1-2. Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

NDUSỤK ini, imekeme nditie n̄kere nte uwem nnyịn omụhọde onyụn̄ ọyọhọde ye ukụt. (Job 14:1) Oro esinam ifụhọ ndusụk ini. Okonyụn̄ etie ediwak ikọt Jehovah ke eset ntre ke idem. Ndusụk mmọ ẹma ẹkam ẹyom n̄kpa. (1 Ndi. 19:2-4; Job 3:1-3, 11; 7:15, 16) Edi ama etie mmọ ntre ke idem, Jehovah Abasi emi mmọ ẹkebuọtde idem ama esidọn̄ mmọ esịt onyụn̄ ọsọn̄ọ mmọ idem. Ẹkewet mbụk mmọ ẹnọ nnyịn man ọdọn̄ nnyịn esịt, nnyịn inyụn̄ ikpep n̄kpọ ito mmọ.—Rome 15:4.

² Ke ibuotikọ emi, imọn̄ ineme iban̄a ndusụk ikọt Jehovah emi nsio nsio n̄kpọ akanamde mmọ ẹfụhọ. Imọn̄ ineme mbụk Joseph eyen Jacob, Naomi emi ekedide ebeakpa ye Ruth n̄wan eyen esie, eyen Levi emi ekewetde Psalm 73, ye apostle Peter. Didie ke Jehovah ọkọsọn̄ọ mmọ idem? Nso ke owo nnyịn kiet kiet ekeme ndikpep nto mbụk mmọ? Nte ẹdibọrọde mbụme iba emi ayanam ikụt ke ‘Jehovah esikpere mbon emi esịt obụn̄ọde, ke enye esinyụn̄ anyan̄a mbon emi spirit mmọ anuahade.’—Ps. 34:18.

3-4. Nso ikọwọrọ Joseph ini enye ekedide ekpri akparawa?

³ Joseph ekedi n̄kpọ nte isua 17 ini Abasi akanamde enye adaba ndap iba. Ndap oro okowụt ke usen kiet Joseph eyedi ata akpan owo emi mbon ubon mmọ ẹdikponode-kpono. (Gen. 37:5-10) Enye akadaba ndap oro ama, ikebịghike ndiọi n̄kpọ ẹma ẹtịbe ẹnọ enye. Utu ke nditọete esie ndikpono enye, mmọ ẹma ẹmen enye ẹnyam, enye edikụt idemesie nte ofụn owo ukara Egypt kiet emi ekekerede Potiphar. (Gen. 37:21-28) Se do nte n̄kpọ ọwọn̄ọrede obono-o. Joseph ete ibọp enyịn itat, enye idịghe aba eyen ima ete, edidi ofụn ke ufọk akwa owo ukara Egypt kiet emi mîkponoke Jehovah.—Gen. 39:1.

 ⁴ Edi mben ekedi oro. N̄wan Potiphar ama odori Joseph ikọ ete ke enye okoyom ndifịk imọ mmụm ndan̄. Potiphar ikakpaha-kpa idem ndidụn̄ọde ndiọn̄ọ m̀mê n̄wan esie eketịn̄ akpanikọ. Enye ama omụm Joseph ekesịn ke ufọk-n̄kpọkọbi, ẹma ẹnyụn̄ ẹsịn Joseph ke ebuka. (Gen. 39:14-20; Ps. 105:17, 18) Kere nte eketiede ekpri akparawa mbon ke idem ini ẹdoride enye ikọ ẹte ke odomo ndidan̄ n̄wan owo. N̄kọ ọmọdiọn̄ọ n̄ko ke edori ikọ oro ama ekeme ndinam mme owo ẹtịn̄ idiọk n̄kpọ ẹdian Jehovah Abasi Joseph. Imenịm ke utọ n̄kpọ oro ama anam Joseph ofụhọ!

5. Nso ikan̄wam Joseph okûfụhọ aba?

⁵ Ini Joseph edide ofụn ye ini enye odude ke ufọk-n̄kpọkọbi, inyeneke se enye ekekemede ndinam nnyan̄a idemesie. Edi nso ikan̄wam enye okûtie useme idem? Utu ke enye nditie ntua ubaha nte enye mîkemeke ndinyan̄a idemesie, enye akakam esịn idem anam utom emi ẹkenọde enye anam. Se ikebehede enye ikan ekedi ndinam se inemde Jehovah esịt kpukpru ini. Ke ntak oro, Jehovah ama onyụn̄ ọdiọn̄ kpukpru se enye akanamde.—Gen. 39:21-23.

6. Nso inam ikere ke mme ndap emi Joseph akadabade ẹma ẹdọn̄ enye esịt?

⁶ Imekere ke Joseph ndiketie n̄kere mme ndap emi Abasi akanamde enye adaba ediwak isua ke edem ama ọdọn̄ enye esịt. Mme ndap oro ẹkewụt ke enye ayafiak okụt mbon ubon esie, ke n̄kpọ oyonyụn̄ afiak ọfọn enye. Se ikonyụn̄ itịbede ekedi oro. Ini Joseph edide n̄kpọ nte isua 37, mme ndap emi enye akadabade ẹma ẹtọn̄ọ ndisu ke ata ndyọ ndyọ usụn̄!—Gen. 37:7, 9, 10; 42:6, 9.

7. Akpa Peter 5:10 ọdọhọ ke nso idin̄wam nnyịn iyọ idomo?

⁷ Se ikpepde. Mbụk Joseph eti nnyịn ke ibak okpon etieti ke ererimbot emi, ke mme owo ẹyenyụn̄ ẹfịk nnyịn. Eyenete akam ekeme ndinam n̄kpọ ye nnyịn nte mîkpanaha anam. Edi edieke idade Jehovah nte Akwa Itiat nnyịn m̀mê Ebiet Ubọhọ nnyịn, nnyịn idiyakke idem emem nnyịn, idinyụn̄  itreke ndinam n̄kpọ esie. (Ps. 62:6, 7; kot 1 Peter 5:10.) Ti n̄ko ke etie nte Joseph ekedi n̄kpọ nte isua 17 ini Jehovah akanamde enye adaba mme ndap oro. Oro owụt ke Jehovah idaha mme uyen emi ẹnamde n̄kpọ ẹnọ enye ibre mbre. Ediwak mme uyen mfịn ẹbiet Joseph. Mmọ ẹbuọt idem ye Jehovah nte Joseph ọkọbuọtde. Ẹkam ẹsịn ndusụk mmọ ke ufọk-n̄kpọkọbi ke ntak emi mmọ mîmaha nditre ndinam se Jehovah ọdọhọde.—Ps. 110:3.

8. Nso ikọwọrọ Naomi ye Ruth?

⁸ Ọkpọsọn̄ akan̄ ama anam Naomi, ye ebe esie, ye nditọ mmọ mbiba ẹkpọn̄ ufọk mmọ ke Judah ẹkedụn̄ ke idụt emi ekekerede Moab. Elimelech ebe Naomi ama akpa ọkpọn̄ enye ye nditọ irenowo iba oro ke idụt oro. Ekem ko nditọ esie iba oro ẹma ẹdọ iban Moab; kiet ekekere Ruth, kiet ekere Orpah. N̄kpọ nte isua duop ekebe, nditọ Naomi mbiba oro ẹma ẹkpa ẹkpọn̄ enye ye iban mmọ, ibonke eyen ndomokiet. (Ruth 1:1-5) Inua ikemeke ndibụk nte iban ita emi ẹkefụhọde! Ruth ye Orpah ẹkpeyom ndifiak ndọ ebe, ẹdọ. Edi mmọ ẹkpedọ, anie idise iban̄a Naomi emi ama ọkọsọn̄? Naomi ama enen̄ede ofụhọ tutu enye ọdọhọ ete: “Ẹkûkot mi Naomi. Ẹkot mi Mara, koro Ata Ọkpọsọn̄ amanam uwem mi enen̄ede odoro.” Kpukpru se ikọwọrọde Naomi emi ama anam esịt obụn̄ọ enye, enye ama ọdọhọ yak idinyọn̄ Bethlehem ndien. Ruth ama etiene enye ọnyọn̄.—Ruth 1:7, 18-20.

9. Didie ke Ruth 1:16, 17, 22 owụt nte Ruth akan̄wamde Naomi?

⁹ Ata ima emi ẹkemade Naomi akan̄wam enye ke ini nnanenyịn oro. Uwụtn̄kpọ kiet edi nte Ruth mîkọkpọn̄ke enye. Oro okowụt ke Ruth akama enye ata ima. (Kot Ruth 1:16, 17, 22.) Ini mmọ ẹsịmde Bethlehem, Ruth ama esịn idem anam utom etiene atan̄ nsụhọ barley man enye ye Naomi ẹnyene se ẹdiade. Oro ama anam kpukpru owo ẹkụt ke Ruth idịghe ifu, ke enye onyụn̄ edi eti an̄wan.—Ruth 3:11; 4:15.

10. Didie ke Jehovah okowụt ke imọ imama mme ubuene nte Naomi ye Ruth?

¹⁰ Jehovah ama ọnọ nditọ Israel ibet kiet emi okowụtde ke enye ekere aban̄a mme ubuene nte Naomi ye Ruth. Enye ọkọdọhọ mmọ ẹma ẹkpen̄e ukpen̄e ke in̄wan̄ mmọ, yak mmọ ẹsụhọ n̄kpọ ke adan̄a in̄wan̄ mmọ man mme ubuene ẹdida ẹkedia. (Lev. 19:9, 10) Ibet oro ama anam Naomi ye Ruth ẹnyene se ẹdiade, isan̄ake iben̄e n̄kpọ idia ndọk.

11-12. Didie ke Boaz akanam esịt enem Naomi ye Ruth?

¹¹ Imọ owo kiet emi ekekerede Boaz ekenyene in̄wan̄ emi Ruth akakade nditan̄ se enye ye eka ebe esie ẹdidiade. Ama enen̄ede enem Boaz ndikụt nte Ruth akamade Naomi ntre, mîkonyụn̄ ikpọn̄ke enye. Ekem ko, Boaz ama ọdọ Ruth onyụn̄ edep isọn̄ emi ubon mme Naomi ẹkenyenede man nditọ Ruth ẹkeme ndinyene n̄kpọ-akpa. (Ruth 4:9-13) Boaz ye Ruth ẹma ẹdinyene eyen emi ekekerede Obed. Obed oro ekedidi ete ete Edidem David.—Ruth 4:17.

¹² Kere nte esịt ekenemde Naomi ini enye emende Obed akama ke ubọk ọbọn̄ akam ọnọ Jehovah! Edi esịt eyenenem Naomi ye Ruth akan oro. Mmọ ẹma ẹset ẹdi, mmọ ẹyedikụt ke Obed ekesịne ke otu mme ete ete Jesus Christ emi ekedide Messiah oro ẹken̄wọn̄ọde!

13. Nso akpan n̄kpọ ke ikeme ndikpep nto mbụk Naomi ye Ruth?

¹³ Se ikpepde. Idomo ama esịm nnyịn, imekeme ndifụhọ, esịt onyụn̄ ekeme ndibụn̄ọ nnyịn. Imekeme ndikere ke idotenyịn idụhe. Ke utọ ini oro, ọfọn inen̄ede ibuọt idem ye Ete nnyịn eke heaven inyụn̄ ikpere nditọete nnyịn. Imọdiọn̄ọ ke ekeme ndinam  Jehovah idinamke idomo oro etre-o. Enye ikanamke ebe Naomi ye nditọ esie irenowo iba ẹset. Edi enye ayan̄wam nnyịn iyọ. Enye ekeme ndida nti n̄kpọ emi nditọete nnyịn ẹnamde n̄n̄wam nnyịn.—N̄ke 17:17.

14. Nso ikanam eyen Levi kiet enen̄ede ofụhọ?

¹⁴ Owo emi ekewetde Psalm ọyọhọ 73 ekedi eyen Levi. Oro ọkọwọrọ ke enye ama esitiene anam utom ke itie emi ẹketuakde ibuot ẹnọ Jehovah. Idịghe ekpri ifetutom ekedi oro. Kpa ye oro, enyene ini emi enye okofụhọde. Nso ikanam enye ofụhọ? Enye ama ọtọn̄ọ ndifịbe mme idiọkowo ye mme obụre mbụre. Idịghe ndiọi n̄kpọ emi mmọ ẹkenamde ke enye ekefịbe-o; eketie nte n̄kpọ ọfọn mmọ akan enye, enye oro ke enye ekefịbe. (Ps. 73:2-9, 11-14) Eketie nte eke mmọ ọfọn ama—mmọ mmọ ẹkeforo, mmọ ke uwem enem, n̄kpọ ndomokiet ikọn̄ke mmọ ibuot. N̄kpọ ndiketie nte ama enen̄ede ọfọn ama ye utọ mme owo emi ama anam eyen Levi oro enen̄ede ofụhọ tutu enye ọdọhọ ete: “Ke akpanikọ edi ke ikpîkpu ke nnam esịt mi asana nnyụn̄ nyet ubọk mi ndiwụt ke nduehe.” Utọ n̄kpọ emi akpakanam enye etre ndinam n̄kpọ Jehovah.

15. Se ikụtde ke Psalm 73:16-19, 22-25 owụt ke nso ikan̄wam eyen Levi emi ekewetde itien̄wed oro okûfụhọ aba?

¹⁵ Kot Psalm 73:16-19, 22-25. Eyen Levi oro ama aka “akwa edisana ebiet Abasi.” Etie nte ini enye okosopde idem do ye mbon efen emi ẹketienede ẹkpono Jehovah ke enye ekekeme ndinen̄ede ntie sụn̄ n̄kere mban̄a nte eketiede enye ke idem nnyụn̄ mbọn̄ akam mban̄a n̄kpọ oro. Oro ama anam enye ọtọn̄ọ ndikụt ke se imọ ikekerede oro ekedi ndisịme, ke ekeme ndinam imọ ikpọn̄ Jehovah. Enye ama okụt n̄ko ke ndiọi owo oro ẹdoro ke “mfọfiọnọ ebiet,” ke ‘mbabuat n̄kpọndịk ayanam mmọ ẹsịm utịt.’ Akana eyen Levi oro ada n̄kpọ nte Jehovah adade man enye idifụhọ aba, enye idinyụn̄ ika iso ifịbe ndiọi owo oro. Ke enye ama ọkọtọn̄ọ ndida n̄kpọ nte Jehovah adade, esịt ama afiak enem enye, enye ikonyụn̄ itịmekede esịt aba. Enye ọkọdọhọ ete: ‘Baba owo en̄wen ke isọn̄ inemke mi esịt nte Jehovah.’

16. Nso ye nso ke ikpep ito eyen Levi oro?

 ¹⁶ Se ikpepde. Ima ikụt ndiọi owo emi etiede nte n̄kpọ ọfọn mmọ, ẹyak ikûdedei ufịbe mmọ. Inemesịt mmọ idibịghike, mmọ idinyụn̄ idụhe uwem ke nsinsi. (Eccl. 8:12, 13) Ikpefịbe mmọ, iyetie idiọk idem nnyịn esịt, imonyụn̄ ikeme nditre ndidi ufan Jehovah. Ntre ekpedi ke etie, afo okụt idemfo nte ọtọn̄ọde ndifịbe ndiọi owo emi etiede nte n̄kpọ ọfọn mmọ, nam se eyen Levi oro akanamde. Nam nti item emi Abasi ọnọde fi, nyụn̄ dian idem ye mbon emi ẹnamde se Jehovah oyomde ẹnam. Ama ama Jehovah akan n̄kpọ ekededi, esịt eyenen̄ede enem fi, udûnyụn̄ ukpọn̄ke usụn̄ emi edinamde fi enyene “ata uwem.”—1 Tim. 6:19.

17. Nso ye nso ikanam Peter ofụhọ?

¹⁷ Apostle Peter ekedi owo emi ekenyenede ifịk etieti, edi enye ama esinam n̄kpọ ibụmede ibụmede n̄ko, ndien ndusụk ini enye ama esisọsọp etịn̄ se isịnede enye ke esịt. Oro ama anam enye esitịn̄ mîdịghe anam ndusụk n̄kpọ emi enye ekesituade n̄kpọfiọk. Uwụtn̄kpọ kiet edi ini emi Jesus ọkọdọhọde mme apostle esie ke iyọbọ ufen, ekem ikpa. Peter ama asua ọnọ Jesus onyụn̄ ọdọhọ enye ete: “N̄kpọ emi idiwọrọke fi tutu amama.” (Matt. 16:21-23) Jesus ama enen̄ede Peter. Ini mme owo ẹdide ndimụm Jesus, Peter ama obụmede osio akan̄kan̄ esịbe ofụn akwa oku utọn̄. (John 18:10, 11) Jesus ama afiak enen̄ede Peter. N̄kpọ efen edi ke Peter ama ọwọk inua ọdọhọ ke mme apostle efen ẹkpefefehe ẹkpọn̄ Jesus, ke tutu amama imọ idifeheke ikpọn̄ enye! (Matt. 26:33) Edi Peter emi ọkọwọkde inua do ama edifehe owo enyịn, akan̄ Jesus Eteufọk esie ikata. Ke Peter ama akakan̄ Jesus ama, enye ama enen̄ede ofụhọ. Enye ama “ọwọrọ an̄wa akatua etieti.” (Matt. 26:69-75) Anaedi enye ama ekere m̀mê Jesus oyosụk efen imọ do.

18. Nso ke Jesus akanam yak Peter okûfụhọ aba?

¹⁸ Peter ikayakke ọkpọsọn̄ mfụhọ anam  enye etre ndinam n̄kpọ Jehovah. Ke enye ama akanam ndudue oro ama, enye ama ofụhọ. Edi ekem ko, enye ikofụhọke aba. Enye ama akadiana ye mme apostle eken aka iso anam n̄kpọ Jehovah. (John 21:1-3; Utom 1:15, 16) Nso ikan̄wam Peter okûka iso ufụhọ aba? N̄kpọ kiet edi ke Jesus ama ọbọbọn̄ akam ete yak Abasi okûyak mbuọtidem Peter emem. Jesus ama onyụn̄ ọdọhọ Peter enye ama ọtọn̄ọ ntak ọsọn̄ idem, yak enye ọkọsọn̄ọ nditọete esie idem. Jehovah ama ọbọrọ akam oro Jesus ọkọbọn̄de ke ofụri esịt aban̄a Peter do. Ekem ke Jesus ama ekeset, enye ama aka ebịne Peter ikpọn̄ okowụt enye idem man ọsọn̄ọ enye idem. (Luke 22:32; 24:33, 34; 1 Cor. 15:5) Mme apostle Jesus ẹma ẹka ọkọ ofụri okoneyo ikwe iyak ndomokiet imụm. Ke mmọ ẹma ẹkenyọn̄ ẹdi, Jesus ama owụt mmọ idem. Ke itie oro ke Jesus ọkọnọ Peter ifet yak owụt adan̄a nte enye enen̄erede ama imọ. Jesus ama efen Peter ufan esie onyụn̄ adian utom ọnọ enye anam.—John 21:15-17.

19. Psalm 103:13, 14 owụt ke Jehovah esida nnyịn didie ima inam idiọkn̄kpọ?

¹⁹ Se ikpepde. Nte Jesus akanamde n̄kpọ ye Peter owụt ke mbọm mme owo esinam Jesus nte esinyụn̄ anamde Jehovah. Ntre ima inam ndudue, ifọnke ikere ke tutu amama Jehovah idifenke nnyịn. Satan akam oyom nnyịn ikere n̄kpọ ntre. Utu ke oro, yak ikere nte Jehovah amade nnyịn, iti ke Jehovah ọdiọn̄ọ ke nnyịn ifọnke ima, ke enye onyụn̄ oyom ndifen nnyịn. Yak inyụn̄ ikpebe Jehovah mbon en̄wen ẹma ẹnam se iyatde nnyịn.—Kot Psalm 103:13, 14.

20. Nso ke idineme ke ibuotikọ emi etienede?

²⁰ Mbụk Joseph, Naomi ye Ruth, eyen Levi, ye Peter anam ikụt ke ‘Jehovah esikpere mbon emi esịt obụn̄ọde.’ (Ps. 34:18) Ndusụk ini Jehovah esiyak idomo esịm nnyịn onyụn̄ ayak nnyịn ifụhọ. Kpa ye oro, ima iyak enye an̄wam nnyịn iyọ se ededi oro esịmde nnyịn, iyenen̄ede ibuọt idem ye enye. (1 Pet. 1:6, 7) Ke ibuotikọ emi etienede, iyokụt mme usụn̄ en̄wen emi Jehovah esin̄wamde nti ikọt esie emi ẹfụhọde ke ntak ndudue mmọ, m̀mê ke ntak emi mmọ ẹnyenede mfịna.