1. Maꞈtehˬ 7:13, 14-ahˇ haw ngeh, yaw dehꞈ dehꞈ˗eu jeˬ˗aˬ, gaˇ ma doˆ˗iˇ gaˇ duˇ˗eu lehˇ aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ nya˗eu nga?

 Yaw dehꞈ dehꞈ˗eu jeˬ˗aˬ, gaˇ ma doˆ˗iˇ gaˇ duˇ˗awˇ aˬ dui yawˬ gʼaˬ luꞈ˗euˬ noeˬ taˬ duˬ naˇ, gaˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ uˆ lahˇ˗eu miˇ shuiꞈ˗ahˇ le keuˆ˗eu heu meh. Yawˬ nah na luꞈ aˬ dui leh jeh˗awˇ, dehꞈ˗eu jeˬ biꞈ˗eu gaˇ ma˗ahˇ cah luꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬsuˇ gaˇ ma heu kahˇ naˇ suꞈ dui dui˗awˇ tiˬ poˆ na cah˗eu maˬ awˬ˗a lehˇ ehˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 7:13, 14-ahˇ gui.) Aˬ dui maˬ byah kuꞈ˗eu miˇ neh gaˇ ma heu kahˇ˗ahˇ neh cah gʼawˬ˗eu yaw awˬ meh.—Gaˬlaˬtiˆ 6:1.

2. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga? (“ Taˬ aw˗eu jeˬ aˬ dui˗ahˇ laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ ni caw ba nehˬ” lehˇ ehˇ˗eu oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ jiˇ haw.)

² Aˬ dui dehꞈ˗eu jeˬ biꞈ˗eu gaˇ ma˗ahˇ neh maˬ cah gʼawˬ mawꞈ naˇ, aˬ dui nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ dui˗euˬ noeˬ jeˬ noeˬ kawˆ hawˇ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ ya beˬ paˇ˗eu meh. Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ Gawˇliˬtu meuˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ “dehꞈ paˇ” daˆ leꞈ˗awˬ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (2 Gawˇliˬtu 13:11) Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui jiˇ nui noeˬ nui duˇ heu˗ahˇ ya mˇ caw˗eu meh. Heu kawˆ˗ahˇ Jaˇliꞈ aˬ dui beˬ paˇ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nga lehˇ ja sawˇ˗awˇ, noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ cawˬ deuˬ aˬ dui dehꞈ˗eu jeˬ biꞈ˗eu gaˇ ma˗ahˇ cah daˆ leꞈ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga lehˇ ja sawˇ˗eu uˬ taꞈ, aˬ dui aˇ maꞈ aˇ muˇ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ mˇ caw˗eu aˬ geu ngeh shaˬ˗eu nga lehˇ jiˇ ja sawˇ ma. Kʼoeˇ naˇ taˬ aw˗eu jeˬ heu naˇ, aˬ dui ya beˬ paˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ ma˗eu laꞈ kʼoeˇ laˬ kʼaˬ cehˇ daˆ leꞈ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga lehˇ haw ma.

3. Jaˇliꞈ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba˗eu nga?

³ Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ nui noeˬ hawˇ˗eu nui ma laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ pyehˆ tseˇ˗eu heu naˇ, yaw awˬ maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Aˬ dui˗euˬ nui ma laꞈ gʼoꞈ baw˗eu miˇ neh meh. Teu miˇ neh aˬ dui nui ma aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ mˇ ni laˆ noeˬ nehˬ˗eu lehˇ maˬ siˬ nya˗a. (Yeˬlaˬmiˇ 17:9) Kʼoeˇ naˇ aˬ dui “yawˬ haˇ yawˬ ha ja myawꞈ myawꞈ˗eu”  yaw awˬ meh. (Yaˬkoˆ 1:22) Teu miˇ neh aˬ dui Jaˇliꞈ zmˬ˗awˇ yawˬ ha˗ahˇ ya pyehˆ tseˇ˗eu meh. Jaˇliꞈ heu naˇ aˬ dui˗euˬ “nui noeˬ nui loˆ dawˬ tawˆ luꞈ”˗ahˇ caw duˬ nya˗eu meh. (Heˬbyehˇ 4:12, 13) Jaˇliꞈ˗aˬ, aˬ dui laꞈ kʼoeˇ paw pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ mawˇ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu Ehˇsaꞈ˗le deh˗eu caˆ˗ahˇ duˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui Jaˇliꞈ hawˇ˗eu Miˬyehˇ neh zmˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui ya taˬ aw˗eu meh.

4. Sawˇluˆ nui ma huiˬ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗iˇ˗euˬ lehˇ aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ siˬ nya˗eu nga?

⁴ Sahˬ paˬ Sawˇluˆ˗euˬ gaˇ kawˆ heu naˇ, aˬ dui maˬ taˬ aw naˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh. Sawˇluˆ nui ma huiˬ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗iˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ tiˬ jeˬ˗iˬ beˬ paˇ˗eu maˬ loˬ˗a lehˇ noeˬ˗eu meh. (Ja ceuˬ 36:1, 2; Haˬbaˬkuˆ 2:4) Gaˇ kawˆ heu aˬ yawꞈ Aˬmaˬlehˇ tsawˇ haˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ jeˇ ya jahˇ˗eu lehˇ dawˇ coe ni ehˇ nehˬ ngeh siˬ laˇ˗eu meh. Sawˇluˆ Yeˬhawˇbaˬ neh ehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ naˇ haˬ˗a. Bawˇlawˇpeh Saˬmeuˬlaˆ aˬ yawꞈ˗ahˇ ehˇ laˇ ngeh, aˬ yawꞈ maˬ ha geuꞈ˗eu uˬ taꞈ, teu huiˬ˗eu gaˇ kawˆ maˬ ngeuˇ˗a lehˇ pyehˇ˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ jiˇ dehˬ lehꞈ˗eu meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 15:13-24) Maˇ diˇ naˇ teu˗euˬ jeˬ hu ngeh jiˇ Sawˇluˆ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ mˇ˗euˬ meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 13:10-14) Sawˇluˆ yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ bi huiˬ laˇ˗euˬ heu naˇ, gʼawˬ cawˇ cawˆ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ yawˬ ha˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ maˬ beˬ paˇ˗eu miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ iˬ baˇ taˬ˗awˇ laꞈ maˬ paˇ daˬ˗euˬ meh.

5. Aˬ dui Sawˇluˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

⁵ Aˬ dui Sawˇluˆ loꞈ˗ehˇ maˬ pyeuꞈ mawꞈ naˇ, yawˬ ha˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ ya naˇ haˬ˗eu meh. ‘Ngaˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ gui ngeh, teu˗ahˇ maˬ mˇ caw˗eu gʼaˇ duˬ kʼaˇ ngeuˇ˗eu jeˬ˗ahˇ dehˬ lehꞈ miˇ˗a loˇ? Ngaˇ ngaˬ neh mˇ˗euˬ jeˬ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ maˬ ngeuˇ˗a lehˇ noeˬ miˇ˗a laˬ? Ngaˇ aˬ cawˬ˗ahˇ dehˬ lehꞈ miˇ˗a loˇ?’ Aˬ dui teu laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ kawˆ na˗ahˇ ngeuˇ ma lehˇ ehˇ naˇ, yawˬ ha˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ ya beˬ paˇ˗eu meh. Aˬ dui toˆ˗ehˇ maˬ jahˇ naˇ nui ma huiˬ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ laˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ maˬ paˇ bi pyeuꞈ meh.—Yaˬkoˆ 4:6.

6. Daˬbiˇ Sawˇluˆ nehˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ beu gaˇ˗eu nga?

⁶ Sawˇluˆ˗euˬ jawˇ duˬ˗ahˇ sahˬ paˬ geuꞈ laˇ˗eu Daˬbiˇ naˇ, Sawˇluˆ nehˬ˗ehˇ beu gaˇ dui dui˗eu meh. Daˬbiˇ “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ” gaˬ dui dui˗eu meh. (Ja ceuˬ 1:1-3) Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ nahˬ yu ni taˬ aw˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗awˇ, nui ma huiˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ muiˇ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh. (2 Saˬmeuˬlaˆ 22:28) Teu miˇ neh aˬ yawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ zahˇ dawˬ neh aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ bi beˬ paˇ˗eu meh. Daˬbiˇ “Ngaˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh laꞈ˗eu miˇ neh, Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ ja ceuˬ ma. Ngaˬ˗euˬ siˬ nya˗eu nui ma heu, uˬ ciꞈ ngaˬ˗ahˇ bi noeˬ˗eu meh” lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh.—Ja ceuˬ 16:7.

7. Aˬ dui taˬ aw naˇ aˬ jeˬ jahˇ˗eu nga?

⁷ Aˬ dui taˬ aw naˇ maˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ laꞈ maˬ mˇ keuˆ˗iˇ mi naˆ˗ehˇ maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ neh bi beˬ paˇ˗eu meh. Jaˇliꞈ naˇ aˬ dui˗ahˇ “Gaˇ ma heu gaˇ dahˇ meh. Gaˇ ma˗ahˇ cah˗awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ˗eu teˇ saˇ˗ahˇ duˇ˗eu meh. Teˇ saˇ teu aˬ dui gaˇ ma˗ahˇ cah gʼawˬ˗eu lehˇ gʼeh ngeh, aˬ dui˗ahˇ aˬ myah luꞈ saˇ tiˇ biꞈ laꞈ˗eu meh. (Iˇsaˬyaˇ 30:21) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ naˇ, aˬ dui˗ahˇ gaˇ dahˇ gʼawˬ mya jeˬ tsoeˬ˗eu meh. (Iˇsaˬyaˇ 48:17) Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui beˬ paˇ dzeuˇ shaw˗euˬ naˇ, aˬ cawˬ deuˬ aˬ dui˗ahˇ nui noeˬ nui duˇ maˬ paˇ ya biꞈ laˇ˗eu miˇ neh, aˬ dui jiˇ ma ya shaꞈ dawˇ˗a. Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ loꞈ˗ehˇ kʼahˬ lahˇ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ bi gʼoeˇ dzehˬ leˇ˗eu meh.—Heˬbyehˇ 12:7.

8. Yaˬkoˆ 1:22-25-ahˇ haw ngeh, aˬ dui Jaˇliꞈ˗ahˇ aˇ baˇ kʼawˆ teuꞈ loꞈ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ nya˗eu nga?

⁸ Jaˇliꞈ aˇ baˇ kʼawˆ teuꞈ˗ahˇ duˇ˗eu meh. (Yaˬkoˆ 1:22-25-ahˇ gui.) Aˬ dui myaˬ tiˬ paˆ iˇ kahˇ˗ahˇ neh maˬ iˇ doˆ mi naˆ˗ehˇ yawˬ shawˬ na luꞈ aˇ baˇ kʼawˆ teuꞈ˗ahˇ haw meh. Teu naˇ aˬ cawˬ maˬ mawˇ mi naˆ˗ehˇ aˬ dui aˬ geu gaˇ ya laˆ paˇ˗eu nga lehˇ mawˇ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui yawˬ nah na luꞈ Jaˇliꞈ gui naˇ, aˬ geu jeˬ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ ya laˆ paˇ nga lehˇ mawˇ laˇ˗eu meh. Yaw myaˬ gʼaˬ iˇ kahˇ˗ahˇ neh maˬ doˆ˗iˇ mi naˆ˗ehˇ uˬ shawˬ paw yawˬ nah na luꞈ˗euˬ Jaˇliꞈ aˇ deuˆ˗ahˇ gui˗awˇ, gaˇ kawˆ teu˗ahˇ tiˬ kʼehˬ maˬ taˬ shaˇ noeˬ˗eu uˬ taꞈ, ya  gui˗euˬ nui noeˬ nui duˇ teu˗ahˇ teu nah laꞈ kʼoeˇ zmˬ˗iˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui yawˬ nah na luꞈ Jaˇliꞈ ya gui˗awˇ ya shaˇ noeˬ ya shaˇ sawˇ˗eu meh. Teu naˇ yaw awˬ jeˬ pyeuꞈ gaˇ duˇ kʼawꞈ, aˬ dui˗ahˇ dehꞈ˗eu jeˬ biꞈ˗eu suꞈ˗eu gaˇ ma˗ahˇ cah daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh.

9. Cawˬ deuˬ nawˬ˗ahˇ aˬ geu ngeh saˇ tiˇ biꞈ laˇ nya˗eu nga?

⁹ Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ ma˗ahˇ neh bi cah gʼawˬ˗eu tiˬ jeˬ na jahˇ haw maˬ loˇ? (Ja ceuˬ 73:2, 3) Teu ngeh cawˬ deuˬ nawˬ˗ahˇ saˇ tiˇ biꞈ laˇ ngeh, nawˇ naˇ haˬ˗awˇ mˇ caw maˬ loˇ? Nawˇ toˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ naˇ, tsaˬ meh. Nawˇ nawˬ˗ahˇ saˇ tiˇ biꞈ laˇ peuˬ˗eu cawˬ teu gʼaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu paˬ.—Dawˬdaˬ 1:5.

10. Cawˬ deuˬ nawˬ˗ahˇ saˇ tiˇ biꞈ laˇ ngeh, nawˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

¹⁰ Jaˇliꞈ aˬ dui˗ahˇ “Cawˬ yaw muiˬ˗aˬ, nawˬ˗ahˇ jahˇ coeˬ nehˬ laꞈ kʼawꞈ yaw muiˬ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Dawˬdaˬ 27:6) Jaˇliꞈ heu deuˆ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? Yaw jeˬ ma jeˬ heu kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw. Nawˇ gaˇ ma˗ahˇ iˇ tsehˆ˗eu lehˇ dawˬ luꞈ ngeh, naˬ gaˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ haw˗awˇ lawˬ liˬ˗ahˇ maˬ haw ni cah tsehˆ iˬ˗eu lehˇ gʼeh ngeh, nawˬ˗euˬ cawˬ haw mawˇ˗awˇ nawˬ˗ahˇ kawˇ ma˗ehˇ gaˇ ma gaˇ dzeˇ gʼeu doˆ leꞈ˗euˬ lehˇ ehˇ˗awˬ. Aˬ yawꞈ yaw kʼaˆ˗ehˇ gʼeu˗eu miˇ neh, nawˬ˗ahˇ laˆ naˇ˗euˬ meh. Nawˇ gʼawˬ mya nah ya naˇ˗eu kʼawꞈ, nawˬ˗ahˇ lawˬ liˬ maˬ bi tahˬ ni caw ba nehˬ˗eu cawˬ kʼoeˇ gʼaˬ˗ahˇ nui ma pehˇ ma loˇ? Maˬ pehˇ˗eu yaw duˬ baw˗awˇ, aˬ yawꞈ nawˬ˗ahˇ caw ba˗euˬ miˇ neh, guiˬ lahˬ paˇ huiˬ˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni cawˬ deuˬ nawˬ˗ahˇ nawˬ neh ngehˬ˗euˬ jeˬ maˬ ngeuˇ naˇ, mˇ˗euˬ jeˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsaˬ˗euˬ dawˇ˗eu zahˇ nehˬ˗ehˇ maˬ tsaˬ nga lehˇ saˇ tiˇ biꞈ laˇ naˇ, dahˬ beh ngeh nawˇ nui ma pehˇ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ, toˆ˗ehˇ taˬ gʼeh. toˆ˗ehˇ gʼeh˗eu teu naˇ tsawˇ gahˇ maˬ ahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh meh. (Dawˬtsoˆ 7:9) Nawˬ˗ahˇ saˇ tiˇ biꞈ peuˬ˗eu cawˬ deuˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh.

11. Tiˬ gʼaˬ na aˬ jeˬ miˇ neh cawˬ deuˬ neh biꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ maˬ naˇ haˬ˗eu nga?

¹¹ Tiˬ gʼaˬ na aˬ jeˬ miˇ neh gaˬ˗eu cawˬ deuˬ neh biꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ maˬ naˇ haˬ˗eu nga? Nui ma huiˬ˗eu miˇ neh meh. Nui ma huiˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ naˇ, “yawˬ ha naˇ haˬ mawꞈ˗eu jeˬ”˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ naˇ haˬ˗awˇ, “yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ maˬ naˇ haˬ”˗a. (2 Tiˆmoˇseˬ 4:3, 4) Aˬ yawꞈ maꞈ ngaˇ yaw nya ma, tiˬ gʼaˬ˗iˬ mehˬ laˇ˗eu maˬ loˬ˗a lehˇ noeˬ˗awˇ, aˬ cawˬ taꞈ˗ehˇ aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ˗eu lehˇ jiˇ noeˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ “Tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ na, tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ mˇ maˬ shaˇ nya kʼawꞈ maˬ gaˇ ma lehˇ noeˬ naˇ, yawˬ haˇ yawˬ ha jaˬ myawꞈ myawꞈ gaˇ duˇ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Gaˬlaˬtiˆ 6:3) Sahˬ paˬ Sawˇlaˬmoˬ gaˇ kawˆ heu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ yaw muiˬ˗ehˇ dzawˇ nehˬ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ, sahˬ paˬ tiˬ gʼaˬ “tsawˇ mawˬ mawˬ laˇ ngeh aˬ dzawˬ dzawˬ˗awˇ aˬ cawˬ ehˇ dawˬ maˬ naˇ haˬ naˇ, iˇ shaˬ shaˬ˗awˇ tsawˇ gahˇ ahˇ˗eu zaˬ guˬ tiˬ gʼaˬ maˬ tawˬ˗a” lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh.—Dawˬtsoˆ 4:13.

12. Gaˬlaˬtiˆ 2:11-14-ahˇ ahˇ˗eu Beˬtuˆluˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh aˬ dui aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga?

¹² Beˬtuˆluˆ Pawˇluˆ neh bi ehˇ ngeh, aˬ jeˬ jahˇ ngaˬ lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. (Gaˬlaˬtiˆ 2:11-14-ahˇ gui.) Beˬtuˆluˆ Pawˇluˆ˗ahˇ aˬ cawˬ˗euˬ mehˬ shi heu loꞈ˗ehˇ aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ de lehˇ nui ma pehˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ Beˬtuˆluˆ tsawˇ gahˇ ahˇ˗eu miˇ neh Pawˇluˆ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ ha geuꞈ˗awˇ, nui ma maˬ pehˇ˗eu uˬ taꞈ, gaˇ kawˆ teu˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ noeˬ˗ehˇ maˬ jawˇ˗aˬ. Aˇ nah naˇ Beˬtuˆluˆ Pawˇluˆ˗ahˇ “gaˬ dui dui˗eu aˬ yuiꞈ aˬ nyiˇ” lehˇ kuˇ˗eu meh.—2 Beˬtuˆluˆ 3:15.

13. Aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ nui noeˬ nui duˇ maˬ biꞈ mi naˆ˗ehˇ aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya shaˇ noeˬ˗eu nga?

¹³ Aˬ dui cawˬ tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ nui noeˬ nui duˇ ya biꞈ nya lehˇ noeˬ laˇ naˇ, aˬ jeˬ jeˇ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya shaˇ noeˬ˗eu nga? Aˬ dui nui noeˬ nui duˇ maˬ biꞈ mi naˆ˗ehˇ yawˬ ha˗ahˇ ‘Ngaˇ “yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ aˇ dzehˬ mˇ dzeuˇ” miˇ˗a loˇ?’ lehˇ ya naˇ haˬ˗eu meh. (Dawˬtsoˆ 7:16) Yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ aˇ dzehˬ mˇ dzeuˇ˗eu tsawˇ haˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ maˬ zmˬ ni yawˬ ha˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ aˬ cawˬ˗ahˇ daˇ˗eu uˬ taꞈ, gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jiˇ maˬ siˬ nya˗a. Aˬ dui yaw muiˬ˗ehˇ pyehˆ tseˇ gʼaˬ ngeh tiˬ jawˇ cawˬ teu gʼaˬ˗ahˇ maˬ ehˇ nehˬ˗ehˇ maˬ  geuꞈ nya nga lehˇ ya mawˇ naˇ, aˬ yawꞈ laˆ paˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu aˬ jeˬ gaˇ kawˆ jaˆ nga lehˇ ehˇ nehˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ aˬ jeˬ noeˬ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ zmˬ. Aˬ dui toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ, aˬ yawꞈ aˬ jeˬ mˇ bahˬ˗euˬ lehˇ siˬ leˇ ni caw ba nehˬ˗eu yaw awˬ meh. Aˬ dui yawˬ ha neh ngehˬ˗euˬ jeˬ Jaˇliꞈ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ lehˇ yaw duˬ ya bi baw˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ daˇ˗eu gʼaˬ naˇ aˬ dui maˬ ngeuˇ˗eu, Yeˬhawˇbaˬ pyeuꞈ meh lehˇ ya noeˬ taˬ˗eu meh. Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ cawˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga lehˇ mawˇ leˇ ni ya caw ba nehˬ˗eu meh. (Loˇmaˆ 14:10) Yawˬ ha˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ maˬ gʼoe ni Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ˗ahˇ gʼoe. (Dawˬdaˬ 3:5; Maꞈtehˬ 12:20) Aˬ dui tiˬ gʼaˬ paˬ˗ahˇ nui noeˬ nui duˇ biꞈ ngeh, Yeˬsuˇ˗euˬ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ mˇ nehˬ˗eu loꞈ˗ehˇ aˬ dui˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ mˇ nehˬ˗eu meh.—Yaˬkoˆ 2:13.

14. Miˬyehˇ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ lehˬ hmˬ nehˬ˗euˬ nga?

¹⁴ Yeˬhawˇbaˬ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jaˆ˗eu aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ dehꞈ˗eu jeˬ biꞈ˗eu gaˇ ma˗ahˇ cah daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Aˇ maꞈ aˇ muˇ heu hmˬ naˇ, mehˬ bawˬ hawˇ˗eu biˬdiˬoˬ deuˬ maˬ ehˇ, paˇ dmˬ deuˬ maˬ ehˇ, lehˬ hmˬ nehˬ˗awˇ aˬ dui˗ahˇ Jaˇliꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ˗iˇ nya˗eu nga lehˇ siˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Teu laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ dawˬ tawˆ luꞈ Jaˇliꞈ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗eu miˇ neh, aˬ dui nui ma taˬ nya˗eu meh. Uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ aˬ geu jeˬ lehˇ tsaꞈ gaˬ˗eu muiˬ dzehˬ nga lehˇ kʼaˇ noeˬ tsehˆ ngeh, muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ˗ahˇ gʼoe˗eu meh. Toˆ˗ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ gaˇ kawˆ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, tiˬ kʼehˬ maˬ taˬ paˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ poˆ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, “miˇ tsaˬ heu˗euˬ seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ” poˆ laˇ paˇ laˇ luꞈ˗eu miˇ neh meh. Teu miˇ neh, Miˬyehˇ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ nymˬ˗mˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ tsaˬ leˇ ni laˆ paˇ˗eu meh.—1 Gawˇliˬtu 7:31.

15. Mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na˗euˬ gʼaˇ duˬ shaˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

¹⁵ Aˬ myah myah naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ Jaˇliꞈ mehˬ˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ naˇ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, gʼoˆ shaw paˇ˗eu jeˬ ehˇ nehˬ laꞈ ngeh, aˬ dui taˆ lehˇ ha geuꞈ˗awˇ mˇ caw˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, laˆ poˆ laˆ paˇ˗euˬ tiˬ jeˬ na aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ deuˬ naˇ, aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ de? Yaw jeˬ ma jeˬ, maˬ myahˇ laˇ˗euˬ heu myaˆ kʼoꞈ˗ahˇ aˇ maꞈ aˇ muˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu nymˇ deuˬ tsoˆ gaˇ laˆ saˆ gaˇ pyuˇ ya zmˬ myaˬ laˇ˗euˬ miˇ neh, uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ, aˇ muˇ deuˬ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh Bawˬdzaˬnymˇ tiˬ nymˇ tehꞈ˗ehˇ zmˬ lehˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Heu loꞈ˗ehˇ laˆ poˆ laˆ paˇ˗euˬ miˇ neh, Bawˬdzaˬnymˇ tiˬ nymˇ na ahˬ˗awˇ, aˇ muˇ tiˬ muˇ na˗ahˇ tiˬ gaˇ laˆ uiˬ leꞈ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ teu gaˇ neh za˗euˬ pyuˇ deuˬ loˬ dui dui˗eu tsahˇ˗ahˇ  Bawˬdzaˬnymˇ tsoˆ gaˇ zmˬ˗iˇ˗euˬ meh. Aˬ dui˗euˬ aˇ muˇ maˬ ngeuˇ naˇ dawˬ peh jaˆ˗eu aˇ muˇ ahˬ˗awˇ yawˬ muˇ yawˬ nehˬ˗ehˇ laˆ uiˬ˗iˇ naˇ, aˬ dui laˆ poˆ laˆ paˇ˗eu yaw shaˬ nya lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na yaw beh naˆ maˬ tseˇ gaˇ mahˇ kaˬ gaˇ ya bawˬ dzaˬ˗iˇ˗awˇ, bi ahˬ˗euˬ Bawˬdzaˬnymˇ teu˗ahˇ tsoˆ˗eu maˬ ngeuˇ naˇ laˆ saˆ haw˗euˬ mehˇ nmˇ tiˬ deuˬ na jiˇ Bawˬdzaˬnymˇ teu hmˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh ahˬ˗eu nga lehˇ noeˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ neh mˇ˗euˬ yawˬ ngehꞈ˗ehˇ miˇ˗a lehˇ noeˬ nya˗eu meh. Toˆ˗ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ laˆ poˆ laˆ paˇ˗euˬ heu˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ mˇ caw˗eu miˇ neh, ja ceuˬ nehˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh.

16. Gawˇlawˇsehˇ 3:23, 24-ahˇ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ mˇ caw˗eu heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ daˆ leꞈ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba˗eu nga?

¹⁶ Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh luꞈ˗awˇ, aˬ dui kʼaˇ mˇ kʼaˇ shaˇ˗eu jeˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ mˇ˗eu lehˇ noeˬ taˬ naˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ daˆ leꞈ nya˗eu meh. (Gawˇlawˇsehˇ 3:23, 24-ahˇ gui.) Sahˬ paˬ Daˬbiˇ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ˗eu gʼaˇ duˬ, pyuˇ damˬ dawˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ aˬ dui dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ “Ngaˇ hawˇ˗eu ngaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ nawˬ˗ahˇ biꞈ nehˬ˗eu tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ jaˆ. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, yawˬ jeˬ na luꞈ nawˬ neh biꞈ laꞈ˗euˬ tehꞈ˗ehˇ pyeuꞈ˗awˇ, nawˬ neh biꞈ laꞈ˗euˬ jeˬ nawˬ˗ahˇ paˇ biꞈ kʼoꞈ nehˬ˗eu tehꞈ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. (1 Laˬsaˬbaˬ 29:14) Aˬ dui damˬ nehˬ ngeh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ jeˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ paˇ biꞈ kʼoꞈ nehˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu tehꞈ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui neh biꞈ˗euˬ gʼaˬ, aˇ yamˬ, hawˇ˗eu pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu meh.—2 Gawˇliˬtu 9:7.

17. Aˬ dui tiˬ jeˬ na ya beˬ paˇ ngeh, aˬ jeˬ miˇ neh gʼaˬ maˬ ya baˬ˗eu nga?

¹⁷ Dehꞈ˗eu jeˬ biꞈ˗eu suꞈ˗eu gaˇ ma˗ahˇ cah daˆ leꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh leh jeh˗awˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ ya dzaw geuꞈ˗eu meh. (1 Beˬtuˆluˆ 2:21) Aˬ dui tiˬ jeˬ na ya beˬ paˇ nya lehˇ noeˬ laˇ naˇ, gʼaˬ taˬ baˬ siˬ. Teu naˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ sheuˬ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ caw mawꞈ˗eu lehˇ bi siˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ nymˬ˗mˇ aˬ dui maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ luꞈ˗a siˬ lehˇ siˬ nya˗awˇ, aˬ dui Yeˬsuˇ˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ dzaw geuꞈ nya meh lehˇ maˬ noeˬ tmˬ˗a lehˇ aˬ myah luꞈ noeˬ taˬ luꞈ˗uˇ.

18. Aˬ dui noeˬ taˬ duˬ˗ahˇ iˇ keuˆ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

¹⁸ Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ mehˬ hu paw haw tsoˆ taˬ˗awˇ, nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ dui˗euˬ nui noeˬ hawˇ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ beˬ paˇ luꞈ˗uˇ. (Dawˬdaˬ 4:25; Luˇkaꞈ 9:62) Aˬ myah luꞈ “laˬ kʼaˬ cehˇ”˗awˇ “dehꞈ paˇ”˗eu uˬ taꞈ, taˬ aw daˆ leꞈ luꞈ˗uˇ. (2 Gawˇliˬtu 13:11) Aˬ dui toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ ‘gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu nui saˇ oꞈ˗eu jeˬ biꞈ˗eu Miˬyehˇ aˬ dui nehˬ˗ehˇ jawˇ’˗awˇ, aˬ dui noeˬ taˬ duˬ˗ahˇ iˇ keuˆ˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni, gaˇ ma kahˇ li ni laˬ kʼaˬ jiˇ cehˇ nya˗eu meh.