Skip to content

Gaˇ kawˆ uˬ dzah deuˬ maˬ bi mawˇ laˇ˗eu

Dzaw˗eu gaˇ kawˆ 51

‘Nui ma cawˆ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ, Yeˬhawˇbaˬ ka kʼoꞈ doˆ nehˬ˗eu meh’

‘Nui ma cawˆ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ, Yeˬhawˇbaˬ ka kʼoꞈ doˆ nehˬ˗eu meh’

“Nui ma tsawˬ paˆ˗euˬ deuˬ dawˬ peh, Sahˬpaˬ Miˬyehˇ jawˇ luꞈ˗eu meh. Nui ma cawˆ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ, aˬ yawꞈ ka kʼoꞈ doˆ nehˬ˗eu meh.”—Ja ceuˬ 34:18.

Dawˬ caˇ 30 Ngaˬ˗euˬ Aˬda ngaˬ˗euˬ Miˬyehˇ hawˇ˗eu ngaˬ˗euˬ cawˬ

Kawˆ shawˆ a

1-2. Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

 Tiˬ poˆ na aˬ dui dehꞈ ziˇ aˇ nah aˇ yamˬ nymˇ˗awˇ, “shaˬ zahˬ tiˬ byah ni jaˆ” nya lehˇ noeˬ nya meh. (Yawˇbaˆ 14:1) Teu miˇ neh aˬ dui tiˬ poˆ na gʼaˬ baˬ˗eu heu naˇ, zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ˗a. Gaˇ hu˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ gʼawˬ mya gʼaˬ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ noeˬ˗awˇ, tiˬ gʼaˬ na shiˇ mawꞈ gaˇ keuˆ ni nui ma cawˆ˗eu meh. (1 Sahˬpaˬ 19:2-4; Yawˇbaˆ 3:1-3, 11; 7:15, 16) Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ teu loꞈ˗ehˇ kʼaˇ gʼeh laˇ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ nui ma taˬ˗eu Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui ma laˆ saˇ nehˬ˗awˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ bi boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ mehˬ˗awˇ gʼaˬ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ meh.—Loˇmaˆ 15:4.

2 Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui nui ma cawˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ tiˬ gʼaˬ na˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma. Yaw jeˬ ma jeˬ, Yaˬkoˆ˗euˬ aˬ li Yoˇsehˆ, miˬ coeˬ miˬ ma pyeuꞈ˗iˇ˗euˬ Nawˇmi hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ kuiˬ ma Luˇta, Ja ceuˬ yaw huiˬ 73 boꞈ˗euˬ Leˬbiˇ tsawˇ haˬ, gʼaˬ kʼehˇ Beˬtuˆluˆ heu deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Naˇ haˬ˗eu jeˬ heu deuˬ˗euˬ dawˬ kʼoꞈ aˬ dui˗ahˇ “nui ma tsawˬ paˆ˗euˬ deuˬ dawˬ peh, Sahˬpaˬ Miˬyehˇ jawˇ luꞈ”˗awˇ, “nui ma cawˆ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ, aˬ yawꞈ ka kʼoꞈ doˆ nehˬ˗eu meh” lehˇ jah ziꞈ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh.—Ja ceuˬ 34:18.

Yoˇsehˆ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ˗ahˇ ya daˬ

3-4. Yoˇsehˆ zaˬ guˬ ngeh aˬ jeˬ jeˇ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ nga?

3 Yoˇsehˆ Miˬyehˇ neh biꞈ˗euˬ yuꞈ maˆ kʼoeˇ nyiˬ kawˆ maˆ ngeh 17 kʼoꞈ kʼawˆ˗eu meh. Yuꞈ maˆ teu aˬ yawꞈ˗ahˇ tiˬ nah aˬ yawꞈ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ yaw zeu baw˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ meh lehˇ bi siˬ˗eu meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 37:5-10) Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ yuꞈ maˆ maˆ˗euˬ tiˬ kʼehˬ naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ dehꞈ ziˇ mˬ hawˇ˗eu miˇ loꞈ˗ehˇ paˇ laˇ˗euˬ meh. Aˬ cawˬ neh bi taˬ huiˬ jeˬ aˇ doˆ deuˬ neh bi ahˬ dzaˬ˗awˇ, Iˇjiˇtuˆ tsawˇ haˬ yaw huiˬ yaw mahˇ pyeuꞈ˗eu Pawˇtiˇpaˬ˗euˬ iˇ kahˇ˗ahˇ zaˬ kʼaˆ ya geuꞈ iˇ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 37:21-28) Aˬ da˗euˬ gaˬ dui dui˗eu aˬ li Yoˇsehˆ, nymˬ˗mˇ naˇ Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ maˬ tahˬ˗eu Iˇjiˇtuˆ tsawˇ haˬ˗euˬ zaˬ kʼaˆ yaˬ geuꞈ˗iˇ˗euˬ meh.—Aˇdahˬbeh˗eu 39:1.

4 Yoˇsehˆ˗euˬ dehꞈ ziˇ teu naˆ maˬ tseˇ paˇ doeˇ dzehˬ laˇ˗euˬ meh. Pawˇtiˇpaˬ˗euˬ miˬ zaˬ Yoˇsehˆ aˬ yawꞈ˗ahˇ dawꞈ laˇ nga lehˇ maˬ ngeuˇ gaˇ ehˇ˗eu meh. Shaˇ noeˬ haw sheˇ, tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ pyehˆ tseˇ˗euˬ gaˇ Pawˇtiˇpaˬ Yoˇsehˆ˗ahˇ tawˬ˗ahˇ dawˆ ahˇ˗awˇ, shmˇ caˆ neh bi paꞈ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 39:14-20; Ja ceuˬ 105:17, 18) Teu ngeh Yoˇsehˆ zaˬ guˬ tehꞈ˗a siˬ. Aˬ cawˬ˗euˬ miˬ zaˬ˗ahˇ dawꞈ ngaˬ lehˇ ja bu gaˇ ya daˬ ngeh aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ paˬ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Gaˇ kawˆ heu˗ahˇ ya gaˬ˗euˬ deuˬ Yoˇsehˆ˗euˬ Miˬyehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ja bu nya˗eu meh. Teu miˇ neh Yoˇsehˆ nui ma cawˆ kʼawꞈ cawˆ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh.

5. Yoˇsehˆ nui ma cawˆ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ kamˬ daˬ nya˗euˬ nga?

5 Yoˇsehˆ zaˬ kʼaˆ ya geuꞈ ngeh maˬ ehˇ, aˇ nah naˇ tawˬ˗ahˇ ya ahˇ ngeh maˬ ehˇ, aˬ yawꞈ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ jahˇ nya˗a. Yoˇsehˆ yawˬ ha˗euˬ dehꞈ ziˇ aˬ jeˬ lehˇ laˆ poˆ laˆ paˇ mawꞈ kʼawꞈ, tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ jahˇ nya˗a. Aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ myah luꞈ yaw muiˬ paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ noeˬ nya ni caw ba nehˬ˗euˬ aˬ jeˬ nga? Aˬ yawꞈ yawˬ ha maˬ mˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ shaˇ noeˬ ni yawˬ ha neh za˗euˬ gaˇ˗ahˇ leh jeh˗awˇ mˇ˗euˬ meh. Aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu gʼaˬ bi pyeuꞈ˗euˬ meh. Teu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ jiˇ aˬ yawꞈ neh kʼaˇ mˇ˗euˬ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗euˬ meh.—Aˇdahˬbeh˗eu 39:21-23.

6. Yoˇsehˆ yawˬ ha˗euˬ yuꞈ maˆ˗ahˇ neh gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ za˗euˬ nga?

6 Yoˇsehˆ Yeˬhawˇbaˬ neh biꞈ˗euˬ yuꞈ maˆ˗ahˇ noeˬ mawˇ ngeh, aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼaˬ ahˇ leˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Yuꞈ maˆ teu naˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ paˇ ya mawˇ dzoeˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ dehꞈ ziˇ jiˇ muiˬ daˆ laˇ meh lehˇ bi jah ziꞈ˗eu meh. Ehˇ loꞈ˗ehˇ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Yoˇsehˆ 37 kʼoꞈ byah laˇ ngeh, aˬ yawꞈ˗euˬ yuꞈ maˆ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh.—Aˇdahˬbeh˗eu 37:7, 9, 10; 42:6, 9.

7. 1 Beˬtuˆluˆ 5:10-ahˇ haw ngeh, aˬ dui˗ahˇ shaˬ zahˬ˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

7 Aˬ dui dzaw geuꞈ nya˗eu jeˬ. Yoˇsehˆ˗euˬ gaˇ kawˆ aˬ dui˗ahˇ miˇ tsaˬ heu siˬ naˇ haiˬ dui doeˇ dui dui˗awˇ, tsawˇ haˬ deuˬ kʼawꞈ aˬ dui˗ahˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ehˇ mˇ nehˬ laꞈ meh lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh. Mehˇ nmˇ deuˬ kʼawꞈ aˬ dui˗ahˇ nui ma laˆ cawˆ laˇ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ dui˗euˬ gʼoe duˬ hawˇ˗eu ziꞈ duˬ lo guˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ haw naˇ, aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ byeˇ dzeh gaˇ keuˆ ni nui ma maˬ cawˆ˗a. (Ja ceuˬ 62:6, 7; 1 Beˬtuˆluˆ 5:10-ahˇ gui.) Yoˇsehˆ Yeˬhawˇbaˬ neh biꞈ˗euˬ yuꞈ maˆ kʼoeˇ nyiˬ kawˆ˗ahˇ maˆ ngeh, aˇ kʼoꞈ 17 kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni tehꞈ˗a siˬ lehˇ maˬ ya ngehˇ˗a. Heu gaˇ haw ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ nui ma taˬ coeˇ˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni siˬ laˇ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ zaˬ guˬ yaw myaˬ gʼaˬ jiˇ Yoˇsehˆ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jah˗eu meh. Tiˬ gʼaˬ na Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu baˬ da neh maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ tawˬ˗ahˇ ya uˇ˗iˇ˗euˬ meh.—Ja ceuˬ 110:3.

Noeˬ shaˬ noeˬ zahˬ˗eu zaˬ miˬ zaˬ nyiˬ gʼaˬ

8. Nawˇmi hawˇ˗eu Luˇta˗ahˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga?

8 Huiˬ˗eu mehꞈ dui suꞈ dui dui˗eu jeˬ keuˆ le˗euˬ miˇ neh Nawˇmi pehˬ Yuˇdaˆ miˇ kʼahˬ byehˇ dzeh˗awˇ Mawˇbaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ pawˇ iˇ˗euˬ meh. Aˇ nah naˇ aˬ yawꞈ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ Aˬliˇmaˬlehˇ aˬ ha smˬ ma zaˬ˗ahˇ byehˇ dzeh yaꞈ˗awˇ shiˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ gaˇ jawˇ ngeh Nawˇmi˗euˬ aˬ li nyiˬ gʼaˬ luꞈ Luˇta hawˇ˗eu Awˇpaˬ lehˇ kuˇ˗eu Mawˇbaˆ tsawˇ haˬ˗ahˇ yuˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ uˬ taꞈ 10 kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni naˇ Nawˇmi˗euˬ aˬ li nyiˬ gʼaˬ luꞈ zaˬ maˬ jawˇ le mi naˆ˗ehˇ shiˇ˗euˬ meh. (Luˇta 1:1-5) Shaˇ noeˬ haw sehˇ zaˬ miˬ zaˬ heu smˇ gʼaˬ aˇ naˆ ni nui ma nyiˇ nui ma cawˆ paˬ nga! Luˇta hawˇ˗eu Awˇpaˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ paˇ yuˇ paˇ nya˗eu nmˇ ngeuˇ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ Nawˇmi˗ahˇ aˬ suˇ gʼaˬ paˇ bi haw paˬ nga? Nawˇmi “Ngaˬ˗ahˇ Nawˇmi lehˇ taˬ paˇ kuˇ. Maˬlahˬ lehˇ kuˇ˗awˬ. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Baoˬ huiˬ˗eu Miˬyehˇ ngaˬ˗ahˇ shaˬ zahˬ bi keuˆ le˗euˬ meh” lehˇ ehˇ gaˇ keuˆ ni nui ma cawˆ dui dui˗eu meh. Nui ma tsawˬ paˆ tsawˬ saˆ˗euˬ Nawˇmi Behˬlehˬhehˬ meuˬ˗ahˇ gʼoꞈ˗iˇ ma lehˇ noeˬ tsehˆ ngeh tiˬ jawˇ Luˇta jiˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ iˇ˗euˬ meh.—Luˇta 1:7, 18-20.

Miˬyehˇ Nawˇmi hawˇ˗eu Luˇta˗ahˇ aˬ yawꞈ gʼaˬ baˬ˗awˇ nui ma cawˆ luꞈ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu lehˇ bi siˬ. Aˬ yawꞈ nawˬ˗ahˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ caw ba ngaˇ laˬ? (Aˇ deuˆ 8-13-ahˇ haw) b

9. Luˇta 1:16, 17, 22-ahˇ haw ngeh, Luˇta Nawˇmi˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗euˬ nga?

9 Nawˇmi˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ jeˬ naˇ, maˬ tsehˆ leˇ˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ heu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Luˇta Nawˇmi˗ahˇ maˬ byehˇ dzeh˗eu heu neh maˬ tsehˆ leˇ˗eu gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ bi mawˇ˗euˬ meh. (Luˇta 1:16, 17, 22-ahˇ gui.) Luˇta Behˬlehˬhehˬ meuˬ˗ahˇ jawˇ leˇ ngeh aˬ yawꞈ nyaꞈ ma zaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ cehˇ nmˇ gʼoˆ˗eu leh jeh dui dui˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ cawˬ deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma zawˇ˗ehˇ muiˬ˗awˇ, zawˇ˗ehˇ bym˗eu zaˬ miˬ zaˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh.—Luˇta 3:11; 4:15.

10. Yeˬhawˇbaˬ Nawˇmi hawˇ˗eu Luˇta loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu iˇ shaˬ zaˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ aˬ joˆ˗ehˇ gaˬ nehˬ˗euˬ nga?

10 Yeˬhawˇbaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ Nawˇmi hawˇ˗eu Luˇta loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu iˇ shaˬ zaˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu lehˇ bi siˬ˗eu zahˇ dawˬ tiˬ dawˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ cehˇ yehˬ cehˇ diˬ luiˆ ngeh, deh yaˇ deh dzeˇ paw dehꞈ˗eu cehˇ deuˬ maˬ ya yehˬ˗a lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Uˬduˬtahˬ˗eu 19:9, 10) Teu baˬ da neh Nawˇmi hawˇ˗eu Luˇta daˬ ga ga˗ehˇ aˬ cawˬ˗ahˇ shaˇ˗iˇ˗eu maˬ loˬ ni poˆ dzaˬ nya˗eu meh.

11-12. Bawˇza Nawˇmi hawˇ˗eu Luˇta˗ahˇ laˬ kʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ laˆ cehˇ nehˬ˗euˬ nga?

11 Luˇta neh cehˇ nmˇ gʼoˆ˗iˇ˗euˬ deh zaˇ yaw sahˇ gʼaˬ naˇ smˇ muiˬ muiˬ˗eu Bawˇza meh. Bawˇza Luˇta aˬ yawꞈ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ aˬ ma˗ahˇ maˬ tsehˆ leˇ ni gaˬ gaˇ ya leˇ dui dui˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ Luˇta˗ahˇ yuˇ˗awˇ Nawˇmi pehˬ˗euˬ jeˬ biˇ pyeuꞈ˗eu miˇ tsaˬ zeuˇ kʼoꞈ nehˬ˗euˬ meh. (Luˇta 4:9-13) Aˇ nah naˇ, aˬ yawꞈ nyaꞈ Awˇbehˆ lehˇ kuˇ˗eu aˬ li baw˗euˬ meh. Aˬ li heu gʼaˬ naˇ sahˬ paˬ Daˬbiˇ˗euˬ aˬ bawˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh.—Luˇta 4:17.

12 Shaˇ noeˬ haw sheˇ, Nawˇmi Awˇbehˆ˗ahˇ ya ciˬ ngeh laˬ kʼaˬ aˇ naˆ ni cehˇ paˬ nga lehˇ! Aˬ yawꞈ nui ma laꞈ kʼoeˇ˗ahˇ neh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu yaw duˬ baw meh. Ehˇ kʼawꞈ Nawˇmi hawˇ˗eu Luˇta˗euˬ gʼaˇ duˬ, teu naˆ maˬ tseˇ nui ma cehˇ tahˬ tahˬ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ paˇ jaˆ˗a siˬ. Aˬ yawꞈ nyaꞈ gʼoꞈ dehꞈ laˇ ngeh Awˇbehˆ Miˬyehˇ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ Meˬsiˇya pyeuꞈ˗eu Yeˬsuˇ Ka li˗euˬ aˬ poeˬ aˬ bawˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ lehˇ ya siˬ˗eu meh.

13. Aˬ dui Nawˇmi hawˇ˗eu Luˇta˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

13 Aˬ dui dzaw geuꞈ nya˗eu jeˬ. Aˬ dui shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ ngeh, nui ma cawˆ˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni nui ma tsawˬ paˆ gaˇ keuˆ nya˗eu meh. Tiˬ poˆ na aˬ dui˗ahˇ shaˬ zahˬ puˬ le ngeh, iˇ doˆ˗eu gaˇ ma maˬ dahˇ ni kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ dui teu ngeh yamˬ˗ahˇ mˬ taˆ Aˬda Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ˗awˇ, mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ yaw gʼoeˇ gʼoeˇ lehˇ ya jawˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ Nawˇmi˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ hawˇ˗eu aˬ li˗ahˇ maˬ laˆ dehꞈ nehˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, aˬ dui˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ yawˬ poˆ na luꞈ maˬ laˆ byoˆ nehˬ˗eu nmˇ ngeuˇ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ shaˬ zahˬ˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ aˬ dui˗ahˇ yaw muiˬ jeˬ bi mˇ nehˬ˗awˇ nui gaˬ jiˇ bi mˇ mawˇ nya˗eu meh.—Dawˬdaˬ 17:17.

Coˬ˗iˇ keuˆ laˇ˗euˬ Leˬbiˇ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ

Ja ceuˬ yaw huiˬ 73 boꞈ˗euˬ gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ haw tsoˆ taˬ˗eu deuˬ dehꞈ dzaˬ gaˇ ya mawˇ˗euˬ miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ byehˇ dzeh˗eu keuˆ laˇ˗euˬ meh. Aˬ dui˗ahˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh laˇ nya (Aˇ deuˆ 14-16-ahˇ haw)

14. Leˬbiˇ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ aˬ jeˬ miˇ neh nui ma cawˆ dui dui˗eu nga?

14 Ja ceuˬ yaw huiˬ 73 boꞈ˗euˬ gʼaˬ Leˬbiˇ tsawˇ haˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ muiˬ dui dui˗eu gaˇ za taˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ nui ma cawˆ dui dui˗euˬ tiˬ poˆ jaˆ˗eu meh. Teu naˇ aˬ yawꞈ haiˬ˗eu tsawˇ haˬ hawˇ˗eu nui ma huiˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ dehꞈ dzaˬ gaˇ ya mawˇ ngeh myaˆ naˆ˗eu miˇ neh meh. Maˇ diˇ naˇ aˬ yawꞈ teu deuˬ loꞈ˗ehˇ yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ mˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. (Ja ceuˬ 73:2-9, 11-14) Haw ngeh aˬ yawꞈ maꞈ maˬ shaˬ maˬ zahˬ˗ehˇ jawˇ saˇ doˆ˗eu uˬ taꞈ, noeˬ shaˬ˗eu jeˬ jiˇ maˬ jaˆ ni yawˬ jeˬ na luꞈ jaˆ guꞈ jiˇ gaˇ duˇ˗eu meh. Tsawˇ haˬ teu deuˬ dehꞈ dzaˬ gaˇ haw˗eu miˇ neh, Ja ceuˬ sahˬ boꞈ boꞈ˗euˬ heu gʼaˬ nui ma cawˆ dui dui laˇ˗awˇ, “Toˆ˗ehˇ ngeuˇ naˇ, ngaˇ iˬ baˇ maˬ pi yaw muiˬ yaw shawˇ shawˇ˗ehˇ dehꞈ˗eu, aˬ jeˬ gaˇ dahˇ tsoeˬ ta” lehˇ mahˇ˗eu meh. Teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu nui noeˬ baˬ da neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ kʼawꞈ byehˇ dzeh laˇ nya˗eu meh.

15. Ja ceuˬ 73:16-19, 22-25-ahˇ haw ngeh, Ja ceuˬ sahˬ boꞈ boꞈ˗euˬ Leˬbiˇ tsawˇ haˬ heu gʼaˬ nui ma cawˆ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼaˬ leˇ nya˗euˬ nga?

15 Ja ceuˬ 73:16-19, 22-25-ahˇ gui. Leˬbiˇ tsawˇ haˬ teu gʼaˬ “Uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗ahˇ” uˇ leˇ˗euˬ meh. Teu gaˇ aˬ yawꞈ aˬ yawꞈ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ ya jawˇ˗awˇ, nui ma saˇ lehˆ ni gʼeh˗awˇ yawˬ ha˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya shaˇ noeˬ˗eu uˬ taꞈ, gaˇ kawˆ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ guiˬ lahˬ shaˇ ngeh tiˬ jawˇ, yawˬ ha noeˬ luꞈ˗eu teu naˇ zawˇ˗ehˇ laꞈ˗i jeˬ pyeuꞈ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ bi byehˇ dzeh˗eu jeˬ pyeuꞈ nya lehˇ siˬ leˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ haiˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ “juˇ dui dui˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ” jawˇ luꞈ˗awˇ, “aˇ saˬ saˬ laˇ jawˬ˗ehˇ ya noeˬ shaˬ dui dui tehꞈ˗a” lehˇ ya siˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ myaˆ maˬ paˇ ya naˆ, nui ma maˬ paˇ ya cawˆ˗eu gʼaˇ duˬ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ haw˗eu loꞈ˗ehˇ ya haw˗eu meh. Aˬ yawꞈ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ ngeh tiˬ jawˇ nui ma paˇ saˇ kʼoꞈ laˇ˗awˇ, laˬ kʼaˬ paˇ cehˇ kʼoꞈ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ “[Yeˬhawˇbaˬ] maˬ ngeuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ aˬ suˇ gʼaˬ˗ahˇ ngaˇ paˇ loˬ ta” lehˇ ehˇ˗eu meh.

16. Aˬ dui Leˬbiˇ tsawˇ haˬ heu gʼaˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

16 Aˬ dui dzaw geuꞈ nya˗eu jeˬ. Aˬ dui haiˬ˗eu deuˬ dehꞈ dzaˬ gaˇ hawˇ˗eu laˬ kʼaˬ cehˇ gaˇ myaˆ maˬ ya naˆ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ hawˇ˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ gʼawˬ myahˇ maˬ ziꞈ˗a. (Dawˬtsoˆ 8:12, 13) Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ myaˆ naˆ naˇ yawˬ ha˗ahˇ nui ma laˆ cawˆ˗awˇ kʼoeˇ naˆ maˬ tseˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ kʼawꞈ bi byehˇ dzeh laˇ nya˗eu meh. Nawˬ˗ahˇ haiˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ dehꞈ dzaˬ gaˇ myaˆ naˆ laˇ shaw miˬ˗aˇ lehˇ ngeuˇ naˇ, Leˬbiˇ tsawˇ haˬ heu gʼaˬ loꞈ˗ehˇ mˇ caw˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ neh nui gaˬ shaˬ coeˇ keuˆ˗awˇ biꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu uˬ taꞈ, Miˬyehˇ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ mˇ caw luꞈ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ luꞈ˗uˇ. Aˬ dui dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ aˬ geu jeˬ˗ahˇ maˬ kaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ naˇ, maˇ maˇ ni gʼeh˗eu laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya mawˇ˗awˇ, “maˇ maˇ ni gʼeh˗eu dehꞈ˗eu jeˬ” gaˇ ma˗ahˇ cah luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.—1 Tiˆmoˇseˬ 6:19.

Beˬtuˆluˆ˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui ma bi cawˆ

Aˬ dui yaw beh ngeh nui ma cawˆ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ tiˬ poˆ paˇ leh jeh kʼoꞈ laˇ˗euˬ Beˬtuˆluˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ngeh, aˬ dui˗ahˇ jiˇ gʼaˬ ahˇ laˇ˗awˇ aˬ cawˬ˗ahˇ jiˇ gʼaˬ ahˇ leˇ ni caw ba nehˬ mawꞈ (Aˇ deuˆ 17-19-ahˇ haw)

17. Beˬtuˆluˆ aˬ jeˬ jeˇ baˬ da neh nui ma ya cawˆ˗euˬ nga?

17 Gʼaˬ kʼehˇ Beˬtuˆluˆ duiˬ duiˬ daˬ daˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, tiˬ poˆ na aˇ nah hawˇ˗eu nui ma ya cawˆ˗eu jeˬ˗ahˇ ngehˬ˗eu uˬ taꞈ mˇ jiˇ mˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, tiˬ poˆ Yeˬsuˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ shaˬ zahˬ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ ya daˬ˗awˇ ya shiˇ meh lehˇ ehˇ nehˬ ngeh, Beˬtuˆluˆ Yeˬsuˇ˗ahˇ sheuˬ ceuˆ˗awˇ “Sahˬ paˬ˗oˇ, Miˬyehˇ nawˬ˗euˬ kʼoeˇ taˆ kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ maˬ bi keuˆ le kʼmˬ˗aˇ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 16:21-23) Teu ngeh Yeˬsuˇ Beˬtuˆluˆ˗ahˇ nawˬ˗euˬ nui noeˬ teu naˇ maˬ ngeuˇ leˇ nga lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Aˇ nah naˇ tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ nyehꞈ le ngeh, Beˬtuˆluˆ nui ma suˬ suˬ saˬ saˬ˗ehˇ gʼeh˗eu miˇ neh mi cehˇ gʼawˇ doˆ laꞈ˗awˇ piˇ ma yaw huiˬ gʼaˬ˗euˬ zaˬ kʼaˆ tiˬ gʼaˬ˗euˬ naˬ paꞈ˗ahˇ coeˇ tsehˆ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 18:10, 11) Heu poˆ jiˇ Yeˬsuˇ Beˬtuˆluˆ˗ahˇ nawˇ noeˬ˗eu teu naˇ maˬ ngeuˇ leˇ nga lehˇ paˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Beˬtuˆluˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ byehˇ dzeh˗awˇ cehˆ jiˇ kʼawꞈ, ngaˇ nawˬ˗ahˇ tiˬ jeˬ gʼeh nehˬ˗iˬ maˬ byehˇ dzah lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ jiˇ paˇ jaˆ˗a siˬ. (Maꞈtehˬ 26:33) Aˬ yawꞈ yawˬ ha neh noeˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ nui kʼaˬ maˬ ahˇ˗eu uˬ taꞈ, tsawˇ haˬ˗ahˇ guˆ˗eu miˇ neh Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ siˬ lehˇ smˬ poˆ keuˆ ni pyehˇ˗euˬ meh. Teu gaˇ neh naˇ Beˬtuˆluˆ nui ma cawˆ dui dui˗eu miˇ neh, “aˬ yawꞈ laꞈ nyiˇ iˇ doˆ˗awˇ, ngoeˇ dui dui˗euˬ meh.” (Maꞈtehˬ 26:69-75) Aˬ yawꞈ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ maˬ siˬ lehˇ noeˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh.

18. Yeˬsuˇ Beˬtuˆluˆ˗ahˇ nui ma cawˆ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼaˬ leˇ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ nga?

18 Beˬtuˆluˆ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ byehˇ gaˇ keuˆ ni nui ma cawˆ cawˆ˗ehˇ maˬ jawˇ˗aˬ. Teu poˆ mˇ bahˬ gʼaˬ naˇ, aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ daˆ leꞈ˗awˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ jawˇ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 21:1-3; Gʼaˬkʼehˇ 1:15, 16) Beˬtuˆluˆ˗ahˇ nui ma saˇ laˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ aˬ jeˬ nga? Beˬtuˆluˆ teu˗euˬ jaˬ hu Yeˬsuˇ Beˬtuˆluˆ jah˗eu jeˬ maˬ ya byehˇ dzeh ni guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ, nawˇ gʼoꞈ laˇ ngeh nawˬ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗iˇ lehˇ ehˇ˗euˬ dawˬ kʼoeˇ˗ahˇ noeˬ taˬ nya˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ teu˗ahˇ naˇ haˬ nehˬ˗euˬ meh. Aˇ nah naˇ, Yeˬsuˇ Beˬtuˆluˆ˗ahˇ bi mawˇ leˇ ngeh, aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗euˬ yaw duˬ baw meh. (Luˇkaꞈ 22:32; 24:33, 34; 1 Gawˇliˬtu 15:5) Kʼoeˇ naˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ tiˬ miˇ miˇ lah˗ehˇ ngaˬ shaˬ tiˬ mawˇ˗iˬ maˬ dzeh mi ni jawˇ luꞈ ngeh, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ jawˇ gaˇ laˇ˗awˇ Beˬtuˆluˆ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ aˇ naˆ ni gaˬ˗eu gaˇ kawˆ bi ngehˬ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ gaˬ˗eu cawˬ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗awˇ gaˇ yaw beh naˆ maˬ tseˇ paˇ biꞈ˗euˬ meh.—Yoˇhaˬ 21:15-17.

19. Ja ceuˬ 103:13, 14 aˬ dui˗ahˇ yawˬ ha˗euˬ iˬ baˇ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ haw˗eu loꞈ˗ehˇ haw nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga?

19 Aˬ dui dzaw geuꞈ nya˗eu jeˬ. Yeˬsuˇ neh Beˬtuˆluˆ˗ahˇ mˇ nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ Beˬtuˆluˆ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ dui dui˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ dzaw geuꞈ˗euˬ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui mˇ bahˬ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ tiˬ jeˬ gʼeh nehˬ˗iˬ iˬ baˇ maˬ pyehˬ nehˬ˗a lehˇ maˬ ya noeˬ˗a. Saˬdaˬ aˬ dui˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ bi noeˬ mawꞈ˗eu lehˇ taˬ ngehˇ. Aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ hawˇ˗eu aˬ dui˗ahˇ maˬ muiˬ˗eu jeˬ mˇ nehˬ laꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ laꞈ˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ loꞈ˗ehˇ haw nya ni leh jeh luꞈ˗uˇ.—Ja ceuˬ 103:13, 14-ahˇ gui.

20. Nyaˆ taꞈ kʼawˆ˗ahˇ aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

20 Yoˇsehˆ, Nawˇmi, Luˇta, Leˬbiˇ tsawˇ ha, Beˬtuˆluˆ heu deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ ‘Nui ma tsawˬ paˆ˗euˬ deuˬ dawˬ peh, Yeˬhawˇbaˬ jawˇ luꞈ˗eu meh’ lehˇ bi jah ziꞈ laꞈ˗euˬ meh. (Ja ceuˬ 34:18) Tiˬ poˆ na Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui shaˬ zahˬ hawˇ˗eu nui ma cawˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ ngeh maˬ laˆ piˇ nehˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ caw ba˗euˬ baˬ da neh shaˬ zahˬ˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ ngeh aˬ dui˗euˬ jah˗eu jeˬ ziꞈ dah ni gʼeh laˇ˗eu meh. (1 Beˬtuˆluˆ 1:6, 7) Nyaˆ taꞈ kʼawˆ˗ahˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ deuˬ maˬ byah kuꞈ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, shaˬ zahˬ tiˬ jeˬ na˗ahˇ ya daˬ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, nui ma cawˆ ngeh aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nga lehˇ haw ma.

Dawˬ caˇ 7 Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ gʼaˬ

a Yoˇsehˆ, Nawˇmi, Luˇta, Leˬbiˇ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ, Beˬtuˆluˆ, heu deuˬ nui ma bi cawˆ˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ meh. Heu kawˆ˗ahˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui ma aˬ joˆ˗ehˇ laˆ saˇ nehˬ˗awˇ, gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗euˬ nga lehˇ haw ma. Kʼoeˇ naˇ, aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ neh maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ gaˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ caw ba˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh maˬ ehˇ, aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya nga lehˇ jiˇ haw ma.

b Aˇ baˇ˗euˬ gaˇ kawˆ. Myaˆ pyawˬ 17: Nawˇmi, Luˇta hawˇ˗eu Awˇpaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ bi shiˇ˗euˬ miˇ neh nui ma cawˆ˗awˇ gʼaˬ baˬ luꞈ. Aˇ nah naˇ Awˇbehˆ dehꞈ le ngeh, Nawˇmi, Luˇta, hawˇ˗eu Bawˇza laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui.