.’ Mawa laki ŵati afika ku Puteyoli, Paulo ndi anyaki ‘angusaniya abali ndipu anguŵapempha kuti ajeku kwa mazuŵa 7.’ Pa nyengu yo Akhristu akwenuku aphweriyanga Paulo ndi anyaki, tikayika cha kuti Paulo waŵakambiya vinthu vakuchiska vo vingumuchitikiya ndipu venivi vitenere kuti vinguŵakondwesa ukongwa abali ŵenaŵa. (Yeruzgiyani ndi Machitidu 15:2, 3.) Paulo ndi anyaki ŵati acheza kwa abali yaŵa, angulutirizga ulendu wawu.—Machi. 27:3; 28:13, 14.

18. Kumbi ntchinthu wuli chinguchitiska Paulo kuti wawongi Chiuta kweniso kuchita chiganga?

¹⁸ Pa nyengu yo Paulo walutanga ku Roma, watenere kuti waŵanaŵaniyanga vo wangulembe mpingu wa kwenuku vyaka vitatu kuvuli. Iyu wangulemba kuti: “Kwa vyaka vinandi ndaja ndichikhumbisiska kuza kwaku yimwi.” (Aro. 15:23) Kweni Paulo wanguŵanaŵaniyaku cha kuti zuŵa linyaki wazamuluta kwenuku we mukayidi. Paulo watenere kuti wanguchiskika ukongwa wati wawona kuti abali aku Roma, amulindizanga kunthowa kuti amutawuzgi. “Paulo wati waŵawona, wanguwonga Chiuta ndipu wanguchita chiganga.” (Machi. 28:15) Wonani kuti Paulo wanguwonga  Chiuta chifukwa chakuti abali anguza kuzimutawuzga. Ntchifukwa wuli wanguchita viyo? Chifukwa iyu wanguwona so kuti Yehova wangumuwovya kuziya mwa Akhristu anyaki.

19. Mwakukoliyana ndi 1 Peturo 4:10, kumbi Yehova wangatigwiriskiya wuli ntchitu kuti tiwovyi abali ndi azichi wo akhumbika chovyu?

¹⁹ Kumbi isi tikhumbika kuchitanji? Kumbi muziŵapu abali ndi azichi mumpingu winu wo asuzgika maŵanaŵanu chifukwa chakuti atama pamwenga chifukwa chakuti akumana ndi masuzgu nganyaki pa umoyu wawu? Pamwenga muziŵapu anyaki wo mubali wawu wakutayika? Asani taziŵapu mubali pamwenga mzichi munyaki yo wakhumbika chovyu, tingapempha Yehova kuti watiwovyi kuti timukambiyi pamwenga kumuchitiya chinthu chinyaki chakulongo kuti titimulenge lisungu kweniso titimuyanja. Vo tingakamba pamwenga kuchita vingaŵa kuti ndivu mubali pamwenga mzichi wakhumbikiyanga kuti wachiskiki. (Ŵerengani 1 Peturo 4:10.) * Asani titovya abali ndi azichi wo akhumbika chovyu, angawona kuti layizgu laku Yehova lakuti, “Ndazakukulekani cha ndipuso ndazakukujowoni cha,” ligwira ntchitu kwaku yiwu. Tikayika cha kuti venivi vingakukondwesani ukongwa.

20. Ntchifukwa wuli tingakamba mwachiganga kuti “Yehova ndiyu watindiwovya”?

²⁰ Nge mo ve nge ndi Paulo kweniso mabwezi ngaki, nasi tingakumana ndi masuzgu pa umoyu widu ngo nge nge chimphepu chikulu. Kweni pa nyengu yeniyi, tiziŵa kuti tingachita chiganga chifukwa Yehova we nasi. Iyu wagwiriskiya ntchitu Yesu ndi angelu kuti watiwovyi. Mwakukoliyana ndi khumbu laki, Yehova wangatiwovya so mwakugwiriskiya ntchitu ŵaraŵara a maudindu. Kweniso nge mo anandi aku isi tawone pa umoyu widu, Yehova wagwiriskiya ntchitu mzimu waki wakupaturika, kuchiska abali ndi azichi kuti atiwovyi. Mwaviyo, nge mo ve nge ndi Paulo, nasi te ndi chifukwa chakuvwika chakukambiya mwachiganga kuti: “Yehova ndiyu watindiwovya; ndiwopengi cha. Kumbi munthu wangachitanji nani?”—Ahe. 13:6.