1-2. Nkia mambu tuvovela mu longi diadi?

EZAK’E NTANGWA, tulenda bakula vo e zingu kieto kiankufi ye ‘kiazala ye ntokani.’ (Yobi 14:1) Ediadi dilenda kutukendeleka. Selo yayingi ya Yave kuna nz’ankulu i wau mpe bamonanga. Ankaka nkutu balomba vo bafwa kwau. (1 Nti. 19:2-4; Yobi 3:1-3, 11; 7:15, 16) Kansi, nkumbu miayingi o Yave wa Nzambi ona babundanga e vuvu, wabafiaulwisanga yo kubakumika. O lusansu lwau lwasonekwa muna kutufiaulwisa yo kutulonga.—Roma 15:4.

² Mu longi diadi, tuvovela e nona ya selo ya Yave ana bazizidila mambu mampasi mana mabakendeleka. Tuvovela nona kia Yosefe wa mwan’a Yakobo, Naomi ona wafwilwa o yakala, Rute wa mwan’andi a nzitu, Nlevi ona wasoneka Nkunga wa 73 yo Petelo wa ntumwa. Aweyi o Yave kabakumikina? Adieyi konso muntu mu yeto kalenda longoka muna mbandu au? E mvutu za yuvu yayi zikutusonga vo “Yave ofinamene awana bawudika e ntima” ye “ovuluzanga awana bakendalala.”—Nku. 34:18.

3-4. Nkia mambu Yosefe kawanana mau vava kakala toko?

³ Vava Yosefe kakala ye tezo kia mvu 17, Nzambi wanlotesa ndozi zole. E ndozi zazi zasonganga vo vekala ye ntangwa ina Yosefe kadi kala ye fulu kia tunda muna kanda diandi. (Tuku 37:5-10) Kansi, vava Yosefe kalota e ndozi zazi, ke vavioka kolo kiayingi ko, e zingu kiandi kiasoba emvimba. Vana fulu kia zitiswa, mpangi zandi banteka se mbundu. I bosi, wasala se mbundu mu nzo ya mbanda-mbanda mosi wa musi Engipito, wayikilwanga vo Potifa. (Tuku 37:21-28) Kolo kiandwelo kaka  kiavioka, Yosefe ona wakala vo i mwana ona Se diandi katoma zolanga, wakituka se mbundu mu nzo ya mbanda-mbanda mosi wa musi Engipito ona kasambilanga Yave ko.—Tuku 39:1.

⁴ Kuna kwalanda, e mpasi za Yosefe zasaka kibeni. Nkento a Potifa wavunina Yosefe mambu vo leka kazola kunleka mu kingolo. Kondwa kwa fimpa mambu, Potifa wasia Yosefe muna pelezo, kuna kakangilwa muna tuvambu twa sengwa. (Tuku 39:14-20; Nku. 105:17, 18) Yindula una Yosefe kamona vava kasokelwa mambu vo nkento angani kazola leka mu kingolo. Yindula luvezo o mfundu wau watwasa muna nkumbu a Yave. Kalukatikisu ko vo, Yosefe wakala ye kuma mu kendalala.

5. Adieyi diasadisa Yosefe mu lembi kendalala kwasaka?

⁵ Ekolo kakala mbundu ye vava kasiwa muna pelezo, Yosefe kakala ye dina kavanga ko mu soba e mpil’a zingu kiandi. Adieyi diansadisa mu kala ye ngindu zasikila? Vana fulu kia yindula mana kalendi vanga ko, wavanganga mawonso mu sala e salu ina kavewanga. Vana ntandu, Yosefe wabadikilanga Yave vo i muntu osundidi o mfunu muna zingu kiandi. Muna kuma kiaki, Yave wasambulanga mawonso Yosefe kavanganga.—Tuku 39:21-23.

6. Aweyi e ndozi Yosefe kalota zankasakesela?

⁶ Yosefe nanga wakasakeswa mpe muna yindulanga e ndozi zina o Yave kanlotesa. E ndozi zazi zasonganga vo Yosefe omona diaka e kanda diandi, e zingu kiandi mpe kiadi toma. I diau mpe diavangama. Vava kakala ye tezo kia mvu 37, e ndozi zandi zayantika lungana mu mpila yasivi.—Tuku 37:7, 9, 10; 42:6, 9.

7. Landila e sono kia 1 Petelo 5:10, adieyi dilenda kutusadisa mu zizidila e mpasi?

⁷ Longi kwa yeto. Lusansu lwa Yosefe lutusungamese vo mu nza yazala ye nsoki tuzingilanga, o wantu balenda kutuvanga mambu malembi songa. Kana nkutu mpangi  zeto, balenda kutulweka o ntima. Kansi, avo tubadikidi Yave nze Tadi dieto yovo Tininu dieto, ke tukendalala kwasaka ko yovo yambula kunsadila. (Nku. 62:6, 7; tanga 1 Petelo 5:10.) Sungamena mpe vo, Yave wasonga e dienga kwa Yosefe vava kakala ye tezo kia mvu 17. O Yave, obundanga e vuvu kwa selo yandi bena vo matoko. O unu, matoko mayingi bena nze Yosefe. Bena mpe yo lukwikilu muna Yave. Akaka muna yau, besiwanga muna pelezo kondwa kuma kadi betatidilanga kwikizi kiau muna Nzambi.—Nku. 110:3.

8. Adieyi diabwila Naomi yo Rute?

⁸ Mu kuma kia mvengele, Naomi ye esi nzo andi bayaluka kuna Yuda yo kwenda zingila kuna Moabe se anzenza. Kuna nsi yayina, Elimeleke wa nkaz’a Naomi wafwa yo kunsisila wan’a wole amakala. Kuna kwalanda, wan’a Naomi basompa akento a esi Moabe, i sia vo, Rute yo Orepa. Vioka tezo kia mvu kumi, wan’a Naomi, bafwa lembi wuta wana. (Rute 1:1-5) Yindula e nkenda akento atatu awaya bamona! Dialudi vo, Rute yo Orepa badi sompa kwau diaka. Kansi, adieyi tuvova mu kuma kia Naomi ona wakala se nunu? Naomi wakendalala kwayingi yamu tezo kia vova vo: “Ke numbokelela diaka Naomi ko. Numbokelela Mara, kadi Mpungu-ngolo okitwidi zingu kiame se kia ndudi.” Mu kuma kia mambu mama mankenda mambwila, Naomi wabaka nzengo za vutuka kuna Beteleme. O Rute mpe wayenda yandi kumosi.—Rute 1:7, 18-20.

9. Landila e sono kia Rute 1:16, 17, 22, aweyi Rute kakasakesela Naomi?

⁹ Nkia fu kiasadisa Naomi? Walakazi. Kasikil’owu, Rute wasonga walakazi kwa Naomi vava kantatamana mu vutuka yandi. (Tanga Rute 1:16, 17, 22.) Kuna Beteleme, Rute wasala kwayingi e salu kia wonzolola bale muna kuyidikila kumosi yo Naomi. Muna kuma kiaki, ke vavioka kolo kiayingi ko, Rute wazayakana kwa wantu vo nkento wambote.—Rute 3:11; 4:15.

10. Adieyi Yave kavanga muna songa zola kwa asukami nze Naomi yo Rute?

¹⁰ Yave wavana kwa Aneyisaele nsiku una wasonganga e nkenda zandi muna nkubika kavanga mu kuma kia awana bakala vo asukami nze Naomi ye Rute. Wavovesa nkangu andi vo vava bekutika e mbongo, bafwete sisa mbongo muna nsuk’a mpatu zau kimana awana bena vo asukami bawonzolola. (Lev. 19:9, 10) Naomi yo Rute i diau bavanga muna lembi lomba madia. Ediadi diabasadisa mu vua madia mu mpila yambote.

11-12. Aweyi Boaze katwasila e kiese kwa Naomi yo Rute?

¹¹ O mfumu a mpatu ina Rute kayenda wonzolwela, i Boaze ona wakala mvuama. Wasivika kikilu e kwikizi kia Rute yo walakazi kasonga kwa Naomi wa nzitu andi. Ediadi diamfila mu kûla e vua dia kanda diau yo sompa Rute. (Rute 4:9-13) Kuna kwalanda, bawuta mwana yo kunyikila vo Obede, ona wakituka se nkaka a Davidi wa Ntinu.—Rute 4:17.

¹² Yindula e kiese Naomi kamona vava kanatanga Obede muna nkata yo samba kwa Yave mu vutula matondo. Kansi, vena ye diambu disunda o wete Naomi yo Rute bezaya. Vava befuluka, bezaya wo vo Obede wakala mosi muna akulu a Masia ona wasilwa o nsilu, i sia vo, Yesu Kristu.

13. Adieyi tulongokele muna lusansu lwa Naomi yo Rute?

¹³ Longi kwa yeto. Vava tunuananga ye mpasi, tulenda kendalala yo budika nkutu o ntima. Nanga tulenda yindula vo e mpasi zeto ke zifokoka ko. Muna kolo kiokio, tufwete bunda e vuvu kieto kiawonso kwa Se dieto dia zulu yo toma finama e mpangi zeto. Dialudi vo ke ntangwa  zawonso ko Yave kefokolanga e mpasi zeto. Muna bonga e nona, Yave kafula nkaz’a Naomi ko ngatu wan’andi. Kansi, ezak’e ntangwa muna kutusadisa, osadilanga mpangi zeto.—Nga. 17:17.

14. Ekuma Nlevi mosi kakendalela kwayingi?

¹⁴ O nsoneki a Nkunga wa 73, Nlevi kakala. Wakala ye lau dia sadila muna nzo a Yave. Kansi, vakala ye ntangwa muna zingu kiandi kakendalala kwayingi. Ekuma? Wayantika mwena yimpumbulu ye akwa lulendo e kimpala. Ke mu kuma kia umpumbulu wau ko, kansi mu kuma kia zingu kiambote kamonanga vo bakala kiau. (Nku. 73:2-9, 11-14) Bamonekenanga vo vimpi ye zingu kiambote bakala kiau ye ke bakala ye ntokani ko. Vava o Nlevi kamona mambu mama wakendalala kikilu yamu tezo kia vova vo: “Elo, nkatu-nkatu kwandi mpelelese ntim’ame yo sukula moko mame muna songa vo i munkondwa-kuma.” Kieleka, e ngwizani andi yo Yave mu vonza kikilu yakala.

15. Landila Nkunga 73:16-19, 22-25, aweyi o Nlevi kasundila lukendalalu?

¹⁵ Tanga Nkunga 73:16-19, 22-25. O Nlevi ‘wakota muna nzo avauk’a Nzambi.’ Muna nzo a Nzambi kumosi ye akwandi asambidi, wavuvika e ngindu zandi, watoma badika yo samba mu kuma kia diambu diadi. I bosi, wabakula vo ngindu za uzowa kakala zau. E ngindu zazi zayantika kumfila mu nzila yambi eyi yadi fwasa e ngwizani andi ambote yo Yave. Wabakula mpe vo e yimpumbulu “vana fulu kia nlelo” bena, e “mbaninu au yampasi kikilu.” Muna sunda e kimpala yo lukendalalu, diavavanga vo Nlevi kabadikilanga e mambu una Yave kabadikilanga mo. Vava kavanga wo, wavutukila luvuvamu lwandi lwa ntima yo kala ye kiese. Wavova vo: “Wau ngina yaku [e Yave], kizolele diaka wankaka ko ova ntoto.”

16. Nkia mambu mamfunu tulenda longoka muna Nlevi mosi?

¹⁶ Longi kwa yeto. Ke tufwete mwenanga yimpumbulu e kimpala ko wau bemonekenanga vo zingu kiambote bena kiau. E kiese kiau ke kiakieleka ko; ke kilendi zingila yakwele  mvu ko. (Kim. 8:12, 13) Avo tubamwenene kimpala, ediadi dilenda kutufila mu kendalala kwayingi yo vidisa e ngwizani eto yo Yave. Ozevo, avo oyantikidi mwena yimpumbulu e kimpala mu kuma kia zingu kiau kimonekenanga vo kiambote, vanga dina Nlevi kavanga. Lemvokela luludiku lwamfunu kekutuvananga o Yave, i sia vo, kalanga kumosi ye awana bevanganga luzolo lwandi. Avo otoma zolanga Yave, osolola e kiese kiakieleka. Okwamanana muna nzil’a “moyo una vo moyo kikilu.”—1 Tim. 6:19.

17. Nkia kuma yafila Petelo mu kendalala?

¹⁷ Petelo wa ntumwa nkwa nzunzu kakala; kansi mu kuma kia nzunzu yayi, ezak’e ntangwa wavovanga yo vanga mambu lembi teka yindula. Muna kuma kiaki, lumbu kimosi wavanga yo vova e diambu dina diamfila muna kuyibanza. Kasikil’owu, vava Yesu kavovesa ntumwa zandi vo omona e mpasi yo fwa, Petelo wansemba oku vo: “E diambu diadi ke dikubwila ko.” (Mat. 16:21-23) I bosi, Yesu wasingika e ngindu za Petelo. Vava e buka kia wantu bayiza kanga Yesu, Petelo lembi teka yindula, wazenga e kutu kwa ntaudi a ngang’ambuta. (Yoa. 18:10, 11) Yesu wasingika diaka e ngindu za Petelo. Kuna diak’e sambu, Petelo wakisana vo kana nkutu ntumwa zankaka bayambwidi Yesu, yandi ke vanga wo ko. (Mat. 26:33) Kansi, Petelo wakivuna kadi mu kuma kia wonga wa wantu, wavakulwila o Mfumu andi o nkalu nkumbu ntatu. Muna kuma kiaki, Petelo wakendalala kwayingi ‘yo bokomoka ye dilu.’ (Mat. 26:69-75) Nanga wakiyuvula kana vo Yesu wadi kunloloka.

18. Aweyi Yesu kasadisila Petelo mu sunda lukendalalu?

¹⁸ Kansi, Petelo kayambula ko vo lukendalalu lwamfila mu yambula sadila Yave. Ke vavioka kolo kiayingi ko vava katá e sakuba, Petelo wakwamanana sala kumosi ye ntumwa zankaka. (Yoa. 21:1-3; Mav. 1:15, 16) Nkia diambu  diansadisa? Petelo wasungamena vo Yesu wateka samba mu kuma kiandi kimana kalembi tovoka muna lukwikilu. I bosi, Yesu wamvovesa vo kavutuka yo kasakesa mpangi zandi. Yave wavana e mvutu za sambu kiaki kia nsi a ntima. Kuna kwalanda, Yesu wamoneka kwa Petelo, kalukatikisu ko vo ediadi diankasakesa kibeni. (Luka 22:32; 24:33, 34; 1 Kor. 15:5) Yesu wamoneka mpe kwa ntumwa zandi muna fuku una bafuntuka kwayingi lembi baka mbizi za maza. Muna lumbu kiakina, Yesu wavana Petelo e lau kimana kasonga vo zola kikilu kanzolanga. Yesu waloloka nkundi andi anzolwa yo kumvana salu kiayingi.—Yoa. 21:15-17.

19. Aweyi e sono kia Nkunga 103:13, 14 kikutusadisilanga mu badikila masumu meto una Yave kebadikilanga mo?

¹⁹ Longi kwa yeto. E mpila o Yesu kakadila yo Petelo isonganga vo Yesu nkwa nkenda nze Se diandi. Ozevo, vava tuvanganga e mpilakanu, ke tufwete yindula ko vo Yave kalendi kutuloloka ko. Sungamena vo Satana ozolele vo twakala ye ngindu zazi. Tufwete toma yindulanga e mpila ina Yave kekutuzolelanga, kebakulwilanga lutovoko lweto yo luzolo lwandi lwa kutuloloka. Tufwete mpe tangininanga Yave vava akaka bekutukendelekanga.—Tanga Nkunga 103:13, 14.

20. Nkia mambu tulongoka muna longi dilanda?

²⁰ E nona kia Yosefe, Naomi yo Rute, Nlevi yo Petelo kikutusonganga e ziku vo: ‘Yave ofinamanga awana bawudika e ntima.’ (Nku. 34:18) Ezak’e ntangwa, Yave oyambulanga vo twamona e mpasi yo kendalala. Kansi, vava tuzizidilanga zo muna lusadisu lwa Yave, lukwikilu lweto lukumamanga. (1 Pet. 1:6, 7) Muna longi dilanda tumona una Yave kesadisilanga e selo yandi ana bakendalala, dilenda kala vo mu kuma kia usumuki wau yovo mu kuma kia mambu mampasi mababwila.