Ngaˬ 1893 hkʼawꞈ htaˇ paw ve yoˬ. Yaˇ ehˉ htaˇ ngaˬ kaꞈ shu htaꞈ shuˍ ve yoˬ. Yaꞈ hkʼaˇ, ngaˬ 10 hkʼawꞈ gaˬ htaˇ awˬ to teˇ to hkʼa peu˗eˬ naˬ ve yoˬ. 2 hkʼawꞈ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ teˇ nyi hkʼe gaˬ leh mvuhˇ shawˉ htaˇ ngaˬ tu la leh awˬ to naˇ naˇ te maˇ gʼa. Ngaˬ hkui sheh htaꞈ naˇ naˇ te nyi ve htawˇ awˬ gʼaˇ maˇ cawˬ. Oˇ ve teˇ nyi htaꞈ tanˬ leh ngaˬ yaꞈ kʼaw juˇ maˇ gʼa˗o. Yaꞈ hkʼaˇ, chi hkʼe ceh maˇ heˆ. Ngaˬ ve awˬ to maˇ uiˍ la gʼa leh chi teˇ hkui kaꞈ ngaˬ awˬ to yaˇ ehˉ hkʼe hpehꞈ sheˍ.

Ngaˬ naˬ leh aˉ hkʼaw tiˉ chehˇ ve 2-3 ha pa peuˬ hkʼawꞈ nawˉ, Shaˉhkiˆhkanˍ ve chaw yaˇ miˇ 2 gʼaˇ ngaˬ ve aˉ hkʼaw lo laˬ ve yoˬ. Maˇ˗awˍ ve kʼo shu laˬ htaˇ, ngaˬ hpaw mehˉ˗e ve yoˬ. Yaꞈ hkʼaˇ, Shaˉhkiˆhkanˍ ve chi 2 gʼaˇ ngaˬ aˉ hkʼaw lo laˬ htaˇ, ngaˬ teˇ kaˬ maˇ kʼai leh yawˇ hui tawˇ yaw laˇ ve htaꞈ na taˍ ve yoˬ. Yawˇ hui Paˍraˍdiˇsuˆ ve awˬ lawn kʼoˆ leh chi ngaˬ 5 hkʼawꞈ htaˇ kaꞈ gʼa kaˇ jaw ve htaꞈ dawˇ nawˇ tuˬ te laˇ ve yoˬ. Su˗liˆ˗na˗me mvuhˇ miˬ lo laˬ ve miˍshenˍnaˍliˍ 1 gʼaˇ Ceˆhto meh ve, ngaˬ hui ve hkʼaˆ hkʼaw lo teˇ ha pa teˇ pawˆ ca guiˇ la ve yoˬ. Yawˇ ngaˬ pa htaꞈ kaꞈ Liꞈ hpu maˍ piˇ ve yoˬ. Ceˆhto ngaˬ htaꞈ te laˇ daꞈ jaˇ leh ngaˬ kaꞈ yawˇ htaꞈ dawˇ cawˇ jaˇ. Oˇ ve teˇ yanˇ ngaˬ puˍ ngaˬ pi Shaˉhkiˆhkanˍ ve chaw hpawnˬ daꞈ kuiˬ lo ngaˬ htaꞈ teˇ pawˆ pawˆ kʼo shiˍ kʼai laˇ ve yoˬ. Oˇ ve teˇ nyi ngaˬ ve aˉ hkʼaw lo laˬ ve Shaˉhkiˆhkanˍ ve chaw nyiˇ gʼaˇ hkʼaw ve teˇ gʼaˇ Faw˗renˇ meh ve, ngaˬ htaꞈ Liꞈ hpu henˇ gaˇ˗aˬ laˇ tehꞈ na laˇ ve yoˬ. Ngaˬ kaꞈ henˇ gaˇ ve tehꞈ kʼoˆ piˇ ve yoˬ.

Peuˬ hkʼawꞈ nawˉ Faw˗renˇ meh ve yawˇ ve awˬ hpawˇ Caˆhtaˆ shiˍ veu laˇ leh ngaˬ geh ca guiˇ la ve yoˬ. Leh yawˇ huiˉ maˬ ngaˬ htaꞈ Liꞈ hpu maˍ laˇ ve yoˬ. Ngaˬ liꞈ maˇ gʼaw gʼa ve yawˇ hui mawˬ ve yoˬ. Hkʼe te leh, yawˇ hui ngaˬ htaꞈ liꞈ gʼaw gʼa tuˬ maˍ laˇ ve yoˬ. Peuˬ hkʼawꞈ nawˉ maˇ maw ngaˬ liꞈ gʼaw gʼa la ve yoˬ. Peuˬ leh yawˇ hui Su˗liˆ˗na˗me mvuhˇ miˬ lo awˬ vuiˬ gʼa ve tehꞈ kʼoˆ laˇ ve yoˬ. Leh Aw˗li˗e˗la hkʼaˆ hkʼaw ve chaw teˇ gʼaˇ˗ehꞈ kaꞈ ngaˬ htaꞈ Liꞈ hpu maˍ laˇ maˇ gʼa. Yaꞈ hkʼaˇ, Yaˬhoˉvaˬ ngaˬ htaꞈ maˇ leunˇ laˇ jaw ve ngaˬ ha lehˬ jaˇ.

Peuˬ leh gʼuˇ suhˍ peuˍ ve chaw Faw˗e meh ve Aw˗li˗e˗la hkʼaˆ hkʼaw kʼawꞈ laˬ ve yoˬ. Ngaˬ hui ve hkʼaˆ hkʼaw yawˇ teˇ yehˬ peuˬ teˇ yehˬ hto toˇ htaˇ, yawˇ ngaˬ htaꞈ mawˬ daꞈ ve yoˬ. Yawˇ Liꞈ hpu henˇ tuˬ jehˬ laˇ htaˇ, ngaˬ gʼuiˬ piˇ ve yoˬ. “Aˬ htoꞈ ma te nawˬ gʼuiˬ ve le?” tehꞈ na laˇ ve yoˬ. Gʼuiˬ sha ngaˬ hui geh aˬ htoꞈ ma loˍ le? liꞈ kʼoˆ henˇ peuˬ˗o tehꞈ ngaˬ kʼoˆ piˇ ve yoˬ. Leh Co co taiˍ taiˍ a shaꞈ gʼa tuˬ ve cuˇ yiˍ * liꞈ kʼoˆ tanˬ henˇ˗oˬ ve tehꞈ kʼoˆ piˇ leh aˬ htoꞈ ma te maˇ kʼawꞈ gʼa henˇ ve ngaˬ yawˇ htaꞈ kʼoˆ maˍ piˇ ve yoˬ. Hkʼe te leh, Faw˗e cuˇ yiˍ ve liꞈ kʼoˆ hkʼa peu˗eˬ maˍ laˇ ve yoˬ. Peuˬ leh maˇ maw yawˇ awˬ nu ve teˇ kaˬ lo Gʼuiˬ sha ve kanˉ te tuˬ awˬ vuiˬ kʼawꞈ gʼa ve yoˬ. Leh ngaˬ htaꞈ teˇ gʼaˇ˗ehꞈ kaꞈ maˇ maˍ laˇ˗o.

 2004 hkʼawꞈ htaˇ, hkʼaˬ htaˆ kaꞈ gʼuˇ suhˍ peuˍ ve chaw Keh˗vi leh Yawˇsuˆ Aw˗li˗e˗la hkʼaˆ lo kʼawꞈ laˬ ve yoˬ. Yawˇ hui ngaˬ hui hkʼaˆ lo teˇ yehˬ peuˬ teˇ yehˬ hto toˇ leh ngaˬ htaꞈ mawˬ daꞈ ve yoˬ. Hkʼe te leh, yawˇ hui ngaˬ htaꞈ Liꞈ hpu henˇ gaˇ˗aˬ laˇ tehꞈ na laˇ htaˇ, ngaˬ kaꞈ gʼuiˬ piˇ ve yoˬ. Hkʼe te leh, yawˇ hui geh cuˇ yiˍ liꞈ kʼoˆ tanˬ leh peuˬ htaˇ hkʼa gaˬ maˍ laˇ tuˬ lawˬ piˇ ve yoˬ. Yawˇ hui ngaˬ htaꞈ peuˬ taˉ ve chaw hkʼe leˇ maˍ laˇ tuˬ laˇ tehꞈ ngaˬ shiˍ gaˇ ve yoˬ. Hkʼaˆ chi ve hkʼaw hpawnˬ daꞈ ve cawˬ tuˬ tehꞈ Keh˗vi kʼoˆ laˇ ve yoˬ. Ngaˬ aˬ laˬ hkʼe 10 hkʼawꞈ ve awˬ yanˇ teˇ kaˬ kaꞈ maˇ kʼai jaw. Yaꞈ hkʼaˇ, yawˇ hui awˬ lawn chi htaꞈ kʼoˆ htaˇ, ngaˬ kaꞈ kʼai gaˇ ve yoˬ. Ngaˬ caꞈ tuˬ hkʼoˆ gʼa mui ve yoˬ. Keh˗vi ngaˬ hpawnˬ daꞈ kuiˬ lo kʼai tuˬ caꞈ tuˬ hkʼoˆ mui leh caꞈ kʼai laˇ ve yoˬ.

Peuˬ hkʼawꞈ nawˉ maˇ maw Gʼuiˬ sha ve kanˉ te ve liꞈ henˇ yehˬ hkʼaw liꞈ henˇ yaˇ te tuˬ, Keh˗vi ngaˬ htaꞈ jehˬ laˇ ve yoˬ. Yawˇ ngaˬ htaꞈ kʼoˆ laˇ ve, “nawˬ laꞈ sheh hkui sheh luˬ ve htawˇ, tawˇ yaw gʼa sheˍ ve neˬ. Teˇ nyi kʼo, teˇ gʼaˇ le le na la hpehꞈ ve bon maˍ hkawˇ gʼa maˍ tuˬ yoˬ tehꞈ kʼoˆ laˇ ve yoˬ.” Yawˇ ve tawˇ hkawˇ ngaˬ awˬ gʼaˇ gʼa leh yonˍ gʼa jaˇ tuˬ te laˇ ve yoˬ.

Ngaˬ Keh˗vi geh teˇ geh tanˬ hto toˇ ve yoˬ. Yaꞈ hkʼaˇ, ngaˬ hui ve hkʼaˆ hkʼaw lo yaꞈ kʼaw laiˉ caˆ maˇ daꞈ leh ngaˬ mui kuiˬ caꞈ tuˬ hkʼoˆ mui maˇ sha. Hkʼe te leh, mawˇ gʼawˬ tuˬ ve gaˉ yaw teˇ maˬ tiˉ cawˬ ve hkʼoˆ ngaˬ htaꞈ oˇ kaˬ mui tcuh laˇ tuˬ lawˬ piˇ ve yoˬ. Leh hkʼaˬ kaˬ lo kʼai ve htawˇ sha jaˇ. 2005 hkʼawꞈ Ha pa 4 maˬ htaˇ, ngaˬ Baˆtiˆsaˬ haꞈ yuˬ ve yoˬ. Peuˬ hkʼawꞈ nawˉ maˇ maw, Hkriꞈ yaˇ awˬ moˍ hkʼaw liꞈ kʼoˆ leh awˬ hkawˇ tawˆ ve awˬ hkʼeun htaꞈ nyi haꞈ shaˉ tuˬ awˬ viˉ awˬ nyi ngaˬ htaꞈ maˍ laˇ ve yoˬ.

2007 hkʼawꞈ htaˇ ngaˬ pa heuˇ caˉ ciˇ˗aˬ htaˇ, maˇ dawˇ maˇ gaˇ ve awˬ ceuˬ gʼa hpuˇ leh yawˇ suh˗e ve yoˬ. Ngaˬ nyi ma luˬ jaˇ. Hkʼe te leh, ngaˬ hui teˇ yehˬ hkʼa peu˗eˬ kaꞈ cheˆ˗eh kʼai ve yoˬ. Keh˗vi ngaˬ hui geh teˇ geh bon lawˬ leh awˬ gʼaˇ gʼa tuˬ Liꞈ hpu awˬ tawn gʼaw maˍ laˇ ve yoˬ. 2 hkʼawꞈ peuˬ hkʼawꞈ nawˉ, nyi ma luˬ jaˇ ve gʼa kʼawꞈ hpuˇ sheˍ ve yoˬ. Keh˗vi heuˇ caˉ ciˇ˗aˬ htaˇ maˇ dawˇ maˇ gaˇ ve awˬ ceuˬ gʼa hpuˇ leh suh˗e ve yoˬ.

Ngaˬ hui ve Hkriꞈ yaˇ awˬ moˍ ehˉ nyi ma luˬ jaˇ. Hkʼe te leh, Hkriꞈ yaˇ awˬ moˍ hkʼaw nyi haꞈ shaˉ paˍ maˇ cawˬ˗o. Leh ga piˇ shehˍ hpaˇ teˇ gʼaˇ ceh tiˉ cawˬ ve yoˬ. Keh˗vi suh˗e ve ngaˬ nyi ma luˬ jaˇ. Yawˇ ngaˬ haꞈ jaˇ ve awˬ chawˇ hpehꞈ ve yoˬ. Ngaˬ Yaˬhoˉvaˬ geh meuˆ daꞈ tuˬ leh awˬ nu ve awˬ ceuˬ kaꞈ ga laˇ ve yoˬ. Yawˇ suh˗e ve hkʼaˬ nyiˇ nyi maˇ gaˬ sheˍ htaˇ, Hkriꞈ yaˇ awˬ moˍ hkʼaw Shaw nyi kuiˬ Taꞈ yehˬ gʼaw tuˬ ngaˬ awˬ vuiˬ gʼa ve yoˬ. Nyiˇ tawn ceh tiˉ gʼaw sheˍ ve htawˇ, ngaˬ mehˆ gʼuiˬ yaꞈ la ve yoˬ. Ngaˬ hawˬ jaˇ leh liꞈ gʼaw maˇ gʼa˗o.

Awˬ nu ve Hkriꞈ yaˇ awˬ moˍ hkʼaw ve awˬ viˉ awˬ nyi Aw˗li˗e˗la hkʼaˆ lo ca ga la htaˇ, ngaˬ kaꞈ nyi ma sha la ve yoˬ. Chi hkʼoˆ kaꞈ, hkʼaˬ htaˆ kaꞈ tcuh peu ve gʼuˇ suhˍ peuˍ ve te ve Hko˗co meh ve ngaˬ hui htaꞈ ca ga la tuˬ, awˬ tcuhˆ puiˍ laˬ tcuh laˇ ve yoˬ. Ngaˬ e leh ngaˬ nyi paˍ Liꞈ hpu henˇ leh Baˆtiˆsaˬ haꞈ yuˬ ve ngaˬ ha lehˬ jaˇ. 2015 hkʼawꞈ Ha pa 3 maˬ htaˇ, ngaˬ ga piˇ shehˍ hpaˇ gʼa te ve yoˬ. Maˇ maw hkʼawꞈ nawˉ, teˇ gʼaˇ le le na la hpehꞈ ve bon maˍ hkawˇ ngaˬ awˉ lawˉ teˇ pawˆ gʼa maˍ ve yoˬ. Peuˬ taˉ ve laiˉ hkʼawꞈ htaˇ, Keh˗vi ngaˬ htaꞈ “teˇ nyi kʼo, teˇ gʼaˇ le le na la hpehꞈ ve bon maˍ hkawˇ gʼa maˍ tuˬ yoˬ” tehꞈ kʼoˆ laˇ ve htaꞈ ngaˬ dawˇ nyi htaˇ, ngaˬ mehˆ gʼuiˬ yaꞈ la ve yoˬ.

JW awˬ han tawˆ kuiˬ^® gʼa nyi htaˇ, awˬ viˉ awˬ nyi laiˉ gʼaˇ kaꞈ shoꞈ shaꞈ ve ngaˬ hkʼa shuˍ gʼa hpuˇ ve htaꞈ gʼa mawˬ ve yoˬ. Yawˇ hui hkui sheh laꞈ sheh maˇ daꞈ ve htawˇ, ha lehˬ leh laiˉ ceuˬ te gʼa ve htaꞈ ngaˬ gʼa mawˬ ve yoˬ. Ngaˬ kaꞈ laiˉ ceuˬ te gʼa sheˍ ve yoˬ. Ngaˬ te gʼa ve hkʼe Yaˬhoˉvaˬ ve kanˉ maˇ maˇ te gaˇ ve pa taw, ngaˬ tcuh peu ve gʼuˇ suhˍ peuˍ ve te ve yoˬ. 2019 hkʼawꞈ Ha pa 9 maˬ htaˇ, ngaˬ maˇ dawˇ maˇ gaˇ ve awˬ lawn gʼa kaˇ ve yoˬ. Ngaˬ hui ve Hkriꞈ yaˇ awˬ moˍ hkʼaw hto toˇ ve chaw 40 gʼaˇ cawˬ ve hkʼaw ngaˬ nyi haꞈ shaˉ paˍ gʼa te ve yoˬ.

Ngaˬ htaꞈ Liꞈ hpu maˍ laˇ leh Yaˬhoˉvaˬ ve kanˉ te gʼa tuˬ ga laˇ ve awˬ viˉ awˬ nyi teˇ gʼaˇ le le htaꞈ awˬ bon uiˍ jaˇ. Teˇ ceuˬ le le aꞈ kehˉ awˬ bon uiˍ ve lehˬ, Yaˬhoˉvaˬ ngaˬ htaꞈ maˇ leunˇ laˇ jaw ve yoˬ.