1-2. Ẹlịyẹ ahị tị́ wẹẹ ka kụ ẹhị yẹ a-ang ọjẹ́jẹ ọlẹ?

ỤKA ọhẹ, ahị ka kụ irya u-uhye nya abwọlẹ ká ọhịhị la kpii bala “ọ-myị la akama” kaka ba myị́. (Job 14:1) Lẹ, ọ chịkpẹẹ kọọwa ka du ká olegu ka chị́ịhị pyẹpyẹ ụka ọhẹ bala ụka ọkịla. Ọ lịnyị ẹ-ẹga nya anchẹ nya iJihova lụmẹ-lụmẹ lụka onyogo. Angịhyẹ nyaa dọmwụ tịtọ kị ka gbu. (1 Ịdị. 19:2-4; Job 3:1-3, 11; 7:15, 16) IJihova tị kaa kpáa ẹjẹ bala ọ-jwaa ọngịrị ụka wuu. Ị da oja nyaa ju ang chajị kahị ka ye ẹjẹ ọkpụ́kpụ bala ọ-jẹ́ ang bwu ẹga nyaa ụka kahị wa oja ịịwa.​—Rom. 15:4.

² Ẹ-ẹpwụ nya ang ọjẹ́jẹ ọlẹ, ahị ka ya ẹla u-uhye nya anchẹ nya iJihova ịhyẹ ịlẹ kị chịpwụrụ bwu ịmayẹ ị-chị olegu pyẹpyẹ. Angịnyị lala iJosẹfụ ọnyị nya iJekọbụ, ịNawụmi ahụ-ogu bala iRutu ahụ nya ọnyị nyamwụ, ọla iLivayị ọlẹ kọ da ụpwụ nya Eje Ọnyịịla 73 bala ọlẹrụ iPita. Ányị iJihova à tị́ jwaa ọngịrị? Ẹlịyẹ ahị tị́ ka jẹ́ bwu ọhịhị nyaa? Ọwẹwẹ nya ịtọ ẹla ịwẹ ka ya ahị ọdahile hahị gụ ọwọwa nyori, “[iJihova] ju angị la ọkịlẹtụ ọ-kpụ enyi chwẹẹ, ọọ chị angịlẹ ká ahị ọdahile gwaa myị da” lee angịlẹ ká olegu chaa pyẹpyẹ.​—Eje. 34:18.

3-4. Ẹlịyẹ à tị́ họ ta iJosẹfụ ụka ọlẹ ko ri onjwo okolobya?

³ IJosẹfụ gu ẹka lala iwo kụrụ irwiye ụka kọ la alaa imiiye ịlẹ kị bwu ẹga nya Ohe Oluhye. Alaa ịịwa mẹjẹ nyori iJosẹfụ ka wẹ ka ri ọngọ ọtụka ọlẹ ká alugbiyegu nyamwụ ka ju ihi. (Ọmwụ. 37:5-10) Ma, lụka o-kpii nyọlẹ kọ la alaa ịịwa kpá, ang ịtịpyọ họ tọọ. Ụka ọọwa, aanamwụ-ụ́ jwoo ihi kpong-kpong ka. Lẹ, i woo ra nyọka ri ọnyọhị. Ị kpọọ ka ẹpwa nya olegbeju nya ala Ijipiti ọhẹ kọ ri ịPọtịfa. (Ọmwụ. 37:21-28) Ọhịhị nya iJosẹfụ yẹda gbanggbang ahyaahị. Ọ́ juwa ẹ-ẹpwa bala adamwụ ọlẹ kọ la ọháha ẹ-ẹga nyamwụ kaka, ọ wẹ ka ri ọnyọhị amamadiroko juwa họ ụkụrwọ ha ọlẹng ọlẹ kọ jẹ́ iJihova ka.​—Ọmwụ. 39:1.

 ⁴ Iwe-ahụrụ nya iJosẹfụ tị tịpyọ gụ ọwẹ myị́myị́ wẹẹ. Ahụ nya ịPọtịfa me ọnụ ba iJosẹfụ nyori nyị tịtọ nyọka họ ụya tọwa lagbụrụ. ỊPọtịfa á maga nyọka jẹ́ kori ká ẹla ọọwa-á ri ẹlịlẹhị lee ọnọọkịla ka. Ọkọkọ nyọọwa, o wu iJosẹfụ kpa kaka tụ́ ju ube, ẹ-ẹga ọlẹ kị ya agba jwoo a-ata. (Ọmwụ. 39:14-20; Eje. 105:17, 18) IJosẹfụ ri onjwo okolobya ụka ọwẹ wẹẹ, lẹ kụ irya jaabwọ kọ lọọ nyọlẹ kị me ọnụ bọọ nya ọ-maga nyọka họ ụya ta ọngịnyị lagbụrụ wẹẹ. Ọ tị chịkpẹẹ ká angịnyị ka ya ẹla ọtịpyọ rụ iJihova, kọ ri Ohe ọlẹ ká iJosẹfụ kaa gbịgba ha ụka kị wo ẹla ọwẹ ịnyịnyị myị́. Ẹla ịwẹ wuu ka chị iJosẹfụ olegu pyẹpyẹ ịnyịlẹhị!

5. Ịyẹ iJosẹfụ à tị́ họ chajị ká olegu ka chọọ pyẹpyẹ lụmẹ ka?

⁵ Ụka ọlẹ ká iJosẹfụ ri ọnyọhị bala ụka kọ ju u-ube nya agba lẹ, ọ jẹ́ họ ịngịngịhyẹ nyọka yẹ iwe-ahụrụ nyamwụ da ka. Ịyẹ tị́ dọọ ụbwọ nyọka la irya ọnyịịla? Ọkọkọ nyọka ya irya nịrọ ang ọlẹ kọ jẹ́ họ ka, ọ họ ụkụrwọ ọlẹ kị ya jwoo ụbwọ nyọka họ. Ọgụgụ wuu, iJosẹfụ hu iJihova nya Ọngọlẹ kọ baba gụ wuu ẹ-ẹpwụ nya ọhịhị nyamwụ. Chajị nyọọwa, iJihova wahị kụrụ ang myị́ ang ọlẹ ká iJosẹfụ họ.​—Ọmwụ. 39:21-23.

6. Ányị iJosẹfụ à tị́ ye ẹjẹ ọkpụ́kpụ́ bwu ẹga nya alaa nyamwụ?

⁶ IJosẹfụ ka ye ọhụ ojuju bwula ọ-kụ irya u-uhye nya alaa ịlẹ ká iJihova mẹjọ́ọ la ẹka lụmẹ-lụmẹ kẹkpẹ myị́. Ị mẹjẹ nyori, ọ ka yẹ alugbiyegu nyamwụ myịmyị wẹ bala o-ri iwe-ahụrụ nyamwụ ka yẹda ka ọhágụ. Ọ tị lịnyị ịlẹhị. Ụka ká iJosẹfụ gu ẹka lala iwo ịta kụrụ irwiye, alaa nyamwụ dọmwụ nyọka họ jịra ụ-ụgbẹyị ọlẹbyẹbyị!​—Ọmwụ. 37:7, 9, 10; 42:6, 9.

7. Jaabwọ ká ụpwụ nya 1 iPita 5:10 ya, ịyẹ à tị́ ka dahị ụbwọ kahị ka bọhụ ẹ-ẹpwụ nya ịmayẹ?

⁷ Ẹla ọlẹ kahị ka jẹ́. Ẹla ọwẹ kpụhị ịtịya nyori odehe ọlẹ myị̀ lọkwọ ọlala, angịnyị tị ka họhị ẹla ọkịrọrọ myị́. Aanahị ịlẹ kahị dọmwụ kaa gbịgba lawụlẹ ka họhị ẹla o-pwoku ka ịnyịnyị myị́. Ma, kori kahị yẹ iJihova lala ẹjwọ lee ẹga  ọkpịbaa nyahị, ọkịlẹtụ-ụ́ ka kpụhị enyi ka, áhị tị ka hwabwọ la ọ-gbịgba ha iJihova ka ịnyịnyị. (Eje. 62:6, 7; wa 1 iPita 5:10.) Kpịtịya ịnyịnyị nyori iJihova dọmwụ nyọka mẹ alaa jẹ iJosẹfụ ụka ọlẹ kọ gu ẹka lala iwo kụrụ irwiye. Lẹ, iJihova la ahị ọdahile ẹ-ẹga nya anchẹ nyamwụ ịlẹ kị ri anjwo. Alẹ, anjwo ikolobya bala ịyẹẹnọ lụmẹ-lụmẹ ji kị lala iJosẹfụ. Ịwa ịnyịnyị la ọmyịmyị ẹ-ẹga nya iJihova. Ị dọmwụ wu angịhyẹ nyaa ju agba tọ ọkịrọrọ ọọlajị nyori ị́ myị hwabwọ la o-ju ihi nya Ohe Oluhye ka.​—Eje. 110:3.

8. Ẹlịyẹ à tị́ họ ta ịNawụmi bala iRutu?

⁸ Ọọlajị nya uhi ọtụka-ọtụka ọhẹ, ịNawụmi bala ugbiyegu nyamwụ rụ hi ẹpwa nyaa ọla iJuda kaka kụ ẹpwụma ọkịla ọlẹ kọ ri iMowabụ. Ụ-ụwa, Elimẹlẹkị ọrụ ịNawụmi gbu hyoo bala anyị nyamwụ alẹng imiiye. Ọ ka nọ chẹẹ, anyị nyamwụ ịịwa ye ịhụ bwu iMowabụ ká ẹnyị nyaa ri iRutu bala Ọpa. Lala ẹka iwo kịlahị, anyị nya ịNawụmi imiiye ịwẹ gbu ịnyịnyị, ị́ tị ma ọnyị ọlẹlẹhẹ ene ka. (Rut. 1:1-5) Kụ irya jaabwọ ká ọkịlẹtụ ka la anyang ịta ịwẹ ujujwo kaka ba wẹẹ. Ịlẹhị lẹ, iRutu bala Ọpa ka jẹ́-ẹ rwọrụ myịmyị wẹẹ. Ma, owo à tị́ ka kpẹhị rịrị ịNawụmi kọ wẹẹ chị okwirichi lẹ? Ọkịlẹtụ kpụ ịNawụmi enyi yẹẹyẹẹ kpụ̀ ọ ya ụka ọhẹ yẹkẹẹ: “Anụ wụrụm ịNawụmi kaka, anụ wụrụm ịMara mẹ, chajị Ohe Oluhye Agụgụ họ ká ọhịhị nyam lam ujujwo lẹ.” La ọjụjụ ẹ-ẹpwụ nya ọkịlẹtụ, ịNawụmi cheje nyọka tịrẹkpẹ rụ ka ịBẹtịlẹhẹm, iRutu tị bọọ ịnyịnyị.​—Rut. 1:7, 18-20.

9. Ányị iRutu à tị́ bwu ju ịNawụmi ọhụ jaabwọ ká ụpwụ nya iRutu 1:16, 17, 22 mẹjẹ?

⁹ Ịyẹ à tị́ da ịNawụmi ụbwọ? Ọháha o-gbu enyi-ka ịnyị. Ọ-chụ pwokwita, iRutu mẹ ọháha o-gbu enyi-ka jẹ ẹ-ẹga nya ịNawụmi bwula o-nyi ẹkpẹ dọọ ka. (Wa iRutu 1:16, 17, 22.) Ị-ịBẹtịlẹhẹm, iRutu họ ụkụrwọ lọngịrị-ọngịrị nyọka dụmwọ nya ang oriri ha ịlọmwụ bala ịNawụmi. Ọọlajị nyọọwa, ọng myị́ ọng yẹ nyori iRutu ri ọngịnyị ọnyịịla bala ọnyang ọkpịra-kpịra.​—Rut. 3:11; 4:15.

10. Ụgbẹyị oyina iJihova à tị́ mẹ ọháha jẹ ẹ-ẹga nya alẹbyahị lala ịNawụmi bala iRutu?

¹⁰ IJihova ya ehile ọhẹ ha ala Isirẹlụ ọlẹ kọ mẹ ahyẹẹrwẹrwa nyamwụ jẹ ẹ-ẹga nya angịlẹ kị ri alẹbyahị lala ịNawụmi bala iRutu. O byi angịnyị nyamwụ nyị wụ ang-ẹrụ nyaa wuu gwọka-gwọka ka, ọkọkọ nyọọwa nyị tụụbwọ hi ịhyẹ chajị ká angịlẹ kị ri alẹbyahị ka kele ka wáa. (Liv. 19:9, 10) Lẹ, ịNawụmi bala iRutu ka jẹ́-ẹ ye ang oriri la ọ-bịlẹ bwu ẹga nya angịkịla ene ka.

11-12. Ányị iBowasị à tị́ họ dudu ká ịNawụmi bala iRutu chị ọkẹkẹnị?

¹¹ Ọngọ la ẹrụ ọlẹ ká iRutu kaa kẹlẹ ka dụmwọ nya ang oriri bwu, ri ọlẹng ọ-kpụdụ ọhẹ ká ẹnyị nyamwụ ri iBowasị. Ụka kọ yẹ jaabwọ ká iRutu mẹ ọháha jẹ ẹ-ẹga nya ịNawụmi bala o-nyi ẹkpẹ dọọ ka, ọ myọọ lẹhị yẹẹyẹẹ. Lẹ, iBowasị wẹ ka ye iRutu nyọlẹ kọ nọ pyịnyẹng bala ọ-ra ọpyị nya ugbiyegu nya ịNawụmi tịrẹkpẹ chajị ká anyị nya iRutu ka jẹ́-ẹ ri ugu nyamwụ. (Rut. 4:9-13) IBowasị bala iRutu ma ọnyị ọlẹ kị wụrụ nya Obẹdị, kọ wẹ ka ri adịda ogogo nya Adịrahụ iDevidi.​—Rut. 4:17.

¹² Kụ irya jaabwọ ká ịNawụmi ka chị ọkẹkẹnị kaka ba, ụka kọ kpa ọnyị ochiche ọwẹ ụ-ụbwọ ja raabwọ ji iJihova obe ọhọhọ wẹẹ. Ẹla ọlẹ kọ dọmwụ kpụ ịpyọ gụ ọwẹ juwa godayị gbe ịNawụmi bala iRutu ị-ịlahị. Ụka kị ka wuleji bwula igu, ị ka chị ọkẹkẹnị yẹẹyẹẹ nyọka jẹ́ nyori Obẹdị wẹ ka ri adịda ogogo nya iMesaya ọlẹ kị yọmwụ neeji chajị nyamwụ, kọ ri iJisọsị ịKịrayịsị!

13. Ẹla i-ju apyobwuna iyina ahị tị́ ka jẹ́-ẹ jẹ́ bwu oja nya ịNawụmi bala iRutu?

¹³ Ẹla ọlẹ kahị ka jẹ́. Ụka kahị juwa chịpwụrụ bwu ẹpwụ nya ịmayẹ, olegu ka chị́ịhị pyẹpyẹ kpụ̀ ọkịlẹtụ ka dọmwụ kpụhị enyi myị́. Ọhẹka, ahị ka kụ irya nyori ahị ọdahile nyị́ ji nyọka gba kpehe bwu ẹpwụ nya akama ọwẹ kaka. Ụka ọlịnyị,  ahị baba nyọka dahịhile Adahị olepwoohe la ọkịlẹtụ nyahị wuu bala ọ-tụ́ ju aanahị ịlọjịra-jịra chwẹẹ yẹẹyẹẹ. Ịlẹhị lẹ, iJihova á kaa hu akama nyahị wuu kpa rụ hiihi ụka myị́ ụka ka. Ọ-chụ pwokwita, ọ́ tịrẹ ọrụ ịNawụmi bala anyị nyamwụ ẹkpẹ wẹ ọhịhị ka. Ma, ọ kaa dahị ụbwọ. Ụka ọhẹ, ọ kaa kpa aanahị ịlọjịra-jịra họ ang ọnyịịla ẹ-ẹga nyahị.​—Etu 17:17.

14. Ịyẹ tị́ du ká olegu chị ọla iLivayị ọhẹ pyẹpyẹ nyịlẹhị-ịlẹhị?

¹⁴ Ọngọlẹ kọ da ụpwụ nya Eje Ọnyịịla egbeju 73 ri ọla iLivayị. Lẹ, ọ la iwe nyọka họ ụkụrwọ ẹ-ẹga ọgbịgba ha iJihova. Ma, ụka ọhẹ ji ẹ-ẹpwụ nya ọhịhị nyamwụ ká olegu chọọ pyẹpyẹ. Ịyẹ tị́ du? Ọ dọmwụ nyọka yẹ ijiiji nya angịnyị inyibyi bala angị chị ọgọm, ọọlajị nyori ọ tịtọ nyọka họ ang ọtịpyọ ịnyịnyị ka, ma chajị ọ lala o-ri ọhịhị nya angịịwa há gụ́ ịnyamwụ. (Eje. 73:2-9, 11-14) Ọ lala o-ri ị la ang myị́ ang wuu​—ụdụ ọkpụkpụ, ọhịhị ọ-kpịpyọ, bala ọ-la imahị omeme ka. Ụka ká ọla iLivayị ọwẹ yẹ ang ịlịịwẹ, olegu chọọ pyẹpyẹ nyịlẹhị-lẹhị kpụ ọ yẹkẹẹ: ‘Am lẹ, m̀ kpa ịlọm charị-charị chukuru ododu, kpa ịlọm cheji ba la ang onyobyi ọhọhọ ododu.’ Ọ la gbagbịla nyori, ẹla ọlịịwẹ ka du kọ ka hwabwọ la ọ-gbịgba ha iJihova myị́.

15. Jaabwọ ká ụpwụ nya Eje Ọnyịịla 73:16-19, 22-25 mẹjẹ, ányị ọla iLivayị ọlẹ kọ da ụpwụ ọwẹ à tị́ bwu kụrụ olegu ọ-chị pyẹpyẹ myị́?

¹⁵ Wa Eje Ọnyịịla 73:16-19, 22-25. Ọla iLivayị ọwẹ “ka Ube Ịgọgọ” nya Ohe Oluhye. Ụka kọ juwa ụ-ụwa bala angịkịla ịlẹ kị kaa gbịgba ha iJihova, ọ jẹ́ tọ́ọtụ pịlẹ kụ irya yẹẹyẹẹ bala ọ-raabwọ u-uhye nya iwe-ahụrụ nyamwụ. Chajị nyọọwa, ọ wẹ ka yẹ nyori ẹla nya uchi à wẹ kọ wẹẹ họ lẹ bala o-ri ọ ka bịrị igu oriri nyamwụ bala iJihova myị́. Ọ myịmyị yẹ nyori angịnyị inyibyi ịwẹ nyị “godayị ẹ-ẹga ogile-gile,” ị tị ka “chabwọ kpụ ẹpwụ nya ayịreji.” Nyọka kụrụ ijiiji ọyẹyẹ bala olegu ọ-chị pyẹpyẹ, ọla iLivayị ọwẹ baba nyọka yẹ ang ụgbẹyị ọlẹ ká iJihova kaa yẹ ịnyịnyị. Ụka ọlẹ kọ họ ịnyị lẹ, olegu-ú chọọ pyẹpyẹ kaka, ọ chị ọkẹkẹnị. O yẹkẹẹ: ‘Ịngịngịhyẹ-ẹ́ bam ba odehe ọlẹ gụ iJihova kaka.’

16. Ẹlịyẹ ahị tị́ ka jẹ́-ẹ jẹ́ bwu ẹga nya ọla iLivayị ọwẹ?

¹⁶ Ẹla ọlẹ kahị ka jẹ́. Ahị yẹ ijiiji nya angịnyị  inyibyi ịlẹ kọ lala o-ri nyị ja chị ọkẹkẹnị ẹ-ẹpwụ nya ọhịhị ẹnẹnẹhẹ ka. Ọkẹkẹnị nyaa ọwẹ ka myị́ yịra-yịra la ẹhị ọ-mwụ biri, ị́ tị ka hị gboyi myị́ oyi ka. (Ọngọ. 8:12, 13) Ijiiji nyaa ọ-yẹyẹ ri olegu ọ-chị pyẹyẹ kahị wẹẹ diro-ẹpwa, ọ tị ka biri igu nyahị bala iJihova myị́. Lẹ, kori ka yẹ nyori a juwa yẹ ijiiji nya alọkwọ ịlẹ kọ lala o-ri nyị juwa nwà kịlahị, họ ẹla ọlẹ ká ọla iLivayị ọwẹ họ. Ju ihi nya ẹla ọlẹ ká iJihova wẹẹ mẹjẹ́ẹhị ẹ-ẹpwụ nya ọháha, ka tụ́ ju angịkịla ịlẹ kị kaa họ irya nya iJihova chwẹẹ. Ụka ka la ọháha ẹ-ẹga nya iJihova gụ́ ịngịngịhyẹ ọkịla lẹ aalẹ, a ka ye ọkẹkẹnị ọlam-ọlam lẹ. À tị ka kịnyaa ụ-ụgbẹyị ọlẹ kọ da ka “ọhịhị ọmyịmyị-ka” ịnyịnyị.​—1 Tim. 6:19.

17. Ang iyina à tị́ ka du ká olegu ka chị iPita pyẹpyẹ?

¹⁷ IPita ri ọlẹng ọlẹ kọ la ila ọchịchị. Ma ụka ọhẹ, ọ kaa họ ẹla la ọ-kụ irya ene ka kpụ ọ kaa chị ijẹma u-uhye nya ang ọlẹ kọ họ lee ẹla ọlẹ kọ ya. Ọ-chụ pwokwita, ụka ọlẹ ká iJisọsị byi alẹrụ nyamwụ nyori, ọ ka yẹ akama bala o-gbu, iPita pwa jwoo juwa yẹkeẹ: “Igu ọhẹ-lọhẹ á ka nwụng koo.” (Mat. 16:21-23) IJisọsị tị nwụ iPita rịrị. Ụka ká iru nya isoja bala ịdanggeri warị nyọka wu iJisọsị, iPita gbile oge nyamwụ ahyaahị hụla ụrụ nya ọnchẹ nya olegbeju okiliya hwaarịị la ọ-kụ irya ene ka. (Jọn. 18:10, 11) IJisọsị myịmyị nwọọ rịrị. Ọ́ ba ọwẹ kem ka, iPita chị ọgọm ụka ọhẹ nyori kori ká alẹrụ ịkịla wuu nyị́ nyi ẹkpẹ da iJisọsị wẹwẹ, ọwa nyị́ ka họ ịnyị ẹnẹnẹhẹ ka! (Mat. 26:33) Ahị ọdahile ịlọmwụ kpoye ọọwa kpọọ ka ju ka ẹpwụ nya uhi nya angịnyị ojuju, dudu kọ pwa iJisọsị arwarụ ugbabwọ ịta. Ẹla ọọwa tọ iPita olujwo yẹẹyẹẹ kpụ “ọ gba kpehe ka odehe kaka jida onyuujujwo.” (Mat. 26:69-75) Ọ ka juwa kụ irya myị́ kori ká iJisọsị á ka myị-ị̀ hịnyọhi họọ ẹnẹnẹhẹ wẹẹ.

18. Ányị iJisọsị à tị́ da iPita ụbwọ nyọka kụrụ olegu ọ-chị pyẹpyẹ?

¹⁸ Ma, iPita á ya ẹga da olegu chọọ pyẹpyẹ lụmẹ kpụ ọ hwabwọ la ọ-gbịgba ha iJihova ka. Nyọlẹ ká ẹla ọwẹ gwọọ gụ họ kpá, ọ kịnyaa la  ọ-gbịgba ha iJihova bala alẹrụ ịkịla. (Jọn. 21:1-3; Ụkụr. 1:15, 16) Ịyẹ à tị́ dọọ ụbwọ dudu kọ la ịlọmwụ tịrẹkpẹ myịmyị? IPita kpịtịya nyori iJisọsị raabwọ chajị ká ọmyịmyị ọlala nyamwụ ka gbu enyi ka bala o-jwoo ọhụ nyọka tịrẹkpẹ kaka ju aanamwụ ịkịla ọngịrị. IJihova wẹ abwọ ọrịrị o-bwu ọkịlẹtụ ọwẹ. Ị-ịlahị, iJisọsị hu mẹ ịlọmwụ jẹ iPita. Ọ ka ri ọ-chajị nyọka jwoo ọhụ myị́. (Luk. 22:32; 24:33, 34; 1 Kọr. 15:5) IJisọsị hu ta alẹrụ nyamwụ wuu ịnyịnyị ụka ọlẹ kị dure lodu gbee la o-wu ịngịngịhyẹ ka. Lụka ọwẹ, iJisọsị ya iwe ha iPita nyọka ya joo jaabwọ kọ la ọháha ẹ-ẹga nyamwụ kaka ba. IJisọsị hịnyọhi ha oligu olikẹjẹ nyamwụ, lẹ ọ myịmyị ya ụkụrwọ jwoo ụ-ụbwọ gụ ọọwa.​—Jọn. 21:15-17.

19. Ẹlịyẹ ụpwụ nya Eje Ọnyịịla 103:13, 14 à tị́ mẹjẹ́ẹhị u-uhye nya abwọlẹ ká iJihova kaa yẹhị ụka kahị họ ọhọbịrị?

¹⁹ Ẹla ọlẹ kahị ka jẹ́. Ụgbẹyị ọlẹ ká iJisọsị họ ẹla ẹ-ẹga nya iPita wẹ mẹjẹ nyori o ri ọngọ la ahyẹẹrwẹrwa nyịlẹhị-ịlẹhị, jaabwọ ká Adamwụ la ịnyịnyị. Lẹ ụka ká ẹla á gụụhị họ, ahị me irya nyori ahị ri enyi gu obyi lẹ ka. Kpịtịya nyori jaabwọ ká Olegu Onyobyi tịtọ kahị ka kụ irya a wẹ lẹ. Ọkọkọ nyọọwa, ahị kụ irya dụmwọọ u-uhye nya abwọlẹ kahị há iJihova, abwọlẹ kọ jẹ́ẹhị kaka ba bala o-ri ọ tịtọ nyọka hịnyọhi hahị. Ahị tị baba nyọka gbịlọọ ịnyịnyị ụka ká angịkịla á họ ẹla wụụhị ẹjẹ.​—Wa Eje Ọnyịịla 103:13, 14.

20. Ẹlịyẹ ahị tị́ ka kụ ẹhị yẹ a-ang ọjẹ́jẹ ọ-ba ọlẹ ba?

²⁰ Oja nya iJosẹfụ, ịNawụmi bala iRutu, ọla iLivayị bala iPita ya ahị ọdahile hahị nyori, “[iJihova] ju angị la ọkịlẹtụ ọ-kpụ enyi chwẹẹ.” (Eje. 34:18) Ọọ ya ẹga da, ahị kaa chịpwụrụ bwu ẹpwụ nya akama bala olegu ọ-chị pyẹpyẹ ụka ọhẹ. Ma, ụka kahị tị bọhụ ẹ-ẹpwụ nya ịmayẹ myị́ bwula ụbwọ ọdada nya iJihova, ọmyịmyị nyahị kaa la ọngịrị. (1 Pit. 1:6, 7) A-ang ọjẹ́jẹ ọ-ba ọlẹ ba, ahị ka yẹ myịmyị jaabwọ ká iJihova kaa da angị godayị giri-giri họọ ụbwọ, ịlẹ kị la olegu ọ-chị pyẹpyẹ, ọhẹka chajị nya ọdẹwụ-dẹwụ ọlẹ kị la lee iwe-ahụrụ olujwo ọlẹ kọ wẹ chaa ọgụ.