1-2. Éé ní eé ló sọ́l boo mm̀ nakà togó belí é?

SÌGÀ tṍó, èé láá bugi togó ea kil ló bé e dùm dú pọ́ì ńkpulu vaá “mm-má mm̀ tã̀àgã̀” naa. (Jóòb 14:1) Vóà naa, à dú gè dã́ ból ló kọọ̀ lóói ólò ọọ́ sìgà tṍó. Gã́bug gbò gyóòlo Jìhóvà deè kéléá beè ié nágé áá kà íb tọa lóá, naa ní e sìgà ọ̀và beè gbĩ́ gè ù. (1 Kíǹg 19:2-4; Jóòb 3:1-3, 11; 7:15, 16) Sõò Jìhóvà ea dú Bàrì e bà dẹlẹ nyíé booá beè kilsĩ́ gè nvèè va nyíé gbàà vaá siè va kpóó ló. Ba beè emí nú ea kil va ló kọbé tṍó e bugì, à nveèi nyíé gbàà naa ní eé nó nu lọ̀l vá ló.—Róm̀ 15:4.

² Mm̀ nakà togó belí, èé ló sọ́l boo sìgà gbò gyóòlo Jìhóvà e ba beè ĩ̀ìmà gbẹá kèbá gbò tã̀àgã̀ ea beè ọọvẹ́ va ló. Gbòí dú Jósẹ̀f ea dú nvín Jékọ̀b, vaà tãa ea kọlà Nèómì nè Rúùt ea dú vaà a nvín, neǹ Lívaì ea beè emí kpá Psalm 73, nè neǹ tóm Pítà. Mósĩ́ deè ní e Jìhóvà beè siè va kpóó ló é? Vaá éé ní e beele é láá nó lọl ló ba gbò nu dòòmà bá ẹ́? Ààla gbò bíbví é náa kọ é àgala boo kọọ̀ “Jìhóvà di ku ló gbò e bà íe tã̀àgã̀ bùlà,” vaá à “ólò dùùlà gbò e lóó va ọọ.”—Ps. 34:18, ekk.

3-4. Éé ní ea beè naaá ló Jósẹ̀f tṍó ea beè di ãa gbálà ẹ?

³ Jósẹ̀f beè láá toolá 17 gbáá tṍó ea moà bàà kà gyáálá, e pálàa kà beè aa bá Bàrì. Gbò gyááláá beè zogè kọọ̀ Jósẹ̀f é beè dú nen e pá ba tọ é nveè ká ló. (Jén. 37:5-10) Sõò pọ́ì ńkem̀ tṍó aa ló tṍó e Jósẹ̀f ni moà gbò gyááláá lọ̀l, pọ́lọ́ nu beè gbóó naaá ẽ́ ló. Pá a vígà náa beè fã̀e dẽe, vó beè náa kọ bàá oóe naamá gyóòlo. Tṍó e sìgà tṍó téní, a beè gbóó dú gyóòlo nè nen ea ólò di tọ bèèla méné Íjèpt, ea kọlà Pọ́tifà. (Jén. 37:21-28) Dùm Jósẹ̀f beè nyaaá mm̀ kélè dẽè tṍó. Náa beè dì na be ló a tẹ̀ ea ólò vùlèeá. A beè gbóó  dú pọ́ì gyóòlo gbẹá Íjèpt ea gé sí tóm nè nen e bè náa nyímá ló Jìhóvà.—Jén. 39:1.

⁴ Tṍóá, tã̀àgã̀ Jósẹ̀f beè gbóó kpáá zoogá. Vaà Pọ́tifà beè gbàẹ bel kọ à géè gbĩ́ gè tú bá kpóó siimàèe kuná. Sõò Pọ́tifà náa beè gbĩ́ gè nyimá beè belá dú kà kà àbèè kọ à dú kyáá. Tãa vó, a beè siíe nvee tọọ̀ kpọ́gọ́lọ́ kiẽ́e e bà tú kpọ́gọ́lọ́ bọbmáe. (Jén. 39:14-20; Ps. 105:17, 18) Jósẹ̀f beè dú nvín ãa gbálà. Vóà naa, ni bugi togó boo bé ea beè láá tọá ló Jósẹ̀f naa tṍó e bà gbáẹ bel kọọ̀ à géè gbĩ́ gè tú bá kpóó siimá nen kuná. Vaá gbò nen beè láá ló bel uú boo béè Bàrì Jósẹ̀f, ea dú Jìhóvà tṍó e bà dã́ níí. Mm̀ kà kà, níí beè láá ọọvẹ ló Jósẹ̀f!

5. Éé ní e Jósẹ̀f beè naa gè láá bé èl bá ọ́ọ́-ọọ̀ ló é?

⁵ Tṍó e Jósẹ̀f beè dú gyóòlo nè tṍó ea di tọọ̀ kpọ́gọ́lọ́, náa beè láá naa tọ́ọ̀ nu mm̀ ge nyaaná bá ló a dìtõ̀ò. Éé ní ea beè nvèè bá nè Jósẹ̀f kọ á láá kilsĩ́ gè ẹ̀b nu boo bá ea bọ́ló é? Tãa vó ea kilsĩ́ gè olòó bugi togó boo gbò nú e bè náa géè láá naa na, a beè ká bùlà gbẹẹ́ boo gè sí tóm e ba beè nèe kọ á sì. Sõò bọọ èlmà tõ̀ò, a beè kilsĩ́ gè ká bùlà gbẹẹ́ boo gè naa nú ea é léémá Jìhóvà. Vó beè naa kọọ̀ Jìhóvà á tãanè dee bá kọ̀láá kà nú e Jósẹ̀f náa.—Jén. 39:21-23.

6. Mósĩ́ deè ní e gbò gyáálá e Jósẹ̀f beè mòàa beè nvèèe nyíé gbàà ẹ?

⁶ Jósẹ̀f beè láá ié àgẹ ló tení dú ló gè olòó bugi togó boo gbò gyáálá ea beè mòàa. Gbò gyááláá beè naa kọ á nyimá kọọ̀ àé beè kpáá mòn pá a tọ vaá a dìtõ̀ò é beè dú lé. Vaá níà nú ea beè naaá ẽ́. Tṍó e Jósẹ̀f ni tóólá nú ea é dú 37 gbáá, gbò gyáálá ea beè mòàa beè gbóó dààmà togó gè mm-má mm̀ sĩ́deè ea dú dũ̀ùnè!—Jén. 37:7, 9, 10; 42:6, 9.

7. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea dì mm̀ 1 Pítà 5:10, éé ní ea é nveè bá nèi kọ é láá ĩ̀ìmà tã̀àgã̀ ẽ?

⁷ Gbò nú e beele é láá nó lọl ló. Nòòtẽ́ ea  kil ló Jósẹ̀f kẽeí nyíe kọọ̀ gbò pọ́lọ́ ní e bà ḿḿ-má mm̀ bàlà booí é, vaá bàé kilsĩ́ gè labvíi pọ́lọ́ láb ló. Kọbèè neǹ vígà é láá tú pọ́lọ́ bá sẹ̀ẹ̀mài. Sõò be è ẹb Jìhóvà naamá bẹẹ Dem, àbèè Ketõ̀ò Kpènà, lóói náa é ọọ ló gè sí tóm nèe. (Ps. 62:6, 7; bugi 1 Pítà 5:10.) Kẽ̀èà nàgé boo kọọ̀ Jósẹ̀f beè láá toolá 17 gbáá tṍó e Jìhòvà beè naa kọ á mòà gbò gyááláá. Vóà naa, Jìhóvà ólò dẹlẹ nyíé boo pá a gyóòlo e bà di dí ãa. Gã́bug gbò nvín ãa deè nieí dì belí Jósẹ̀f. Baala íe nagé zìgà mm̀ Jìhóvà. Baa síi sìgà ọ̀và nvee tọọ̀ kpọ́gọ́lọ́ boo béè kọọ̀ bà náa ooà aa ló gè fã̀ Bàrì.—Ps. 110:3.

8. Éé ní ea beè naaá ló Nèómì nè Rúùt e?

⁸ Boo béè kà agẹbá kíi ea beè dọ̀, Nèómì nè pá a tọ beè aa Júdà gé tõó Móàb dì belí gbò kyáà. Gbẹá kĩá, Èlímelẹ̀k ea dú dóm Nèómì beè ú gbẹẹ́ẹ nè bàà kà pá a nvín págbálà. Tṍó e tṍó téní, pálàa kà a nvíná beè ilí gbò pábia e bà dú Móàb, ea dú Rúùt nè Ọ́pà. Bé ea é láá dú òb gbáá aa ló tṍóá, pá nvín Nèómìí beè gbóó uná gé tṍó e bà gáà ié tọ́ọ̀ kà nvín. (Rúùt 1:1-5) Ni doomà dẽe ló bé e nyíè táàa kà pábiaí beè láá bììlà naa! Kọ̀láá bé ea dì naa, Rúùt nè Ọ́pà gáẹ̀ beè láá iá dõòna kà dóm. Sõò mée ní ea é gbóó ẹ̀b nú ea kil ló Nèómì ea ni dú kànen mm̀ deeí é? Nyíè Nèómì beè bììlà íná kiẽ́e ea kọ́ọ̀: “Ó gá kolím Nèómì. Kolím Mérà, boo béè kọọ̀ Nen ea bọọ lọ̀l vaá à leeá ní ea náa kọ dùm á palàge tàvàlà ḿ ló é.” Tṍó e dénè pọ́lọ́ nuí ni nááá ló Nèómì lọ̀l, a beè gbóó beeláfùl ge òòà kil Bẹ́tlèhẹ̀m, vaá Rúùt beè zọ̀ẹ gbátọ àà.—Rúùt 1:7, 18-20.

9. Dẹ̀ẹ̀à boo nú ea di mm̀ kpá Rúùt 1:16, 17, 22, mósĩ́ deè ní e Rúùt beè siè kpóó ló Nèómì ẽ?

⁹ Nú ea beè nvèè bá Nèómì dú vulè ea kyãa mm̀ bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo. Dì belí nu dòòmà bá, Rúùt beè ié vulè ea kyãa mm̀ bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo kilma ló Nèómì tení dú ló gè peelá gbẹá ẹ́ ló. (Bugi Rúùt 1:16, 17, 22.) Gbẹá Bẹ́tlèhẹ̀m, Rúùt beè tú agẹ bá siimá tóm ge gbĩ́ súú-súú gyã́á e ẹlẹ nè Nèómì é dé. Boo béè kọ à náa vó, beè naa kọ kọ̀láá nen á ẹ̀bvìè naamá pábia ea dú lé vaá tú agẹ bá siimá tóm.—Rúùt 3:11; 4:15.

10. Mókà gbò sĩ́deè ní e Jìhóvà beè zogè vulè ea kyãa mm̀ bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo kilma ló Nèómì nè Rúùt e?

¹⁰ Jìhóvà beè nè log pá Ízràẹ̀l ea zógè íb tóè sàn ea beè ié kilma ló gbò tãa ea dì belí Nèómì nè Ruth. A beè kọ́ nè va kọọ̀ tṍó e bàé buulà nu, bàá gá bùùlà tã́á deè kọbé gbò tãa láá bùùlà. (Lìv. 19:9, 10) Vó beè naa kọọ̀ Nèómì nè Rúùt á ié gyã́á gè dè e bà náa é zẹ́ẹ́ bàn.

11-12. Mósĩ́ deè ní Bóàz beè naa kọọ̀ nyíè Nèómì nè Rúùt á ẹẹ ẹ́?

¹¹ Bóàz ní ea dú tẹ̀ íè ól e Rúùt géè bõonè ló súú-súú gyã́á lọl booá ẹ́, vaá a beè palàge ié gyọ́. Bé e Rúùt beè bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo kilma ló a kà dóm Nèómì vaá vùlèe naa beè palàge tóáẹ ló naa ní ea zálí ìènù pá tọá vaá ilí Rúùt naamá a va. (Rúùt 4:9-13) Dóm nè vaí beè gbóó ié nvín ea bée kọlà Óbẹ̀d, e tṍó e tṍó téní, Óbẹ̀d beè gbóó dú nómá tẹ̀ Méné Dévìd.—Rúùt 4:17.

¹² Ẹ̀b bé e nyíè Nèómì beè láá ẹẹ tṍó ea dalà a ńkem̀ nvín Óbẹ̀d vaá õá Jìhóvà zaá mm̀ tã̀àgã ló naaà! Sõò nyíè Nèómì nè Rúùt é beè ẹẹ èl vó tṍó e bàé kẽeà aa kemà ú vaá gbóó nyimá kọọ̀ Óbẹ̀d ní ea beè dú nómá tẹ̀ Jíízọ̀s Kráìst ea dú Mèsáíà e Bàrì beè zìgàa ẹ!

13. Gbò éé ní eé láá nó lọl ló nú ea beè naaá ló Nèómì nè Rúùt e?

¹³ Gbò nú e beele é láá nó lọl ló. Tṍó e gé téní bá tã̀àgã̀, lóóí é láá ọọ, vaá è íe nagé tã̀àgã̀ bùlà. Beà sẹlẹ tṍó e bè née monì gbò sĩ́deè ge tenmá ààma bá bẹẹ tã̀àgã̀.  Tṍó ea meà naa vó, à bọ́ló kọ é palàge dẹlẹ nyíé boo bẹẹ Tẹ̀ ea di káála vaá tõo bã kpàn pá vígà págbálà nè pábia. À dú kà kà kọọ̀ níì dénè tṍó ní e Jìhóvà ólò tú tã̀àgã̀ lọ̀líí lóé nì. Dì belí nu dòòmà bá, náa beè òòma kẽe dóm Nèómì nè pá a nvín págbálà e ba beè ùa nèe. Sõò sìgà tṍó à ólò nvèè bá nèi kọ e láá ĩ̀ìmà tení dú ló gbò lé nu e pá vígà págbálà nè pábia náa nèi.—Pró. 17:17.

14. Éé beè palàge ọọvẹ ló enè neǹ Lívaì e?

¹⁴ Neǹ Lívaì ní ea beè emí kpá Psalm 73 é. Vó beè naa kọ á ié kele íb nèà deè ge sí tóm gbẹá mm̀ tọọ̀ káí Jìhóvà. Sõò à íe tṍó ea beè di mm̀ a dùm e lóóe beè palàge ọọ. Ló éé? Níì boo béè kọọ̀ à géè gbĩ́ gè naa pọ́lọ́ nu nì, sõò boo béè kọọ̀ a beè tõoé ló belí kọọ̀ nu lée ló gbò pọ́lọ́ elìè ẹlẹ. (Ps. 73:2-9, 11-14) A beè belí kọọ̀ dénè ọ̀và—íe gyọ́, bà gé dé kpéè ló dùm, vaá dì pọ́ì aa bá tã̀àgã̀. Bé e gbò pọ́lọ́ sim kilsĩ́ naa beè ọọvẹ ló neǹ ọ́lì sọ́lá naa ní ea kọ́ọ̀: “Ńdáà ge ié õ̀òa nyíe náa dọ tọ́ọ̀ kà bélè vaá ńdáà ge lọ̀l bá mm̀ pọ́lọ́ dú zọ̀là pọ́ì.” Mm̀ kà kà, níí gáẹ̀ beè láá naa kọ á gá fã̀ nà Jìhóvà.

15. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Psalm 73:16-19, 22-25, mósĩ́ deè ní e neǹ Lívaì ea beè emí kpá psalmí beè bé èl bá ọ́ọ́-ọọ̀ ló é?

¹⁵ Bugi Psalm 73:16-19, 22-25. Neǹ Lívaìa “beè bã tọọ̀ káí Bàrì.” Àé láá dú gè kọọ̀ a beè ié dĩ̀ìnè ló bùlà gbẹá zẹ̀ẹ̀ gbò e ba géè gbá nè fã̀ Jìhóvà e ba beè di mm̀ tọọ̀ káíá, tṍóá a beè gbóó láá bugi togó leevè naa ní ea láá bàn Jìhóvà ea kil ló a dìtõ̀ò. Níí beè naa kọ á mòn kọọ̀ à géè bugìè togó belí neǹ ból, ea gáẹ̀ láá naa kọ á gá ié ná lé gbaa ló kilma ló Jìhóvà. A beè dã nágé ból ló kọọ̀ gbò pọ́lọ́ di boo “ọlí-ọlí kẽ” vaá ba ke kùbmà é dú “nu bọ̀ọ̀ló.” A beè dú bíi kọọ̀ neǹ Lívaìa á ẹ̀b nu belí bé e Jìhóvà ẹb nu naa kọbé náa kilná sĩ́ gè ié ọ́ọ́-ọọ̀ ló nè ge bẹ́ nyíé ló gbò pọ́lọ́. Tṍó ea náa vó, náa beè ié ná tã̀àgã̀ bùlà, vaá nyíée beè gbóó ẹẹ. A beè kọọ̀: “Daalá lọl ló [Jìhóvà] ním íè nà lèèmà mm̀ tọ́ọ̀ kà nú ea di boo kunukẽ̀í.”

16. Gbò éé ní eé láá nó lọl ló enè neǹ Lívaì e?

 ¹⁶ Gbò nú e beele é láá nó lọl ló. Naanii mè née é bẹ́ nyíe ló gbò pọ́lọ́ e bà sẹlẹ ló belí kọọ̀ nu léèlìè vá ló. Ba ẹ́ẹ́-ẹẹ̀ nyíé dú pọ́ì nú e gbò nen monmà dẽe vaá náa é bĩ́é; ba ẹ́ẹ́-ẹẹ̀ nyíe é beè tení tà vaá baala náa é di dọ̀ dè-dè. (Ẹ̀klì. 8:12, 13) Be è bẹ́ va nyíé ló àé ọọvẹ́i ló, vaá àé láá kyọ̀gàlà bẹẹ gbaa ló kilma ló Jìhóvà. Beè nu daamà togó gè tọá ní ló belí bé ea beè tọá ló neǹ Lívaìa naaá, naa nú e ẹlẹ beè naa. Gbàn tṍ ló dùùlà bá deè tṍ ea kyãa mm̀ vulè ea aa bá Bàrì, vaá ò gbááá ló gbò e bà gé náa bùlà Jìhóvà. Tṍó eo vulè Jìhóvà èlmà kọ̀láá kà nu, nyíé ni é palàge ẹẹ. Vaá òé íe “dùm e a dú kà kà.”—1 Tím. 6:19.

17. Gbò éé ní ea beè ọọvẹ ló Pítà ẹ?

¹⁷ Pítà dú neǹ ea beè ié bẹ̀à sã́ bùlà; sõò sìgà tṍó a beè olòó gbalá ló bel vaá naa nú ea é náa kọ á ọgá tṍó e tṍó ni téní. Dì belí nu dòòmà bá, tṍó e Jíízọ̀s beè kọ́ nè pá a gbò tóm kọ àé monìè tã̀àgã̀ vaá uè, Pítà beè kọ́ẹ bel kọọ̀: “Bàrì á gá zìgà kọ nu e a tõ̀ò vó á naaání ló.” (Máát. 16:21-23) Tṍóá Jíízọ̀s beè gbóó dùùlàẹ bá deè tṍ. Tṍó e gbò nen dú gé sii Jíízọ̀s, Pítà beè gbalá labví láb e náa beè zẹ́ẹ́ bugi togó tení dú ló gè tú gẹ̀ kọọmá tṍ gyóòloò pọ̀b neǹ vààla gyọ́ọá. (Jọ́ọ̀n 18:10, 11) Jíízọ̀s beè kpáá lele dee bá Pítà dõòna tṍó. Gbá ló níá, Pítà beè kààga boo kọọ̀ kọbèè dénè na gbò tómá aa nvéè Jíízọ̀s, ẹlẹ náa gé aalìèé nvée! (Máát. 26:33) Sõò Pítà náa beè ié agẹ ló belí bé ea dòòmà kọ à íèè naa. Tṍó e tṍó téní, bílá deè deeá, pọ̀ beè palàge siíe naa ní ea amà sàn Jíízọ̀s taà tóm. Lóó Pítà beè palàge ọọ naa ní ea “gboó aa kĩé àà gé palà ge tò.” (Máát. 26:69-75) A beè iè ge bugi togó boo beè Jíízọ̀s é láá iàẹ̀ ló neèe.

18. Mósĩ́ deè ní e Jíízọ̀s beè nvèè bá nè Pítà kọ á láá bé èl bá ọ́ọ́-ọọ̀ ló é?

¹⁸ Kọ̀láá bé ea dì naa, Pítà náa beè sọ̀tọ́  deè kọọ̀ ọ́ọ́-ọọ̀ ló á oomàèé kẽ lọl ló gè fã̀ Jìhóvà. Tṍó ea íe nakà lọ̀á lọ̀l, a beè kilsĩ́ gè zọ̀ na gbò tómá fã̀ Jìhóvà. (Jọ́ọ̀n 21:1-3; Tóm 1:15, 16) Éé ní ea beè nvèè bá nèe kọ á gá bọọgẹ̀ tọáẹ́ ló vaá naa kọ á láá kpáá bugi togó leevè e? A beè kẽ̀èa boo kọọ̀ Jíízọ̀s beè tã̀àgã ló Bàrì maàe kọbé náa dọẹ̀ aalìè nvéè a zìgà, vaá Jíízọ̀s beè sièe kpóó ló kọ á òòa kẽ gé siè kpóó ló pá a vígà. Jìhóvà beè aalá tã̀àgã lóá. Tṍó e tṍó téní, Jíízọ̀s beè sila ló Pítà vaá sièe kpóó ló. (Lúùk 22:32; 24:33, 34; 1 Kọ́r. 15:5) Jíízọ̀s beè sìlà nàgé ló dénè gbò tómá tṍó e ba ni tú dénè bílá dee kpoomá dọọ̀ vaá bà náa síi tọ́ọ̀ nu. Tṍóá Jíízọ̀s beè gbóó naa kọọ̀ Pítà á íe nèà deè ge tẹlẹ bàlà kẽ bé ea vulèèe naa. Jíízọ̀s beè ia ló nè a kóò ea palàge vùlèí vaá kpáá nèe gã́bug tóm.—Jọ́ọ̀n 21:15-17.

19. Mósĩ́ deè ní Psalm 103:13, 14 nóòmài bé e Jìhóvà ólò ẹ̀bvii naa tṍó e síì pọ́lọ́ ẹ́?

¹⁹ Gbò nú e beele é láá nó lọl ló. Bá e Jíízọ̀s beè sẹ̀ẹ̀mà Pítà zógè kọọ̀ à palàge ié sàn nyíe belí a Tẹ̀. Vóà naa tṍó e íè lọ̀, é gá bugi togó kọọ̀ Jìhóvà náa é ia ló nèi. Kẽ̀èa boo kọọ̀ níà bé e Sétàn gbĩ́ kọ é bugi togó naa ẽ́. Tãa vó, à bọ́ló kọ é tú ọ̀ẹ̀ dẽe bùgmà togó boo bé e Jìhóvà vulèi, dã́ ból ló bẹẹ ọ́ọ́-ọọ̀, vaá di kpènà ló gè ia ló nèi naa. Vaá à bọ́ló kọ é nóe tṍó e dõòna gbò náa nuù súng nèi.—Bugi Psalm 103:13, 14.

20. Éé ní eé nó mm̀ togó bel ea bẽene níí ẽ́?

²⁰ Gbò nu dòòmà bá Jósèf, Nèómì nè Rúùt, neǹ Lívaì, nè Pítà náa kọ é àgala boo kọọ̀ “Jìhóvà di kuló gbò e bà íe tã̀àgã̀ bùlà.” (Ps. 34:18) À ólò sọ̀tọ́ deè kọ é mòn tã̀àgã̀ vaá tení bá ọ́ọ́-ọọ̀ ló sìgà tṍó. Náa kal ló béè vó, tṍó e láà ĩ̀ìmà tã̀àgã̀ tení dú ló nvèè bá ea aa bá Jìhóvà, bẹẹ zìgà ólò kpáá aga ló. (1 Pít. 1:6, 7) Mm̀ togó bel ea bẽene níí, èé kpáá mòn bé e Jìhòvà ólò nvèè bá nè gbò e bà bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo e lóó va ọọ naa, be à sẹlẹ boo béè ba náa gbõoma àbèè kọ bà gé téní bá tàvàlà dìtõ̀ò.