Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

XNAQʼTZBʼIL 51

In che klet qeju at nim bʼis tiʼj kyanmi tuʼn Jehová

In che klet qeju at nim bʼis tiʼj kyanmi tuʼn Jehová

«Niqayin taʼ Qman tuʼn kyklet qe xjal ma tzʼok taʼw bʼis tiʼj kykʼuʼj ex mintiʼtl jatum tuʼn tok qeʼ kykʼuʼj» (SAL. 34:18).

BʼITZ 30 A in nok te Nmane, Wamiwe ex Ndiose

AJU KʼELEL QNIKʼ TIʼJ *

1, 2. ¿Tiʼ kʼelel qnikʼ tiʼj toj xnaqʼtzbʼil lu?

AT MAJ in tzaj bʼaj qkʼuʼj aj qximen tiʼj qa nya nim ambʼil in qo anqʼin ex qa in tzaj nim yajbʼil toj qanqʼibʼil (Job 14:1). Ax jlu kubʼ kynaʼn junjun tmajen Jehová toj ambʼil ojtxe. Axpe ikx, kubʼ kyximen qa mas bʼaʼn tuʼn kykyim (1 Rey. 19:2-4; Job 3:1-3, 11; 7:15, 16). Noqtzun tuʼnj, xi tqʼuqbʼaʼn Jehová kykʼuʼj ex xi tqʼoʼn kyipumal. Ax ikx, kyaj tzʼibʼin toj Xjan Uʼj aju bʼaj kyiʼj tuʼntzun ttzaj qʼuqbʼaʼn qkʼuʼj ex tuʼn tel qiʼn xnaqʼtzbʼil kyiʼj (Rom. 15:4).

2 Toj xnaqʼtzbʼil lu qo yolil kyiʼj junjun tmajen Jehová e ok weʼ twitz junjun nya bʼaʼn ex tuʼn jlu tzaj kybʼis. Ik tzeʼn José, aju tkʼwal Jacob; aju viud Noemí ex Rut aju tlibʼ, aju levita kubʼ tzʼibʼinte Salmo 73 ex apóstol Pedro. ¿Tzeʼn xi qʼuqbʼaʼn kykʼuʼj tuʼn Jehová ex tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn kyiʼj? Aju tzaqʼwebʼil kyiʼj xjel lu in tzaj tyekʼin qe qa «niqayin taʼ Qman tuʼn kyklet qe xjal ma tzʼok taʼw bʼis tiʼj kykʼuʼj ex mintiʼtl jatum tuʼn tok qeʼ kykʼuʼj» (Sal. 34:18).

OK BʼINCHAʼN NYA BʼAʼN TIʼJ JOSÉ

3, 4. ¿Tiʼ bʼaj tiʼj José tej tzmatoq kuʼxun?

3 Tej qʼiʼntoq 17 abʼqʼi tuʼn José tzaj tyekʼin Dios te toj kabʼe witzikʼ qa kʼokeltoq qʼoʼn toklen kyuʼn toj tja (Gén. 37:5-10). Pero tej tikʼ chʼin ambʼil kyoklen qe twitzikʼ lu, chʼexpaj tanqʼibʼil. Mintiʼ ok qʼoʼn toklen kyuʼn terman, xi kykʼayin ex ok qʼoʼn te tmajen jun xjal nim toklen toj tnam Egipto aju Potifar tbʼi (Gén. 37:21-28). Jun rat chʼexpaj tanqʼibʼil José, ya mlaytoq ten tukʼil tman aju kʼujlaʼnxixtoq tuʼn, ex ok te tmajen jun xjal mintiʼ in kʼulin te Jehová (Gén. 39:1).

4 Nya oʼkx jlu ok bʼinchaʼn tiʼj, ax ikx tqʼama t-xuʼjil Potifar qa tajtoq José tuʼn ttzaj tviolarin. Mintiʼ jyon Potifar tqanil tiʼj qa ax tok bʼaj jlu moqa miʼn, noq oʼkx xi tqʼamaʼn tuʼn tokx qʼoʼn José toj cárcel (Gén. 39:14-20; Sal. 105:17, 18). ¿Jakupe qo ximen tiʼj tiʼ kubʼ tnaʼn José tej tok weʼ twitz ambʼil lu? ¿Ex tiʼ jakutoq kyqʼama xjal tiʼj tbʼi Jehová aju Tdios José? Jaku txi qqʼamaʼn qa attoq tiquʼn tuʼn ttzaj bʼaj tkʼuʼj José.

5. ¿Tiʼ bʼant tuʼn José tuʼn tkubʼ tiʼj bʼis tuʼn?

5 Mlayxtoq bʼant jun tiʼ tuʼn José akux attoq te majen ex mlaytoq bʼant jun tiʼ tuʼn tej tokx qʼoʼn toj cárcel. Qa ikju, ¿tiʼtzun bʼant tuʼn tuʼn tten jun tbʼanel t-ximbʼetz? Mintiʼ ok tqʼoʼn twi tiʼjju mlaytoq bʼant tuʼn, sino ok tilil tuʼn tuʼn tok te tbʼanel aqʼunal. Ex aju mas nim toklen, tnejel ximen tiʼj Jehová toj tanqʼibʼil, tuʼntzunju tzaj tkʼiwlaʼn Jehová tkyaqilju bʼant tuʼn José (Gén. 39:21-23).

6. ¿Alkye tten onin qe twitzikʼ José tiʼj tuʼn miʼn ttzaj bʼaj tkʼuʼj?

6 Bʼalo ax ikx onin tiʼj José tej t-ximen kyiʼj twitzikʼ jatumel tzaj yekʼin te qa ktel juntl maj kyukʼil toj tja ex qa kchʼexpajel tanqʼibʼil. Ex atzun jlu bʼaj, tej qʼiʼntoq junlo 37 abʼqʼi tuʼn José, e japun kywi qe twitzikʼ toj jun tten mintiʼ ximen tuʼn (Gén. 37:7, 9, 10; 42:6, 9).

7. Ik tzeʼn in tzaj tyekʼin 1 Pedro 5:10, ¿tiʼ kʼonil qiʼj tuʼn kyikʼx joybʼil quʼn?

7 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil in nel qiʼn tiʼjju bʼaj tiʼj José? Aju bʼaj tiʼj in tzaj tnaʼn qe qa toj ambʼil jaʼlo ateʼ xjal jaku tzʼok kybʼinchaʼn nya bʼaʼn qiʼj. Axpe ikx jaku bʼant jlu tuʼn jun erman. Pero qa ma tzʼok qqʼoʼn Jehová te kolbʼil qe, mlay tzaj bʼaj qkʼuʼj ex kukx qo ajbʼel te (Sal. 62:6, 7; kjawil uʼjit 1 Pedro 5:10). Bʼaʼn tuʼn ttzaj qnaʼn qa tzmatoq kuʼxun José tej tok qe twitzikʼ tuʼn Jehová. Tuʼn jlu in nel qnikʼ tiʼj qa in nok qeʼ tkʼuʼj Jehová kyiʼj tmajen maske tzma kuʼxun qe. Toj ambʼil jaʼlo, ateʼ nim tmajen Jehová tzma kuʼxun qe ex at qʼuqbʼil kykʼuʼj ik tzeʼn te José. Ateʼ junjun o che okx qʼoʼn toj cárcel noq tuʼnju kukx in che ajbʼen te Jehová (Sal. 110:3).

TZAJ TBʼIS NOEMÍ EX RUT

8. ¿Tiʼ bʼaj tiʼj Noemí ex Rut?

8 In nanqʼintoq Elimélec tukʼil Noemí toj tnam Judá ex attoq kabʼe kykʼwal. Noqtzun tuʼnj, tzaj nim weʼyaj ex i eʼx anqʼil toj tnam Moab. Akux in che anqʼintoq toj tnam aju, kyim Elimélec ex kyaj ten Noemí tjunalx kyukʼil kabʼe tal. Tej tbʼet ambʼil, e kubʼ mojeʼ kabʼe tal Noemí kyukʼil kabʼe xuʼj, aju Rut ex Orpá. Tej tikʼ junlo lajaj abʼqʼi, e kyim qeju kabʼe tal Noemí ex naʼmxtoq tul kykʼwal (Rut 1:1-5). Tzaj nim kybʼis qeju oxe xuʼj lu. ¿Tiʼtzun kbʼajel kyiʼj? Jakutoq kubʼ mojeʼ Orpá ex Rut juntl maj, atzunte Noemí otoq tijen. ¿Alkyetoq kxqʼuqil tiʼj? Pon jun ambʼil jatumel tzaj nim tbʼis ex tuʼntzunju tqʼama jlu: «Miʼn tzʼok kyqʼoʼntle nbʼiye Noemí; jaʼlo kyqʼonke nbʼiye Mara, porke ate Dios, aju at tipumal tuʼn tbʼant tkyaqil tuʼn, ma tzaj tqʼoʼn jun yajbʼil maʼxix wibʼaje». Maske tukʼil nim bʼis, kubʼ t-ximen Noemí tuʼn tmeltzʼaj toj tnam Belén ex xiʼ Rut tukʼil (Rut 1:7, 18-20).

Xi tyekʼin Jehová te Noemí ex te Rut qa jaku tzʼonin kyiʼj tmajen tuʼn tkubʼ tiʼj bʼis kyuʼn, ex ax jlu taj tuʼn tel qnikʼ tiʼj. (Qʼonka twitza kyiʼj taqikʼ 8 a 13). *

9. Ik tzeʼn in tzaj tyekʼin Rut 1:16, 17 ex 22, ¿tzeʼn xi tqʼuqbʼaʼn Rut tkʼuʼj Noemí?

9 Tajtoq Noemí tuʼn kukx tkubʼ yekʼin kʼujlabʼil tiʼj. Ex atzun jlu bʼant tuʼn Rut tej tkyaj ten tukʼil (kjawil uʼjit Rut 1:16, 17, 22). Tej kypon toj tnam Belén, ok tilil tuʼn Rut tuʼn taqʼunan tej t-xiʼ sikʼel twitz awal tuʼntzun tkanet twa tukʼil Noemí. Noq tuʼn jlu el kynikʼ xjal tiʼj qa tbʼanel tmod Rut (Rut 3:11; 4:15).

10. ¿Tzeʼn kubʼ tyekʼin Jehová tkʼujlabʼil kyiʼj xjal mebʼa?

10 Xi tqʼoʼn Jehová jun ley kye aj Israel jatumel kubʼ tyekʼin qʼaqʼbʼil tkʼuʼj kyiʼj mebʼa, ik tzeʼn te Noemí ex Rut. Xi tqʼamaʼn kye tmajen qa aj tjaw kyiʼn twitz awal, mintiʼ tuʼn tjaw kyiʼn tkyaqil twitz awal at ttxaʼn txʼotxʼ tuʼntzun tkyaj kyqʼoʼn chʼin kye mebʼa (Lev. 19:9, 10). Tuʼn jlu mlaytoq txiʼ Noemí ex Rut moʼl twa kyukʼil xjal.

11, 12. ¿Tiʼ bʼant tuʼn Boaz tuʼn ttzalaj Noemí ex Rut?

11 Qʼinintoq Boaz, aju xjal tajaw txʼotxʼ jatumel aqʼunan Rut. Tbʼanel ela toj twitz Boaz tkyaqilju bʼant tuʼn Rut tiʼj tlibʼ, tuʼntzunju tzaj tlaqʼoʼn t-erencia qe toj tja Noemí ex kubʼ mojeʼ tukʼil Rut (Rut 4:9-13). Yajxitl, ul itzʼj jun tal Rut ex Obed tbʼi ok kyqʼoʼn, aju ok te tchman aj kawil David (Rut 4:17).

12 Qo ximen tiʼj tej tjaw tchleʼn Noemí Obed, in tzalajtoq ex xi tqʼoʼn chjonte te Jehová tuʼn tkyaqil tkʼuʼj. Pero mas ktzalajel Rut ex Noemí aj kyjaw anqʼin, tuʼnju kʼokel kybʼiʼn qa ok Obed te t-xeʼchel Mesías.

13. ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼjju bʼaj tiʼj Noemí ex Rut?

13 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil in nel qiʼn tiʼjju bʼaj tiʼj Noemí ex Rut? Bʼalo jaku tzaj bʼaj qkʼuʼj aj qok weʼ twitz jun nya bʼaʼn, axpe ikx jaku kubʼ qnaʼn nim bʼis. Jakulo kubʼ qximen qa mlayx qo ex twitz. Pero toj ambʼil aju, qeʼk qkʼuʼj tiʼj Jehová, aju Qtat at toj kyaʼj, ex miʼn tzʼel qpan qibʼ kyiʼj erman. Ojtzqiʼn quʼn qa nya toj tkyaqil maj kʼelel tiʼn Jehová qe nya bʼaʼn in qo ok weʼ twitz. Ik tzeʼn bʼaj tiʼj Noemí, mintiʼ jaw anqʼin tchmil ex qe tal juntl maj. Pero jaku tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa kukx tzul tqʼoʼn Jehová qipumal tuʼn tikʼx quʼn, ex jaku bʼant jlu tuʼn aj tkubʼ kyyekʼin erman kykʼujlabʼil qiʼj (Prov. 17:17).

TZAJ BʼAJ TKʼUʼJ JUN LEVITA

Tzaj bʼaj tkʼuʼj aj tzʼibʼil tiʼj Salmo 73 tej tkubʼ t-ximen qa at jun tbʼanel kyanqʼibʼil xjal mintiʼ in che ajbʼen te Jehová, ax jlu jaku bʼaj qiʼj. (Qʼonka twitza kyiʼj taqikʼ 14 a 16).

14. ¿Tiquʼn tzaj bʼaj tkʼuʼj jun levita?

14 Jun levita kubʼ tzʼibʼinte Salmo 73. Xi qʼoʼn kyoklen levita tuʼn kyajbʼen toj lugar jatumel in che kʼulin xjal te Jehová. Maske ikju, pon jun ambʼil jatumel tzaj tbʼis tuʼnju pon tkʼuʼj tiʼj kyanqʼibʼil xjal mintiʼ in che ajbʼen te Jehová. Noqtzun tuʼnj, nya a t-xilen jlu qa tajtoq tuʼn tkubʼ tbʼinchan nya bʼaʼn ik tzeʼn kye (Sal. 73:2-9, 11-14). Kubʼ t-ximen qa attoq tkyaqil tiʼchaq kye, attoq kyqʼinumabʼil, in che tzalaj ex mintiʼ jun tiʼ in bʼajtoq kykʼuʼj tiʼj. Tzaj nim tbʼis tuʼn tkyaqil jlu ex tuʼntzunju tqʼama: «Noqx gan nnoʼk tilil wuʼne tuʼn tten wanmiye saq ex mintiʼ in tzaj ntzyuʼne jun tiʼxti mya bʼaʼn». Tuʼn jlu in nel qnikʼ tiʼj qa jakutoq tzaj nya bʼaʼn tiʼj tamiwbʼil tukʼil Jehová.

15. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Salmo 73:16 a 19 ex 22 a 25, ¿tiʼ bʼant tuʼn levita tuʼntzun ya miʼn ttzaj tbʼis?

15 (Kjawil uʼjit Salmo 73:16-19, 22-25). Tej tokx levita «tuj tja Dios» jatumel in che kʼulin junjuntl israelita te Jehová, ximen kyiʼj tiʼchaq toj tumel ex onin naʼj Dios tiʼj. Aju tzaj tuʼn jlu, el tnikʼ tiʼj qa mintiʼ tnabʼil qa kukx ma ximen tiʼj jlu ex qa jakutoq tzʼel tpan tibʼ tiʼj tbʼe Jehová. Ax ikx, el tnikʼ tiʼj qa «tuj jun bʼe puro jilin» tiʼj ateʼ xjal nya bʼaʼn ex qa kpol ambʼil tuʼn kykyim. ¿Tiʼ onin tiʼj levita tuʼn ya miʼn tpon tkʼuʼj kyiʼj tiʼchaq kye xjal mintiʼ in che ajbʼen te Jehová ex tuʼn miʼn ttzaj tbʼis? Onin tiʼj tej tten t-ximbʼetz ik tzeʼn te Jehová. Tej tbʼant jlu tuʼn, tzalaj juntl maj ex xi tqʼamaʼn jlu te Jehová: «Ok ntene tukʼila mintiʼtl waje tiʼj ju at twitz txʼotxʼ».

16. ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil in nel qiʼn tiʼjju bʼaj tiʼj levita kubʼ tzʼibʼinte Salmo 73?

16 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil in nel qiʼn tiʼjju bʼaj tiʼj levita? Mintiʼ tuʼn tpon qkʼuʼj tiʼj kyanqʼibʼil xjal mintiʼ in che ajbʼen te Jehová, tuʼnju mintiʼ in kubʼ kynaʼn axix tok tzalajbʼil ex mlay che anqʼin te jumajx (Ecl. 8:12, 13). Qa ma pon qkʼuʼj kyiʼj tiʼchaq at kye, jaku tzaj qbʼis tuʼn jlu ex jaku tzaj tiʼn nya bʼaʼn tiʼj qamiwbʼil tukʼil Jehová. Qa ma pon jun qʼij in kubʼ qnaʼn ik tzeʼn te levita, qbʼincham qe tiʼchaq ik tzeʼn te bʼant tuʼn. Qbʼinx qe tconsej Jehová ex qpaʼmil ambʼil tuʼn qten kyukʼil qeju in che ajbʼen te. Qa atz tok qkʼuʼj tiʼj Jehová, kkanetel axix tok tzalajbʼil quʼn ex kukx qo bʼetel toj bʼe te «chwinqlal axix tok» (1 Tim. 6:19).

TZAJ BʼAJ TKʼUʼJ PEDRO TUʼNJU EL TXALPAJ

Aj qximen tiʼj tzeʼn kubʼ tiʼj bʼis tuʼn Pedro ex qa ok tqʼoʼn twiʼ tiʼj tajbʼebʼil te Jehová, jaku tzʼonin qiʼj ex jaku tzʼajbʼen quʼn tuʼn qonin kyiʼj txqantl. (Qʼonka twitza kyiʼj taqikʼ 17 a 19).

17. ¿Tiquʼn tzaj bʼaj tkʼuʼj apóstol Pedro?

17 Jun rattoq in xi tbʼinchaʼn apóstol Pedro qe tiʼchaq ex jun rattoq in xi tqʼamaʼn qe tyol. At maj kubʼ tbʼinchaʼn moqa xi tqʼamaʼn junjun tiʼchaq nya toj tumel ex yajxitl tzaj tbʼis tuʼn. Jun techel, tej t-xi tqʼamaʼn Jesús kye t-apóstol qa iltoq tiʼj tuʼn tikʼ toj yajbʼil ex tuʼn tkyim, xi tqʼamaʼn Pedro jlu te: «Ku chiwt tuʼn miʼn ttzaj jlu tiʼja» (Mat. 16:21-23). Tuʼn jlu xi kawin tuʼn Jesús. Tej kypon nim xjal tuʼn ttzyet Jesús, jun rat el ttxʼemin Pedro tẍkyin jun tmajen tnejel pal (Juan 18:10, 11). Tej tbʼant jlu tuʼn, xi kawin tuʼn Jesús. Ax ikx otoq jaw tnimsan tibʼ Pedro tej t-xi tqʼamaʼn te Jesús qa mlayxtoq tzʼel tpan tibʼ tiʼj maske jakutoq kyaj kolin kyuʼn txqantl apóstol (Mat. 26:33). Tuʼnju ok qeʼ tkʼuʼj tiʼjx, tzaj xobʼ kywitz xjal ex tqʼama oxe maj qa mintiʼtoq ojtzqiʼn twitz Jesús tuʼn. «Etztzun Pedro tiʼjtzi, ex jaw oqʼxix wen tuʼn tbʼis» (Mat. 26:69-75). Bʼalo kubʼ t-xjelin qa kbʼeltoq najsaʼn til tuʼn Jesús moqa mlay.

18. ¿Tzeʼn onin Jesús tiʼj Pedro tuʼn tkubʼ tiʼj bʼis tuʼn?

18 Mintiʼ xi tqʼoʼn Pedro ambʼil tuʼn tkubʼ numj tuʼn bʼis. Maske el txalpaj, jaw weʼ juntl maj ex ojtzqiʼn quʼn qa kukx ok tilil tuʼn kyukʼil junjuntl apóstol (Juan 21:1-3; Hech. 1:15, 16). ¿Tiʼ onin tiʼj? Onin tiʼj tej ttzaj tqʼamaʼn Jesús te qa otoq kubʼsan twitz Dios tuʼn tchʼiy juntl maj qʼuqbʼil tkʼuʼj, tuʼn tmeltzʼaj ex tuʼn t-xi tqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj erman. Tzaj ttzaqʼweʼn Jehová tnaʼj Dios Jesús. Tej tikʼ chʼin ambʼil kubʼ tyekʼin tibʼ Jesús twitz Pedro, bʼalo bʼant jlu tuʼn tuʼn t-xi tqʼuqbʼaʼn tkʼuʼj (Luc. 22:32; 24:33, 34; 1 Cor. 15:5). Ax ikx, kubʼ tyekʼin tibʼ Jesús kywitz t-apóstol juntl maj tej otoq tzʼex jun aqʼbʼil kyuʼn in che jyon kyiʼj pescad ex mintiʼ jun otoq tzyet kyuʼn. Toj ambʼil aju, kubʼ tyekʼin Jesús qa ax tok kʼujlaʼntoq Pedro tuʼn ex kubʼ tyekʼin qa otoq kubʼ tnajsaʼn til tej t-xi tqʼoʼn mas taqʼun (Juan 21:15-17).

19. Ik tzeʼn in tzaj tyekʼin Salmo 103:13 ex 14, ¿tiʼ t-ximbʼetz Jehová at kyiʼj qpaltil ex tzeʼn jaku tzʼel qkanoʼn tiʼj?

19 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil in nel qiʼn tiʼjju bʼaj tiʼj Pedro? Tej tkubʼ tyekʼin Jesús tbʼanel tmod tiʼj Pedro, tuʼn jlu kubʼ tyekʼin qʼaqʼbʼil tkʼuʼj tiʼj ik tzeʼn te Jehová. Tuʼntzunju, qa ma qo el txalpaj miʼn kubʼ qximen qa mlayx kubʼ najsaʼn qil tuʼn Jehová. Bʼaʼn tuʼn ttzaj qnaʼn qa atzun jlu taj Satanás tuʼn tkubʼ qximen. Pero miʼn txi qqʼoʼn ambʼil te, tenx qximbʼetz qiʼjx ik tzeʼn te Jehová. Ax ikx, bʼaʼn tuʼn tkubʼ qyekʼin qkʼujlabʼil ex qʼaqʼbʼil qkʼuʼj kyiʼj qeju in nok kybʼinchaʼn nya bʼaʼn qiʼj (kjawil uʼjit Salmo 103:13, 14).

20. ¿Tiʼ kʼelel qnikʼ tiʼj toj juntl xnaqʼtzbʼil?

20 Aju bʼaj tiʼj José, Noemí, Rut, aju levita ex apóstol Pedro, in tzaj tyekʼin qe qa «niqayin taʼ [Jehová] tuʼn kyklet qe xjal ma tzʼok taʼw bʼis tiʼj kykʼuʼj» (Sal. 34:18). In tzaj tqʼoʼn Jehová ambʼil tuʼn qikʼ twitz joybʼil ex tuʼn ttzaj bʼaj qkʼuʼj. Pero aj tonin qiʼj tuʼn tikʼx quʼn, in chʼiy qʼuqbʼil qkʼuʼj tiʼj (1 Ped. 1:6, 7). Toj juntl xnaqʼtzbʼil, kʼelel qnikʼ tiʼj tzeʼn in nonin Jehová kyiʼj tmajen kukx in che ajbʼen te aj ttzaj bʼaj kykʼuʼj kyuʼn tiʼchaq in che el txalpaj tiʼj moqa tuʼn junjuntl nya bʼaʼn.

BʼITZ 7 A Jehová in tzaj qʼonte qipumal

^ taqik' 5 Toj xnaqʼtzbʼil lu kʼelel qnikʼ tiʼj tzeʼn xi tqʼuqbʼaʼn Jehová tkʼuʼj José, Noemí, Rut, jun levita ex apóstol Pedro tej kyikʼ toj jun ambʼil jatumel tzaj bʼaj kykʼuʼj. Ax ikx, kʼelel qnikʼ tiʼj tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn kyiʼj xjal lu ex tiʼj qʼaqʼbʼil tkʼuʼj Jehová kubʼ tyekʼin kyiʼj.

^ taqik' 56 TQANIL TIʼJ TILBʼILAL: In bʼisun Noemí, Rut ex Orpá tuʼnju ma kyim kychmil. Tej tikʼ mas ambʼil, jaw tzalaj Noemí, Rut ex Boaz tej tul itzʼj Obed.