WA LIYEVELE ale okuti o kasi ulika kuenda ka kuli laumue o ku kuatisa oku liyaka locitangi cimue? Omanu valua va siata oku liyeva ndoco, oku kongelamo afendeli va Yehova vakuekolelo. (1 Olos. 19:14) Nda oco ci kasi oku lipita love, ivaluka ohuminyo ya Yehova yokuti: “Ame lalimue eteke hu sia, ale oku ku yanduluka.” Kuenje tu pondola oku popia lutõi hati: “Yehova oñuatisi yange; si kuata usumba.” (Va Hev. 13:5, 6) Upostolo Paulu wa sonehela olondaka viaco Kakristão va kala ko Yudea kunyamo 61 K.K. Olondaka viaye vi tu ivaluisa olondaka vi sangiwa Kosamo 118:5-7.—Tanga.

2. Nye tu konomuisa vocipama cilo kuenda momo lie?

² Ndeci ca pita lukualosamo, Paulu wa limbukilevo okuti Yehova Oñuatisi yaye momo eye wo kuatisa olonjanja viosi. Ndeci, ci pitãhala anyamo avali osimbu handi Paulu ka sonehele ukanda waye ku va Heveru, eye wa puluka kungende umue wohele vokalunga mue yukile ehunguhungu linene. (Ovil. 27:4, 15, 20) Vokuenda kuanyamo aco, Yehova wa kuatisa Paulu kolonepa via liyekala. Tu konomuisa olonepa viaco vitatu. Yehova eca ekuatiso pocakati ca Yesu, covangelo, comanu va kuete omoko yoku songola kuenda ca vamanji vekongelo. Poku konomuisa ovolandu a pita la Paulu, ci vokiya ekolelo lietu kohuminyo ya Suku yokuti, Eye o ka tambululavo olohutililo vietu.

3. Citava okuti Paulu wa lipula ndati kuenda momo lie?

³ Paulu wa sukilile ekuatiso. Kunyamo 56 K.K., owiñi wa kuata Paulu loku u kokela posamua yonembele ko Yerusalãi kuenje va yonguile oku u ponda. Keteke liakuamamo, eci Paulu a kala kovaso Yekanga, ovanyali vaye va yonguile oku u ponda. (Ovil. 21:30-32; 22:30; 23:6-10) Citava okuti Paulu wa lipula ndoco, ‘Toke otembo yipi ndi pandikisa locitangi eci?’

4. Yehova wa kuatisa ndati Paulu pocakati ca Yesu?

⁴ Yesu wa kuatisa ndati Paulu? Vuteke eci Paulu a kokiwa, “Ñala” Yesu wa talama kovaso aye loku u sapuila hati: “Kuata utõi! Momo ndeci wa njimbila uvangi ko Yerusalãi, haico o njimbilavo uvangi ko Roma.” (Ovil. 23:11) Ohuminyo yaco ya pamisa calua Paulu! Yesu wa pandiya Paulu omo liuvangi eye a eca ko Yerusalãi. Kuenda wo likuminya okuti wa ponduile oku pitila ciwa ko Roma kuna a laikele oku ka eca vali uvangi. Noke yohuminyo yaco, citava okuti Paulu wa liyeva okuti wa kolapo ndomõla umue o kasi peka lia isiaye.

5. Yehova wa kuatisa ndati Paulu pocakati cungelo umue? (Tala ociluvialuvia koñoño.)

⁵ Ovitangi vipi vikuavo Paulu a liyaka lavio? Noke lianyamo avali tunde eci kua pita ovina viaco ko Yerusalãi, Paulu wa endela vonaviyu yimue ya kala oku loña ko Italia. Oyo ya lisanga lehunguhungu linene okuti vakuakuendisa onaviyu kuenda omanu va endelamo, va sima okuti va fa. Ocili okuti, Paulu ka kuatele usumba. Momo lie? Eye wa sapuila vakuanaviyu hati: “Uteke ulo kovaso yange kua talama ungelo umue wa Suku una ndi vumba haeye ndi lingila upange u kola, wa popia hati, ‘Ku ka yokoke a Paulu. O talama kovaso a Kaisare kuenda tala! Suku wa ku ĩha vosi va endela kumue love vonaviyu.’” Yehova wa tumile ungelo umue oco a pitulule ohuminyo a lingile ku Paulu pocakati ca Yesu. Kuenje Paulu wa enda ko Roma ndomo Yehova o likuminyile.—Ovil. 27:20-25; 28:16.

6. Ohuminyo yipi ya Yesu yi pondola oku tu pamisa kuenda momo lie?

⁶ Yesu o tu kuatisa ndati? Yesu o tu kuatisa ndeci a linga la Paulu. Ndeci, Yesu wa likuminyile ku vosi vo kuamele hati: “Ñasi kumue lene oloneke viosi, toke kesulilo liovina vi kasi voluali.” (Mat. 28:20) Olondaka via Yesu vi pondolavo oku tu pamisa. Momo lie? Momo oloneke vimue ca tĩla kokuetu oku pandikisa. Ndeci, eci ku fa omunu umue tu sole, esumuo liaco ka likala ño oloneke vimue, pole citava okuti li kala anyamo alua. Valua va liyaka locitangi  coku kuka. Handi vali, vakuavo va liyaka locitangi cesumuo lialua. Ndaño lovina viaco, tu pandikisa momo tua kũlĩha okuti Yesu o kasi letu “oloneke viosi,” oku kongelamo ekalo liwa tu ka kuata kovaso yoloneke.—Mat. 11:28-30.

7. Ndomo ca lekisiwa Esituluilo 14:6, Yehova o tu kuatisa ndati koloneke vilo?

⁷ Embimbiliya li tu ĩha ekolelo liokuti Yehova o tu kuatisa pocakati covangelo vaye. (Va Hev 1:7, 14) Ndeci, ovangelo va tu kuatisa kuenda va tu songuila eci tu kunda ‘olondaka viwa Viusoma’ komanu vo “kolofeka viosi, kapata osi, kalimi osi.”—Mat. 24:13, 14; tanga Esituluilo 14:6.

8. Yehova wa kuatisa ndati Paulu pocakati ca kesongo kolohoka?

⁸ Ekuatiso lipi Paulu a tambula? Kunyamo 56 K.K., Yesu wa likuminyile ku Paulu okuti wa laikele oku pitĩla ko Roma. Pole, va Yudea vamue ko Yerusalãi va tumbikile ongombo yoku ponda Paulu. Eci Kesongo kolohoka vioko Roma Kaludio Lusia a yeva ongombo ya lingiwa wa kuatisa Paulu. Lonjanga yalua Kaludio wa tuma Paulu lolohoka vialua oco viu teyuile ko Kaisarea poku enda cisoka 105 kolokilometulu toke ko Yerusalãi. Ko Kaisarea Nguluvulu Feliki wa handeleka oco Paulu “a laviwe kelombe lia Herode.” Kuenje va Yudea va yonguile oku ponda Paulu, ka va ci tẽlele.—Ovil. 23:12-35.

9. Ndamupi Nguluvulu Festo a kuatisa Paulu?

⁹ Eci pa pita anyamo avali, Paulu handi wa kala vokayike ko Kaisarea. Feliki wa piñaliwa la nguluvulu Festo. Va Yudea va livondela ku Festo oco Paulu eye ko Yerusalãi okuti o sombisiwa pole, Festo ka tavele. Citava okuti nguluvulu wa kũlĩhĩle okuti “ovo va yonguile oku lavekela Paulu loku u wipaila vonjila.”—Ovil. 24:27–25:5.

10. Nguluvulu Festo wa tambulula ndati epingilo lia Paulu lioku sombisiwa la Kaisare?

¹⁰ Noke Paulu wa sombisiwa ko Kaisarea. Omo kuti Festo wa yonguile “oku sanjuisa va Yudea,” wa kumbulula Paulu hati: “O yongola hẽ oku enda ko Yerusalãi oco o sombisiwe kovaso ange?” Paulu wa kũlĩhĩle okuti wa laikele oku pondiwa ko Yerusalãi kuenda wa kũlĩhĩlevo eci a ponduile oku linga oco a popele omuenyo waye, oku pitĩla ko Roma kuenda oku linga upange woku kunda. Eye hati: “Ame nukula Kaisare!” Festo noke yoku vangula lolondunguli viaye wa popia hati: “Omo wa tukula Kaisare; wenda ku Kaisare.” Onjila ya nõliwa la Festo ya yovola Paulu kovanyali vaye. Paulu wa laikele oku kala ko Roma okuti ocipãla la va Yudea vana va yonguile oku u ponda.—Ovil. 25:6-12.

11. Paulu wa kala oku sokolola kolondaka vipi vi pamisa via sonehiwa la Isaya?

¹¹ Osimbu Paulu a kala oku lavoka oku enda ko Italia, citava okuti wa sokolola eci catiamẽla kelungulo uprofeto Isaya a vetiyiwa oku eca kovanyali va Yehova liokuti: “Tumbiki ño ongombo puãi ka yi lingi cimue; popi ño ondaka, puãi ka yi koli, momo Suku o kasi kumue letu!” (Isa. 8:10) Paulu wa kũlĩhĩle okuti Suku wa ponduile oku u kuatisa kuenda oku u pamisa oco a pandikise kovitangi.

12. Ndamupi Juliu a tata Paulu kuenda nye Paulu a limbuka?

¹² Kunyamo 58 K.K., Paulu wa fetika ungende waye ko Italia. Omo okuti wa kala omandekua, wa kala oku laviwa la kesongo umue  wo ko Roma o tukuiwa hati, Juliu. Juliu wa kuatele omoko yoku tata lãvi Paulu, ale yoku u tata lohenda. Eye wa talavaya ndati lunene waye? Keteke likuavo, eci va linga ungende, “Juliu wa tata Paulu lohenda kuenda wa ecelela okuti eye enda kumue lakamba vaye.” Noke Juliu wa popela omuenyo wa Paulu. Ndamupi? Eci olohoka via yonguile oku ponda olomandekua viosi via kala vo naviyu, Juliu wa va tateka. Momo lie? Momo eye “wa yonguile oku popela Paulu.” Citava okuti Paulu wa limbuka okuti Yehova eye wa vetiya kesongo kaco oco o kuatise loku u teyuila.—Ovil. 27:1-3, 42-44.

13. Yehova o talavaya ndati lomanu vana va kuete omoko yoku songola?

¹³ Ekuatiso lipi tu tambula? Eci ku lingiwa cimue ci li kuata locipango ca Yehova, eye o talavaya lespiritu sandu liaye oco li vetiye omanu va kuete omoko yoku songola oku linga eci eye a yongola. Soma Salomone wa soneha hati: “Utima wosoma u kasi peka lia Yehova ndolui luovava. Eye u tiamisa apa a panga.” (Olosap. 21:1) Olondaka evi vi lomboloka nye? Omanu va pondola oku fẽla ono yimue oco va papule ovava olui lumue okuti a enda kuna va yongola. Cimuamue haico okuti, Yehova o talavaya lespiritu liaye oco li vetiye ovisimĩlo violombiali oku linga ovina vi li kuata locipango caye. Lonjila eyi, vana va kuete omoko yoku songola, va siata oku vetiyiwa oku nõla onjila yi kuatisa afendeli va Suku.—Sokisa la Esera 7:21, 25, 26.

14. Ndomo ca tangiwa Kovilinga 12:5, velie tu sukila oku likutililako?

¹⁴ Nye tu sukila oku linga? Tu sukila oku likutililako “olosoma kuenda ku vosi va kasi komangu ya velapo” eci omanu vaco va nõla onjila yimue mua kongela upange wetu Tuakristão. (1 Tim. 2:1, 2; etosi Neh. 1:11) Ndeci Akristão vokocita catete va linga, tu sukila oku likutililako vamanjetu va kasi vokayike. (Tanga Ovilinga 12:5; Va Hev. 13:3) Tu sukilavo oku likutililako olondavululi viovokayike vi kasi oku lava vamanjetu. Tu pondola oku pinga ku Yehova oco a vetiye ovisimĩlo viomanu vaco okuti va vetiyiwa oku lekisa ovituwa ndevi via Juliu kuenda oku tata “lohenda” vamanjetu va kasi vokayike.—Ovil. 27:3.

15-16. Yehova wa kuatisa ndati Paulu pocakati ca Aristarko la Luka?

¹⁵ Ekuatiso lipi Paulu a tambula? Eci Paulu  a linga ungende waye ko Roma, wa tambula ekuatiso lialua Yehova o wĩha pocakati ca vamanji. Tu kũlĩhĩsi ovolandu amue.

¹⁶ Akamba vavali va Paulu vakuekolelo Aristarko la Luka, va nõlapo oku u kuama ko Roma. * Ovo va kapa kohele omuenyo wavo oco va kale la Paulu, ndaño okuti pokati kavo ka va tambuile la yimue ohuminyo ya Yesu yoku pitila ko Roma. Noke liungende walua wa tĩla, oco lika va limbuka okuti ovimuenyo viavo via laikele oku teyuiwa. Eci Aristarko kuenda Luka va londa vo naviyu, citava okuti Paulu wa va likutililako lutima wosi ku Yehova, oku u pandula omo liekuatiso a eca pocakati ca vamanji vaco vavali vakuotõi.—Ovil. 27:1, 2, 20-25.

17. Yehova wa kuatisa ndati Paulu pocakati ca vamanji?

¹⁷ Paulu ovongende osi a linga, olonjanja viosi wa kuatisiwa la vamanji vakuekolelo. Ndeci, eci va talama volupale luo Sidono, Juliu wa ecelela okuti Paulu “enda kakamba vaye oco vo kuatise.” Noke volupale luo Puteoli, Paulu kumue lakamba vaye va ‘sanga vamanji, noke va va pinga oco va kale lavo oloneke epanduvali.’ Osimbu vamanji kocitumãlo caco va tata Paulu lakamba vaye, citava okuti Paulu wa nenela esanju ku vamanji vaco, poku va lomboluila ovolandu a pamisa. (Sokisa Lovilinga 15:2, 3) Noke liepasu liaco li pamisa, Paulu lakamba vaye vamamako oku linga ungende.—Ovil. 27:3; 28:13, 14.

18. Nye ca vetiya Paulu oku eca olopandu ku Suku loku kuata utõi?

¹⁸ Paulu osimbu a kala oku enda ko Roma, citava okuti wa sokolola ovina a sonehelele ekongelo liaco noke lioku pita anyamo atatu hati: “Pa pita ale anyamo alua nda sokiya oku iya kokuene.” (Va Rom. 15:23) Pole, eye ka lavokaile okuti o kapiwa vokayike. Hesanjukuolio a kuata poku mola okuti vamanji ko Roma va kala oku u talamela vonjila oco vo lame! “Eci Paulu a va mola, wa pandula Suku kuenda wa kuata utõi.” (Ovil. 28:15)  Limbuka okuti Paulu wa eca olopandu ku Suku omo lioku molẽha kua vamanji. Momo lie? Momo Paulu wa limbuka vali ekuatiso lia Yehova pocakati ca vamanji.

19. Ndomo ca tangiwa kukanda 1 Petulu 4:1, Yehova o tu vetiya ndati oco tu kuatise vana va sukila ekuatiso?

¹⁹ Nye tu sukila oku linga? Wa kũlĩha hẽ vamanji vamue vekongelo o kasi okuti, va liyaka loku vela kuenda ovitangi vikuavo? Citava okuti va fisa umue ngandiavo. Nda tua kũlĩha okuti umue o sukila ekuatiso, tu sukila oku pinga ku Yehova oco a tu vetiye oku popia, ale oku linga ovina vi kuatisa omunu waco. Olondaka kuenda ovilinga vietu, citava okuti ovio ovina vamanjetu va sukila. (Tanga 1 Petulu 4:10.) * Vana etu tu kuatisa va pondola oku kolela okuti ohuminyo ya Yehova yokuti, “Ame lalimue eteke hu sia, ale oku ku yanduluka,” yi tiamisiwilavo kokuavo. Eci hẽ ka ci ku nenela esanju?

20. Momo lie tu popela lekolelo okuti: “Yehova oñuatisi yange”?

²⁰ Ndeci ca pita la Paulu kuenda akamba vaye, etu tu pondolavo oku lipita lovitangi vialua komuenyo. Pole, tua kũlĩha okuti tu pondola oku kuata utõi, momo Yehova o kasi letu. Eye o tu kuatisa pocakati ca Yesu kuenda covangelo. Handi vali, eci ku lingiwa cimue ci li kuata locipango ca Yehova, eye o tu kuatisa pocakati comanu va kuete omoko yoku songola. Ndomo vosi tua ci kũlĩha, Yehova o talavaya lespiritu sandu liaye oco a vetiye afendeli vaye oku tu kuatisa. Omo liaco ndeci Paulu, tu kuete esunga liwa lioku vangula lekolelo okuti: “Yehova oñuatisi yange; si kuata usumba. Omunu hẽ o ndinga nye?”—Va Hev. 13:6.