1-2. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩĩ?

MAVINDA amwe, no tũsũanĩe ũndũ thayũ witũ ũkuvĩvĩte na ‘usũĩte thĩna.’ (Yovu 14:⁠1) Kĩu no kĩtume mavinda angĩ tũtũlĩka ngoo. Athũkũmi aingĩ ma Yeova ma tene nĩmeew’aa oou. O na amwe makwie ngoo mũno weethĩa meenda kũkw’a. (1 Asu. 19:​2-4; Yovu 3:​1-3, 11; 7:​15, 16) Ĩndĩ Ngai ũla mamwĩkwatĩtye, Yeova, nĩwamalũlũmĩĩlasya na kũmekĩa vinya mavindanĩ asu onthe. Ngewa syoo syaandĩkiwe Mbivilianĩ nĩ kana twaisoma, ikatũkiakiasya na kũtũmanyĩsya.​—Alo. 15:⁠4.

² Ĩsomonĩ yĩĩ twĩneenea athũkũmi amwe ma Yeova moomĩĩisye mathĩna maito. Twĩneenea mwana wa Yakovo weetawa Yosevu, Naomi, ũla waĩ ndiwa, vamwe na mũka-a-mwana weetawa Luthi, Mũlivai ũla waandĩkie Savuli ya 73, na mũtũmwa Vetelo. Yeova amekĩie vinya ata? Na ngelekany’o syoo syĩtũmanyĩsya kyaũ? Mosũngĩo ma makũlyo asu metũĩkĩĩthya kana, “Yeova e vakuvĩ na ala matũlĩkĩte ngoo, na nũtangĩĩaa ala mekwĩlila vevanĩ.”​—Sav. 34:⁠18.

3-4. Yosevu akwatiwe nĩ maũndũ meva e wa mũika?

³ Yosevu aĩ na ũkũũ wa myaka ta 17 yĩla waotie ndoto ilĩ ila syaumĩte kwa Ngai. Ndoto isu syoonanasya kana mũthenya ũmwe Yosevu akeethĩwa e mũndũ mũnene, na mũsyĩ woo ũkamũnenga ndaĩa. (Mwa. 37:​5-10) Ĩndĩ ĩvinda ĩkuvĩ ĩtina wa kũota ndoto isu, maũndũ make nĩmaalyũkile vyũ. Ana-a-ĩthe mayaamũnenga ndaĩa o na vanini, vandũ va ũu, mamũthooisye ta ngombo. Avikw’a Misili, atw’ĩkie mũthũkũmi wa mũnene weetawa Votivali. (Mwa. 37:​21-28) Yosevu atwĩe e mwana  ũla wendetwe nĩ ĩthe, ĩndĩ maũndũ mavĩndũkie ĩveny’a na ĩsalukya atw’ĩka ngombo ya mũndũ ũtamũthaithaa Yeova.​—Mwa. 39:⁠1.

⁴ Maũndũ ma Yosevu nĩmaendeeie kũthũkĩĩa. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Mũka wa Votivali amwilĩĩile ũvũngũ asya endaa kũmũkwata kya vinya. Yĩla Votivali weewie ũu, o na ataĩkĩĩthĩtye ũndũ ũsu nesa, nĩwekisye Yosevu yela, vala wooviwe na mĩnyololo. (Mwa. 39:​14-20; Sav. 105:​17, 18) Ĩvindanĩ yĩu Yosevu aĩ o wa mũika, na no nginya ethĩwe aũmĩie mũno eewa nũkwendaa kũvukany’a. O na ĩngĩ, kwasũanĩa maũndũ mathũku ala andũ maneeneie Ngai wa Yosevu, Yeova, meew’a ndeto isu. Kwa w’o, Yosevu aĩ na kĩtumi kĩseo kya kũtũlĩka ngoo!

5. Nĩ kyaũ kyamũtetheeisye Yosevu ĩvinda yĩla watũlĩkĩte ngoo?

⁵ Ĩvinda yĩla Yosevu waĩ ngombo na yĩla waĩ yela, vaiĩ ũndũ waĩ eka akavĩndũa maũndũ. Ĩndĩ nĩ kyaũ kyamũtetheeisye ndakekale akw’ĩte ngoo? Vandũ va kũsũanĩa maũndũ ala ũtaĩ atonya kwĩka, aendeeie kũtethya na kĩthito wĩa ũla wanengetwe. Na ũndũ ũla wa vata vyũ nĩ kana, aendeeie kũlũlũmĩĩlya ngwatanĩo yake na Yeova. Na nũndũ wa ũu, Yeova nĩwaathimie kyonthe kĩla weekaa.​—Mwa. 39:​21-23.

6. Ndoto ila Yosevu waotete syamwĩkĩaa vinya ata?

⁶ Nĩvatonyeka Yosevu akethĩwa akwataa vinya asũanĩa ndoto ila Yeova watumie aota e wa mũika. Ndoto isu syoonanasya akakomana ĩngĩ na andũ make ma mũsyĩ, na maũndũ make makaseũva. Na ũu now’o kweethĩiwe. Yĩla Yosevu waĩ na ũkũũ wa myaka ta 37, ndoto syake nĩsyambĩĩie kwĩanĩa kwa nzĩa ya mwanya vyũ!​—Mwa. 37:​7, 9, 10; 42:​6, 9.

7. Kwosana na 1 Vetelo 5:​10, nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya kũmĩĩsya mathĩna?

⁷ Kĩla tũkwĩmanyĩsya. Ngewa ya Yosevu yĩtũlilikany’a kana andũ ĩũlũ wa nthĩ nĩ ang’endu mũno, na mailea kũtwĩka maũndũ mataĩle. O na ana-a-asa na eĩtu-a-asa no matwĩke  maũndũ matonya kũtũũmĩsya. Ĩndĩ twamũtw’a Yeova Ĩvia yitũ, kana Ũtangĩĩo witũ, tũikakusaa ngoo kana tũkaeka kũmũthũkũma. (Sav. 62:​6, 7; soma 1 Vetelo 5:10.) Ndũkolwe kana nĩvatonyeka Yosevu akethĩwa aĩ na myaka ta 17 yĩla Yeova wamũtũmĩie kwa nzĩa ya mwanya kwa kũmwony’a ila ndoto ilĩ. Ũu wĩonany’a kana Yeova nĩwĩthĩawa aĩkĩĩe vyũ athũkũmi make ma mũika. Ũmũnthĩ amũika aingĩ mailye o ta Yosevu. Nĩmethĩawa na mũĩkĩĩo mũlũmu o take. O na amwe moo nĩmovetwe mate na mavĩtyo nũndũ wa kũlũmany’a na Ngai.​—Sav. 110:⁠3.

8. Nĩ mathĩna meva makwatie Naomi na Luthi?

⁸ Ĩvinda yĩmwe nthĩ ya Yuta nĩyakwatiwe nĩ nzaa mbyũ mũno, na nũndũ wa ũu, Naomi na mũsyĩ wake nĩmathamĩĩie nthĩ ya Moavi. Me kũu, mũũme wa Naomi weetawa Elimeleki nĩwakwie, na amũtia na imwana ilĩ. Imwana isu nĩsyesie kũtwaa aka ma kũu Moavi; ũmwe eetawa Luthi na ũla ũngĩ Oliva. Ĩtina wa myaka ta ĩkũmi, aũme asu elĩ o namo nĩmakwie na matia aka moo mate na syana. (Lu. 1:​1-5) Kwasũanĩa ũndũ aka asu me atatũ maĩ na kyeva kingĩvĩte! Vate nzika, Luthi na Oliva maĩ matonya kũtwawa ĩngĩ. Ĩndĩ nũũ wesaa kũsũvĩa Naomi ũkũũnĩ wake? Ũndũ ũsu wamũtũlile Naomi ngoo mũno nginya ĩvinda yĩmwe asya: “Mũikambĩte Naomi, mbĩtei Mala; nũndũ Mwene Vinya W’onthe nũmbĩkĩte maũndũ me ũũ mũno.” Ĩtina wa kũkwatwa nĩ mathĩna asu onthe, Naomi nĩwatwie kũsyoka Mbetheleemu, na Luthi aendany’a nake.​—Lu. 1:​7, 18-20.

9. Kwosana na Luthi 1:​16, 17, 22, Luthi atetheeisye Naomi ata?

⁹ Nĩ kyaũ kyatetheeisye Naomi aeka kũkw’a ngoo? Nĩ ũseo wĩ wendo ũla Luthi wamwonisye. Kwa ngelekany’o, nĩwamwonisye kana nũmwendete kwa kũlea kũmũtia e weka. (Soma Luthi 1:​16, 17, 22.) Na yĩla mavikie Mbetheleemu, Luthi nĩweekĩie kĩthito kingĩ akolany’e matialyo ma mbaale kwondũ wake na Naomi. Na nũndũ wa ũu, andũ nĩmamwendie na mamũnenga ndaĩa.​—Lu. 3:​11; 4:​15.

10. Yeova oonanisye ata kana nĩwendete andũ ala ngya ta Naomi na Luthi?

¹⁰ Yeova nĩwanengete Aisilaeli mwĩao woonanasya kana nĩweew’ĩaa ĩnee andũ ala ngya, ta Naomi na Luthi. Ameete yĩla meũketha, matiae ndee sya mĩũnda yoo ite ngethe nĩ kana andũ ala ngya makolany’e lĩu ũla watiwa mũũndanĩ. (Ali. 19:​9, 10) Kwoou, Naomi na Luthi mayaĩ na vata wa kũthi mavoyete lĩu. Maũkwataa kwa nzĩa ĩsu.

11-12. Mboasi eekie ata nĩ kana Naomi na Luthi methĩwe me atanu?

¹¹ Mũũnda ũla Luthi wakolanasya mbaale waĩ wa mũndũ mũthwii weetawa Mboasi. Nĩwendeeiw’e mũno nĩ kwona ũndũ Luthi walũmanĩtye na Naomi na ũndũ wamwendete. Na nũndũ wa ũu, nĩwatwaie Luthi, na athooa mũũnda wa mũsyĩ wa Naomi nĩ kana wĩtiĩwa syana sya Luthi. (Lu. 4:​9-13) Ĩtina, Mboasi na Luthi nĩmakwatie mwana na mamwĩta Oveti. Mwana ũsu nĩwe wesie kũtw’ĩka ũmae wa Mũsumbĩ Ndaviti.​—Lu. 4:⁠17.

¹² Kwasũanĩa ũtanu ũla Naomi weew’aa akwete kana kau, aendeee kũmũtũngĩa Yeova mũvea! Ĩndĩ ve ũndũ ũngĩ mũseo vyũ ũkekĩka ĩvinda yũkĩte. E na Luthi makatana mũnango yĩla makathayũũkw’a na maimanya kaĩ Oveti aĩ ũmae wa Yesũ Klĩsto, ũla nĩwe Masia ũla wathanĩtwe!

13. Ngewa ya Naomi na Luthi yĩtũmanyĩsya maũndũ meva ma vata?

¹³ Kĩla tũkwĩmanyĩsya. Yĩla twakwatwa nĩ mathĩna maito, nĩtũtonya kũtũlĩka ngoo na  tũyĩw’a twĩ aemeee vyũ. O na nĩtũtonya kwĩsilya kana thĩna witũ ndwĩsa kũthela. Ĩvinda yĩla tũkwĩw’a ũu, twaĩlĩte kũmwĩkwatya Ĩthe witũ wa ĩtunĩ na tũyĩkala vakuvĩ na Aklĩsto ala angĩ. Nĩvatonyeka Yeova akalea kũvetanga thĩna witũ. Kwa ngelekany’o, ndaathayũũkya mũũme wa Naomi na imwana syake ilĩ. Ĩndĩ Yeova ndalea kũtũtetheesya, na mavinda amwe akatumaa ana-a-asa na eĩtu-a-asa matwĩka maũndũ meũtũĩkĩĩthya kana nĩmatwendete.​—Nth. 17:⁠17.

14. Nĩkĩ Mũlivai ũmwe watũlĩkĩte ngoo mũno?

¹⁴ Mũandĩki wa Savuli ya 73 aĩ Mũlivai. Kwoou aĩ na kĩanda kya mwanya mũno kya kũmũthũkũmĩa Yeova vala wathaithĩawa. Ĩndĩ o na vailye ũu, ĩvinda yĩmwe nĩwakwie ngoo mũno. Nĩkĩ? Nũndũ nĩwambĩĩie kwĩw’ĩa kĩwĩu andũ athũku na me na mĩng’athĩlĩlyo, ala moonekaa maendeee nesa kwĩ we. (Sav. 73:​2-9, 11-14) Andũ asu moonekaa me na kĩla kĩndũ; moonekaa me athwii, mekalĩte nesa, na mate na mawĩmakĩo. Yĩla Mũlivai ũsu woonie ũu, atũlĩkile ngoo mũno nginya asya atĩĩ: “Vate ndĩi nĩtheetye ngoo yakwa mana, na kũthambya moko makwa na ũtheu.” Kwa w’o, ũu wesaa kũtuma aeka kũmũthaitha Yeova.

15. Kwosana na Savuli 73:​16-19, 22-25, Mũlivai ũla waandĩkie Savuli ĩsu eekie ata aeke kũtũlĩka ngoo?

¹⁵ Soma Savuli 73:​16-19, 22-25. Ĩtina Mũlivai ũsu nĩwesie ‘kũlika vala vandũ vatheu va Ngai.’ Nĩvatonyeka kwĩthĩwa e vau na athaithi ala angĩ ma Yeova kwamũtetheeisye kũsũanĩa ũndũ ũsu nesa auĩtye, na kũvoya ĩũlũ waw’o. Ĩtina wa kwĩka ũu, nĩwambĩĩie kwona kana mesilya make maĩ matumanu, na maĩ matonya kwananga ngwatanĩo yake na Yeova. O na ĩngĩ, nĩwamanyie kana andũ athũku no ũndũ ũmwe na maũngamĩte “kũndũ kũtendeu,” na kwoou mailea ‘kũmelw’a nĩ motĩsyo.’ Nĩ kana Mũlivai ũsu aekane na kĩwĩu na aieka kũkw’a ngoo, aaĩlĩte kwona maũndũ ũndũ Yeova ũmonaa. Yĩla weekie ũu, nĩwakwatie mũuo wa ngoo na eethĩwa e mũtanu ĩngĩ. Aisye atĩĩ: “Vati ũmwe kũũ nthĩ ũla nĩmwendaa ate o we [Yeova].”

16. Ngewa ya Mũlivai yĩtũmanyĩsya kyaũ?

 ¹⁶ Kĩla tũkwĩmanyĩsya. Tũyaĩle kwĩw’ĩa kĩwĩu andũ athũku o na ethĩwa meoneka maendeee nesa. Ũtanu woo ti wa w’o, no wa kavinda, na mai na wĩkwatyo wa ĩvinda yũkĩte. (Mũta. 8:​12, 13) Twambĩĩa kũmew’ĩa kĩwĩu, tũkatũlĩkaa ngoo; o na nĩvatonyeka tũkananga ngwatanĩo yitũ na Yeova. Kwoou, wesa kwĩthĩa wĩ na kĩwĩu nũndũ wa kwona andũ athũku maendeee nesa, nũseo ũkeka o kĩla ũla Mũlivai weekie. Atĩĩaa ũtao mũseo ũla Ngai ũtũnengete, na ũyĩthĩwa na ngwatanĩo nzeo na ala mekaa kwenda kwake. Wamwenda Yeova kwĩ kĩndũ kĩngĩ o na kĩva, ũkakwata ũtanu wa w’o. Na ũu ũkakũtetheesya wĩkale nzĩanĩ ĩla ĩelete ‘thayũnĩ wa w’o.’​—1 Tim. 6:​19.

17. Nĩ kyaũ kyatumie Vetelo atũlĩka ngoo?

¹⁷ Mũtũmwa Vetelo aĩ mũndũ mũthangaau na wĩ kĩthito kingĩ, ĩndĩ mavinda angĩ atamũkaa o kĩla kyooka mũtwe na aĩ na mĩtũkĩ ya kũelesya ũndũ ũkwĩw’a. Na nũndũ wa ũu, mavinda angĩ nĩwaneenaa kana akeka maũndũ matumaa esa kwĩlila. Kwa ngelekany’o, yĩla Yesũ watavisye atũmwa make kana akathĩnw’a na ĩtina ayũawa, Vetelo amũkanisye kwa kũmwĩa: “Ũndũ ũsu ndwĩsa kũũkwata.” (Mt. 16:​21-23) Ĩndĩ Yesũ nĩwamũlũngile Vetelo. O na ĩngĩ, yĩla nguthu ya andũ yookie kũmũkwata Yesũ, Vetelo aumisye ũvyũ o na atasũanĩĩte, na atila kũtũ kwa ngombo ya mũthembi mũnene. (Yoa. 18:​10, 11) Yesũ nĩwasyokie amũlũnga ĩngĩ. Na eka ũu, Vetelo eekũnie kĩthũi asya o na atũmwa ala angĩ malulutĩka na kũmũtia Yesũ, we ndakalulutĩka! (Mt. 26:33) Ĩndĩ kwĩyĩĩkĩĩa mũno kwaĩ o kwa mana, nũndũ nĩwakĩie andũ na amũkaĩa Vwana wake mavinda atatũ. Kwĩka ũu kwatumie Vetelo akw’a ngoo mũno nginya “aumaala nza na aĩa kĩĩo kĩ woo.” (Mt. 26:​69-75) No nginya ethĩwe asaanĩaw’a kana Yesũ akesa kũmũekea.

18. Yesũ atetheeisye Vetelo ata aeke kũtũlĩka ngoo?

 ¹⁸ Maũndũ asu mayaamũtũla Vetelo ngoo vyũ akaeka kũmũthaitha Yeova. Ĩtina wa kũlulutĩka nĩwoosie vinya, na aendeea kwĩthĩwa vamwe na atũmwa ala angĩ. (Yoa. 21:​1-3; Meko 1:​15, 16) Nĩ kyaũ kyamũtetheeisye? Nĩwalilikanile kana Yesũ nĩwamũvoyeie nĩ kana mũĩkĩĩo wake ndũkonze, na amwĩa asyoka alũlũmĩĩlye ana-a-asa make. Yeova nĩwasũngĩie mboya ĩsu Yesũ wavoyie kuma ngoonĩ. Ĩtina, Yesũ nĩwaumĩlĩĩile Vetelo nĩ kana amwĩkĩe vinya. (Luka 22:32; 24:​33, 34; 1 Ako. 15:⁠5) O na ĩngĩ, Yesũ nĩwaumĩlĩĩile atũmwa yĩla matũlĩkĩte ngoo nũndũ wa kũlea kũkwatya makũyũ ũtukũ mũima. Ĩvindanĩ yĩu Yesũ nĩwanengie Vetelo mwanya amũĩkĩĩthye kana nũmwendete. Kĩu kyoonanisye kana Yesũ nĩwamũekeete na nĩwamũĩkĩĩe nũndũ nĩwamũnengie wĩa mwingangĩ wa kũtethya.​—Yoa. 21:​15-17.

19. Kwosana na Savuli 103:​13, 14, Yeova atwosaa ata yĩla twavĩtya?

¹⁹ Kĩla tũkwĩmanyĩsya. Yesũ oonanisye e tei ta Ĩthe wake kwĩsĩla ũndũ wakuie Vetelo. Kwoou yĩla twavĩtya, tũyaĩle kũsũanĩa kana Yeova ndesa kũtũekea. Twaĩlĩte kũlilikana kana Satani nĩwe wendaa twĩthĩwe na woni ũsu. Vandũ va kwĩw’a ũu, tũlilikanae kana Ĩthe witũ wa ĩtunĩ nũtwendete, nĩwĩsĩ mawonzu maitũ, na nĩwĩyũmbanĩtye kũtũekea. Naitũ twaĩle kwĩka o take yĩla ala angĩ matũvĩtĩsya.​—Soma Savuli 103:​13, 14.

20. Twĩneenea kyaũ ĩsomonĩ yĩla yĩatĩĩe?

²⁰ Ngelekany’o ya Yosevu, Naomi na Luthi, Mũlivai, na Vetelo ĩtũĩkĩĩthasya kana “Yeova e vakuvĩ na ala matũlĩkĩte ngoo.” (Sav. 34:18) Mavinda amwe nũekaa tũkwatwe nĩ mathĩna kana tũtũlĩke ngoo. Ĩndĩ yĩla twoona atũtetheesya kũmĩĩsya mathĩna, mũĩkĩĩo witũ nũlũlũmĩĩlaa. (1 Vet. 1:​6, 7) Ĩsomo yĩla yĩatĩĩe nĩyĩũneenea ũndũ Yeova ũtw’ĩĩkaa athũkũmi make aĩkĩĩku yĩla makw’a ngoo nũndũ wa maũndũ ta mawonzu kana maũndũ mana maito.