1-2. Le i bika byotusa kwisambila’po mu kino kishinte?

KYABA kimo, tubwanya kulangulukila pa mwipipile būmi ne pa etu mafuku moekadile ‘mayule makambakano.’ (Yoba 14:1) O mwanda i byendele’mo kyaba kimo tunyoñame pa mityima. Bengidi bavule ba Yehova ba pa kala nabo bānyoñamine pa mityima kyaba kimo. Bamo baābile’nka ne kufwa. (1 Ba. 19:2-4; Yoba 3:1-3, 11; 7:15, 16) Inoko kyaba ne kyaba, Yehova, Leza obādi bakulupile, wēbasengele ne kwibakomeja. Nsekununi yabo yālembelwe mwanda wa kwitusenga ne kwitufundija.​—Loma 15:4.

² Mu kino kishinte, tusa kwisambila’mo pa bengidi bamo ba Yehova bāūminine bintu binyoñamija mutyima, kimfwa Yosefa mwanā Yakoba, Naomi mwana-mukaji wa kishala ne wandi muko Luta, mwine Levi wālembele lwimbo lwa Mitōto lwa 73, ne kya mutumibwa Petelo. Le Yehova wēbakomeje namani? Ne i ñeni’ka yotubwanya kuboila ku bimfwa byabo? Malondololo etukulupija’mba “Yehova udi pabwipi na boba ba mityima mityumuke,” kadi “upandijanga boba ba mityima minyoñame.”​—Ñim. 34:18, kunshi kwa dyani.

3-4. Le i bika byāfikīle Yosefa paādi nkasampe?

³ Yosefa wādi na kintu kya myaka 17 pāmuloteje Leza bilotwa bibidi. Bino bilotwa byālombwele amba, difuku dimo Yosefa wādi wa kwikala bu muntu wa bulēme mu kyabo kisaka. (Ngo. 37:5-10) Ino aye’tu upwa kulota bilotwa, wāfikilwa na bintu bibi mu būmi. Pampikwa bulēme, banababo bāmupoteja bu umpika. Wākekala mu njibo ya Potifela mwingidi wa bulēme mwine Edipito. (Ngo. 37:21-28) Mu kitatyi’tu kityetye, Yosefa wādi muswedibwe na shandi waikala ke mupika pikā  mu Edipito, kwa mujentaila mwingidi wa bulēme wa mu kipango kya Felo.​—Ngo. 39:1.

⁴ Penepa makambakano a Yosefa abipila’ko. Mukaja Potifela wāmubepela bya bubela’mba wādi ukimba kulāla nandi ku bukomo. Pampikwa kukimba kuyuka ne mwikadile myanda mwine, aye Potifela wāeleja Yosefa mu kifungo, bāmukuta miyololo. (Ngo. 39:14-20; Ñim. 105:17, 18) Fwatakanya’po bidi mwēivwanine nkasampe Yosefa pa kubepelwa bya bubela’mba wadi ukimba kulāla na muntu ku bukomo. Kadi fwatakanya buno bubela mobwādi bwa kufutulwija dijina dya Yehova. Bine, Yosefa wādi na bubinga bwa kunyoñamina pa mutyima!

5. Le i bika byākweshe Yosefa aleke kunyoñama pa mutyima?

⁵ Paādi umpika ne pobāmukutyile mu kifungo mwenda mafuku, Yosefa kādipo na bwanapabo bwa kulonga kintu. Le i bika byāmukweshe ekale na mumweno muyampe? Pa kyaba kya kuta mutyima ku byobya byākadipo ubwanya kulonga, wāingile na kininga mwingilo obāmupele kwingila. Kadi kya mvubu kutabuka, Yosefa wātele mutyima nyeke ku kusangaja Yehova. Yehova nandi wāesela bintu byonso byādi bilonga Yosefa.​—Ngo. 39:21-23.

6. Le bilotwa bya Yosefa byāmusengele namani?

⁶ Kadi Yosefa wādi ubwanya kukankamana na kulangulukila pa bilotwa byaālotele mafuku kunyuma. Bino bilotwa byālombwele amba ukemona monka na bantu ba mu kyabo kisaka ne amba ngikadilo yaādi’mo yādi ya kushinta. Kadi ye mobyāikadile. Yosefa pa kubwanya kintu kya myaka 37, bilotwa byandi bya bupolofeto byaanza kufikidila mu muswelo utulumukwa!​—Ngo. 37:7, 9, 10; 42:6, 9.

7. Mungya 1 Petelo 5:10, le i bika biketukwasha tūminine matompo?

⁷ Ñeni yotuboila’ko. Betuvulujanga’mba ino ntanda i mibi bininge kadi bantu baketulongela bintu na bukondame. Enka ne banabetu mu lwitabijo babwanya kwitusanshija. Inoko shi tumwene Yehova bu  Dibwe dyetu, nansha Kinyemeno kyetu, ketukatyumukwapo mutyima nansha kuleka’byo kumwingidila. (Ñim. 62:6, 7; tanga 1 Petelo 5:10) Kadi vuluka’mba, Yosefa wādi padi na kintu kya myaka 17 pāmuloteje Yehova. Nanshi, Yehova ukulupile ne bengidi bandi bankasampe. Dyalelo, bankasampe bavule badi pamo bwa Yosefa. Nabo badi na lwitabijo mudi Yehova. Bamo mobadi bakutwanga’tu bya bitupu pa mwanda wa kikōkeji kyobakōkele Leza.​—Ñim. 110:3.

8. Le i bika byāfikile ba Naomi ne Luta?

⁸ Pa mwanda wa kipupo kikatampe kya nzala, ba Naomi ne kyandi kisaka bātambile mu yabo ntanda mu Yuda, bākashikata bu beni mu Moabu. Kwine’kwa, Edimeleke mulumya Naomi wāfwa, wāmushiya na bana babidi bana-balume. Mwenda mafuku, bano bana babidi bāsonga bakaji bene Moabu, ba Luta ne Olepa. Kintu kya myaka dikumi pa kupita’po, bana ba Naomi nabo bafwa pampikwa mwana nansha umo. (Luta 1:1-5) Fwatakanya’po njia yāikele na bano bana-bakaji basatu! Inoko, ba Luta ne Olepa bādi babwanya kusongwa monka. Ino le i ani wādi wa kulela Naomi mununu? Naomi wātyumukilwe mutyima bininge wānena’nka ne kunena’mba: “Kemwakingitai bu Naomi. Ngitei bu Mala, mwanda Mwinē Bukomo Bonso waludija būmi bwami bininge.” Pa kutyumukwa mutyima, Naomi wākwata butyibi bwa kukajokela ku Betelema, ebiya Luta wāenda nandi.​—Luta 1:7, 18-20.

9. Mungya Luta 1:16, 17, 22, lelo Luta wākankamikile Naomi namani?

⁹ Bintu byākweshe Naomi aleke kutyumukwa mutyima i buswe bwa ndamatyidile. Kimfwa, Luta wālombwele Naomi buswe bwa ndamatyidile, wāenda nandi. (Tanga Luta 1:16, 17, 22.) Abo pa kufika mu Betelema, Luta wāingile bininge mwingilo wa kukōkolola mebele a buluba, andi ne a Naomi. Mfulo mfulō, uno nsongwakaji waanza kunenenwa māya.​—Luta 3:11; 4:15.

10. Le Yehova wālombwele namani amba usenswe bafudilwe pamo bwa ba Naomi ne Luta?

¹⁰ Yehova wāpele na lusa bene Isalela kijila kya kukwasha bafudilwe pamo bwa Naomi ne Luta. Wāsapwidile bantu bandi amba shi kebangula mwangulo, kebakangulapo kufulakufula kwa madimi, mwanda wa balanda bakōkolole’ko. (Levi 19:9, 10) O mwanda ba Naomi ne Luta kebādipo banenwe kulomba bya kudya. Bādi babwanya kwibisokola mu muswelo upēla.

11-12. Le i bika byālongele Boaza byāletēle ba Naomi ne Luta nsangaji?

¹¹ Mwinē budimi mwākakōkolwele Luta miseke i mpeta witwa bu Boaza. Wātengelwe na lulamato lobādi balamete Naomi kudi Luta ne na buswe bwaādi usenswe inandi muko, ebiya wēbajokejeja kipyanwa kyabo kya kisaka, wāsonga ne Luta. (Luta 4:9-13) Bano ba mulume ne mukaji bābutula mwana mwana-mulume, bāmwinika bu Obeda; wāikele ke nkambwa Mulopwe Davida.​—Luta 4:17.

¹² Fwatakanya’po nsangaji yādi ivwana Naomi paādi usela Obeda ne kufwija’ko Yehova mu milombelo! Inoko kudi bintu biyampe bikitengēle ba Naomi ne Luta. Pobakasangulwa, bakayuka’mba Obeda ye wāikele nkambulula wa Yesu Kidishitu, Meshiasa Wālailwe!

13. Le i ñeni’ka miyampe yotubwanya kuboila ku nsekununi ya ba Naomi ne Luta?

¹³ Ñeni Yotuboila’ko. Kitatyi kyotutanwa na makambakano, tubwanya padi kunyoñama pa mutyima, enka ne kutyumukwa’o. Padi ne kulanga’mba makambakano etu keabwanyapo kupwa. Mu kitatyi kya uno muswelo, tufwaninwe kukulupila ne pa mfulo mudi Tata wetu wa mūlu ne kwikala nyeke pabwipi na banabetu mu lwitabijo. Shako, Yehova kabwanyapo padi kutalula’ko makambakano.  Kimfwa, kāsangwidilepo Naomi wandi mulume ne bandi bana bāfwile. Ino uketukwasha tūminine, padi kupityila ku bintu bitulongela batutu ne bakaka na buswe.​—Nki. 17:17.

14. Mwanda waka mwine Levi umo wātyumukilwe mutyima bininge?

¹⁴ Mulembi wa lwimbo lwa Mitōto lwa 73 i mwine Levi. Byaādi mwine Levi, wādi na mwingilo wa bulēme wa kwingila ku kifuko kya kutōtela’po Yehova. Inoko, kyaba kimo wānyoñamine pa mutyima. Mwanda waka? Mwanda wāshilwile kwabila bantu babi kadi ba kibengo, ke pa mwandapo wa bubi bwabo, ino i pa mwanda wa būmi bwabo buyampe. (Ñim. 73:2-9, 11-14) Bādi bamweka bu badi na byonso—bupeta, būmi buyampe, kadi pampikwa kuzumbija mutyima. Kumweka kobādi bamweka bu banekenye būmi, kwātyumwine mulembi wa mitōto mutyima, wānena’mba: “Na bubine, ne mulame mutyima wami utōka bya bitupu ne koya makasa ami mu bumpikwa mambo.” Bine, wādi mu kyaka kikatampe kya ku mushipiditu.

15. Mungya Ñimbo ya Mitōto 73:16-19, 22-25, le i bika byākweshe mwine Levi wālembele lwimbo lwa mitōto aleke kunyoñama pa mutyima?

¹⁵ Tanga Ñimbo ya Mitōto 73:16-19, 22-25. Mwine Levi wātwelele “mu kipandulwe kikatampe kya Leza.” Mwine’mwa, padi na batōtyi bakwabo, wāikele talala nyā, ulangulukila biyampe pa ngikadilo yaādi’mo ne milombelo ponka. Mfulo mfulō, wāshilula kumona’mba kādipo ulanga bya tunangu, ne amba ke mushilule kwenda mu dishinda dya kyaka dya kumusonsolola kudi Yehova. Kadi wājingulula’mba babi badi “pa nshi isenena” ne amba bakafika “ku mfulo ya malwa.” Pa kuleka kwabila ne kunyoñama pa mutyima, mulembi wa mitōto mwine Levi wādi ufwaninwe kumona bintu na mwibimwena Yehova. Pa kulonga namino, wāikele monka mu ndoe, kadi wāikala na nsangaji. Wānenene amba: “Nkyabilangapo kintu pano pa ntanda poso’nka abe [Yehova].”

16. Le i ñeni’ka yotubwanya kuboila kudi mwine Levi?

¹⁶ Ñeni yotuboila’ko. Ketufwaninwepo kwabila bantu babi bamweka bu badi na būmi bwa nsangaji. Mwanda nsangaji yabo  i ya lupito kadi ya mu kakitatyi katyetye; kebakekala’kopo nyeke. (Mus. 8:12, 13) Kwibabila i kukimba’tu kunyoñama pa mutyima ne kōna kipwano kyetu na Leza. Nanshi, shi ubashilula kwabila bantu babi bamweka bu badi na nsangaji, longa byālongele mwine Levi. Kōkela madingi a Leza a buswe, ne kupwana na bantu balonga kiswa-mutyima kya Yehova. Shi usanswe Yehova bininge kutabuka kintu kyonso, nabya ukekala na nsangaji ya bine. Kadi ukekala nyeke mu dishinda dya “būmi bwinebwine.”​—1 Tm. 6:19.

17. Le Petelo wādi na bubinga’ka bwa kunyoñamina pa mutyima?

¹⁷ Mutumibwa Petelo wādi muntu wa bukomo; inoko kyaba kimo wādi muntu wa kansontomokela, keje kunena. O mwanda kyaba kimo, wānenene ne kulonga bintu byawēalakenye mwenda mafuku. Kimfwa, Yesu paāsapwidile batumibwa bandi amba ukasusulwa ne kwipaibwa, Petelo wāmufunine amba: “Kino kekikakufikilapo nansha dimo.” (Mat. 16:21-23) Ebiya Yesu wāmulemununa. Kadi kibumbo pokyāile kukwata Yesu, Petelo wālonga bintu na kansontomokela, wātyiba umpika wa kitobo mukatampe kutwi. (Yoa. 18:10, 11) Ne pano pene, Yesu wāmulemununa. Kupwa kadi, Petelo wēaninye amba nansha shi batumibwa bonso abakukala pa mwanda wa Kidishitu, aye kakakukalapo nansha dimo! (Mat. 26:33) Inoko kuno kwikulupila bipitepite kwāmulengeje ekale na moyo wa kutyina bantu, kupwa Petelo wātuna Mfumwandi misunsa isatu. Petelo pa kunyoñama pa mutyima “watamba panja kadila bya bulanda.” (Mat. 26:69-75) Ye uno wādi padi wiipangula shi Yesu ukamufwila lusa.

18. Le Yesu wākweshe Petelo namani aleke kunyoñama pa mutyima?

¹⁸ Inoko, Petelo kātādilwepo na kunyoñama pa mutyima. Pa kupwa kukukala, wāendelele kwingidila Leza na batumibwa bakwabo. (Yoa. 21:1-3; Bil. 1:15, 16) Le i bika byāmukweshe endelele kwingidila Leza? Kintu  kimo bidi, Yesu wālombēle dibajinji amba Petelo aleke kujimija lwitabijo lwandi, kadi Yesu wāsoñenye Petelo ajokele kudi banababo akebakankamike. Yehova wālondolwele ino milombelo itamba ku mutyima. Mwenda mafuku Yesu wāmwekela Petelo, padi mwanda wa kumukankamika. (Luka 22:32; 24:33, 34; 1 Ko. 15:5) Batumibwa pobānyoñamine pa mityima pa kupwa kupoya bufuku bonso ino kukwata keta mpika, Yesu wēbamwekele. Mu dino difuku, Yesu wāpele Petelo mukenga wa kulombola mwamusanshilwe. Yesu wālekēle mulunda nandi wasenswe ne kumupa mingilo mivule.​—Yoa. 21:15-17.

19. Le Ñimbo ya Mitōto 103:13, 14 itukwasha namani tumone bubi bwetu na mwibumwena Yehova?

¹⁹ Ñeni yotuboila’ko. Muswelo obālongēle Petelo bintu kudi Yesu, ulombola’mba Yesu wādi na lusa pamo bwa Shandi. O mwanda shi tubalonga bilubo, ketufwaninwepo kwityibila mambo batwe bene amba Yehova kaketulekelapo. Tufwaninwe kuvuluka’mba i Satana usaka tulange uno muswelo. Ino tulongei bukomo bwa kwimona batwe bene ne bakwetu betulubila na lusa kadi na buswe na mwitumwena Tata wetu udi mūlu.​—Tanga Ñimbo ya Mitōto 103:13, 14.

20. Le i bika byotukesambila’po mu kishinte kilonda’ko?

²⁰ Bimfwa bya ba Yosefa, Naomi ne Luta, mwine Levi, ne Petelo, bitukulupija’mba “Yehova udi pabwipi na boba ba mityima mityumuke.” (Ñim. 34:18) Shako witulekanga tutanwe na makambakano ne kunyoñama pa mityima kyaba kimo. Inoko, kitatyi kyotūminina makambakano na bukwashi bwa Yehova, lwitabijo lwetu lukomenanga’ko. (1 Pe. 1:6, 7) Mu kishinte kilonda’ko, tukamona’mo muswelo mukwabo ukwashanga Yehova bantu bamulamete banyoñamine pa mityima, padi pa mwanda wa kubulwa kubwaninina kwabo nansha pa mwanda wa ngikadilo mikomo yobadi’mo.