1-2. Tũkwarĩrĩria maũndũ marĩkũ gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

RĨMWE NA RĨMWE, nĩ twĩciragia ũrĩa ũtũũro ũrĩ mũkuhĩ, na ũrĩa matukũ maya tũratũũra “maiyũrĩte mathĩna.” (Ayub. 14:1) Nĩkĩo no twĩkore rĩmwe na rĩmwe tũkuĩte ngoro. Ndungata nyingĩ cia Jehova cia tene nĩ ciaiguaga ũguo. O na kũrĩ amwe meeriragĩria gũkua. (1 Ath. 19:2-4; Ayub. 3:1-3, 11; 7:15, 16) No Jehova Ngai, ũrĩa maakoragwo mehokete hingo ciothe nĩ aamomagĩrĩria na akamekĩra hinya. Ũhoro wao nĩ waandĩkirũo nĩguo ũgatũũmĩrĩria na ũgatũruta.​—Rom. 15:4.

² Thĩinĩ wa gĩcunjĩ gĩkĩ, tũkwarĩrĩria andũ amwe maatungatagĩra Jehova maakirĩrĩirie maũndũ maritũ maatũmaga makue ngoro, nĩo Jusufu mũrũ wa Jakubu, Naomi ũrĩa warĩ mũtumia wa ndigwa, na Ruthu mũtumia wa mũriũ wake, Mũlawii ũrĩa waandĩkire Thaburi ya 73, na mũtũmwo Petero. Jehova aamekĩrire hinya atĩa? Na nĩ maũndũ marĩkũ tũngĩĩruta kuumana na kĩonereria kĩao? Macokio ma ciũria icio nĩ megũtũteithia gũkorũo na ma atĩ “Jehova akoragwo hakuhĩ na arĩa mathuthĩkĩte ngoro,” na “nĩ ahonokagia arĩa makuĩte ngoro.”​—Thab. 34:18, kohoro ka magũrũ-inĩ.

3-4. Nĩ ũndũ ũrĩkũ wekĩkire harĩ Jusufu arĩ o mũndũ mũnyinyi?

³ Jusufu arĩ na kĩndũ mĩaka 17, nĩ aarotire iroto igĩrĩ iria cioimĩte kũrĩ Ngai. Iroto icio cioonanagia atĩ mũthenya ũmwe Jusufu nĩ angĩgaatuĩka mũndũ wa bata ũheetwo gĩtĩo nĩ andũ a famĩlĩ yao. (Kĩam. 37:5-10) No ihinda inini thutha wa Jusufu kũrota iroto icio, ũtũũro wake nĩ wagarũrũkire na njĩra nene. Handũ ha ariũ a Ithe kũmuonia gĩtĩo, maamwendirie ũkombo-inĩ. Marigĩrĩrio-inĩ agĩĩkora kwa mũnene ũmwe wa Misiri wetagwo Potifa. (Kĩam. 37:21-28) Ũtũũro wa Jusufu wacenjirie o rĩmwe akiuma mũciĩ kũrĩa eendetwo nĩ ithe, agĩthiĩ  gũtuĩka ngombo ya kĩrathi gĩa thĩ bũrũri-inĩ wa Misiri kwa mũndũ ũtaathathayagia Jehova.​—Kĩam. 39:1.

⁴ Mathĩna ma Jusufu maacokire makĩingĩha o na makĩria. Mũtumia wa Potifa aaheenanirie atĩ Jusufu nĩ eendaga kũmũnyita kĩa hinya. Handũ ha Potifa gũtuĩria kana ũhoro ũcio warĩ wa ma, ooigire Jusufu aikio njera na akĩohwo na igera. (Kĩam. 39:14-20; Thab. 105:17, 18) Ta geria gwĩciria ũrĩa Jusufu, o ũcio warĩ mwĩthĩ aaiguire thutha wa kũigĩrĩrũo atĩ nĩ eendaga kũnyita mũtumia wene kĩa hinya. Ningĩ ta wĩcirie ũrĩa ũndũ ũcio ũngĩacambithirie rĩĩtwa rĩa Jehova. Hatarĩ nganja maũndũ macio nĩ mangĩatũmire Jusufu akue ngoro!

5. Jusufu eekire atĩa nĩguo ndagakue ngoro?

⁵ Hĩndĩ ĩyo Jusufu aarĩ ngombo na rĩrĩa aaikirio njera, ndangĩahotire kweheria mathĩna make na ndaarĩ na wĩyathi wa gũthiĩ kũrĩa ekwenda. Eekire atĩa nĩguo akorũo na muonere mwega wa maũndũ? Handũ ha gwĩciria mũno ũhoro wĩgiĩ maũndũ marĩa atangĩahotire gwĩka, eerutanĩirie biũ kũruta mawĩra marĩa eehokeirũo. Makĩria ma maũndũ mothe, Jusufu eerutanagĩria hingo ciothe gũkenia Jehova. Ũndũ ũcio nĩ watũmire Jehova arathime maũndũ mothe marĩa Jusufu eekaga.​—Kĩam. 39:21-23.

6. Hihi iroto iria Jusufu aarotete ingĩkorũo ciamũmagĩrĩria na njĩra ĩrĩkũ?

⁶ Ningĩ no kũhoteke Jusufu nĩ aaiguaga omĩrĩrio, eciria ũhoro wĩgiĩ iroto iria aarotete kuuma kũrĩ Ngai. Iroto icio nĩ cioonanĩtie atĩ nĩ angĩkonana na famĩlĩ yao rĩngĩ, na atĩ maũndũ make nĩ mangĩkagĩra. Na ũguo nĩguo gwathiire. Jusufu arĩ na kĩndũ mĩaka 37, iroto ciake nĩ ciaambĩrĩirie kũhinga na njĩra cia magegania.​—Kĩam. 37:7, 9, 10; 42:6, 9.

7. Kũringana na 1 Petero 5:10, nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩtũteithia gũkirĩrĩria magerio?

⁷ Tũreruta atĩa? Rũgano rwa Jusufu rũratũririkania atĩ thĩ ĩno tũratũũra ĩrĩ na maũndũ maingĩ moru, na andũ nĩ marĩtwĩkaga maũndũ matarĩ ma kĩhooto. O na ndungata ĩngĩ ya  Jehova no ĩtũtuurithie. No tũngĩtua Jehova Rwaro Rwitũ rwa Ihiga kana Rĩũrĩro ritũ, tũtingĩkua ngoro kana tũtige kũmũtungatĩra. (Thab. 62:6, 7; thoma 1 Petero 5:10.) Ningĩ ririkana atĩ, Jusufu aarĩ o na kĩndũ mĩaka 17 rĩrĩa Jehova aamũhotithirie kũrota iroto icio. Ũndũ ũcio ũratũruta atĩ, Jehova nĩ akoragwo na ma atĩ andũ ethĩ arĩa mamũtungatagĩra no matũũrie wĩhokeku wao. Ũmũthĩ kũrĩ na andũ aingĩ ethĩ matariĩ ta Jusufu. O nao nĩ makoragwo mehokete Jehova. Amwe ao o na nĩ mohetwo njera hatarĩ kĩhooto, nĩ ũndũ wa gũtũũria wĩhokeku wao harĩ Ngai.​—Thab. 110:3.

8. Naomi na Ruthu maacemanirie na ũndũ ũrĩkũ?

⁸ Nĩ ũndũ wa ng’aragu nene ĩrĩa yarĩ kuo, Naomi na famĩlĩ yake nĩ maathamire Juda magĩthiĩ gũikara bũrũri-inĩ wa Moabi. Marĩ kũu, mũthuri wake Elimeleku nĩ aakuire, agĩtigwo na ariũ ake erĩ. Thutha wa ihinda, ariũ acio ake nĩ maahikirie atumia a Moabi meetagwo Ruthu na Oripa. Mĩaka ta ikũmi thutha ũcio, ariũ acio a Naomi nĩ maakuire, magĩtiga atumia ao matarĩ na ciana. (Ruth 1:1-5) Ta wĩcirie kĩeha kĩrĩa atumia acio atatũ mangĩkorũo maarĩ nakĩo. Ruthu na Oripa nĩ maangĩatuire itua rĩa kũhika rĩngĩ. No nũũ ũngĩarũmbũirie Naomi ũrĩa wathiaga o na mbere gũkũra? Naomi aarĩ na mĩtangĩko mĩingĩ mũno, nginya hĩndĩ ĩmwe akiuga ũũ: “Mũtikanjĩte Naomi. Njĩtai Mara, nĩ gũkorũo Mwene-Hinya-Wothe nĩ atũmĩte ũtũũro ũkorũo ũrĩ na ruo mũno harĩ niĩ.” Ihinda-inĩ rĩu aakuĩte ngoro, nĩ aatuire itua rĩa gũcoka Bethilehemu na Ruthu akĩmũrũmĩrĩra.​—Ruth 1:7, 18-20.

9. Kũringana na Ruthu 1:16, 17, 22, Ruthu eekĩrire Naomi ngoro na njĩra ĩrĩkũ?

⁹ Naomi nĩ aateithĩkire mũno nĩ ũndũ wa kuonio wendo mwĩhokeku. Kwa ngerekano, Ruthu nĩ oonirie Naomi wendo mwĩhokeku rĩrĩa aatuire itua rĩa kwaga kũmũtiga. (Thoma Ruthu 1:16, 17, 22.) Macoka Bethilehemu, Ruthu nĩ aarutaga wĩra na kĩyo akĩhaara cairi nĩ ũndũ wake na nĩ ũndũ wa Naomi. Ũndũ ũcio nĩ watũmire Ruthu ethondekere rĩĩtwa rĩega.​—Ruth 3:11; 4:15.

10. Jehova oonanirie wendo atĩa harĩ andũ arĩa mataarĩ na hinya ta Naomi na Ruthu?

¹⁰ Jehova nĩ aaheete Aisiraeli watho ũrĩa woonanirie ũcayanĩri wake harĩ andũ arĩa mataarĩ na hinya ta Naomi na Ruthu. Eerĩte andũ ake hĩndĩ ĩrĩa maragetha, matikagethe rũteere-inĩ rwa mũgũnda nĩguo andũ arĩa athĩni mone kĩndũ gĩa kũhaara. (Alaw. 19:9, 10) Kwoguo Naomi na Ruthu matiabataraga kũhoya irio. Nĩ mangĩonire gĩa kũrĩa na njĩra ĩtangĩamaconorithirie.

11-12. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ Boazu aatũmire Naomi na Ruthu makorũo magĩkena?

¹¹ Mwene mũgũnda ũrĩa Ruthu aathiiaga kũhaara cairi aarĩ mũthuri mũtongu wetagwo Boazu. Nĩ aakenirio mũno nĩ wĩhokeku wa Ruthu harĩ Naomi na ũrĩa oonanĩtie wendo harĩ nyaciarawe, nginya agĩtĩkĩra kũgũra igai rĩa famĩlĩ yao, na akĩoya Ruthu atuĩke mũtumia wake. (Ruth 4:9-13) Ruthu na Boazu nĩ maagĩire mwana wa kahĩĩ na makĩmwĩta Obedi, ũrĩa wacokire gũtuĩka guka wa Mũthamaki Daudi.​—Ruth 4:17.

¹² Ta wĩcirie gĩkeno kĩrĩa Naomi aarĩ nakĩo rĩrĩa aanyitire kaana kau na moko make na agĩitũrũrĩra Jehova ngoro yake akĩmũcokeria ngatho. No Naomi na Ruthu nĩ magaakena o na makĩria mahinda marĩa mokĩte. Hĩndĩ ĩrĩa makaariũkio, nĩ magaakena mũno rĩrĩa makaamenya atĩ Mesia ũrĩa weranĩirũo nĩwe Jesu Kristo, ooimanire na rũciaro rwa Obedi.

13. Rũgano rwa Naomi na Ruthu rũratũruta maũndũ marĩkũ ma bata?

¹³ Tũreruta atĩa? Rĩrĩa tũragerera moritũ, no tũigue tũhehenjekete kana tũkuĩte ngoro.  O na no twambĩrĩrie kuona mathĩna maitũ ta matangĩkorũo na kĩhonia. Mahinda-inĩ ta macio, nĩ twagĩrĩirũo kwĩhoka biũ Ithe witũ wa igũrũ na tũikare hakuhĩ na aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ Jehova no age kweheria mathĩna maitũ. Kwa ngerekano, ndaariũkirie mũthuri wa Naomi o na kana ariũ ake. No nĩ atũteithagia rĩmwe na rĩmwe akĩhũthĩra ciĩko cia wendo mwĩhokeku iria tuonagio nĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ.​—Thim. 17:17.

14. Nĩ kĩĩ gĩatũmĩte Mũlawii ũmwe akue ngoro mũno?

¹⁴ Mwandĩki wa Thaburi ya 73 aarĩ Mũlawii. Ũguo nĩ kuonania atĩ aarĩ na mweke wa mwanya wa gũtungata nyũmba-inĩ ya Jehova ya ũthathaiya. O na kũrĩ ũguo, nĩ kũrĩ hĩndĩ ĩmwe ũtũũro-inĩ wake aakuĩte ngoro mũno. Nĩkĩ hihi? Nĩ aambĩrĩirie kũiguĩra ũiru andũ arĩa maarĩ etĩi na aganu, ti tondũ eendaga gwĩka tao, no nĩ tondũ oonaga magaacĩrĩte. (Thab. 73:2-9, 11-14) Moonekaga magaacĩrĩte, marĩ na ũtũũro mwega, na matarĩ na mĩtangĩko. Mũlawii ũcio ona ũguo, aakuire ngoro nginya akiuga ũũ: “Ti itherũ ndũũrĩtie ngoro yakwa ĩrĩ theru o tũhũ na ngathambia moko makwa kuonania ndirĩ ũcuke o tũhũ.” Hatarĩ nganja, aarĩ ũgwati-inĩ mũnene mũno wa kĩĩroho.

15. Kũringana na Thaburi 73:16-19, 22-25, Mũlawii ũrĩa waandĩkire Thaburi ĩyo eekire atĩa nĩguo atige gũkua ngoro?

¹⁵ Thoma Thaburi 73:16-19, 22-25. Mũlawii ũcio nĩ aaingĩrire “handũ harĩa hatheru na harĩ riri ha Ngai.” Arĩ kũu hamwe na athathaiya arĩa angĩ, nĩ aahoorerire, akĩambĩrĩria gwĩciria maũndũ na njĩra njega, na akĩhoya Jehova igũrũ rĩgiĩ ũndũ ũcio. Ũndũ ũcio nĩ wamũteithirie kuona atĩ mwĩcirĩrie wake ndwarĩ wa ũũgĩ, na atĩ aarĩ hakuhĩ kũũrũo nĩ ũrata wake hamwe na Jehova. Ningĩ nĩ aataũkĩirũo atĩ andũ arĩa aganu makoragwo “handũ hatenderũ,” na “mũthiro wao ũgakorũo ũrĩ mũũru mũno.” Nĩguo aniine ũiru na atige gũkua ngoro, Mũlawii ũcio nĩ aabataraga kuona maũndũ ta ũrĩa Jehova aamonaga. Gwĩka ũguo nĩ kwamũteithirie gũcokwo nĩ thayũ na gũkorũo na gĩkeno. Ooigire ũũ: “Ndĩ na [Jehova], gũtirĩ kĩndũ ingĩĩrirĩria gũkũ thĩ.”

16. Tũngĩĩruta maũndũ marĩkũ kuumana na Mũlawii ũcio?

 ¹⁶ Tũreruta atĩa? Tũtiagĩrĩirũo kũiguĩra ũiru andũ aganu arĩa monekaga ta magaacĩrĩte. Nĩkĩ? Gĩkeno kĩao no kĩa ihinda inini na matirĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũgaatũũra tene na tene. (Koh. 8:12, 13) Tũngĩmaiguĩra ũiru nĩ tũgũkua ngoro na tũthũkie ũrata witũ hamwe na Jehova. Kwoguo ũngĩĩkora ũkĩiguĩra andũ arĩa aganu ũiru tondũ maroneka magaacĩrĩte, ĩka ũrĩa Mũlawii ũcio eekire. Athĩkĩra ũtaaro wa Ngai na njĩra ya kũnyitanĩra na andũ arĩa mekaga wendi wa Jehova. Ũngĩkorũo wendete Jehova gũkĩra kĩndũ kĩngĩ o gĩothe, nĩ ũkũgĩa na gĩkeno kĩa ma. Ningĩ nĩ ũkũhota gũikara njĩra-inĩ ya “muoyo ũrĩa wa ma.”​—1 Tim. 6:19.

17. Nĩ maũndũ marĩkũ mangĩatũmire Petero akue ngoro?

¹⁷ Mũtũmwo Petero aarĩ mũndũ wekaga maũndũ na kĩyo kĩingĩ, no rĩmwe nĩ aaragia kana ageka maũndũ atambĩte gwĩciria. Ũndũ ũcio nĩ watũmaga rĩmwe oige kana eke maũndũ maatũmaga erire thutha-inĩ. Kwa ngerekano, rĩrĩa Jesu eerire atũmwo ake atĩ nĩ angĩanyamarĩkire na akue, Petero aamũkaanirie na akĩmwĩra ũũ: “Maũndũ macio gũtirĩ hĩndĩ magaagũkora.” (Mat. 16:21-23) Jesu nĩ aarũngire Petero. Rĩrĩa kĩrĩndĩ gĩathiire kũnyita Jesu, Petero nĩ ooire ikinya atecirĩtie, na agĩtinia gũtũ kwa ndungata ĩmwe ya mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene. (Joh. 18:10, 11) O rĩngĩ, Jesu akĩrũnga Petero. Ningĩ Petero nĩ eehũũrĩte gĩthũri akoiga atĩ o na atũmwo arĩa angĩ mangĩhĩngĩka nĩ ũndũ wa Kristo, we ndarĩ hĩndĩ angĩhĩngĩka. (Mat. 26:33) Ĩndĩ o na Petero ehũũrĩte gĩthũri, nĩ aaiguire guoya, na agĩkaana Mwathi wake maita matatũ. Ũndũ ũcio nĩ woragire Petero ngoro mũno, “akiuma na nja na akĩrĩra arĩ na ruo rũnene.” (Mat. 26:69-75) No gũkorũo ndoonaga ta kũrĩ hĩndĩ Jesu akaamuohera.

18. Jesu aateithirie Petero atĩa rĩrĩa aakuĩte ngoro?

¹⁸ No Petero ndaakuire ngoro nginya akĩremwo nĩ gũtungatĩra Jehova. O na ahĩngĩka,  nĩ ookĩrire na agĩthiĩ na mbere gũtungata hamwe na atũmwo acio angĩ. (Joh. 21:1-3; Atũm. 1:15, 16) Nĩ ũndũ ũrĩkũ wamũteithirie? Petero nĩ aaririkanire atĩ mbere ĩyo Jesu nĩ aamũhoeire atĩ wĩtĩkio wake ndũkage hinya na akĩmwĩra atĩ acoka ekĩre hinya ariũ a Ithe. Jehova nĩ acokirie mahoya macio ma kuuma ngoro. Thutha ũcio Jesu we mwene nĩ ooimĩrĩire Petero, kwahoteka nĩguo amwĩkĩre ngoro. (Luk. 22:32; 24:33, 34; 1 Kor. 15:5) Rĩrĩa atũmwo maagire kũnyita thamaki thutha wa kũrara ũtukũ mũgima magĩtega, Jesu nĩ aamoimĩrĩire. Hĩndĩ ĩyo, Jesu nĩ aaheire Petero mweke ũngĩ wa kũmwĩra kana nĩ amwendete. Jesu nĩ ooheire mũtũmwo ũcio wake eendete, na akĩmwĩhokera wĩra makĩria.​—Joh. 21:15-17.

19. Thaburi 103:13, 14 ĩtũteithagia atĩa gũtaũkĩrũo nĩ ũrĩa Jehova atuonaga rĩrĩa twahĩtia?

¹⁹ Tũreruta atĩa? Ũrĩa Jesu aahiũranirie na Petero nĩ kuoonanirie tha ciake, na Jesu egerekanagia biũ na Ithe. Kwoguo rĩrĩa tweka mahĩtia, tũtiagĩrĩire gwĩciria atĩ tũtingĩoherũo. Nĩ twagĩrĩirũo kũririkanaga atĩ Shaitani angĩenda twĩcirie atĩ tũtingĩoherũo. No handũ ha gwĩciria ũguo, twagĩrĩirũo kũririkanaga atĩ Jehova nĩ atwendete mũno, nĩ ataũkagĩrũo nĩ mawathe maitũ, na nĩ akoragwo ehaarĩirie gũtuohera. Ningĩ nĩ twagĩrĩirũo kwĩgerekania nake rĩrĩa andũ arĩa angĩ matũhĩtĩria.​—Thoma Thaburi 103:13, 14.

20. Gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire kĩarĩrĩirie maũndũ marĩkũ?

²⁰ Maũndũ macio twarĩrĩria megiĩ Jusufu, Naomi na Ruthu, Mũlawii, na Petero maronania atĩ “Jehova akoragwo hakuhĩ na arĩa mathuthĩkĩte ngoro.” (Thab. 34:18) Rĩmwe na rĩmwe, Jehova nĩ etĩkagĩria tũcemanie na moritũ na tũigue tũkuĩte ngoro. O na kũrĩ ũguo, rĩrĩa twahota gũkirĩrĩria moritũ macio tũgĩteithio nĩ Jehova, wĩtĩkio witũ nĩ ũgĩaga na hinya. (1 Pet. 1:6, 7) Thĩinĩ wa gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire, nĩ tũkoona makĩria ũrĩa Jehova ateithagia andũ ake arĩa makuĩte ngoro hihi nĩ ũndũ wa mawathe mao, kana nĩ ũndũ wa gũcemania na maũndũ maritũ.