1. Lo ndjela Mateo 7:13, 14, lo woho akɔna weso lo lɔkɛndɔ?

SHO tshɛ tekɔ lo tande lɔkɛndɔ. Dihole diatatatshu, kana oyango aso ele nsɛna l’andja w’oyoyo l’ɛlɔmbwɛlɔ ka la ngandji ka Jehowa. Lushi tshɛ sho salaka la wolo dia ndjela mboka katɔla otsha lo lɔsɛnɔ. Koko oko wakate Yeso, mboka kɛsɔ kekɔ tshitshɛ, ndo lo tena dimɔtshi ekɔ wolo kiyela. (Adia Mateo 7:13, 14.) Sho bu kokele, ndo ekɔ dui dia wɔdu dia sho ntakɔ mboka kɛsɔ.​—Ngal. 6:1.

2. Kakɔna kayangaso nsɛdingola lo sawo nɛ? (Enda ndo kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “ Okitshakitsha tokimanyiyaka dia nsala etshikitanu.”)

² Naka sho nangaka ntetemala ntshikala lo mboka ka tshitshɛ katɔla otsha lo lɔsɛnɔ, kete sho pombaka mbetawɔ nsala etshikitanu lo tokanyi, lo lɔkɛwɔ ndo l’etsha aso. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akakeketsha Akristo wa la Kɔrɛtɔ dia ntetemala “nsala etshikitanu.” (2 Kɔr. 13:11) Dako sɔ mendanaka ndo la so. Lo sawo nɛ, tayanga nsɛdingola woho wakoka Bible tokimanyiya dia nsala etshikitanu ndo woho wakoka angɛnyi wambotshunda lo nyuma tokimanyiya dia sho ntetemala ndjela mboka katɔla otsha lo lɔsɛnɔ. Tayɔsɛdingola nto etena kakokadiɔ monga okakatanu dia sho ndjela ɛlɔmbwɛlɔ katosha okongamelo wa Jehowa. Tayɔsɛdingola woho wakoka okitshakitsha tokimanyiya dia nsala etshikitanu aha la nshisha ɔngɛnɔngɛnɔ aso etena kakambɛso Jehowa.

3. Ngande wakoka Ɔtɛkɛta wa Nzambi tokimanyiya?

³ Etena kasɛdingolaso tokanyi ndo nsaki yaso, sho mongaka l’okakatanu ɔmɔtshi. Otema aso wekɔ lokeso ndo sho koka monga l’okakatanu dia mbeya otsha lɛnɛ akokawɔ tɔlɔmbɔla. (Jɛr. 17:9) Ekɔ wɔdu dia sho ndjakesa la “tokanyi ta kashi.” (Jak. 1:22) Diakɔ diele sho pombaka nkamba l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi  dia ndjasɛdingolaka. Ɔtɛkɛta wa Nzambi mɛnyaka kɛnɛ kele l’etei kaso, mbuta ate tokanyi ndo eyango w’oma k’ɛse otema aso. (Hɛb. 4:12, 13) Lo yoho mɔtshi, Ɔtɛkɛta wa Nzambi kambaka oko mashinyi wa rayons X, vɔ tokimanyiyaka dia mɛna kɛnɛ kele l’etei k’otema aso. Koko sho pombaka monga l’okitshakitsha naka sho nangaka nkondja wahɔ oma lo alako walongolaso oma lo Bible kana oma le enyimpala wa Nzambi.

4. Kakɔna kɛnya dia nkumekanga Saolo akayonga l’otako?

⁴ Ɛnyɛlɔ ka nkumekanga Saolo mɛnyaka kɛnɛ kakoka ntomba naka sho bu l’okitshakitsha. Saolo akayonga l’otako ndo nde kombetawɔka dia tokanyi ndo etsha ande wakahombaka tshikitanyema. (Os. 36:1, 2; Hab. 2:4) Dui sɔ diakɛnama hwe etena kakatɛ Jehowa Saolo awui shikaa wakandahombe nsala l’ɔkɔngɔ wa nde nɛndja ase Amalɛka. Koko, Saolo kokitanyiya Jehowa. Ndo etena kakawotɛ omvutshi Samuɛlɛ dui sɔ, Saolo kombetawɔ munga kande. Koko, nde akasha tɛkɛnɛndɛ lo mbuta dia ɔsɔ komonga munga ka woke ndo ɔnɛ wodja mbakootshutshuya dia nsala dui diakɔ. (1 Sa. 15:13-24) La ntondo ka laasɔ, Saolo akonge la lɔkɛwɔ lakɔ laamɛ. (1 Sa. 13:10-14) Lonyangu ko, nde aketawɔ di’otema ande monga la otako. Nde komingola tokanyi tande, diakɔ diele Jehowa koombɔsa la nɛmɔ nto ndo akootone.

5. Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma l’ɛnyɛlɔ ka Saolo?

⁵ Dia nkondja wetshelo oma l’ɛnyɛlɔ ka Saolo, ekɔ dimɛna sho ndjaoka ambola anɛ: ‘Etena kadiami dako di’oma l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi, onde dimi mbishaka tɛkɛnɛndɛ diaha dikitanyiya? Onde dimi fɔnyaka ɔnɛ kɛnɛ kasalami bu mɛtɛ kɔlɔ? Onde dimi mbishaka onto okina onongo w’awui wasalami?’ Naka okadimwelo aso wekɔ eelo oyadi lo dimbola ɔtɔi l’atei wa ambola asɔ, kete sho pombaka ntshikitanya ekanelo kaso ndo lɔkɛwɔ laso. Naka hatosadi ngasɔ, kete otema aso wayonga la otako ndo Jehowa hetawɔ dia sho monga angɛnyi ande nto.​—Jak. 4:6.

6. Ɛnya otshikitanu wele lam’asa nkumekanga Saolo la nkumekanga Davidɛ.

⁶ Tende otshikitanu wele lam’asa nkumekanga Saolo la ɔhɛna ande, nkumekanga Davidɛ, pami kakalangaka “ɛlɛmbɛ wa Jehowa.” (Os. 1:1-3) Davidɛ akeyaka dia Jehowa shimbɛka wanɛ wele l’okitshakitsha, koko nde petshaka wanɛ wele l’otako. (2 Sa. 22:28) Diakɔ diele, Davidɛ aketawɔ di’ɛlɛmbɛ wa Nzambi ntshikitanya ekanelo kande. Nde akafunde ate: “Dimi layotombolaka Jehowa lakambisha dako. Oyadi kaanga l’otsho, tokanyi tami toleki l’etei mingolakami.”​—Os. 16:7.

7. Kakɔna kayotosala naka tekɔ l’okitshakitsha?

⁷ Naka tekɔ l’okitshakitsha, kete tayetawɔ di’Ɔtɛkɛta wa Nzambi mingola tokanyi taso ta kɔlɔ la ntondo ka sho ndjosala akambo wa kɔlɔ. Ɔtɛkɛta wa Nzambi wayonga oko dui diatotɛ ɔnɛ: “Mboka tɔ kɛnɛ. Nyɔkɛndɛkɛndɛ lɔkɔ.” “Vɔ wayotɔhɛmɔla naka totatakɔ mboka otsha lo lɔmɔsɔ kana otsha lo l’omi.” (Isa. 30:21) Naka sho mpokamɛ Jehowa, kete tayokondja wahɔ lo toho efula. (Isa. 48:17) Ɛnyɛlɔ, tayewɔ sɔnyi konga naka onto okina ambotongola. Ndo tayoyasukanya suke suke la Jehowa nɛ dia sho mbeyaka dia nde ekɔ lo tosalɛ akambo oko anande wa ngandji.​—Hɛb. 12:7.

8. Oko wɔtɛkɛtamidiɔ lo Jakɔba 1:22-25, ngande wakokaso nkamba l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi oko talatala?

⁸ Sho koka nkamba l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi oko talatala. (Adia Jakɔba 1:22-25.) Efula l’atei aso ndjaendaka lo talatala la pindju tshɛ la ntondo ka sho mimɔ oma la ngelo. Lo nsala ngasɔ, sho koka mɛna dia kana sho koka nsala etshikitanu la ntondo k’anto akina tɛna. Woho akɔ waamɛ mbele, naka sho mbadiaka Bible  lushi tshɛ, kete tayɛna toho takokaso nsala etshikitanu lo tokanyi ndo lo lɔkɛwɔ laso. Anto efula kondjaka wahɔ lo mbadiaka divɛsa dia lushi la lushi la pindju tshɛ la ntondo ka vɔ mimɔ oma la ngelo. Vɔ salaka dia kɛnɛ kadiawɔ monga la shɛngiya lo tokanyi tawɔ. Oma laasɔ l’edja ka lushi l’otondo, vɔ nyangaka toho takokawɔ nkamba l’alako w’oma l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Laadiko dia laasɔ, sho pombaka mbekaka ndo kanaka yimba l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi lushi tshɛ. Dui sɔ koka mbokɛma dia ekɔ wɔdu nsala, koko ɔsɔ ekɔ awui woleki ohomba wakokaso nsala dia tokimanyiya dia sho ntetemala ntshikala lo mboka ka tshitshɛ katɔla otsha lo lɔsɛnɔ.

9. Etena kakɔna kakoka ɔngɛnyi kongola?

⁹ Onde wɛ ambotatɛka nsala dui dimɔtshi diakatatɛ ndanya diɔtɔnganelo diasayɛ la Jehowa? (Os. 73:2, 3) Naka ɔngɛnyi wambotshunda lo nyuma akonge la dihonga dia kongola, onde wɛ akoohokamɛ ndo akakambe la dako diande? Naka ngasɔ, kete wɛ akasale dui dia dimɛna, ndo aha la taamu wɛ ekɔ la lowando lo woho wakakewola ɔngɛnyi ayɛ ɔsɔ.​—Tok. 1:5.

10. Ahombayɛ nsala naka ɔngɛnyi ɔmɔtshi ambokongola?

¹⁰ Ɔtɛkɛta wa Nzambi toholaka ɔnɛ: “Mpota yokohomuyisha ɔngɛnyi yekɔ kɔlamelo.” (Tok. 27:6) Kakɔna kalembetshiya dui sɔ? Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kɛnɛ: Ohɔsa dia wɛ ekɔ lo nkonga dia ntenyanya shinga yeteta mituka efula ko wɛ ambekola yimba yayɛ lo telefɔnɛ. Wɛ ambotatɛ nkɛndakɛnda dia ntenyanya shinga aha la menda la ntondo. Yema tshitshɛ oma laasɔ, ɔngɛnyi ayɛ ambokokimɛ lo lonya ndo ambokokotola ɛkɔngɔkɔngɔ oya l’omamu. Woho wambondokokotola lo lonya la wolo ambokohomoya, koko tshelo yande ya la shasikɔ shɔ yambokoshimbɛ diaha wɛ tɛtama mutuka. Kaanga mbele mpota kakayahomwe kambokosha kandji l’edja ka nshi efula, onde wɛ ayonyanga l’ɔtɛ wakakokotodi ɔngɛnyi ayɛ? Ndooko! Wɛ ayonga la lowando l’ɔtɛ w’ekimanyielo kande. Woho akɔ waamɛ mbele, naka ɔngɛnyi ayɛ ambokewola ɔnɛ ɛtɛkɛta kana etsha ayɛ hawɔtɔnɛ l’atɔndɔ wosembwe wa Nzambi, l’etatelo wɛ koka ndjaoka oko wɛ ambohomɔ. Koko tokake kɛlɛ kana mbombɛ kumbɛkumbɛ l’ɔtɛ wakandakosha dako. Ɔsɔ ayonga dui di’enginya. (Ond. 7:9) Lo dihole dia nsala ngasɔ, onga la lowando l’ɔtɛ wakongi ɔngɛnyi ayɛ la dihonga dia kotɛ akambo.

11. Kakɔna kakoka nkonya onto ɔmɔtshi dia ntona dako dia dimɛna di’oma le ɔngɛnyi?

¹¹ Kakɔna kakoka nkonya onto ɔmɔtshi dia ntona dako dia dimɛna di’oma le ɔngɛnyi ande wele la ngandji? Otako. Anto wele l’otako nangaka mpokamɛ “kɛnɛ kangɛnyangɛnya atoyi awɔ.” Vɔ “[ndjihaka] atoyi awɔ diaha mpokamɛ akambo wa mɛtɛ.” (2 Tim. 4:3, 4) Vɔ mbɔsaka dia vɔ bu l’ohomba w’alako nɛ dia vɔ fɔnyaka ɔnɛ vɔ wekɔ la tomba ndeka anto akina kana vɔ ndeka anto akina nɛmɔ. Koko, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akafunde ate: “Naka onto ɔmɔtshi ndjaɔsaka dia nde ekɔ ohomba etena kele nde ekɔ onto l’anyanya, kete nde ekɔ lo ndjakesa.” (Ngal. 6:3) Nkumekanga Sɔlɔmɔna akalembetshiya dui sɔ dimɛna. Nde akafunde ate: “Ose wola wele ɔna la lomba ndeka opalanga wele nkumekanga k’enginya, ɔnɛ laya bu la yimba efula dia mpokamɛ ɔhɛmwɛlɔ.”​—Ond. 4:13.

12. Oko wotamidiɔ lo Ngalatiya 2:11-14, wetshelo akɔna wakondjaso oma l’ɛnyɛlɔ kakatotshikɛ ɔpɔstɔlɔ Petero?

¹² Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kakatotshikɛ ɔpɔstɔlɔ Petero etena kakawongola Pɔɔlɔ lo sɛkɛ. (Adia Ngalatiya 2:11-14.) Petero akakoke nyanga oma lo kɛnɛ kakate Pɔɔlɔ, mbidja yimba lo woho wakandakite ndo dihole diakandasɔnɛ dia mbita awui akɔ. Koko Petero aki la lomba.  Nde aketawɔ dako ndo konamɛ Pɔɔlɔ tokumbɛkumbɛ. Lo dihole dia nsala ngasɔ, nde akayɔtɛkɛta l’ɔkɔngɔ lo dikambo dia Pɔɔlɔ ɔnɛ “ɔnangɛso la ngandji.”​—2 Pe. 3:15.

13. Awui akɔna wahombaso namaka lo yimba etena kashaso onto ɔmɔtshi dako?

¹³ Naka wɛ ekɔ lo mɛna di’ekɔ ohomba mbisha ɔngɛnyi ayɛ ɔmɔtshi dako, awui akɔna wahombayɛ namaka lo yimba? La ntondo ka wɛ nsawola l’ɔngɛnyi ayɛ, yambola wate: ‘Onde dimi lekɔ “kanga losembwe lamboleka”?’ (Ond. 7:16) Onto lele kanga losembwe lamboleka nomboshaka anto akina, aha lo ndjela atɔndɔ wa Jehowa, koko wande ndamɛ, ndo ondo nde bu la kɛtshi. Naka l’ɔkɔngɔ wa wɛ ndjasɛdingola ko wɛ ekɔ lo mɛna dia ekɔ ohomba dia wɛ tosawola l’ɔngɛnyi ayɛ, kete tɛnde dikambo diakɔ hwe ndo nkamba la ambola dia mbokimanyiya dia nde nshihodia ɔnɛ kɛnɛ kakandasale kekɔ kɔlɔ. Yashikikɛ dia kɛnɛ katayɛ ntomba oma l’Afundelo, ohɔ di’ɔngɛnyi ayɛ ayoyokoya la Jehowa, koko aha la yɛ. (Rɔmɔ 14:10) Yaɛkɛ lo lomba lele l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi, ndo etena kashayɛ onto ɔmɔtshi dako, okoya kɛtshi ka Yeso. (Tok. 3:5; Mat. 12:20) Lande na? Nɛ dia Jehowa ayotosalɛ akambo woho wasalɛso anto akina.​—Jak. 2:13.

14. Kakɔna katosha okongamelo wa Nzambi?

¹⁴ Jehowa tɔlɔmbɔlaka lo mboka katɔla otsha lo lɔsɛnɔ lo tshimbo y’etenyi ka la nkɛtɛ k’okongamelo ande, katosha tovidɛo, ekanda, ndo nsanganya yatokimanyiya sho tshɛ dia nkamba l’alako watanema l’Ɔtɛkɛta ande. Awui asɔ pikama wolo l’Afundelo. Etena kɔsawɔ tɛdikɔ tendana la woho wakoka olimu w’esambishelo kambema dimɛna, Olui-walɔmbɔla ndjaɛkɛka le nyuma k’ekila. Koko, Olui-walɔmbɔla vusolaka mbala la mbala tɛdikɔ tawɔ tendana la woho wokongɛmi olimu ɔsɔ. Lande na? Nɛ dia “akambo weta lo andja ɔnɛ wekɔ lo tatshikitana,” ndo okongamelo wa Nzambi pombaka ndjaɔtɔnganyiya la awui w’eyoyo.​—1 Kɔr. 7:31.

15. Okakatanu akɔna wahomana l’apandjudi amɔtshi?

¹⁵ Aha la taamu, sho mongaka suke dia ndjela ɛlɔmbwɛlɔ k’oma lo Bible kendana la wetshelo wa lo Bible kana atɔndɔ wendana la lɔkɛwɔ. Ko kakɔna kasalaso etena kasala okongamelo wa Nzambi otshikitanu ɔmɔtshi wele la shɛngiya lo awui amɔtshi wa lo lɔsɛnɔ laso? Ɛnyɛlɔ l’ɛnɔnyi weke kambeta, wokelo ndo ɔlɔngɔswɛlɔ wa mvudu y’ɔtɛmwɛlɔ akɔshi falanga  efula. Diakɔ diele Olui-walɔmbɔla akɔshi yɛdikɔ dia tshumanelo efula kambaka la Mbalasa ka Diolelo ɔtɔi. Etombelo wakonge la yɛdikɔ shɔ ele, tshumanelo efula diakasanganyema ndo Mbalasa ya Diolelo mɔtshi yakasondjama. Wakayokamba la falanga yakɔ dia mbika mbalasa l’ahole wakiwɔ l’ohomba efula. Naka wɛ ekɔ lo mbidjasɛ lo dihole dimɔtshi diele mbalasa yakasondjama ndo tshumanelo diakasanganyema, kete ondo wɛ koka monga l’okakatanu dia ndjaɔtɔnganyiya l’etshikitanu w’eyoyo ɛsɔ. Nshi nyɛ apandjudi amɔtshi pombaka ntshɔ dihole di’etale dia tɔtɔ nsanganya. Akina wakakambaka olimu wa wolo dia mbika kana nɔngɔsɔla Mbalasa ka Diolelo kɛmɔtshi koka ndjambola lande na kambowosondja mbalasa kɛsɔ. Vɔ koka mbɔsa dia wenya ndo welo wakawadje waki anyanya. Koko, vɔ waketawɔ yɛdikɔ y’oyoyo shɔ ndo vɔ sunganaka mandɔma.

16. Lande na kele nkamba la dako diele lo Kɔlɔsayi 3:23, 24 tokimanyiyaka dia nama ɔngɛnɔngɛnɔ aso?

¹⁶ Tayolama ɔngɛnɔngɛnɔ aso naka sho mbohɔka dia tekɔ lo kambɛ Jehowa ndo ɔnɛ nde ekɔ lo nɔmbɔla okongamelo ande. (Adia Kɔlɔsayi 3:23, 24.) Nkumekanga Davidɛ akatotshikɛ ɛnyɛlɔ ka dimɛna etena kakandakimɔka falanga dia mbika tɛmpɛlɔ. Nde akate ate: “Ko, dimi eemi ndo wodja ami eewɔ katotonga la akoka wa nkimɔ woshasha wa la lolango wa nganɛ? Nɛ dia diangɔ tshɛ ndja oma le yɛ ndo tambokosha kɛnɛ koye oma lo anya ayɛ.” (1 Ɛk. 29:14) Etena kakimɔso falanga, sho lawɔ mbishaka Jehowa kɛnɛ koye oma l’anya ande. Kaanga mbediɔ ngasɔ, Jehowa mbɔsaka la nɛmɔ wenya, wolo ndo weshasha wakimɔso dia nsukɛ olimu ande.​—2 Kɔr. 9:7.

17. Lande na kahayahombe ndjakɔmɔla naka wɛ pombaka nsala etshikitanu l’awui amɔtshi?

¹⁷ Dia ntshikala lo mboka ka tshitshɛ katɔla lo lɔsɛnɔ, sho tshɛ pombaka ndjela ɛnyɛlɔ ka Yeso. (1 Pe. 2:21) Naka mɛnamaka dia wɛ pombaka nsala etshikitanu, kete toyakɔmɔlake. Ɔsɔ koka monga djembetelo ya dimɛna yɛnya dia wɛ nangaka ndjela ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa. Ohɔ dia oko weso anto wele bu kokele, Jehowa halongamɛ dia sho ndjela Yeso lo yoho ya kokele.

18. Ahombaso nsala dia nkotsha oyango aso?

¹⁸ Nyɛsɔ sho tshɛ toke washo lo nshi yayaye ndo tetawɔ nsala etshikitanu lo tokanyi, lo lɔkɛwɔ ndo l’etsha aso. (Tok. 4:25; Luka 9:62) Tonge l’okitshakitsha, “[t]otetemale ngɛnangɛna, nsala etshikitanu.” (2 Kɔr. 13:11) Naka sho nsala dui sɔ, kete “Nzambi ka ngandji ndo ka wɔladi ayonga kaamɛ la [so].” Ndo nde ayotokimanyiya dia monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ l’etena kɛnɛ ndo nkoma l’andja w’oyoyo.