1-2. Kii di ga tehe munu yigil ini?

NGIM mangéda, di nla hoñol le niñ yés i yé kidik ni le dilo tjés “di yé nyonok ni ngéba,” tole mandutu. (Hiôb 14:1) Hala a nla boñ le di nimis makénd més. Ngandak bagwélél ba Yéhôva i kôba i bi nôgda nlélém. Bahogi ba bi bana yak ngôñ i wo. (1 Bikiñe 19:2-4; Hiôb 3:1-3, 11; 7:15, 16) Ndi hiki ngéda ba bé boma mandutu, Yéhôva, i Djob ba bé bôdôl ñem, a bé hôgbaha bo, a lédhak ki bo. Miñañ nwap mi bi tilba ikété Bibel inyu lédés bés ni niiga bés.​—Rôma 15:4.

² Munu yigil ini, di ga tehe miñañ mi ndék bagwélél ba Yéhôva ba ba bi boma mandutu ma ma bi tômbôs bo, kiki bo Yôsep man Yakôb, i yik muda ini le Naômi bo nkiya wé Ruth, i man Lôk Lévi a tila pes 73 i kaat Tjémbi, ni ñôma Pétrô. Lelaa Yéhôva a lédés bo? Ni bimbe biniigana hiki wada wés a nla ôt mu ndémbél yap? Ndimbhe i mambadga ma, i ga kwés bés nkaa le ‘Yéhôva a yé bebee ni ba ba gwé miñem mi nyodop; a ntohol ki ba ba yé ntombok.’​—Tjémbi 34:19.

3-4. Kii i bi pémél Yôsep i ngéda a bé mañge wanda?

³ Yôsep a bééna bebee le 17 nwii i ngéda a bi bana bieem biba bi bi bé lôl nye ni Djob. Bieem bi, bi bé unda le Yôsep a bé lama yila ntôô mut lihaa jé kel yada. (Bibôdle 37:5-10) Ndék ngéda ndigi i mbus bieem gwé, niñ yé i bi héñha héñha yosôna. Iloole lôknyañ i ti nye lipém, ba bi nuñul nye, a yila nkol i Égiptô i ndap ngomin yada le Pôtifar. (Bibôdle 37:21-28) I bi nom bé, Yôsep nu a bé man isañ a  ngwés ngandak, a bi yila nkol u u bé sélél man Égiptô nu a bé yi bé Yéhôva.​—Bibôdle 39:1.

⁴ I mbus, mam ma bi kônde ôbi inyu Yôsep. Nwaa Pôtifar a bi ôm nye nsohi yañga, a kal le a bé sômbôl lalna nye ni ngui. Ibabé i wan i jam li, Pôtifar a bi leñ Yôsep i mok, ba kañ ki nye ni minsañ mi bikei. (Bibôdle 39:14-20; Tjémbi 105:17, 18) Hégda lelaa i mañge wanda nunu le Yôsep a bé le a nôgda i ngéda i muda nu a bi ôm nye nsohi le a sômblak lalna nye ni ngui. Hoñol ki lelaa i jam li li bé le li hoo jôl li Yéhôva mahindi. Ñ, Yôsep a bé toi a kôli nimis makénd mé!

5. Kii i bi hôla Yôsep i yémbél mandutu ma bé tômbôs nye?

⁵ Ikété libak jé li nkol ni i ngéda a bé i mok, Yôsep a bé bé le a héñha jam jo ki jo. Kii i bi hôla nye i tééda litehge lilam li mam? Iloole a bok mahoñol mé i mam a bé bé le a boñ, a bi boñ kii yosôna a bé la inyu gwel minson ba bé ti nye. Iloo ki hala, Yôsep a bééna ngôñ i lémél Yéhôva hiki ngéda. Inyu hala nyen Yéhôva a bé sayap hiki jam a bé boñ.​—Bibôdle 39:21-23.

6. Lelaa bieem Yôsep a bi bana nye mañge wanda bi bi lédés nye?

⁶ Jam lipe li li bi lédés Yôsep li bé bieem a bi bana i ngéda a bé mañge wanda. Bi bé unda le a bé lama ki tehe lihaa jé i mbus ngéda, ni ki le mam ma bé lama héñha. Hala yaga nyen mam ma bi tagbe. I ngéda Yôsep a bi pamna yom kiki bo 37 nwii, bieem gwé bi bi bôdôl yon i nya i hélha!​—Bibôdle 37:7, 9, 10; 42:6, 9.

7. Inoñnaga ni 1 Pétrô 5:10, kii i ga hôla bés i yémbél mandutu?

⁷ Biniigana. Ñañ u Yôsep u nhôñlaha bés le di niñ i béba nkoñ ’isi, ni le bôt ba ga boñ bés mam ma téé bé. I nla pam le  yak bilôk bikéé bi likoda bi babaa bés. Ndi ibale Yéhôva a yéne bés kiki Liaa, tole Lisolbene, di ga tomb bé, di ga waa bé to gwélél nye. (Tjémbi 62:7, 8; añ 1 Pétrô 5:10.) Hoñol ki le, Yôsep a bééna ndik 17 nwii i ngéda Yéhôva a pôdôs nye ni njel bieem. Hala a ñunda le Yéhôva a mbôdôl yak boñge bawanda ba ba ngwélél nye ñem. I len ini, ngandak boñge bawanda ba yé kiki Yôsep. Ba gwé hémle ikeñi ipañ Yéhôva. Ba bi leñ yak bahogi ikété yap i mok yañga, inyule ba bi nai le ba ga waa bé nôgôl Nyambe.​—Tjémbi 110:3.

8. Kii i bi pémél Naômi bo Ruth?

⁸ Kiki njal i bi nai i loñ Israel, Naômi a nyodi ni lihaa jé i nkoñ Yuda inyu ke i yén i Môab kiki bakén. Ngéda i bé tagbe bañ, nlôm Naômi le Élimélek a wo, a yégle ni bon bé bôlôm boba. I bon bôlôm ba, ba bi yik bii bingond bi Môab, Ruth ni Orpa. Yom kiki bo jôm li nwii i mbus ngéda, bon bôlôm ba Naômi, yak bo ba wo, ngi gwal. (Ruth 1:1-5) Hégda njôghe i bôda baa bana ba bi nôgda! I yé maliga le Ruth ni Orpa ba bé le ba tiimba ke libii. Njee a bé lama ni yoñ ndun ni unu ñunuk muda le Naômi? Mandutu ma, ma bi lôôha tééñga Naômi kayéle a kal le: “Ni sébél bañ me le Naômi; [séblana] me le Mara, inyule Nyambe nu Ngui yosôna a bi boñ me mam ma bi sôk ndigi lilôli ni lilôli.” Nyonok ni nduña, Naômi a bi kit le a nhuu i Bétléhém, nkiya wé Ruth a noñ nye.​—Ruth 1:7, 18-20.

9. Inoñnaga ni kaat Ruth 1:16, 17, 22, lelaa Ruth a bi lédés Naômi?

⁹ Mu mandutu ma momasôna, Naômi a bééna ngôñ ni mut a nit nye. Kiki hihéga, i gwéha Ruth a bééna inyu Naômi i bi tinde nye i yén ni nye niñ yé yosôna. (Añ Ruth 1:16, 17, 22.) Ba bol bañ i Bétléhém, Ruth a sal ni ngui inyu kwat kôn i i bé lama hôla nye ni Naômi. Biliya bi gwobisôna bi bi boñ le i njohok muda unu u bana jôl lilam i tison yosôna.​—Ruth 3:11; 4:15.

10. Mambe manjel Yéhôva a gwélél inyu unda le a bé gwés diyeyeba di bôt kiki Naômi bo Ruth?

¹⁰ Yéhôva a bi ti bon ba Israel ngim mbén i i bé unda konangoo yé inyu diyeyeba di bôt kiki Naômi bo Ruth. A kal litén jé le i ngéda ba mbumbul, ba bada bañ matam momasôna mu wom, ndi ba yék ndék inyu diyeyeba. (Lôk Lévi 19:9, 10) Inyu hala nyen Naômi bo Ruth ba bé le ba bana yom i je ibabé bo i yagal bret i mbaa nloñ.

11-12. Lelaa Bôas a bi kônha Naômi bo Ruth maséé?

¹¹ Nwet wom i het Ruth a bé bada kôn, a bé ngwañ mut wada ba bé sébél le Bôas. Hala a bi tihba i mut nu i tehe lelaa Ruth a bé a tiñi ni nyôgôl wé le Naômi ni lelaa a bé gwés nye kayéle a somb kunde i yila nkôdôlbum wap, a bii ki Ruth. (Ruth 4:9-13) Kii ba mbiiba, ba gwal man nu jôl li bé le Ôbed, nu a yila sôgôl nu Kiñe David.​—Ruth 4:17.

¹² Hégda le maséé Naômi a bééna i ngéda a bé begee nkéñéé man le Ôbed, a tinak Yéhôva mayéga! Ndi bisai bikeñi bi nloo bini bi mbem Naômi bo Ruth. I ngéda b’a tuge, ba ga nok le man wap Ôbed a bi yila sôgôlsôgôl nu Mésia ba bé bem, Yésu Kristô!

13. Bimbe biniigana bi mahee di ñôt mu ñañ u Naômi bo Ruth?

¹³ Biniigana. I ngéda mandutu ma nkwél bés, hala a nla tômbôs bés, a boñ le di nôgda yak njôghe i ñem. I nla pam  yak le di kalba le ‘a mpam me héya bitamb.’ Mu mangéda ma, di nlama bôdôl Yéhôva Tata wés nungingii ñem, di yén ki bebee ni bilôk bikéé bi likoda. I yé maliga le libim li ngéda, Yéhôva a ga héya bé mandutu ma nkwél bés. Kiki hihéga, a bi témbna bé nlôm Naômi, to bon bé bôlôm i niñ ha ngéda i. Ndi a ga hôla bés i hônba mo, a nla yak gwélél lôk kéé yés i mbuu inyu nit bés ni gwéha mu mandutu ma momasôna.​—Bingéngén 17:17.

14. Inyuki man Lôk Lévi wada a bi lôôha tomb?

¹⁴ I nwet a bi tila kaat Tjémbi 73 a bé man Lôk Lévi. Jon a bééna nsima tôbôtôbô i gwélél Yéhôva i homa mpubhaga. Ndi ngim ngéda i bi pam a nimis makénd mé. Inyuki? Inyule a bi bôdôl tam bibéba bi bôt ni bôt ba ngôk, he inyu bibéba gwap bé, ndi inyu niñ i mbomboo a bé hoñol le ba bééna. (Tjémbi 73:2-9, 11-14) I bé nene wee ba gwé mam momasô​—lingwañ, loñge niñ, ni le jam jo kiki jo li bé tééñga bé bo. I mam ntôp tjémbi a bi tehe ma bi lôôha tômbôs nye kayéle a kal le: “Ntiik me bi pubus ñem wem yañga me so ki moo mem nginsohi.” Ñ, i jam li li bé le li kena nye haa ni Yéhôva.

15. Inoñnaga ni kaat Tjémbi 73:16-19, 22-25, lelaa man Lôk Lévi nu a bi tila hiémbi hini a bi témbna makénd mé?

¹⁵ Añ Tjémbi 73:16-19, 22-25. I man Lôk Lévi nu “a bi jôp i homa mpubhaga nu Nyambe.” Ha homa nu i het ngandak bagwélél ba Djob bape ba bé ba kôdi, a bé toi le a yoñ ngéda i ôt pék mu jam li ikété nwee nyensôna ni ikété masoohe. Sôk i nsôk, a bi yik nôgda le mahoñol mé ma bé mabe ni le a bi jôp i njel ibe i i bé le i kena nye haa ni Yéhôva. A bi nok ki le bibéba bi bôt bi téé i ‘homa a nsendi’ ni le b’a tjiba. Inyu boñ le a tam ha bañ i bôt ba ni le a témbna ngui yé, ntôp tjémbi nunu a bé lama tehe mam kiki Yéhôva. I ngéda a bi bana litehge li, ñem wé u bi témb u ba nwee, a témbna ki maséé mé. A kal le: “Numpe a ta bé hana ’isi [Yéhôva] nu me nsômbôl, ndik we.”

16. Bimbe biniigana di nla ôt mu ñañ i man Lôk Lévi?

 ¹⁶ Biniigana. Kekikel di tamak bañ bibéba bi bôt bi bi nene wee bi gwé niñ i mbomboo. Maséé map ma yé inyu ndék ngéda; ba gwé bé botñem i niñ boga. (Ñañal 8:12, 13) Ibale di ntam bo, hala a nla tômbôs bés a boñ yak le di nimis maada més malam ni Yéhôva. Jon ibale u nléba le u yé u bana mahoñol ma man Lôk Lévi nunu, boñ kiki nye. Noñ maéba ma Djob u bana ki lem i ba lôñ ni bagwélél ba Djob bape. I ngéda u ngwés Yéhôva iloo mana mam mape momasôna w’a ba toi maséé. Ibale u mboñ hala, w’a yén i njel “bañga niñ.”​—1 Timôtéô 6:19.

17. Kii i bi tinde Pétrô i nimis makénd mé?

¹⁷ Ñôma Pétrô a bé lôs mut, a bé gwelba bé, ngim mangéda a bé kal yak i yom a nhoñol. Inyu hala nyen i bi pam ngim mangéda le a boñ tole a kal ngim jam li a bi yiga tam i mbus ngéda. Kiki hihéga, i ngéda Yésu a bi kal baôma bé le a bé lama son njonok a wo ki, Pétrô a bi nyényéi nye a kalak le: “I mam mana ma yé mbén i pémél we.” (Matéô 16:21-23) Yésu a bi kodol Pétrô. I ngéda limut li bi lo i gwel Yésu, ni makénd momasôna, Pétrô a bi kit nkol u prisi ikeñi ôô. (Yôhanes 18:10, 11) Ha ngéda i, Yésu a bi témb a kodol nye. U héya hala, Pétrô a bi kadba le to ibale baôma bobasôna ba mbaage inyu jam l’a pémél Kristô, nye a’ baage bé kekikel! (Matéô 26:33) Ndi hélha jam i yé le, iloole Pétrô a nit Malét wé letee ni lisuk, woñi u bôt ba binam u bi boñ le a tañ letee ni ngélé aa i bisu bi bôt bobasôna le a nyi bé nye. Hala a bi lôôha tééñga Pétrô kayéle ‘a pam i mbégdé a ee’ iloo héga. (Matéô 26:69-75) A bi lama badba too Yésu a bé le a nwéhél nye.

18. Lelaa Yésu a bi hôla Pétrô i témbna makénd mé?

¹⁸ Ndi Pétrô a bi nwas bé le i mam ma ma tômbôs nya iloo héga kayéle a waa  gwélél Yéhôva. I mbus a bi tañba Yésu, a bi témbna makénd mé kayéle a ke ni bisu i gwélél Yéhôva ni bana baôma bape. (Yôhanes 21:1-3; Minson mi baôma 1:15, 16) Kii i bi hôla nye i témbna ngui? Jam jada li yé le Yésu a bi soohe inyu hémle i Pétrô i bisu bi ngéda, a kal nye le i ngéda a’ let, yak nye a lédés lôk kéé yé. Yéhôva a bi emble masoohe ma. Jam lipe li yé le Yésu a bi témb a pémél Pétrô nyetama, bebek inyu ti nye makénd. (Lukas 22:32; 24:33, 34; 1 Korintô. 15:5) Yésu a bi témb a pémél baôma bé i mbus ba bi tégbaha ngim u i nlop ibabé bo gwel tjobi. Lisañ lini, Yésu a bi témb a ti Pétrô pôla i unda le a bé gwés toi nye. Yésu a bi nwéhél toi liwanda jé li ñem nyuu le Pétrô a kônde ki ti nye bôlô ipe.​—Yôhanes 21:15-17.

19. Lelaa kaat Tjémbi 103:13, 14 i nhôla bés i bana litehge li Yéhôva inyu bibéba di mboñ?

¹⁹ Biniigana. I ngéda di ntehe maboñok ma Yésu ipañ Pétrô, hala a ñunda toi le Yésu a bé nyonok ni konangoo. Di hôya bañ le Yésu a bi kôna Isañ i nya i yôni. Jon i ngéda di nhôs, di nlama bé hoñol le Yéhôva a ga nwéhél bé bés. Di hôya bañ le Satan a gwé ngôñ le mahoñol ma mon di bana. Di nwas bañ le i mam mabe di mboñ tole m’a bôt bape ba mboñ bés ma lôôha tééñga bés, ndi di bigda le Yéhôva a nyi le di yé bikwéha bi bôt, a ngwés ki bés, a ga nwéhél bés.​—Añ Tjémbi 103:13, 14.

20. Kii di ga tehe i yigil i noñ?

²⁰ Ndémbél i Yôsep, Naômi bo Ruth, man Lôk Lévi ni Pétrô i nkwés bés nkaa le “Yéhôva a yé bebee ni ba ba gwé miñem mi nyodop.” (Tjémbi 34:19) A nwas le di kôs bikuu ni le di nimis makénd ngim mangéda. Ndi to hala, i ngéda di mpam i yémbél mandutu ma ni mahôla ma Yéhôva, hémle yés i nkônde let. (1 Pétrô 1:6, 7) I yigil i noñ ha, di ga tehe lelaa Yéhôva a nit bagwélél bé ba ba ntomb inyule ba mboma mandutu tole inyu mahôha bomede ba mboñ.