1. Didie ke Matthew 7:13, 14 owụt ke kpukpru nnyịn idu ke usụn̄ isan̄?

KPUKPRU nnyịn idu ke usụn̄ isan̄. Isan̄a ika obufa ererimbot emi edima Ete nnyịn Jehovah edikarade. Kpukpru usen, imesidomo ndisan̄a ke usụn̄ emi edidade nnyịn isịm uwem. Kpa nte Jesus okonyụn̄ etịn̄de, usụn̄ oro esesịre, ndusụk ini esinyụn̄ ọsọn̄ ndisan̄a ke esịt. (Kot Matthew 7:13, 14.) Sia nnyịn mîfọnke ima, isisọn̄ke nnyịn ndiyo n̄kpọn̄ usụn̄ uwem emi.—Gal. 6:1.

2. Nso ke idineme ke ibuotikọ emi? (Se n̄ko ekebe emi, “ Nsụhọdeidem Esin̄wam Nnyịn Ika Iso Isan̄a ke Usụn̄ Uwem.”)

² Edieke iyomde ndika iso nsan̄a ke nsesịre usụn̄ emi adade esịm uwem, ana inyịme ndikpụhọde nte isikerede n̄kpọ, nte isinamde n̄kpọ, se imade, ye se isuade. Apostle Paul ama ọdọhọ mme Christian emi ẹkedụn̄de ke Corinth yak mmọ ẹka iso ‘ẹkpụhọde.’ (2 Cor. 13:11) Item esie oro ebehe nnyịn n̄ko. Ke ibuotikọ emi, imọn̄ ineme nte Bible ekemede ndin̄wam nnyịn ikpụhọde, ye nte mme ufan nnyịn emi ẹnịmde nti uwụtn̄kpọ ke esop ẹkemede ndin̄wam nnyịn ika iso isan̄a ke usụn̄ emi adade esịm uwem. Iyeneme n̄ko utọ ini emi ekemede ndisọn̄ nnyịn ndinam se esop Jehovah ẹdọhọde. Iyokụt n̄ko nte nsụhọdeidem ekemede ndin̄wam nnyịn ikpụhọde, edi isụk ika iso ikop idatesịt inam n̄kpọ Jehovah.

3. Didie ke Ikọ Abasi ekeme ndin̄wam fi?

³ Nte isụk idomode ndidụn̄ọde se isikerede ye nte idade n̄kpọ, esịt nnyịn esidi n̄kpọ n̄kpahaukot ọnọ nnyịn. Sia edide esịt esibian̄a nnyịn, oro ekeme ndinam ọsọn̄ nnyịn ndidiọn̄ọ m̀mê se esịt nnyịn oyomde inam oro enen m̀mê inenke. (Jer. 17:9) Isisọn̄ke nnyịn ndimen “nsunsu ekikere” mbian̄a idem. (Jas. 1:22) Ntre ana ida Ikọ Abasi idụn̄ọde idem nnyịn. Ikọ Abasi esinam idiọn̄ọ se nnyịn inen̄erede idi, se inen̄erede ikere, ye se inen̄erede iduak ke isọn̄ esịt nnyịn. (Heb. 4:12, 13) Kpa nte masịn emi ẹsidade ẹsio X-ray esinamde ẹkụt esịt idem owo, ntre n̄ko ke Ikọ Abasi esinam ikụt se isịnede nnyịn ke esịt.  Edi nnyịn mîsụhọkede idem, nnyịn idikemeke ndinam item emi ikụtde ke Bible m̀mê enye emi mbon emi Abasi ọdọhọde ẹda nnyịn usụn̄ ẹnọde nnyịn.

4. Nso iwụt ke Edidem Saul ama atan̄ idem?

⁴ Mbụk Edidem Saul owụt se ikemede nditịbe nnyịn mîsụhọkede idem. Saul ama atan̄ idem tutu enye ke idemesie ikwe ke edi se imọ ikpụhọde nte ikerede n̄kpọ ye nte inamde n̄kpọ; mbon en̄wen ẹnyụn̄ ẹtịn̄, enye inyịmeke. (Ps. 36:1, 2; Hab. 2:4) Ẹkekụt idiọk uwem emi ini Jehovah ọkọdọhọde enye se akpanade enye anam enye ama akan mbon Amalek. Edi Saul ikanamke se Jehovah ọkọdọhọde enye. Ini prọfet Samuel obụpde enye ntak emi enye mîkanamke se Jehovah ọkọdọhọde, Saul ikenyịmeke ke imọ imedue n̄kpọ ndomokiet. Utu ke oro, enye ama anam yak etie nte ke se imọ ikanamde oro ikenen̄ekede idiọk onyụn̄ ọduọhọ mbon en̄wen. (1 Sam. 15:13-24) Idịghe akpa ini emi Saul akanamde utọ n̄kpọ oro ekedi oro. (1 Sam. 13:10-14) Ọdiọk etieti nte enye mîkekpemeke esịt esie, tutu esịt esie anam enye akabade owo ntan̄idem. Sia Saul mîkamaha ndikpụhọde nte enye ekekerede n̄kpọ, Jehovah ama asua ọnọ enye onyụn̄ esịn enye.

5. Mbụk Saul ekeme ndikpep nnyịn nso?

⁵ Ikpoyom ndikpep n̄kpọ nto mbụk Saul, ọfọn ibụp idem nnyịn: ‘Mma n̄kot item ke Bible, ndi mmesikere ke item oro ibeheke mi? Ndi mmesikere ke se nnamde inen̄ekede idiọk? Ndi esidi mma nnam n̄kpọ ami n̄kabade nduọhọ mbon en̄wen?’ Edieke ibọrọde ih ke mbụme ndomokiet ke otu oro, ana ikpụhọde nte isikerede n̄kpọ, mîdịghe ntre esịt nnyịn ekeme ndinam itan̄ idem tutu Jehovah esịn nnyịn inyụn̄ idịghe ufan nnyịn aba.—Jas. 4:6.

6. Tịn̄ nte Edidem David mîkebietke Edidem Saul.

⁶ Edidem David ikebietke Edidem Saul emi ekebemde enye iso akara. Edidem David ama ama “ibet Jehovah.” (Ps. 1:1-3) David ama ọdiọn̄ọ ke Jehovah esinyan̄a mbon emi ẹsụhọrede idem onyụn̄ asua mbon emi ẹtan̄de idem. (2 Sam. 22:28) Oro akanam enye ayak ibet Jehovah an̄wam enye okpụhọde nte enye esikerede n̄kpọ. Enye ekewet ete: “Nyotoro Jehovah emi ọnọde mi item. . . . Mme ekpụt mi ẹnen̄ede mi ke okoneyo.”—Ps. 16:7.

7. Nso ke idinam ekpedi imosụhọde idem?

⁷ Ikposụhọde idem, iyayak Ikọ Abasi an̄wam nnyịn ikpụhọde idiọk ekikere emi ikerede mbak idinam nnyịn ikanam ndiọi n̄kpọ emi ikerede. Se Ikọ Abasi etịn̄de editie nte ikop uyo ọdọhọde nnyịn: “Ọkpọusụn̄ edi emi. Mbufo ẹsan̄a ke esịt.” Ima itọn̄ọ ndiyo n̄kpọn̄ nnennen usụn̄ emi ikpasan̄ade ikodụk idiọk afan̄, enye oyodụri nnyịn utọn̄. (Isa. 30:21) Ima ikpan̄ utọn̄ inọ Jehovah, ufọn emi isibọde isidịghe ekpri. (Isa. 48:17) Ufọn kiet edi ke nnyịn idibetke-bet owo efen edi edinen̄ede nnyịn yak bụt anam nnyịn. Iyonyụn̄ inen̄ede ikpere Jehovah sia iyokụt ke enye ada nnyịn nte eyen emi enye amade.—Heb. 12:7.

8. Didie ke James 1:22-25 owụt nte ikemede ndida Ikọ Abasi nse idem nnyịn nte ukụtiso?

⁸ Ikọ Abasi ekeme nditie nte ukụtiso nnọ nnyịn. (Kot James 1:22-25.) Mbemiso ikpọn̄de ufọk kpukpru usenubọk, ata ediwak nnyịn imesise idem ke ukụtiso. Ukụtiso oro edin̄wam nnyịn idiọn̄ọ m̀mê enyene se ikpenen̄ede ke idem nnyịn kan̄a mbemiso mbon en̄wen ẹkụt nnyịn. Ukem ukem se Bible esinamde ọnọ nnyịn edi oro. Ima ikot Bible kpukpru usen, iyokụt mme usụn̄ emi ikemede ndikpụhọde nte isikerede n̄kpọ ye nte isidade n̄kpọ. Ata ediwak owo ẹdọhọ ke esifọn ye mmimọ edieke ikotde kan̄a text usen oro mbemiso ikpọn̄de ufọk kpukpru usenubọk, ke oro esin̄wam mmimọ inyene ini ikere se mmimọ ikokotde. Ndien  ofụri usen oro mmimọ iyoyom usụn̄ nte ikpanamde item emi mmimọ ikokotde ke itie N̄wed Abasi usen oro. N̄kpọ efen edi ke ana isio ini inịm ida ikpep n̄kpọ kpukpru usen, ikot Ikọ Abasi, inyụn̄ itie ikere se ikotde. Se itịn̄de emi ekeme nditie nte isọn̄ke ndinam-o, edi enye edi kiet ke otu mme ata akpan n̄kpọ emi anade inam man ika iso isan̄a ke nsesịre usụn̄ emi adade esịm uwem.

9. Nso ikeme ndinam ufan fo ọnọ fi item?

⁹ Ndi akanam omodụk afan̄ emi akanamde fi ọtọn̄ọ ndikpọn̄ Jehovah sụn̄sụn̄? (Ps. 73:2, 3) Ekpedi ama enyene eti ufan ke esop emi ekenyenede esịt ọnọ fi item, ndi ama akpan̄ utọn̄ ọnọ enye onyụn̄ anam item esie oro? Ekpedi ama anam, akanam nnennen n̄kpọ, imonyụn̄ inịm ke amama nte ufan fo ọkọnọde fi item.—N̄ke 1:5.

10. Akpanam didie n̄kpọ ini ufan fo ọnọde fi item?

¹⁰ Ikọ Abasi ọdọhọ ke unan emi ufan ọnọde ufan edi “unan akpanikọ.” (N̄ke 27:6) Ikọ oro anam didie edi akpanikọ? Uwụtn̄kpọ emi ọmọn̄ anam yak ikụt. Yak idọhọ ke okoyom ndibe usụn̄ emi moto awakde, etise ẹkot fi ke fon, afo osio ese. Kpa idaha oro afo ebe odụk usụn̄ usehe aba. Inikiet inikiet, ufan fo omụm fi ubọk odụri fi osio ke usụn̄. Sia edide enye ama omụm fi ubọk ọsọn̄ odụri, enye ama ọnọ fi ekpri unan ke ubọk. Edi se enye akanamde oro ikayakke moto ọtọ fi. Kpa ye oro unan oro edibiakde fi iyọhọ usen ifan̄, ndi ọyọtọhọ nte enye okodụride fi osio ke usụn̄? Udûtọhọke. Edikam ikọkọm enye nte enye akan̄wamde fi. Nte esinyụn̄ etiede edi oro ẹma ẹnọ owo item. Ufan fo ọkpọdọhọ fi ke se afo etịn̄de m̀mê se afo anamde ikemke ye se Jehovah ọdọhọde ẹnam, ekeme ndiyat fi akpa akpa oro. Edi kûsịn item esie oro, kûnyụn̄ utọhọ. Ekpesịn item oro mîdịghe ọtọhọ, ndisịme n̄kpọ ke anam oro. (Eccl. 7:9) Utu ke oro, kam kọkọm ufan fo nte enye ekenyenede esịt edinọ fi item.

11. Nso ikeme ndinam owo esịn eti item emi ufan esie ọnọde enye?

¹¹ Nso ikeme ndinam owo esịn eti item emi eti ufan ọnọde enye? Idịghe n̄kpọ efen ikan ntan̄idem. Mbon emi ẹtan̄de idem ẹsima ndikop “se utọn̄ mmọ amade ndikop.” Mmọ ẹsiwọn̄ọde “utọn̄ mmọ ẹkpọn̄ akpanikọ.” (2 Tim. 4:3, 4) Mmọ isiyomke item owo sia mmọ ẹkere ke mmimọ imenen̄ede idiọn̄ọ n̄kpọ m̀mê ke mmimọ imedi n̄kpọ ikan mbon en̄wen. Edi apostle Paul ekewet ete: “Edieke owo ekededi ekerede ke imọ idi n̄kpọ ke ini enye mîdịghe n̄kpọ, enye ababian̄a idem.” (Gal. 6:3) Enyene se Edidem Solomon ekewetde emi anamde se itịn̄de emi enen̄ede an̄wan̄a. Enye ekewet ete: “Ubuene akparawa emi edide ọniọn̄ ọfọn akan akani eren emi edide ndisịme edidem, emi mîfiọkke aba nte ẹyomde item.”—Eccl. 4:13.

12. Nso ke ikpep ito apostle Peter ke mbụk emi odude ke Galatia 2:11-14?

¹² Kere se apostle Peter akanamde ini apostle Paul akadade ke iso ediwak owo enen̄ede enye. (Kot Galatia 2:11-14.) Ekpedi Peter ọkọkọn̄ eyịre ke nte Paul ọkọnọde enye item ye ebiet emi Paul akadade ọnọ enye item, Peter ọkpọkọtọhọ onyụn̄ esịn item Paul oro. Edi Peter ama ọdiọn̄ọ idem. Enye ama ada item Paul oro, inyụn̄ isịnke Paul ke esịt. Utu ke oro, ke leta emi Peter ekewetde nte ini akakade, enye okokot Paul “edima eyenete.”—2 Pet. 3:15.

13. Nso ke ikpekere kan̄a mbemiso inọde owo item?

¹³ Edieke ekerede ke edi se ọnọ ufan fo item, nso ke ekpebem iso ekere kan̄a? Mbemiso akade ebịne ufan fo eketịn̄ ikọ ye enye, bụp idemfo ete, ‘Ndi mmada idem ke edinen owo n̄kaha?’ (Eccl. 7:16) Owo emi adade idem ke edinen akaha isidaha se Jehovah etịn̄de ibiere n̄kpọ inọ mbon en̄wen,  esida ekikere idemesie ebiere, ndien mbọm mme owo isinen̄ekede inam enye. Edieke adade ini etie ekere se inamde fi oyom ndinọ ufan fo item onyụn̄ okụt ke edi se osụk ọnọ enye item oro, tịn̄ se idide mfịna nọ enye nyụn̄ bụp enye mme mbụme emi ẹdin̄wamde enye okụt ke se enye akanamde ikọfọnke. Kụt ete ke item emi ọnọde enye oto Bible, nyụn̄ ti ke Jehovah edibiere ikpe inọ ufan fo, ke idịghe afo edibiere. (Rome 14:10) Sida ikọ ọniọn̄ emi odude ke Bible nọ owo item, ndien ama onyụn̄ ọnọ owo item, kpebe Jesus, yak mbọm mme owo anam fi. (N̄ke 3:5; Matt. 12:20) Se inamde idọhọ ntre edi ke Jehovah edinyụn̄ inam n̄kpọ ye nnyịn nte nnyịn inamde n̄kpọ ye mbon en̄wen.—Jas. 2:13.

14. Nso ye nso ke esop Abasi ẹnọ nnyịn?

¹⁴ Jehovah ada ikpehe esop esie eke isọn̄ an̄wam nnyịn ika iso isan̄a ke usụn̄ uwem. Esop esie oro ẹsitịm mme mbono esop, ẹsio mme vidio ye mme n̄wed emi ẹn̄wamde nnyịn inam item emi odude ke N̄wed Abasi. Kpukpru se mmọ ẹkpepde nnyịn ẹnen sia ẹto Bible. Ini Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Nnyịn ẹyomde ndibiere mfọnn̄kan usụn̄ emi ikpọkwọrọde ikọ, mmọ ẹsiyak edisana spirit ada mmọ usụn̄. Kpa ye oro, ke ini ke ini mmọ ẹsifiak ẹse se mmọ ẹkebierede man ekpedi se ikpụhọde nte isikwọrọde ikọ, nnyịn ikpụhọde. Se isinamde mmọ ẹnam ntre edi ke edi eyo esiere, n̄kpọ ke okpụhọde ke ererimbot, ndien ana esop Abasi ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ ẹtiene nte n̄kpọ okpụhọrede.—1 Cor. 7:31.

15. Nso iwọrọ ndusụk nditọete?

¹⁵ Esop Abasi ẹkpekpụhọ se inịmde mîdịghe ẹteme nnyịn obufa usụn̄ emi ikpanamde n̄kpọ, imesisọp inyịme inyụn̄ inam se ẹdọhọde. Edi isinam n̄kpọ didie esop Abasi ẹma ẹdọhọ ẹnam n̄kpọ emi ẹdikpụhọrede n̄kpọ ke uwem nnyịn? Uwụtn̄kpọ kiet edi, ke isua ifan̄ emi ẹbede, okụk emi ẹdade ẹbọp ẹnyụn̄ ẹse ẹban̄a mme Ufọkmbono Obio Ubọn̄ okpon etieti akan se ekesidide. Oro anam Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Nnyịn ẹdọhọ yak okûdi esop kiet m̀mê iba kpọt ẹnịm mbono esop ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄ kiet ke ini edide mme esop en̄wen ẹkeme nditiene nnịm mbono esop do. Ke ntak oro ẹtọ mme esop ẹdọn̄ kiet ẹnyụn̄ ẹnyam ndusụk Ufọkmbono Obio Ubọn̄. Ẹmen okụk oro ẹkebọp mme Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ke ebiet emi owo mîkenyeneke Ufọkmbono Obio Ubọn̄ yak awak ekem. Edieke odụn̄de ke ebiet emi ẹkenyamde ndusụk Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ẹnyụn̄ ẹtọ mme esop ẹdọn̄ kiet,  ekeme ndisọn̄ ye afo. Ebiet emi ndusụk nditọete ẹdụkde mbono esop idahaemi oyom usụn̄ akan akpa. Mbon en̄wen emi ẹkesịnde idem ẹbọp m̀mê ẹse ẹban̄a Ufọkmbono Obio Ubọn̄ oro ẹkeme ndikere m̀mê nso inam ẹdimen ẹnyam idahaemi. Mmọ ẹkeme ndikere ke kpukpru se mmimọ ikanamde atatak. Kpa ye kpukpru oro, mmọ ẹnyịme ndinam se esop Abasi ẹdọhọde ẹnam, onyụn̄ edi se itorode mmọ.

16. Didie ke ndinam item emi odude ke Colossae 3:23, 24 edin̄wam nnyịn ika iso ikop idatesịt?

¹⁶ Ima iti ke inam kpukpru se inamde inọ Jehovah, ke enye onyụn̄ ada esop esie usụn̄, iyaka iso ikop idatesịt. (Kot Colossae 3:23, 24.) Ini Edidem David ọnọde okụk yak ẹda ẹbọp temple, enye ama etịn̄ ikọ emi nnyịn ikpekpepde n̄kpọ ito. Enye ọkọdọhọ ete: “Ami ndi anie, ikọt mi ẹnyụn̄ ẹdi mmanie, eke nnyịn inyenede odudu ndinọ utọ enọ unyịmesịt emi? Koro kpukpru n̄kpọ ẹtode fi, nnyịn inyụn̄ ida se itode ubọk fo inọ fi.” (1 Chron. 29:14) Ima inọ okụk yak ẹda ẹnam n̄kpọ Abasi, ọwọrọ imen se Jehovah ọkọnọde nnyịn ifiak inọ enye. Kpa ye oro, esinenem Jehovah ndikụt nnyịn idade ini nnyịn, odudu nnyịn, ye se inyenede inam utom esie.—2 Cor. 9:7.

17. Edieke okụtde se okpokpụhọrede ke uwem fo, ntak emi mîfọnke ayak idem emem fi-e?

¹⁷ Edieke iyomde ndika iso nsan̄a ke nsesịre usụn̄ emi adade esịm uwem, ana kpukpru nnyịn ikpebe Jesus ketket. (1 Pet. 2:21) Ekpetie fi nte enyene mme n̄kpọ emi anade okpụhọde ke uwem fo, kûyak idem emem fi. Akam ekeme ndidi eti n̄kpọ, sia oro owụt ke afo oyom ndinam n̄kpọ nte Jehovah ọdọhọde ẹnam. Ti ke Jehovah idorike enyịn ke nnyịn idinam n̄kpọ ata ukem ukem nte Jesus, iduehe n̄kpọ ndomokiet, ke ini edide nnyịn ifọnke ima kan̄a.

18. Nso ke ana inam man isịm obufa ererimbot emi isụk isan̄ade ika mi?

¹⁸ Mbọk yak owo nnyịn ndomokiet okûyak n̄kpọ ekededi osio nnyịn esịt ọkpọn̄ edidiọn̄ emi anade ebet nnyịn ke ini iso. Ẹyak inyụn̄ inyịme ndikpụhọde nte isikerede n̄kpọ, nte isinamde n̄kpọ, se imade, ye se isuade. (N̄ke 4:25; Luke 9:62) Ẹyak ika iso isụhọde idem, ika iso idat esịt, inyụn̄ ikpụhọde. (2 Cor. 13:11) Ima inam ntre, “Abasi ima ye emem oyodu ye [nnyịn].” Enye ayanam uwem enem nnyịn idahaemi onyụn̄ anam nnyịn idu uwem ke nsinsi ke obufa ererimbot.