1, 2. ¿Achkë kan kiyoʼen apü ri rusamajelaʼ Jehová?

CHPAN qakʼaslemal janina rejqalen chë kʼo ütz nqayoʼej apü. Jojun tzʼetbʼäl. Ye kʼo winäq nkajoʼ chë ütz yebʼä pa kikʼlajil, chë kalkʼwal ütz kiwäch yekʼïy qʼanäj o ye kʼo chqä ri nkajoʼ yekʼachöj chë jun itzel yabʼil. Röj, ri cristianos, kan nqarayij chë yebʼanatäj ya riʼ qkʼë. Ye kʼa, ri kan más nqarayij ya riʼ chë xtbʼeqä ri qʼij taq ma xtqkäm ta chik chqä xtqatzʼët chik jmul kiwäch ri qachʼalal ye kamnäq äl.

² Ri apóstol Pablo xnmaj chë Dios xkerukʼasoj na pä ri kamnaqiʼ. Rma riʼ xeruʼij re tzij reʼ: «Nkʼuqbʼan nkʼuʼx chrij Dios, [...] chë xkekʼastäj na pä ri kamnaqiʼ ri xkikʼwaj jun jïk kʼaslemal chqä ri manä» (Hech. 24:15). Ye kʼa kan más na chik ojer, Job xuʼij chë kan rukʼuqbʼan rukʼuʼx chë ma xtmestäx ta rma Dios chqä chë xtyaʼöx chik jmul rukʼaslemal (Job 14:7-10, 12-15).

3. ¿Achkë rubʼanik xtqrtoʼ runukʼuxik ruwäch ri capítulo 15 rchë ri 1 Corintios?

³ Ri naʼoj chë Dios xkerukʼasoj na pä ri kamnaqiʼ kan janina rejqalen chkiwäch ri kantzij taq cristianos (Heb. 6:1, 2). Pablo xnukʼuj ri naʼoj riʼ chpan ri capítulo 15 rchë ri 1 Corintios. Ri ruqʼalajsaxik xuʼän, kantzij na wä chë kan xkʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri cristianos pa naʼäy siglo. Y röj chqä kan xtkʼuqbʼaʼ qakʼuʼx xa bʼa jaruʼ na kʼa junaʼ qanman pa ri naʼoj riʼ.

4. ¿Achkë nbʼanö chë röj ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë ri qachʼalal ri ye kamnäq äl xkekʼastäj na pä?

⁴ Rma Jesús xkʼasöx pä chkikojöl ri kamnaqiʼ, röj ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë ri qachʼalal ri ye kamnäq äl xkekʼastäj na pä. Ri naʼoj riʼ jun chkë «ri utziläj taq rutzjol» ri xtzjoj Pablo chkë ri corintios (1 Cor. 15:1, 2). Reʼ kan kʼo wä rejqalen chwäch Pablo, rma xuʼij chkë ri cristianos riʼ chë, we ma nkinmaj ta chë  Jesús xkʼasöx pä chkikojöl ri kamnaqiʼ, majun nkʼatzin wä ri kikʼuqbʼäl kʼuʼx (1 Cor. 15:17). Achiʼel nqatzʼët, ri nqanmaj chë Jesús xkʼasöx pä chkikojöl ri kamnaqiʼ, ya riʼ nbʼanö chë röj ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë ri kamnaqiʼ xkekʼastäj na pä.

5, 6. ¿Achkë rma kan kʼo kejqalen chqawäch röj ri tzij ye kʼo chpan 1 Corintios 15:3 chqä 4?

⁵ Taq Pablo xchäp runukʼuxik ri naʼoj chë Dios xkerukʼasoj na pä ri kamnaqiʼ, ryä xtzjoj kij re oxiʼ naʼoj reʼ: «chë Cristo xkäm rchë xtöj qamak», «chë xmuq» chqä «chë xkʼasöx pä chkikojöl ri kamnaqiʼ pa rox qʼij, achiʼel wä nuʼij ri Ruchʼaʼäl Dios» (taskʼij ruwäch 1 Corintios 15:3, 4).

⁶ ¿Achkë rma kan kʼo kejqalen chqawäch röj ri rukamik Jesús, ri rumuqik chqä ri rukʼasojixik? Ri profeta Isaías xuʼij chë ri Mesías xtkamsäx chqä xtmuq chkikojöl ri itzel taq winäq. Ye kʼa xuʼij chqä reʼ: chë xtkʼwaj wä äl «kimak ye kʼïy winäq». ¿Achkë rubʼanik xuʼän Jesús ya riʼ? Taq xyaʼ rukʼaslemal rchë xqrköl (Is. 53:8, 9, 12; Mat. 20:28; Rom. 5:8). Rma riʼ, ri rukamik Jesús, ri rumuqik chqä ri rukʼasojixik nkiʼän chë röj ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë xtqkol pä ruqʼaʼ ri mak chqä pa ruqʼaʼ ri kamïk, chqä rchë xtqatzʼët chik jmul kiwäch ri qachʼalal ri ye kamnäq äl.

7, 8. ¿Achkë nbʼanö chë röj kan qayaʼon chwäch qan chë Jesús xkʼasöx pä chkikojöl ri kamnaqiʼ?

⁷ Rchë nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë kantzij xkekʼasöx pä ri kamnaqiʼ, naʼäy kʼo chë nqayaʼ chwäch qan chë Jehová kantzij xkʼasoj pä Jesús chkikojöl ri kamnaqiʼ. ¿Achkë rma ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë kantzij xbʼanatäj riʼ?

⁸ Kan ye kʼïy winäq xetzʼetö rchë Jesús taq xkʼasöx yän pä (1 Cor. 15:5-7). Ri naʼäy ri xtzjoj Pablo ya riʼ Cefas, jun chik rubʼiʼ ri apóstol Pedro. Jun molaj rutzeqelbʼëy Jesús xkiʼij chqä chë Pedro xtzʼët Jesús taq ya xkʼasöx yän pä (Luc. 24:33, 34). Ri apóstoles chqä xbʼanatäj riʼ kikʼë. Chrij riʼ, «xkʼüt riʼ chkiwäch más ye 500 rutzeqelbʼëy», rkʼë jbʼaʼ taq xkimöl kiʼ chriʼ Galilea, achiʼel wä nuʼij chpan Mateo 28:16 kʼa 20. Chrij riʼ, Jesús «xkʼüt riʼ chwäch Santiago», rkʼë jbʼaʼ ri ruchaqʼ, ri ma runman ta wä chë yë ryä ri Mesías (Juan 7:5). Ye kʼa taq xtzʼët chë xkʼasöx pä chkikojöl ri kamnaqiʼ, ya riʼ taq xnmaj. Ütz njeʼ pa qajolon chë taq Pablo xtzʼibʼaj re carta reʼ —chnaqaj ri junaʼ 55—, kʼïy chkë ri xetzʼetö Jesús taq xkʼasöx pä chkikojöl ri kamnaqiʼ, kʼa ye kʼäs na wä. Rma riʼ, ri winäq ri ma kan ta xkinmaj chë Jesús xkʼasöx pä ütz wä xetzjon kikʼë ri winäq riʼ.

9. Rkʼë ri nuʼij chpan Hechos 9:3 kʼa 5, ¿achkë chik jun rma Pablo ütz xuʼij chë Jesús kantzij xkʼasöx chkikojöl ri kamnaqiʼ?

⁹ Jun tiempo chrij riʼ, Jesús xkʼüt riʼ chwäch Pablo (1 Cor. 15:8). Pablo, ri xbʼiniʼaj chqä Saulo, bʼenäq wä pa Damasco taq xkʼoxaj ri ruchʼaʼäl Jesús y chpan jun visión xtzʼët chë chkaj chik kʼo wä (taskʼij ruwäch Hechos 9:3-5). Ri xbʼanatäj rkʼë Pablo ya riʼ chik jun ri xkʼutü chë Jesús kantzij xkʼasöx pä chkikojöl ri kamnaqiʼ (Hech. 26:12-15).

10. ¿Achkë xuʼän Pablo taq xnmaj chë Jesús kantzij xkʼasöx pä chkikojöl ri kamnaqiʼ?

¹⁰ Jojun winäq rkʼë jbʼaʼ kan jaʼäl nkinaʼ nkiskʼij ruwäch ri xtzʼibʼaj qa Pablo, rma pa naʼäy, xyaʼ kʼayewal pa kiwiʼ ri rutzeqelbʼëy Jesús. Ye kʼa taq xnmaj chë Jesús xkʼasöx pä chkikojöl ri kamnaqiʼ, xtäj ruqʼij rchë xerutoʼ ri nkʼaj chik rchë xkinmaj chqä riʼ, tapeʼ rchë xuʼän riʼ, xchʼay, xyaʼöx pacheʼ y kʼo mul jbʼaʼ ma xkäm pa yaʼ (1 Cor. 15:9-11; 2 Cor. 11:23-27). Ryä kan ruyaʼon wä chwäch ran chë Jesús xkʼasöx pä chkikojöl ri kamnaqiʼ. Rma riʼ, xtzjoj ri nunmaj tapeʼ xtkamsäx xa rma riʼ. Kantzij na wä chë jontir ri xqatzʼët qa yojkitoʼ chqä röj rchë nqayaʼ chwäch qan chë Jesús kantzij xkʼasöx rma  Jehová. Reʼ chqä kan nuʼän chë röj nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë chqawäch apü Jehová xkerukʼasoj pä ri kamnaqiʼ.

11. ¿Achkë rma jojun cristianos aj Corinto yekinmaj wä naʼoj ri ma ye tzij ta chrij ri kʼasojixïk?

¹¹ Chpan ri tinamït Corinto, jojun cristianos xekinmaj naʼoj ri ma ye tzij ta chrij ri kʼasojixïk. Jojun chkë ryeʼ kan xkiʼij chë ri naʼoj riʼ xa jun tzʼukun tzij (1 Cor. 15:12). ¿Achkë rma xkinmaj riʼ? Rma pan Atenas, jun tinamït ri kʼo wä chnaqaj Corinto, ye kʼo wä etamanelaʼ ri xa yetzeʼen wä chrij ri naʼoj chë Jesús xkʼasöx pä chkikojöl ri kamnaqiʼ. Rkʼë jbʼaʼ jojun chkë ri cristianos aj Corinto xkikʼän apü ri naʼoj riʼ (Hech. 17:18, 31, 32). Jojun chik, rkʼë jbʼaʼ xkitzʼët chë ri kʼasojixïk xa jun kʼambʼäl tzij. Ryeʼ nkiquʼ wä chë taq majanä ye cristianos ta, achiʼel ta ye kamnäq rma ye ajmakiʼ wä. Ye kʼa taq xeʼok cristianos, xkuy kimak y riʼ achiʼel ta xekʼasöx pä. Xa bʼa achkë na kʼa xkinmaj, we ma nkinmaj ta wä chë Dios yerukʼasoj pä ri kamnaqiʼ, majun ta wä ruqʼij ri kikʼuqbʼäl kʼuʼx. Xa ta Dios ma ta xkʼasoj Jesús chkikojöl ri kamnaqiʼ, ma ta jun achkë xtojö kimak ryeʼ, y riʼ xuʼän ta chë ma ta xkuy kimak. Rma riʼ, ri cristianos ri ma xkinmaj ta chë Dios xkerukʼasoj pä ri kamnaqiʼ ma ütz ta wä nkiyoʼej utzil chkiwäch apü (1 Cor. 15:13-19; Heb. 9:12, 14).  

12. Rkʼë ri nuʼij 1 Pedro 3:18 chqä 22, ¿achkë rma ri rukʼasojixik Jesús ma junan ta kikʼë ri kʼasojixïk ri xebʼanatäj naʼäy chwäch ryä?

¹² Pablo ya riʼ wä jun chkë ri xtzʼetö Cristo taq «xkʼasöx yän pä chkikojöl ri kamnaqiʼ». Tapeʼ ye kʼo wä winäq ri xekʼasöx naʼäy chwäch Jesús, ri rukʼasojixik ryä kan más wä ütz, rma ri nkʼaj chik xa xekäm chik jmul. Pablo chqä xuʼij chë Jesús ya riʼ «ri naʼäy ri xkʼasöx pä chkë ri ye kamnäq äl». ¿Achkë ntel chë tzij riʼ? Jesús xok ri naʼäy winäq ri xkʼasöx pä rma Jehová achiʼel jun espíritu chqä ri naʼäy ri xbʼä chkaj (1 Cor. 15:20; Hech. 26:23; taskʼij ruwäch 1 Pedro 3:18, 22).

13. ¿Achkë xqʼalajsaj Pablo chrij Adán chqä chrij Jesús?

¹³ Le Biblia nuʼij chë xa rma rukamik jun winäq kan pa millón chë winäq xtkïl kʼaslemal. ¿Achkë rubʼanik nbʼanatäj riʼ? Pablo kan ütz ruqʼalajsaxik xyaʼ. Ryä xqʼalajsaj achkë xyaʼ qa Adán chqij chqä achkë xtqïl rma ri rukʼaslemal xyaʼ Jesús pa kamïk. Taq xtzjon chrij Adán, ryä xuʼij chë «ri kamïk xpë xa rma jun achï». Taq Adán xmakun, xpë ri kamïk chrij ryä chqä chkij ri rujatzul. Komä kʼa najin na nqatäj poqän rma Adán ma xnmaj ta tzij, ye kʼa kan qayoʼen jun nimaläj utzil rma Dios xkʼasoj pä Rukʼajol chkikojöl ri kamnaqiʼ. Pablo xuʼij: «Ri xkekʼasöx ri kamnaqiʼ xtbʼanatäj chqä xa rma jun achï [Jesús]. Y achiʼel nbʼanatäj kikʼë jontir ri xa rma Adán yekäm, ke riʼ chqä rma ri Cristo, jontir xtkïl kʼaslemal» (1 Cor. 15:21, 22).

14. ¿Achkë rma qataman chë Adán ma xtkʼasöx ta pä chik?

¹⁴ ¿Achoq chkij xtzjon wä Pablo taq xuʼij chë «jontir ri xa rma Adán yekäm»? Ryä najin wä ntzjon chqij jontir röj, ri rujatzul qa Adán, ri kʼo qa ri mak chqä ri kamïk chqij (Rom. 5:12). Adán ma kʼo ta chkikojöl ri «xtkïl kʼaslemal». Ryä ma xtkowin ta xtrïl utzil rma rukʼaslemal xyaʼ Jesús pa kamïk, rma taq xbʼan rma Dios ryä majun ta wä mak chrij chqä kan yë ryä xchaʼö ma nunmaj ta rutzij Dios. Ryä chöj xchup ruwäch, achiʼel wä xtbʼanatäj kikʼë ri winäq ri ma xtkiyaʼ ta ruqʼij Dios, ri xkeʼok achiʼel «kʼsïkʼ» chwäch Jesús (Mat. 25:31-33, 46; Heb. 5:9).

15. ¿Achkë ye kʼo chpan ri tzij xuʼij qa Pablo «jontir xtkïl kʼaslemal»?

¹⁵ Tqatzʼetaʼ chqä chë Pablo xuʼij chë «rma  ri Cristo, jontir xtkïl kʼaslemal» (1 Cor. 15:22). Ri cristianos aj Corinto, ri achoq chkë xtzʼibʼaj wä ru-carta Pablo, yechaʼon wä rchë yebʼä chkaj. Rma riʼ, chlaʼ chkaj xkekʼasöx wä. Ryeʼ xechʼajchʼobʼëx rma junan rubʼanon kiwäch rkʼë Cristo Jesús y xechaʼöx rchë yeʼok loqʼoläj. Pablo chqä xtzjoj kij ri rutzeqelbʼëy Cristo ri yechaʼon wä rchë yebʼä chkaj chqä ye kamnäq wä chik (1 Cor. 1:2; 15:18; 2 Cor. 5:17). Y chpan jun chik carta ri xtzʼibʼaj, Pablo xuʼij reʼ: «We junan rubʼanon qawäch rkʼë ryä [Jesús] rma junan kamïk xtqatqelbʼej, junan chqä xtuʼän qawäch rkʼë ryä rma junan rubʼanik xtqkʼasöx pä» (Rom. 6:3-5). Taq Jesús xkʼasöx pä, xkʼasöx pä achiʼel jun espíritu, y chrij riʼ, xbʼä chkaj. Ya riʼ chqä xtbʼanatäj kikʼë jontir «ri rutzeqelbʼëy Cristo» ri yechaʼon rma ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios.

16. ¿Achkë xrajoʼ xuʼij Pablo taq xuʼij chë Jesús ya riʼ «ri naʼäy ri xkʼasöx pä»?

¹⁶ Pablo xtzʼibʼaj chë Cristo ya riʼ wä «ri naʼäy ri xkʼasöx pä chkë ri ye kamnäq äl». Tnatäj chqë chë tapeʼ ye kʼo winäq ri xekʼasöx naʼäy chwäch Jesús, achiʼel Lázaro, Jesús ya riʼ ri naʼäy ri xkʼasöx achiʼel jun espíritu chqä xyaʼöx rukʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta. Y rma Pablo xuʼij chë Jesús ya riʼ «ri naʼäy ri xkʼasöx pä», nqʼalajin kʼa chë kʼa ye kʼo na más winäq ri xkekʼasöx rchë yejeʼ chkaj. Xqʼax ri tiempo, ri apóstoles chqä ri nkʼaj chik rutzeqelbʼëy Cristo ri yechaʼon wä rkʼë ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios xekʼasöx rchë yejeʼ chlaʼ chkaj, achiʼel xbʼanatäj rkʼë Jesús.

17. ¿Ajän xchapatäj kikʼasojixik ri cristianos ri yechaʼon rkʼë ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios?

¹⁷ Taq Pablo xtzʼibʼaj ruwuj chkë ri corintios, ri cristianos ri yechaʼon wä rkʼë ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios majanä wä kekʼasöx äl. Rkʼë ri tzij xksaj, Pablo xkʼüt chë ya riʼ kʼa xtbʼanatäj na chkiwäch apü. Ryä xuʼij chë kʼa taq Cristo xtqʼät tzij chlaʼ chkaj kʼa riʼ xkekʼasöx ri cristianos «ri ye rchë chik Cristo» (1 Cor. 15:23; 1 Tes. 4:15, 16). Komä, Cristo ya najin chik nuqʼät tzij chlaʼ chkaj. Achiʼel nqatzʼët, ri apóstoles chqä ri nkʼaj chik ri yechaʼon wä rchë yebʼä chkaj kʼo chë xkiyoʼej na rchë xekʼasöx chlaʼ chkaj.

18. a) ¿Achkë rma qataman chë taq xkekʼasöx jontir ri yechaʼon rkʼë ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios xtbʼanatäj na chik jun kʼasojixïk? b) Achiʼel nuʼij 1 Corintios 15:24 kʼa 26, ¿achkë xtbʼanatäj chlaʼ chkaj?

¹⁸ Ye kʼa, ¿achkë xtbʼanatäj kikʼë ri utziläj taq cristianos ri ma kiyoʼen ta rchë yebʼä chkaj rkʼë Cristo? Ryeʼ chqä ütz nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx  chë Dios xkerukʼasoj pä ri kamnaqiʼ chwäch le Ruwachʼulew. Qataman riʼ rma le Biblia nuʼij chë jontir ri yechaʼon rkʼë ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios xtkïl utzil rma «ri naʼäy kʼasojixïk» (Apoc. 20:6). ¿Achkë nukʼüt reʼ chqawäch? Chë chrij riʼ, xtjeʼ na chik jun kʼasojixïk. Reʼ kan rukʼwan riʼ rkʼë ri xuʼij Job chrij ri xtbʼanatäj rkʼë (Job 14:15). «Ri ye rchë chik Cristo» xkejeʼ rkʼë Jesús chlaʼ chkaj taq ryä xtchüp kiwäch «jontir qʼatbʼäl taq tzij chqä jontir ri kʼo uchqʼaʼ pa kiqʼaʼ». Chrij riʼ, «ri kamïk, ri rukʼisbʼäl rukʼulel, kan xtchup ruwäch». Achiʼel nqatzʼët, ri xkekʼasöx chlaʼ chkaj majun bëy xkekäm ta chik. Ye kʼa, ¿achkë xtbʼanatäj kikʼë ri kiyoʼen yejeʼ qa chwäch le Ruwachʼulew? (Taskʼij ruwäch 1 Corintios 15:24-26).

19. ¿Achkë kʼuqbʼäl kʼuʼx ütz njeʼ kikʼë ri winäq ri kiyoʼen yejeʼ qa chwäch le Ruwachʼulew?

¹⁹ Ri kiyoʼen yejeʼ qa chwäch le Ruwachʼulew ütz chqä nkiʼij achiʼel Pablo taq xuʼij: «Nkʼuqbʼan nkʼuʼx chrij Dios, [...] chë xkekʼastäj na pä ri kamnaqiʼ ri xkikʼwaj jun jïk kʼaslemal chqä ri manä» (Hech. 24:15). Rma chlaʼ chkaj ma ütz ta napon jun winäq ri ma xkʼwaj ta jun jïk kʼaslemal, ri xuʼij qa Pablo nukʼüt chë ri kʼasojixïk riʼ aweʼ chwäch le Ruwachʼulew xtbʼanatäj wä.

20. ¿Achkë rubʼanik xaturtoʼ re tjonïk reʼ rchë más xkowïr ri akʼuqbʼäl kʼuʼx chrij ri kʼasojixïk?

²⁰ Kantzij na wä chë ri kamnaqiʼ kan xkekʼastäj na pä. Ri xkekʼasöx pä chwäch le Ruwachʼulew xtyaʼöx qʼij chkë rchë xtkïl ri kʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta. Röj kan ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë ya riʼ kan xtbʼanatäj. We kʼo jun qachʼalal kamnäq, kan nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx ri nqatamaj chë xkekʼastäj na pä taq Cristo chqä ri xkeqʼatö tzij rkʼë chlaʼ chkaj xtkiqʼät tzij pa ruwiʼ le Ruwachʼulew chpan mil junaʼ (Apoc. 20:6). Röj chqä ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chë tapeʼ xtqkäm taq majanä tchapatäj ri mil junaʼ, Jehová xtqrkʼasoj na pä. Ri qayoʼen apü kantzij xtbʼanatäj. Reʼ ma xa xuʼ ta nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx, xa kan nqrtoʼ chqä rchë nqanaʼ más kiʼkʼuxlal taq nqayaʼ ruqʼij Dios (Rom. 5:5). Chpan ri jun chik tjonïk xtqatzʼët achkë más nqatamaj chpan ri capítulo 15 rchë 1 Corintios.