1-2. Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

ẸSEJỌ ma rẹ kareghẹhọ nọ uzuazọ u te oware ovo ho, yọ emedẹ nọ ma rọ rrọ uzuazọ na dede e “vọ avọ uye.” (Job 14:1) Onana o sai gine ru udu whrehe omai ẹsejọ. O jọ ere kẹ idibo Jihova jọ evaọ oke nọ u kpemu. Ejọ e jẹ tubẹ gwọlọ nọ a re whu re a no uye. (1 Iv. 19:2-4; Job 3:1-3, 11; 7:15, 16) Rekọ ẹsikpobi nọ o tẹ rrọ ae oma ere, Jihova ọ rẹ sasa ae oma jẹ kẹ ae ẹgba nọ a re ro thihakọ. A kere iku idibo Jihova nana fihọ Ebaibol na re ma wuhrẹ no ae ze, re e jẹ bọ omai ga.​—Rom 15:4.

² Ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe idibo Jihova jọ nọ i thihakọ, dede nọ eware nọ e via kẹ ae i ru udu whrehe ae. Eye họ Josẹf ọmọzae Jekọp, Naomi nọ ọ jọ aye-uku avọ aye ọmọzae riẹ nọ a re se Rut, ohwo orua Livae nọ o kere Olezi avọ 73, gbe Pita ukọ na. Ẹvẹ Jihova ọ rọ sasa ae oma? Kọ eme mai omomọvo ma rẹ sai wuhrẹ no oriruo rai ze? Nọ ma be te kuyo enọ yena, ma te ruẹ vevẹ nọ “Jihova ọ kẹle enọ e rrọ ọkora,” yọ “o re siwi enọ udu u whrehe.”​—Ol. 34:18, ẹme-obotọ.

3-4. Eme ọ via kẹ Josẹf nọ ọ jọ uzoge?

³ Nọ Josẹf ọ jọ oware wọhọ ikpe ikpegbihrẹ, ọ wezẹ ewezẹ ivẹ jọ, yọ obọ Ọghẹnẹ ewezẹ na i no ze. Ewezẹ na i dhesẹ nọ ẹdẹ jọ Josẹf ọ te jọ ohwo nọ ahwo uviuwou riẹ kpobi a te kẹ adhẹẹ. (Emu. 37:5-10) Rekọ nọ Josẹf ọ wezẹ ewezẹ na no, u gbe kri hi, ebẹbẹ ilogbo i te tei. Adhẹẹ nọ ọ wezẹ ewezẹ riẹ na o te rie obọ họ. Ukpoye, esevo riẹ a zẹ riẹ. Ukuhọ riẹ, ọ tẹ jọ ọrigbo evaọ uwou ohwo ologbo Ijipti jọ nọ a re se Pọtifa. (Emu. 37:21-28) Josẹf nọ ọ jọ ọmọ nọ ọsẹ riẹ o you ziezi na o te ti zihe ruọ ọrigbo evaọ uwou ohwo ologbo  Ijipti jọ nọ ọ be gọ Jihova ha. Ere uzuazọ riẹ u ro nwene asohẹrioke.​—Emu. 39:1.

⁴ Kpakọ ebẹbẹ Josẹf i muhọ obọ. Evaọ oria nọ ọ rrọ na, aye Pọtifa ọ tẹ jẹ wọ eku họ iẹe uzou inọ Josẹf ọ jẹ gwọlọ gbae họ lele wezẹ. Pọtifa ọ tubẹ nọ họ sọ oware na uzẹme hayo ọrue. O te gbolo Josẹf fihọ uwou-odi, jẹ rọ egbregba kare iẹe. (Emu. 39:14-20; Ol. 105:17, 18) Dai roro epanọ o jọ Josẹf oma, ọmọzae ọboba gheghe, nọ a wọ eku họ uzou inọ ọ jẹ gwọlọ gba aye olori riẹ họ lele wezẹ. Ẹsejọhọ ahwo nọ a yo kpahe onana a jẹ ta ẹme oyoma kpahe Jihova, Ọghẹnẹ nọ Josẹf ọ be gọ. Enana kpobi e sai gine ru udu whrehe Josẹf!

5. Eme o fiobọhọ kẹ Josẹf nọ udu u gbe ro whrehe iei hi?

⁵ Evaọ oke nọ Josẹf ọ jọ igbo gbe oke nọ ọ jọ uwou-odi na, u wo eware buobu nọ ọ rẹ gbẹ sai ru hu? Eme o fiobọhọ kẹe thihakọ? Ukpenọ o roro kpahe eware nọ ọ rẹ sai ru hu, ọ romakẹ iruo nọ a kẹ riẹ nọ o ru. Oware nọ o mae jariẹ oja họ epanọ o re ro ru oware nọ o rẹ were Jihova. Onana u ru nọ Jihova ọ rọ ghale iẹe evaọ oware kpobi nọ o je ru.​—Emu. 39:21-23.

6. Nọ Josẹf o te roro te ewezẹ riẹ na, ẹvẹ onana o sae rọ lẹliẹ udu jariẹ awọ?

⁶ O sae jọnọ Josẹf ọ jẹ hai roro kpahe ewezẹ nọ ọ wezẹ evaọ oke nọ ọ gbẹ jọ ọmaha na. Onana o lẹliẹ udu jariẹ awọ. Ewezẹ na i dhesẹ nọ ọ te wariẹ ruẹ ahwo uviuwou riẹ, yọ oja na u ti kuhọ. Ere o ginẹ via. Oke nọ Josẹf ọ jọ oware wọhọ ikpe ọgbagbihrẹ, ewezẹ riẹ na i te muhọ erugba evaọ oghẹrẹ nọ ohwo ọvo o rẹro riẹ hẹ.​—Emu. 37:7, 9, 10; 42:6, 9.

7. Wọhọ epanọ o rrọ 1 Pita 5:10, eme o re fiobọhọ kẹ omai thihakọ ebẹbẹ?

⁷ Eware nọ ma wuhrẹ noi ze. Iku nana i dhesẹ nọ evaọ akpọ ẹdhọ nana nọ ma rrọ na, ahwo a sai kienyẹ omai je gboja kẹ omai. Makọ ibe Oleleikristi mai ọ sai ru  oware nọ o rẹ kẹ omai uye. Rekọ ma tẹ rehọ Jihova fihọ Utho gbe Oria Adhẹzọ mai, ma te siọ Jihova ba ẹgọ họ. (Ol. 62:6, 7; se 1 Pita 5:10.) Kareghẹhọ re inọ oware wọhọ ikpe ikpegbihrẹ ọvo Josẹf ọ jọ nọ Jihova o dhesẹ eware nọ e te via kẹe evaọ ewezẹ. Onana u dhesẹ nọ Jihova o fievahọ idibo riẹ nọ e gbẹ maha. Ma wo izoge buobu nọ e wọhọ Josẹf nẹnẹ. A fi ẹrọwọ họ Jihova wọhọ epanọ Josẹf o ru. A tube fi ejọ họ uwou-odi dede fikinọ a gba riẹ mu nọ a re yoẹme kẹ Ọghẹnẹ.​—Ol. 110:3.

8. Eme ọ via kẹ Naomi avọ Rut?

⁸ Fiki ohọo nọ u je mu, Naomi avọ uviuwou riẹ soso a kwa no ẹwho rai Juda kpobọ Moab. Ọzae Naomi nọ a re se Ẹlimẹlẹk o te whu siọ ẹe avọ emezae ivẹ rai ba evaọ obei. Uwhremu na, emezae ivẹ na a te ti wo eyae nọ a re se Rut avọ Ọpa. Nọ oware wọhọ ikpe ikpe e vrẹ no, emezae ivẹ na a te je whu yọ a yẹ ọmọ họ. (Rut 1:1-5) Dai roro epanọ uweri nọ o jọ eyae esa nana oma o ga te! Whaọ Rut avọ Ọpa a gbẹ maha, fikiere a sae wariẹ kpohọ orọo. Rekọ ono ọ te rẹrote Naomi nọ ọ kpako no na? Oware nọ o via kẹ Naomi na o kẹ riẹ uye te epanọ ọ rọ ta nọ: “Wha se omẹ Naomi hi. Wha se omẹ Mara, keme Erumeru na o ru uzuazọ yare kẹ omẹ gaga no.” Naomi ọ tẹ dhugbẹ ta nọ o re zihe kpobọ Bẹtlẹhẹm, Rut o te lele iei.​—Rut 1:7, 18-20.

9. Wọhọ epanọ o rrọ Rut 1:16, 17, 22, oghẹrẹ vẹ Rut ọ rọ tuduhọ Naomi awọ?

⁹ Oware nọ Naomi ọ gwọlọ oke yena họ, ohwo nọ o re dikihẹ kẹe. Yọ oghẹrẹ ohwo otiọye Rut ọ jọ kẹ Naomi, ọ dhẹ siọ ẹe ba ha. (Se Rut 1:16, 17, 22.) Nọ a te obọ Bẹtlẹhẹm, Rut o kru obọ iruo ga ziezi. Ọ jẹ hai si isogẹ ebali nọ avọ Naomi a jẹ hae rọ kuọ omarai. Onana o wha riẹ ze nọ ahwo kpobi a jẹ rọ ta ẹme owoma Rut.​—Rut 3:11; 4:15.

10. Uzi vẹ Jihova o jie nọ u fiobọhọ kẹ iyogbe wọhọ Naomi avọ Rut?

¹⁰ U wo uzi jọ nọ Jihova o jie kẹ ahwo Izrẹl nọ u je fiobọhọ kẹ iyogbe gaga. Uzi nana u fiobọhọ kẹ Naomi avọ Rut. Jihova ọ ta kẹ ahwo Izrẹl nọ oke nọ a te bi vu ekakọ rai, a nyasiọ enọ e rrọ akọ udhu na ba rọkẹ iyogbe. (Izerẹ 19:9, 10) Onana u ru nọ Naomi avọ Rut a gbẹ jẹ rọ yare eware re a tẹ re he. A rẹ sai kpohọ eria itieye na nyai si isogẹ.

11-12. Eme Boaz o ru kẹ Naomi avọ Rut nọ o wha oghọghọ se ai?

¹¹ Ẹdẹ jọ Rut o te je si isogẹ evaọ udhu ọzae jọ nọ o fe gaga. Odẹ ọzae na Boaz. Nọ Boaz o yo kpahe oghẹrẹ nọ Rut o ro dikihẹ kẹ Naomi oniọrọ riẹ jẹ be rẹrotei, o were riẹ gaga. Uwhremu na Boaz ọ tẹ rehọ Rut jẹ fa otọ uviuwou na zihe ze, onọ emọ Rut a sae rọ reuku. (Rut 4:9-13) Kẹsena Boaz avọ Rut a te ti yẹ ọmọ nọ a se Obẹd, ọnọ ọ jọ ọsẹ-ologbo Devidi ovie na uwhremu na.​—Rut 4:17.

¹² Dai roro epanọ eva e were Naomi te oke nọ ọ wọ Obẹd ọmọboba na fihọ abọ je mu Jihova họ eyere! Rekọ oware nọ o te mae kẹ Naomi avọ Rut evawere o gbẹ rrọ obaro. Nọ a tẹ kpare ae ze no evaọ akpọ ọkpokpọ na, eva e te were ae gaga nọ a te ruẹ nọ Obẹd ọ jọ ọsẹ-ode Jesu Kristi, Mesaya nọ a ya eyaa riẹ na!

13. Obọdẹ eware vẹ ma wuhrẹ no iku Naomi avọ Rut ze?

¹³ Eware nọ ma wuhrẹ noi ze. Ebẹbẹ i te te omai, ẹsejọ udu o rẹ sai whrehe omai. Uweri o rẹ sae jọ omai oma dede. Ẹsejọhọ ma re roro nọ ebẹbẹ mai i ti kuhọ họ, rekọ oke yena o jọ mae gwọlọ nọ ma re fi eva mai kpobi họ Ọsẹ obọ odhiwu mai je si kẹle inievo ukoko na. Ẹsejọhọ Jihova ọ te  nwani si ebẹbẹ na notọ kẹ omai hi. Evaọ oke nọ ọzae Naomi gbe emezae ivẹ rai a whu, Jihova ọ nwane kpare ae ze kẹe he. Rekọ Jihova ọ te kẹ omai ẹgba nọ ma re ro thihakọ. Ẹsejọhọ oghẹrẹ nọ o ti ro ru onana họ, inievo ukoko na nọ ọ te rọ tuduhọ omai awọ.​—Itẹ 17:17.

14. Eme ọ kẹ ohwo orua Livae jọ uye gaga?

¹⁴ Ọso-ilezi nọ o kere Olezi avọ 73 na yọ ohwo orua Livae. Fikiere, etẹmpol Jihova ọ jẹ jọ ru iruo. Obọdẹ iruo o je ru na. Ghele na, u wo oke jọ evaọ uzuazọ riẹ nọ udu u whrehe i rie. Fikieme? Keme ọ jẹ re ahwo omorro gbe ahwo omuomu ihri. Orọnọ fiki ikpehre eware nọ a je ru ọ jẹ rọ re ae ihri hi rekọ o rri nọ a be reakpọ kuoma. (Ol. 73:2-9, 11-14) O wọhọ nọ a wo emamọ oware kpobi nọ ohwo-akpọ ọ gwọlọ. A fe, a je yeri emamọ uzuazọ, yọ oware ovo u je ru ai ruawa ha. Oware na o kẹ ọso-ilezi na uye te epanọ ọ rọ ta nọ: “Evaọ uzẹme, me wo erere ọvuọvo ho nọ me ro ru udu mẹ fuafo jẹ wozẹ abọ mẹ fo.” Onana u je ti gele iei no egagọ Jihova.

15. Wọhọ epanọ o rrọ Olezi 73:16-19, 22-25, eme o fiobọhọ kẹ ohwo Livae nọ o kere olezi nana wariẹ wo evawere?

¹⁵ Se Olezi 73:16-19, 22-25. Ohwo orua Livae na ọ “ruọ oria aruẹri ologbo Ọghẹnẹ.” Ọ jọ etẹe kuomagbe idibo Jihova efa nọ e nyaziọ etẹe. O wọhọ nọ etẹe ọ jọ romatotọ roro kpahe oware nọ o be kẹe uye na, ọ tẹ jẹ lẹ kpahe iẹe. Kẹsena ọ tẹ te ruẹ nọ o roro thọ gaga, inọ oghẹrẹ iroro yena nọ o wo na o sae raha usu riẹ kugbe Jihova riẹriẹriẹ. Ọ tẹ jẹ ruẹ nọ “otọ nọ o be whra” oye ahwo omuomu a dikihẹ, yọ “ekuhọ rai” o ti “yoma kẹhẹ.” Re ohwo orua Livae nana nọ ọ jọ ọso-ilezi na ọ sae siọ ahwo omuomu ihri ba ẹre jẹ wariẹ wo evawere, o gwọlọ nọ o re rri eware epanọ Jihova o rri rai. Nọ o ru ere, ọ tẹ wariẹ mu eva họ ẹwere. Ọ tubẹ ta kẹ Jihova nọ: “U te no owhẹ no, mẹ gwọlọ oware ofa ha evaọ otọakpọ na.”

16. Eme ma wuhrẹ no oware nọ o via kẹ ohwo orua Livae na ze?

¹⁶ Eware nọ ma wuhrẹ noi ze. U fo re ma  re ahwo omuomu ihri vievie he, o tẹ make wọhọ nọ a be reakpọ kuoma. Evawere nọ a wo e rẹ tọ họ, yọ eware i ti woma kẹ ae he evaọ obaro. (Ọtausi. 8:12, 13) Ma tẹ be re ae ihri, o rẹ sae lẹliẹ udu whrehe omai. O rẹ sae raha usu mai avọ Jihova dede. Fikiere whọ tẹ ruẹ nọ whọ be re ahwo oyoma ihri fikinọ who roro nọ a be reakpọ kuoma, daoma ru oware nọ ohwo orua Livae na o ru na. Gaviezọ kẹ ehrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ be kẹ owhẹ, re whọ jẹ nyusu kugbe ahwo nọ a bi ru oreva Jihova. Otẹrọnọ usu nọ who wo kugbe Jihova họ oware nọ o be mae kẹ owhẹ evawere, yọ uvi evawere who wo na. Evawere ra e te tọ. U ti je ru nọ who ti ro wo “uvi uzuazọ na.”​—1 Tim. 6:19.

17. Eware vẹ ma sae ta nọ e lẹliẹ udu whrehe Pita?

¹⁷ Pita ukọ na ọ jọ ohwo nọ o wo ajọwha gaga; ọ tẹ jẹ jọ ohwo nọ o re bru okpakpa. Yọ ẹsejọ dede, ọ rẹ ta ẹme nọ o rorote he. Onana o wha riẹ ze nọ ọ rọ tubẹ ta eme jọ hayo ru eware jọ nọ ọ vioja rai uwhremu na. Wọhọ oriruo, oke nọ Jesu ọ rọ ta kẹ ikọ riẹ nọ a ti gboja kẹe je kpei, Pita ọ whọku ei nọ: “Onana o rẹ via kẹ owhẹ vievie he.” (Mat. 16:21-23) Kẹsena Jesu ọ tẹ kpọe vi. Oke nọ ahwo a nyaze ti mu Jesu, Pita ọ rọ okpakpa nawo ozọ ọrigbo ozerẹ okpehru na no. (Jọn 18:10, 11) Jesu ọ tẹ jẹ wariẹ kpọe vi. Oye ọvo ho, Pita ọ rọ obọ sudu inọ ikọ edekọ na a tẹ make dhẹ siọ Jesu ba, ọyomariẹ ọ te dhẹ vievie he! (Mat. 26:33) U kri hi, Pita ọvona nọ o je roro nọ oware ovo u ti kie no ehru ze nọ o rẹ bẹre odo ho na, ọ dhozọ ahwo, ọ tẹ vro olori riẹ isiasa soso. Oware na o da Pita te ẹzi. Kẹsena ọ tẹ “ruọ otafe, ọ tẹ viẹ gaga.” (Mat. 26:69-75) Ẹsejọhọ o je roro nọ Jesu ọ te rọvrẹ riẹ hẹ.

18. Ẹvẹ Jesu o ro fiobọhọ kẹ Pita evaọ oke nọ udu u whrehe iei?

¹⁸ Pita ọ kuvẹ hẹ re eware nana kpobi nọ e via na i ru ei siọ Jihova ba ẹgọ. Dede nọ  eware e thọ riẹ obọ, uwhremu na o kuomagbe ikọ edekọ ruabọhọ egagọ Jihova. (Jọn 21:1-3; Iruẹru 1:15, 16) Eme o fiobọhọ kẹe wariẹ kruga? Oware jọ họ, taure eware na kpobi e tẹ te via, Jesu ọ lẹ roro Pita re ẹrọwọ riẹ ọ seba ewhrehe. Ọ tẹ jẹ ta kẹe nọ jọ o zihe ze re ọ bọ inievo riẹ ga. Jihova o yo olẹ yena nọ Jesu ọ lẹ no udu ze na. Uwhremu na, Jesu ọ tẹ jẹ romavia kẹ Pita, yọ u muẹro nọ ọ tuduhọ iẹe awọ evaọ oke nọ ọ romavia kẹe na. (Luk 22:32; 24:33, 34; 1 Kọr. 15:5) Ẹdẹ jọ ikọ na a tẹ nyai kpe iyei. A daoma bẹ aso soso, rekọ a kpe eri ọvo ho. Kẹsena Jesu ọ tẹ romavia kẹ ae. Evaọ ẹdẹ yena, Jesu ọ nọ Pita enọ jọ, re Pita ọvo ọ rọ unu riẹ ta sọ o gine you Jesu. Jesu ọ rọvrẹ ogbẹnyusu oyoyou riẹ na, ọ tẹ jẹ kẹe obọdẹ iruo efa.​—Jọn 21:15-17.

19. Wọhọ epanọ o rrọ Olezi 103:13, 14, ẹvẹ Jihova o re rri omai nọ oware o tẹ thọ omai obọ?

¹⁹ Eware nọ ma wuhrẹ noi ze. Oghẹrẹ nọ Jesu ọ rọ tuduhọ Pita awọ jẹ rọvrẹ riẹ na u dhesẹ nọ o wo ohrọ gaga. Nwanọ ere Ọsẹ riẹ Jihova ọ rrọ. Fikiere, nọ oware jọ o tẹ thọ omai obọ, ma nwani roro nọ Jihova ọ te rọvrẹ omai vievie he he. Joma hae kareghẹhọ nọ ere Setan ọ gwọlọ nọ ma roro re ma siọ Jihova ba ẹgọ. Ukpoye, joma kareghẹhọ nọ Jihova, Ọsẹ obọ odhiwu mai na o you omai gaga, yọ ọ rẹ rọvrẹ omai. Ere u fo nọ ma rẹ rọvrẹ enọ i ru omai thọ re.​—Se Olezi 103:13, 14.

20. Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na?

²⁰ Iku Josẹf, Naomi avọ Rut, ohwo uyẹ Livae, gbe Pita na e kareghẹhọ omai nọ “Jihova ọ kẹle enọ e rrọ ọkora.” (Ol. 34:18) Dede nọ ọ rẹ kuvẹ re ebẹbẹ gbe eware nọ e rẹ lẹliẹ udu whrehe ohwo i te omai ẹsejọ, o re fiobọhọ kẹ omai thihakọ ebẹbẹ na. Yọ ma te thihakọ, ẹrọwọ mai ọ rẹ ga ziezi. (1 Pita 1:6, 7) Evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na, ma te ruẹ idhere efa nọ Jihova o re ro fiobọhọ kẹ idibo riẹ nọ udu u whrehe, ẹsejọhọ fikinọ oware jọ o thọ rai obọ, hayo fiki ebẹbẹ akpọ.