1-2. Kivuvu mbi kinkinza bisadi bi Nzambi badi?

KIVUVU kidi diambu dimboti beni. Diawu batu bawombo bakelili kivuvu ki kuba likuela li mayangi, kubuta bana badi buvinya bumboti voti kubeluka mu kimbevo kingolo badi. Befu baklisto mvandi tuidi kivuvu mu mambu amomo. Vayi kivuvu kilutidi nkinza kuidi befu, kidi kubue dengana na basi dikanda voti bakundi bafua.

² Mvuala Polo wutuba: ‘Minu yidi kivuvu mu Nzambi . . . ti kuala ba luvulubukusu lu batu basonga ayi bakhambulu basonga.’ (Mava. 24:15) Mvuala Polo, kasa ba ko mutu wutheti waba kikininanga mu luvulubukusu. Yobi mvandi wuba kivuvu akiokio. Ayi nandi wuba lufiatu ti Nzambi wala kuntebukila moyo ayi wala kumvulubusa mu thangu kala fua—Yobi 14:7-10, 12-15.

3. Kibila mbi didi diambu dinkinza kulonguka madi mu 1 Kolinto 15?

³ “Luvulubukusu lu bafua” luidi mu “khati” malongi malutidi nkinza baklisto bantelanga mana. (Ebe. 6:1, 2) Mvuala Polo wutubila matedi kivuvu ki luvulubukusu mu kapu 15 mu buku yi 1 Kolinto. Mambu nandi kasonika ḿba masadisa beni baklisto bazingila mu thangu’andi. Ayi kheti ngie wunkikininanga mu kivuvu ki luvulubukusu, kapu ayoyi yilenda buela lufiatu luaku mu kivuvu widi.

4. Befu kukikinina mu luvulubukusu lu Yesu, lufiatu mbi tuala ba?

⁴ Luvulubukusu lu Yesu, lu tuvana lufiatu ti boti musi dikanda voti nkundi be fua, mu bilumbu binkuiza kuntuala kalenda vulubuka. Luvulubukusu lu Yesu, “luba zitsangu zimboti” mvuala Polo kaba longa kuidi basi Kolinto. (1 Koli. 15:1, 2) Nandi wutuba ti boti wumueka mu baklisto wunkhambu kikininanga mu luvulubukusu, buna kiminu kiandi kidi kiphamba. (1 Koli. 15:17) Kukikinina mu luvulubukusu lu Yesu, lutu vana lufiatu ti batu bankaka bafua bala vulubuka.

5-6. Mbi mambu madi mu 1 Kolinto 15:3, 4, mansundula?

 ⁵ Tona vathonono kapu 15, mvuala Polo wutubila mambu matatu mankinza: Mawu madi (1) ‘Klisto wufua mu kibila ki masumu mitu.’(2) Nandi “wuziku.” (3) Nandi ‘wuvulubuka mu kilumbu kintatu dedi bo bummonisina masonoko.’—Tanga 1 Kolinto 15:3, 4.

⁶ Mbi lufua, kuziku, ayi luvulubukusu lu Yesu lunsundula kuidi befu? Mbikudi Yesaya wubikula matedi Mesiya ti ‘bala kumbotula kuntoto wu batu bamoyo’ ayi ‘wala tambula dibumbi kuidi bankua mambi.’ Vayi bakana ko to mawu. Mbikudi Yesaya wutuba mvandi ti Mesiya ‘wala nata masumu ma batu bawombo.’ Ayi mawu Yesu kamvanga bo kavana luzingu luandi banga nkhayilu. (Yesa. 53:8, 9, 12; Matai 20:28; Loma 5:8) Mu phila ayoyi, lufua, kuziku, ayi luvulubukusu lu Yesu lu tuvana lufiatu ti tuala kulu mu masumu, mu lufua ayi tuala bue tambula basi dikanda ayi bakundi bafua.

7-8. Mbi binsadisanga baklisto kuba lufiatu ti Yesu wuvulubuka?

⁷ Muingi tukikinina ti kuala ba luvulubukusu, tufueti kikinina theti ti Yesu wufua ayi wuvulubuka. Kibila mbi tuididi lufiatu ti mawu mamonika?

⁸ Batu bawombo bamona Yesu bo kavulubuka, bantanga kimbangi mu mambu amomo. (1 Koli. 15:5-7) Mutu wutheti mvuala Polo kantuba ti wuta kimbangi ti Yesu wuvulubuka, widi Petelo voti (Cefa). Ayi minlonguki miwombo mvandi banta kimbangi ti mvuala Petelo wumona Yesu bo kavulubuka. (Luka 24:33, 34) Bapostolo mvawu bamona Yesu bo kavulubuka. Ayi bosi Klisto ‘wumonikina 500 di batu mu khumbu yimueka,’ ḿba mu lukutukunu kavangisa ku Ngalili bantubila mu Matai 28:16-20. Yesu mvandi ‘wumonikina Yakobi’. Yakobi ḿba wuba khomba wubutuka na Yesu mu ngudi yimueka. (Yoa. 7:5) Ayi vathonono nandi kabasa kikininanga ko mu Mesiya vayi bo kamona Yesu mu thangu kavulubuka nandi wuba lufiatu ti nandi Mesiya. Mu thangu mvuala Polo kasonika mambu amomo mu mvu 55 T.K., buna bawombo bamona Yesu bo kavulubuka baba bamoyo. Diawu boti mutu wuba divuda mu matedi luvulubukusu lu Yesu, nandi wuba luaku lu kukoluka na batu abobo bamona bivisa bi mambu amomo.

9. Dedi bummonisina Mavanga 9:3-5, kivisa mbi kinkaka mvuala Polo ka tuvana mu matedi luvulubukusu lu Yesu?

⁹ Kuntuala, Yesu wumonikina kuidi naveka Polo. (1 Koli. 15:8) Polo voti (Sawuli) wumona kimona mesu matedi Yesu Klisto ku diyilu ayi wuyuwa mbembo’andi mu thangu kaba kuenda ku Damasi. (Tanga Mavanga 9:3-5.) Mambu mamonikina mvuala Polo, matu buela lufiatu ti luvulubukusu lu Yesu luvangama.—Mava. 26:12-15.

10. Mbi lufiatu lu mvuala Polo matedi luvulubukusu lu Yesu, lunkindisa kuvanga?

¹⁰ Bawombo khanu bakikinina kimbangi mvuala Polo kaba mu matedi luvulubukusu lu Yesu. Kibila ava nandi kuba nlandikini wu Yesu, nandi waba kuamikisanga baklisto. Vayi bo nandi kayiza ba lufiatu ti Yesu wuvulubuka, mvuala Polo mvandi wuvanga mangolo muingi kusadisa bankaka kukikinina kiedika akiokio. Nandi wuviokila mu mambu mawombo maphasi. Bambula, bankotisa buloko, khumbu ziwombo wudukuka mu makumbi mu kibila ki kusamuna zitsangu zimboti mu matedi lufua ayi luvulubukusu lu Yesu kuidi bankaka. (1 Koli. 15:9-11; 2 Koli. 11:23-27) Mvuala Polo wuba lufiatu ti Yesu wuvulubuka mu bafua ayi nandi wuba wukubama muingi kufua mu kibila ki kutedimina kimbangi mambu kaba kikininanga. Bukiedika, kimbangi ki baklisto abobo kunkindisa beni lufiatu luitu ti, Yesu wuvulubuka. Ayi kimbuela kiminu kitu mu luvulubukusu.

11. Kibila mbi basi Kolinto bankaka, baba mayindu makhambu fuana matedi luvulubukusu?

¹¹ Batu bankaka ku divula di Ngeleko ku Kolinto, baba mayindu makhambu fuana mu ‘matedi luvulubukusu.’ Bawu baba tubanga: ‘Kuisi ko luvulubukusu lu bafua.’ Kibila mbi? (1 Koli. 15:12) Batu ba luzabu baba kalanga ku divula dinkaka di Ngeleko ku Atene, baba sakininanga voti kudienga batu baba kikikinanga mu luvulubukusu lu Yesu. Bawu baba mayindu amomo, kibila bavukumuka mu malongi ma basi Kolinto. (Mava. 17:18, 31, 32) Bankaka, ḿba baba yindulanga ti luvulubukusu kisi ko kivuvu ki kiedika. Bawu baba tubanga ti mutu wuba “wufua” mu kibila ki disumu vayi bo kankuiza ba wumueka mu baklisto, buna nandi bevutuka kubue “zinga” voti bevulubuka. Valenda ba bibila biwombo bi banata kuyindudilanga phila ayoyo. Vayi kukhambu kikinina mu luvulubukusu, kuaba vanganga kiminu kiawu kibika ba tsundu. Kibila boti Nzambi kasa vulubusa ko Yesu, buna khudulu’andi yisa futu ko ayi khanu befu boso tusa kulu ko mu masumu. Mu phila ayoyi, batu baba khambu kikininanga mu luvulubukusu basa ba ko kivuvu ki lufiatu.—1 Koli. 15:13-19; Ebe. 9:12, 14.

12. Dedi bummonisina 1 Petelo 3:18, 22, kibila mbi luvulubukusu lu Yesu luawu lulutidi nkinza mu ziazioso zima vangama ?

¹² Mvuala Polo wuba lufiatu ti, “Klisto wuvulubuka mu bafua.” Luvulubukusu lu Yesu, luawu lulutidi nkinza mu ziazioso zimana vangama. Kibila batu bavulubuka mu thangu’andi, buviokila thangu bayiza bue fua. Mu matedi luvulubukusu lu batu bafua, diawu mvuala Polo kafuanikisa Yesu banga “mimbutu mintheti”. Mbi mawu mansundula? Mawu mansundula ti Yesu, nandi mutu wutheti wuvulubuka banga mutu wu kiphevi ayi wuyenda ku diyilu.—1 Koli. 15:20; Mava. 26:23; tanga 1 Petelo 3:18, 22.

13. Disuasana mbi mvuala Polo katuba diba kuidi Adami ayi Yesu?

¹³ Mu phila mbi lufua lu mutu wumueka luvukisila bivevi bi batu? Mvuala Polo wuvana mvutu mu matedi kiuvu akiokio. Nandi wusudikisa disuasana mu mambu Adami katu tuadisila ayi mambu Yesu katu vangila. Mu matedi Adami, mvuala Polo wusonika: ‘Lufua luyiza mu nzila dibakala dimueka.’ Bo Adami kasumuka nandi wutuadisa lufua kubika kuandi to kuidi naveka vayi mvandi kuidi nkunu’andi. Nati bubu, befu tukhidi tovuka mu kibila ki mambu nandi kavanga. Vayi bo Nzambi kavulubusa Muan’andi, befu tuyiza baka kivuvu mu matedi bilumbu binkuiza kuntuala. Mvuala Polo wusudikisa ti ‘luvulubukusu lu bafua mvandi luyiza mu nzila dibakala dimueka’, Yesu. Nandi mvandi wubuela: ‘Kibila dedi bo mu nzila Adami baboso bamfuanga, bobuawu mvandi mu nzila Klisto baboso bela tambula luzingu.’—1 Koli. 15:21, 22.

14. Adami wala vulubuka? Sudikisa.

¹⁴ Mbi mvuala Polo kaba tomba kutuba bo katuba ti “mu Adami baboso bafua”? Mvuala Polo waba yindula matedi nkunu wu Adami. Bo bawu batambakana disumu, diawu badidi mu kivika ki lufua. (Loma 5:12) Adami kasi ko mu nkangu wu batu bala ‘tambula luzingu.’ Nkhayilu yi khudulu yi Klisto yisa futa ko masumu mandi, kibila Adami wuba mutu wuvedila ayi naveka wusola kubika tumukina Nzambi. Mambu mamonikina Adami, mawu mvandi mala monikina batu badi mu nkangu wo “Muana wu Mutu” kala fundisa “zikhombo” voti bakua mambi.”—Matai 25:31-33, 46; Ebe. 5:9.

15. Banani badi mu dingumba di batu bala ‘tambula luzingu’?

¹⁵ Tala mambu mvuala Polo kasonika: ‘Mu Klisto baboso bala tambula luzingu.’ (1 Koli. 15:22) Mvuala Polo wusonikina nkand’andi kuidi baklisto basolo baba ku Kolinto ti bala vulubuka muingi kuzinga ku diyilu. Baklisto  abobo ‘babieku banlongo mu kithuadi na Yesu Klisto.’ Ayi batedulu muingi baba banlongo. Ayi bosi kuntuala, mvuala Polo wutuba matedi ‘batu bafuila mu kithuadi na Yesu Klisto.’ (1 Koli. 1:2; 15:18; 2 Koli. 5:17) Mu nkanda wumuadi kasonika, mvuala Polo wutuba ti ‘batu baba kithuadi ayi Yesu mu lufua luandi’, mvandi ‘bala ba kithuadi ayi nandi mu luvulubukusu luandi’. (Loma 6:3-5) Yesu wuvulubuka buka mutu wu kiphevi ayi wuyenda ku diyilu. Ayi mawu mala monikina batu boso ‘badi kithuadi ayi Klisto’ voti baklisto boso basolo mu phevi yinlongo.

16. Mbi mvuala Polo kaba tomba kutuba bo kafuanikisa Yesu na ‘mimbutu mitheti’?

¹⁶ Mvuala Polo wusonika ti, Yesu Klisto nandi mutu ‘wutheti wuvulubuka mu bafua.’ Bukiedika ti batu bankaka bazinga va ntoto dedi Lazalu, bawu bavulubuka theti ava Yesu kavulubuka. Vayi Yesu nandi mutu wutheti wuvulubuka mu phevi ayi wutambula luzingu lu mvu ka mvu. Diawu bamfuanikisila banga mimbutu mitheti basi Isaeli baba vananga nkhayilu kuidi Nzambi. Mvandi mu kumfuanikisa na ‘mimbutu mitheti’, mvuala Polo waba tomba kutuba ti bankaka bala kuiza kumbus’andi mvandi bala vulubuka muingi kuzinga ku diyilu. Bapostolo ayi bankaka baba ‘kithuadi na Klisto’, mvawu bala vulubuka muingi kuzinga ku diyilu dedi bo bumonikina Yesu.

17. Thangu mbi batu badi ‘kithuadi na Yesu Klisto’, batona kuvulubuka muingi kukuenda ku diyilu?

¹⁷ Bo mvuala Polo kasonikina nkanda awowo kuidi baklisto ku Kolinto, buna luvulubukusu lu batu badi ‘kithuadi na Klisto’ yibubu lutoniniabu ko. Mvuala Polo wutuba ti mawu mala monika mu bilumbu binkuiza kuntuala. Nandi wusonika: ‘Kadika mutu mu thangu’andi: Klisto nandi wutheti mu kuvulubuka mu baboso, bosi bo bavuidi Klisto, bala vulubuka mu thangu yi luyalu luandi.’(1 Koli. 15:23; 1 Tesa. 4:15, 16) Bubu, tuidi mu kuzingila mu ‘thangu yi luyalu lu Klisto’. Bapostolo ayi baklisto bankaka basolo, batedimina theti mua thangu yivioka bo Yesu kayiza bieku ntinu, bosi bavulubuka muingi kuezinga ku diyilu ayi baba ‘kithuadi na luvulubukusu lu Yesu’.

18. Kibila mbi tulenda bela lufiatu ti kuala ba luvulubukusu lunkaka?(b) Mbi tube longuka mu 1 Kolinto 15:24-26, mu matedi mambu mala monika ku diyilu?

¹⁸ Vayi mambu mbi mala monikina batu bakhambulu kivuvu ki kuzinga ku diyilu na Klisto? Bawu mvawu badi kivuvu ki luvulubukusu. Kibibila kintuba ti mvuala Polo ayi bankaka bala kuenda ku diyilu, bala buela mioko ‘luvulubukusu  lutheti lu batu bafua luala vangama.’ (Fili. 3:11) Voti matangu amomo mantomba kusudikisa ti, luvulubukusu lunkaka luala vangama mu bilumbu binkuiza kuntuala. Mawu maba kithuadi na mambu Yobi katuba mu matedi bilumbu binkuiza. (Yobi 14:15) ‘Bo bavuidi Klisto mu thangu luyalu luandi’, bala ba ku diyilu va kimueka ayi nandi muingi kutulula mintinu mioso mi nza, luyalu luawu ayi lulendo luawu. Ayi lufua ‘mben’itu yitsuka’, yala kituka kiuma kiphamba voti lualasa bue ba ko. Baboso bala vulubuka muingi kuezinga ku diyilu balasa befua ko. Vayi buabu, mbi biala monikina batu badi kivuvu ki kuzinga va ntoto?—Tanga 1 Kolinto 15:24-26.

19. Kivuvu mbi batu bala zinga va ntoto balenda ba?

¹⁹ Kivuvu mbi batu bala zinga va ntoto balenda ba? Kivuvu kidi mu mambu mvuala Polo kasonika: ‘Minu yidi kivuvu. . . ti kuala ba luvulubukusu lu batu basonga ayi bakhambulu basonga.’ (Mava. 24:15) Ku diyilu, kukotanga ko batu bakhambulu basonga. Diawu mambu mvuala Polo katuba ma tuvana lufiatu ti kuala ba luvulubukusu lunkaka va ntoto.

20. Buidi dilongi adidi, diba buela kindisila kiminu kiaku mu kivuvu widi?

²⁰ Bukiedika, ‘kuala ba luvulubukusu’! Batu bala vulubuka muingi kuzinga va ntoto, bala baka luaku lu kuzinga mvu ka mvu. Ngie wulenda ba lufiatu mu kivuvu akiokio. Bo wunyindula ti basi dikanda diaku ayi bakundi bafua balenda vulubuka mu luyalu lu Klisto ayi ‘banyala yandi mu kivevi di mimvu’, mawu malenda kubomba. (Nzai. 20:6) Ngie mvaku wulenda ba kivuvu ti, kheti wufuidi ava luyalu lu Klisto lu kivevi di mimvu kutona, ngie wala vulubuka. “Kivuvu kitu kilendi tufuisa ko tsoni”. (Loma 5:5) Vayi kiawu kitu kindisanga ayi kimbuelanga mayangi mitu mu kisalu ki Nzambi. Angi vadi mambu mankaka mankinza tulenda longuka mu 1 Kolinto kapu 15. Mawu tuala mona mu dilongi dinkuiza.