Ir al contenido

Ir al índice

ARTÍCULO ÑA̱ KAʼVIYÓ 51

Jehová chíndeétáʼanra xíʼin na̱ ndákava-ini

Jehová chíndeétáʼanra xíʼin na̱ ndákava-ini

“Jehová íyo yatinra xíʼin na̱ xóʼvi̱, ta chíndeétáʼanra xíʼin na̱ ndákava-ini” (SAL. 34:18).

YAA 30 Ndióxi̱ miíi̱, yivái̱, migoi̱

ÑA̱ KA̱ʼA̱NYÓ XA̱ʼA̱ *

1, 2. ¿Ndáaña ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ nu̱ú artículo yóʼo?

NDIʼIVAYÓ ndákava-iniyó tá ndákanixi̱níyó ña̱ loʼoní tiempo tákuyó ta íyoní tu̱ndóʼo nu̱úyó (Job 14:1). Saá kúú ña̱ ndo̱ʼo ku̱a̱ʼá na̱ xi̱ndasakáʼnu Jehová tiempo xi̱naʼá. Ta savana nda̱a̱ xi̱kuni̱na kuvina (1 Rey. 19:2-4; Job 3:1-3, 11; 7:15, 16). Soo xi̱kandíxanína Jehová, ta ta̱yóʼo chi̱ka̱a̱ra ndee̱ xíʼinna ta nda̱sandakúra-inina. Ta saátu ta̱xira ña̱ ná ka̱ʼyi̱ ña̱ ndo̱ʼona nu̱ú Biblia ña̱ va̱ʼa sandíkoña-iniyó ta sakuaʼayó xíʼin ña̱yóʼo (Rom. 15:4).

2 Nu̱ú artículo yóʼo ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ sava na̱ nda̱sakáʼnu Jehová na̱ ni̱ya̱ʼa nu̱ú tu̱ndóʼo ña̱ sa̱ndákava-inina: ta̱ José se̱ʼe ta̱ Jacob; ñá Noemí xíʼin xa̱nuñá ñá Rut; ta̱ levita ta̱ ka̱ʼyi̱ Salmo 73 xíʼin ta̱ Pedro. ¿Ndáa ki̱ʼva nda̱sandakú Jehová inina? Ta, ¿ndáaña sákuaʼayó xíʼin ña̱ ke̱ʼéna? Tá ná sakuaʼayó xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo saá kúú ña̱ kandíxaníkayó ña̱ íyo yatin Jehová xíʼin na̱ xóʼvi̱, ta chíndeétáʼanra xíʼin na̱ kúsuchí-ini (Sal. 34:18).

TA̱ JOSÉ NI̱XO̱ʼVI̱RA XA̱ʼA̱ ÑA̱ʼA ÑA̱ VA̱ÁSA NÍKEʼÉRA

3, 4. ¿Ndáaña ndo̱ʼo ta̱ José tá ni̱xi̱yo loʼora?

3 Tá kúúmií ta̱ José 17 ku̱i̱ya̱, ti̱xin u̱vi̱ xa̱ni Ndióxi̱ ni̱na̱ʼa̱ra nu̱úra ña̱ xa̱a̱ra kuura iin ta̱a ta̱ ndáyáʼviní ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ixato̱ʼó na̱ veʼerara (Gén. 37:5-10). Soo tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo ña̱ ku̱u ña̱yóʼo na̱sama ña̱ tákura, nu̱úka ña̱ ixato̱ʼó na̱ ñanirara, ni̱xi̱kónara ña̱ koora esclavo ta ki̱xáʼara káchíñu ndáʼvira nu̱ú ta̱ Potifar iin ta̱a ta xi̱kuumií iin chiñu ña̱ ndáyáʼvi chí ñuu Egipto (Gén. 37:21-28). Kamaní ndo̱ʼo ta̱ José ndiʼi ña̱yóʼo. Xíkání ni̱xi̱yora nu̱ú yivára ta ki̱xáʼara káchíñura nu̱ú iin ta̱a ta̱ va̱ása ndásakáʼnu Jehová (Gén. 39:1).

4 Ta su̱ví ña̱yóʼo kúú ndiʼi ña̱ ndo̱ʼora, saáchi ñá síʼi ta̱ Potifar chi̱ka̱a̱ñá ku̱a̱chira ña̱ xi̱kuni̱ra ku̱su̱nra xíʼinñá. Ta̱ Potifar va̱ása nínandukúra xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo á ña̱ ndixa kúúña chi ndi̱ku̱n chi̱ka̱a̱ra ta̱ José veʼeka̱a, ta ka̱túnnara xíʼin cadena (Gén. 39:14-20; Sal. 105:17, 18). ¿Á ndákanixi̱níyó ndáaña ndo̱ʼo ta̱ José tá ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ vatá yóʼo xa̱ʼa̱ra? Ta, ¿á ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ va̱ása va̱ʼa xa̱ʼa̱ Jehová tá ku̱u ña̱yóʼo? Kiviva ndakava-ini ta̱ José xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo.

5. ¿Ndáaña ke̱ʼé ta̱ José ña̱ kǒo níndakava-inira?

5 Ta̱ José va̱ása níkivi nasamara ña̱ ndo̱ʼora tá xi̱kuura esclavo, ta saátu kǒo ña̱ níkivi keʼéra tá xi̱ndika̱a̱ra veʼeka̱a. ¿Ndáaña ke̱ʼéra ña̱ kǒo níndakava-inira? Chi̱ka̱a̱ra ndee̱ ña̱ vií ke̱ʼéra chiñu ña̱ ta̱xina ndaʼa̱ra, ta va̱ása níndakanixi̱níra xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása kívi keʼéra. Soo ña̱ xi̱ndayáʼvika nu̱úra kúú ña̱ sakúsi̱íra-ini Jehová, ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ta̱xira bendición ndaʼa̱ ta̱ José ta vií ka̱na ndiʼi ña̱ ke̱ʼéra (Gén. 39:21-23).

6. ¿Ndáa ki̱ʼva chi̱ka̱a̱ ña̱ ni̱xa̱ní ta̱ José ndee̱ xíʼinra?

6 Sana ña̱ chi̱ka̱a̱ní ndee̱ xíʼin ta̱ José kúú ña̱ nda̱kanixi̱níra xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xa̱níra, chi ku̱nda̱a̱-inira ña̱ ndikóvara kunira na̱ veʼera ta va̱ása xo̱ʼvi̱kara. Tasaá ku̱uva. Tá xi̱kuumií ta̱ José 37 ku̱i̱ya̱ saá kúú ña̱ ki̱xáʼa xínu ña̱ ni̱xa̱níra (Gén. 37:7, 9, 10; 42:6, 9).

7. Nda̱a̱ táki̱ʼva káchi 1 Pedro 5:10, ¿ndáaña chindeétáʼan xíʼinyó ña̱ kundeé-iniyó nu̱ú tu̱ndóʼo?

7 ¿Ndáaña sákuaʼayó? Ña̱ ndo̱ʼo ta̱ José sándakaʼánña miíyó ña̱ nu̱ú ñuyǐví ña̱ ndóoyó kivi ixandi̱va̱ʼa na̱ yiví xíʼinyó. Ta sana nda̱a̱ kivi saxóʼvi̱ iin na̱ hermano miíyó. Soo tá ná kandíxayó ña̱ chindeétáʼan Jehová xíʼinyó ta kundaara miíyó, va̱ása ndakava-iniyó ta kǒo sandákooyó ña̱ kachíñuyó nu̱úra (Sal. 62:6, 7; kaʼvi 1 Pedro 5:10). * Iin ta̱ loʼova kúú ta̱ José tá ta̱xi Jehová ña̱ ná xa̱níra. Xíʼin ña̱yóʼo kúnda̱a̱-iniyó ña̱ ndáa-ini Jehová na̱ válí na̱ káchíñu nu̱úra. Ta tiempo vitin íyo ku̱a̱ʼání na̱ válí na̱ kándíxa Jehová nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼé ta̱ José, ta sava na̱yóʼo ñúʼuna veʼeka̱a xa̱ʼa̱ ña̱ kúni̱na nda̱kú koo inina xíʼinra (Sal. 110:3).

U̱VI̱ NÁ ÑAʼÁ NÁ NI̱XO̱ʼVI̱NÍ: ÑÁ NOEMÍ XÍʼIN ÑÁ RUT

8. ¿Ndáaña ndo̱ʼo ñá Noemí xíʼin ñá Rut?

8 Ñá Noemí xíʼin ta̱ Elimélec ni̱xi̱yona ñuu Judá ta u̱vi̱ xi̱kuu se̱ʼena, soo xa̱ʼa̱ña ndeéní ni̱xi̱yo so̱ko ñuu kán nda̱kiʼinna ku̱a̱ʼa̱nna inka ñuu ña̱ nani Moab. Tá íyona ñuu kán ni̱xi̱ʼi̱ ta̱ Elimélec, ta ki̱ndoo mitúʼun ñá Noemí xíʼin u̱vi̱ se̱ʼeñá. Tá ni̱ya̱ʼa tiempo ti̱ndaʼa̱ na̱yóʼo xíʼin u̱vi̱ ná ñaʼá ná ñuu Moab, iinñá xi̱naní Rut ta inkañá xi̱naní Orpá. Tá ni̱ya̱ʼa u̱xu̱ ku̱i̱ya̱ ni̱xi̱ʼi̱tu na̱ ta̱a kán ta va̱ása níxi̱yo se̱ʼena xíʼin ná ñaʼá yóʼo (Rut 1:1-5). Ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo ni̱xo̱ʼvi̱ní u̱ni̱ saá ná ñaʼá yóʼo. Ñá Rut xíʼin ñá Orpá kivi tindaʼa̱ tukuná, soo ñá Noemí xa̱a̱ chéeñá. ¿Ndáana kundaa ñá Noemí vitin? Xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo nda̱kavaní-iniñá ta nda̱a̱ ni̱ka̱ʼa̱nñá ña̱yóʼo: “Va̱ása ka̱ʼa̱nkandó Noemí xíʼi̱n, Mara ka̱ʼa̱nndó xíʼi̱n, saáchi Ndióxi̱ ta̱ kúúmií ndiʼi ndee̱ ta̱xi ña̱ sákusuchíní-inii̱”. Kúsuchíkaví-iniñá, soo chi̱ka̱a̱-iniñá ña̱ ndandikóñá chí ñuu Belén, ta ku̱a̱ʼa̱n ñá Rut xíʼinñá (Rut 1:7, 18-20).

Jehová ni̱na̱ʼa̱ra nu̱ú ñá Noemí xíʼin ñá Rut ña̱ kivi chindeétáʼanra xíʼin ndiʼi na̱ káchíñu nu̱úra ña̱ va̱ása ndakava-inina ta ni va̱ása kusuchíka-inina. (Koto párrafo 8 nda̱a̱ 13). *

9. Nda̱a̱ táki̱ʼva káchi Rut 1:16, 17, 22, ¿ndáa ki̱ʼva chi̱ka̱a̱ ñá Rut ndee̱ xíʼin ñá Noemí?

9 Ñá Noemí xi̱xiniñúʼuñá ña̱ ná na̱ʼa̱na ña̱ kúʼvi̱-inina xíninañá ta nda̱kú koo inina xíʼinñá. Ta ña̱yóʼo kúú ña̱ ni̱na̱ʼa̱ ñá Rut chi va̱ása nísandákooñá ñá Noemí (kaʼvi Rut 1:16, 17, * 22). * Tá xa̱a̱ íyoná ñuu Belén, ñá Rut ndeéní ka̱chíñuñá nu̱ú sákeena cebada ña̱ va̱ʼa nandukúñá ña̱ kuxuñá xíʼin ñá Noemí, ta xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼéñá ña̱yóʼo inkana ki̱ʼinna kuenta ña̱ kúúñá iin ñaʼá ñá va̱ʼaní káchíñu (Rut 3:11; 4:15).

10. ¿Ndáa ki̱ʼva ni̱na̱ʼa̱ Jehová ña̱ kúʼvi̱-inira xínira na̱ ndáʼvi?

10 Ley ña̱ ta̱xi Jehová ndaʼa̱ na̱ ñuu Israel xi̱na̱ʼa̱ña ña̱ kúndáʼvi-inira xínira na̱ ndáʼvi, nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼéra xíʼin ñá Noemí xíʼin ñá Rut. Ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin na̱ ñuura ña̱ ná va̱ása ndakayana ña̱ íyo chí yuʼú ñuʼú nu̱ú xi̱chiʼina tá ná sakéena, ña̱ va̱ʼa ndakaya na̱ ndáʼvi ña̱yóʼo (Lev. 19:9, 10). Ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo kivi koo ña̱ kuxu ñá Noemí xíʼin ñá Rut ta va̱ása xíniñúʼu ndúkúnáña nu̱ú inkana.

11, 12. ¿Ndáaña ke̱ʼé ta̱ Boaz ña̱ va̱ʼa ná kusi̱í-ini ñá Noemí xíʼin ñá Rut?

11 Ñá Rut ka̱chíñuñá nu̱ú ñuʼú iin ta̱a ta̱ ku̱i̱ká ta̱ xi̱naní Boaz. Ta̱yóʼo nda̱kanda̱ní-inira xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱na̱ʼa̱ñá ña̱ kúʼvi̱-iniñá ta nda̱kú íyo iniñá xíʼin si̱soñá ñá Noemí, ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo nda̱satára herencia ñá Noemí ta ti̱ndaʼa̱ra xíʼin ñá Rut (Rut 4:9-13). Tá ni̱ya̱ʼa tiempo ka̱ku iin se̱ʼena ta chi̱núuna ki̱vi̱ra ña̱ kunaníra Obed, ta̱ ta̱yóʼo xi̱kuu xi̱í ta̱ rey David (Rut 4:17).

12 Ná ndakanixi̱níyó ña̱ númindaa ñá Noemí ta̱ Obed, kúsi̱íkaví-iniñá ta xíʼin ndiʼi níma̱ñá táxiñá tíxa̱ʼvi ndaʼa̱ Jehová. Soo íyo inka ña̱ va̱ʼaníka ndakiʼin ñá Noemí xíʼin ñá Rut. Tá ná ndatakuná, kunda̱a̱-ininá ña̱ ti̱xin na̱ veʼe ta̱ Obed ki̱xi ta̱ Mesías á ta̱ Jesucristo.

13. ¿Ndáaña kivi sakuaʼayó xíʼin ña̱ ndo̱ʼo ñá Noemí xíʼin ñá Rut?

13 ¿Ndáaña sákuaʼayó? Tá yáʼayó nu̱ú iin tu̱ndóʼo sana ndákava-iniyó á ndeéní kúsuchí-iniyó. Ta sana ndákanixi̱níyó ña̱ kǒo kuchiñuyó ya̱ʼayó nu̱úña. Tá yáʼayó nu̱ú tu̱ndóʼo saá kúú ña̱ xíniñúʼu kandíxaníkayó Jehová, ta va̱ása kuxíkáyó nu̱ú na̱ hermanoyó. Kúnda̱a̱-iniyó ña̱ va̱ása kindaa Jehová ndiʼi tu̱ndóʼo ña̱ yáʼayó nu̱ú, nda̱a̱ táki̱ʼva ndo̱ʼo ñá Noemí saáchi va̱ása nísandátakura yiíñá xíʼin se̱ʼeñá. Soo chindeétáʼanvara xíʼinyó ña̱ kundeé-iniyó, ta sana kivi kuniñúʼura na̱ hermanoyó ña̱ na̱ʼa̱na ña̱ kúʼvi̱-inina xínina miíyó (Prov. 17:17).

NI̱XI̱KA-INI IIN TA̱ LEVITA

Ta̱ ka̱ʼyi̱ ña̱ Salmo 73 ni̱xi̱ka-inira tá xi̱nira ña̱ va̱ʼaníka íyo na̱ va̱ása ndásakáʼnu Jehová, ta saátu kivi kundoʼo miíyó. (Koto párrafo 14 nda̱a̱ 16).

14. ¿Nda̱chun nda̱kavaní-ini iin ta̱ levita?

14 Iin ta̱ levita kúú ta ka̱ʼyi̱ ña̱ Salmo 73. Na̱ levita xi̱kuumiína iin chiñu ña̱ ndáyáʼviní saáchi xi̱kachíñuna nu̱ú xi̱ndasakáʼnuna Jehová. Soo ni̱xi̱yo iin tiempo ña̱ nda̱kava-ini ta̱ levita yóʼo, saáchi xi̱kuni̱ra kuumiíra táʼan ña̱ kúúmií na̱ yiví na̱ ndi̱va̱ʼa-ini á na̱ ni̱nu kúni. Su̱ví ña̱ va̱ása va̱ʼa ña̱ xi̱keʼéna kúú ña̱ xi̱kuni̱ra keʼéra, soo xi̱ndakanixi̱níra ña̱ va̱ʼaníka ña̱ xi̱kuumií na̱kán (Sal. 73:2-9, 11-14). Chi xi̱kuumiína ña̱ ku̱i̱ká, si̱í ni̱xi̱yo inina ta kǒo ña̱ níxisandi̱ʼi̱-inina. Ña̱yóʼo sa̱ndákavaníña-ini ta̱ ka̱ʼyi̱ salmo yóʼo, ta ka̱chira: “Ni chíka̱a̱níi̱ ndee̱ ña̱ keʼíi̱ ña̱ va̱ʼa ta va̱ása kéʼíi̱ ña̱ kini, kǒo ña̱ va̱ʼa ndákiʼi̱n xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo”. Ta xa̱ʼa̱ ña̱ xi̱ndakanixi̱níra saá, nda̱a̱ kivi sandákoora kachíñura nu̱ú Jehová.

15. Nda̱a̱ táki̱ʼva káchi Salmo 73:16-19, 22-25, ¿ndáaña ke̱ʼé ta̱ levita yóʼo ña̱ va̱ása ndakavaka-inira?

15 (Kaʼvi Salmo 73:16-19, * 22-25). * Ta̱ levita yóʼo ni̱ki̱ʼvira ini veʼe Ndióxi̱, ta kán xi̱nira inka na̱ ñuu Israel ña̱ ndásakáʼnuna Jehová. Kán kúú nu̱ú táxi̱n ni̱xi̱yo inira, vií nda̱kanixi̱níra ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin Ndióxi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ ndóʼora. Ta ña̱yóʼo chi̱ndeétáʼanña xíʼinra ña̱ ku̱nda̱a̱-inira ña̱ va̱ása vií íyo ña̱ ndákanixi̱níra, chi nda̱a̱ kivi kuxíkára nu̱ú Jehová. Ta saátu ni̱xa̱a̱ra ku̱nda̱a̱-inira ña̱ kamaní ndúva na̱ ndi̱va̱ʼa-ini, ta na̱ ndiʼi-xa̱ʼa̱va kúú na̱yóʼo. ¿Ndáaña kúú ña̱ chi̱ndeétáʼan xíʼin ta̱ levita ña̱ va̱ása kuni̱kara kuumiíra ña̱ʼa ña̱ kúúmií na̱kán, ta saátu ña̱ va̱ása ndakavaka-inira? Xi̱niñúʼu ndakanixi̱níra nda̱a̱ táki̱ʼva ndákanixi̱ní Jehová. Tá ke̱ʼéra ña̱yóʼo táxi̱n ni̱xi̱yo inira ta ku̱si̱í-inira. Ña̱yóʼo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin Jehová: “Va̱ása kúni̱i̱ nda̱a̱ ni iin ña̱ʼa ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo, chi iinlá yóʼó kúni̱i̱”.

16. ¿Ndáaña sákuaʼayó xíʼin ña̱ ndo̱ʼo ta̱ levita ta̱ ka̱ʼyi̱ ña̱ Salmo 73?

16 ¿Ndáaña sákuaʼayó? Ná va̱ása kuni̱yó kuumiíyó táʼan ña̱ kúúmií na̱ kéʼé ña̱ va̱ása va̱ʼa. Sana kivi ndakanixi̱níyó ña̱ si̱íní íyo na̱yóʼo soo su̱ví ndiʼi tiempo koona saá, saáchi va̱ása kutakuna ndiʼi tiempo (Ecl. 8:12, 13). Tá ná kixáʼayó kuni̱yó kuumiíyó ña̱ʼa ña̱ kúúmií na̱yóʼo, kivi ndakava-iniyó ta kuxíkayó nu̱ú Jehová. Ña̱kán, tá ná ndoʼoyó nda̱a̱ táki̱ʼva ndo̱ʼo ta̱ levita, ná keʼéyó ña̱ ke̱ʼé ta̱yóʼo: ná kundiku̱nyó consejo ña̱ táxi Ndióxi̱ ndaʼa̱yó, ta ná kutáʼanyó xíʼin na̱ káchíñu nu̱úra. Tá ná kuʼvi̱ka-iniyó kuni̱yó Jehová nu̱ú inkaka ña̱ʼa saá kúú ña̱ ndixa si̱íní kooyó, ta ndakundeéyó ku̱ʼu̱nyó chí yichi̱ ña̱ taxi ña̱ kutakuyó ndiʼi tiempo (1 Tim. 6:19).

TA̱ PEDRO NDA̱KAVA-INIRA

Tá ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ ndo̱ʼo ta̱ Pedro chi ni nda̱kava-inira chi̱ka̱a̱ra ndee̱ ña̱ ka̱chíñura nu̱ú Ndióxi̱, ña̱yóʼo kivi chindeétáʼan xíʼinyó ta saátu chindeétáʼanyó xíʼin inkana. (Koto párrafo 17 nda̱a̱ 19).

17. ¿Nda̱chun nda̱kava-ini ta̱ Pedro?

17 Ta̱ apóstol Pedro xi̱kuura iin ta̱a ta̱ va̱ʼaní xi̱kachíñu soo sava yichi̱ kamaní xi̱ka̱ʼa̱nra á xi̱keʼéra iin ña̱ʼa, soo tándi̱ʼi xi̱ndandikó-inira xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo. Tá kúú, tá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼin na̱ apóstolra ña̱ xíniñúʼu xo̱ʼvi̱ra ta kuvira, ta̱ Pedro ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: “Va̱ása xíniñúʼu ndoʼún ndiʼi ña̱yóʼo” (Mat. 16:21-23). Ta̱ Jesús ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Pedro ña̱ va̱ása va̱ʼa íyo ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra. Ta saátu tá ni̱xa̱a̱ iin tiʼvi na̱ yiví ña̱ tiinna ta̱ Jesús, ta̱ Pedro kama xa̱ʼndara so̱ʼo iin ta̱ xi̱kachíñu nu̱ú ta̱ su̱tu̱ káʼnu (Juan 18:10, 11). Ta tuku ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼinra ña̱ va̱ása va̱ʼa íyo ña̱ ke̱ʼéra. Ta saátu, ta̱ Pedro ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ va̱ása sandákoora ta̱ Jesús ni ná sandákoo inkaka na̱ apóstol ta̱yóʼo (Mat. 26:33). Ta̱ Pedro va̱ása ndakú níxi̱yo inira nda̱a̱ táki̱ʼva xi̱ndakanixi̱níra, saáchi nda̱a̱ u̱ni̱ yichi̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ va̱ása xíni̱ra ta̱ Jesús. Nda̱kavakaví-inira ta ki̱tara chi ke̱ʼé ta ki̱xáʼara xákura (Mat. 26:69-75). Ta sana xi̱ndakanixi̱níra á ixakáʼnu-ini ta̱ Jesús xa̱ʼa̱ra.

18. ¿Ndáa ki̱ʼva chi̱ndeétáʼan ta̱ Jesús xíʼin ta̱ Pedro ña̱ va̱ása ndakavaka-inira?

18 Ni nda̱kava-ini ta̱ Pedro, va̱ása nítaxira ña̱ kasi ña̱yóʼo nu̱úra ña̱ kachíñura nu̱ú Jehová. Ni ke̱ʼéra ña̱ va̱ása va̱ʼa chi̱ka̱a̱ra ndee̱ ña̱ kachíñura xíʼin inkaka na̱ apóstol (Juan 21:1-3; Hech. 1:15, 16). ¿Ndáaña chi̱ndeétáʼan xíʼinra? Nda̱kaʼánra ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼin Ndióxi̱ xa̱ʼa̱ra ña̱ va̱ʼa ná ndakundeéra kandíxarara, ta saátu ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra ña̱ ná ku̱ʼu̱nra ndasandakúra-ini na̱ ñanira. Ta nda̱kuiinva Jehová ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Jesús xíʼinra, tá ni̱ya̱ʼa loʼo tiempo ta̱ Jesús ki̱tara nu̱ú ta̱ Pedro ña̱ va̱ʼa ndasandakúra-inira (Luc. 22:32; 24:33, 34; 1 Cor. 15:5). Inka yichi̱, tá ka̱chíñu na̱ apóstol iníí ñuú ña̱ va̱ʼa tiinna ti̱a̱ká soo kǒorí nítiina, ta̱ Jesús ki̱tara nu̱úna ta kán kúú nu̱ú ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pedro xíʼinra ña̱ kúʼvi̱-inira xínirara. Ta ni̱na̱ʼa̱ ta̱ Jesús ña̱ i̱xakáʼnu-inira xa̱ʼa̱ra, chi ta̱xikara ku̱a̱ʼá chiñu ndaʼa̱ra (Juan 21:15-17).

19. Nda̱a̱ táki̱ʼva káchi Salmo 103:13, 14, ¿ndáaña ndákanixi̱ní Jehová xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ása va̱ʼa kéʼéyó, ta ndáa ki̱ʼva kivi kundiku̱nyó yichi̱ra?

19 ¿Ndáaña sákuaʼayó? Ña̱ ke̱ʼé ta̱ Jesús xíʼin ta̱ Pedro ni̱na̱ʼa̱ña ña̱ ku̱ndáʼvi-inira xi̱nirara, nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼé yivára. Ña̱kán tá ná keʼéyó iin ña̱ va̱ása va̱ʼa ná kǒo ndakanixi̱níyó ña̱ va̱ása ixakáʼnu-ini Jehová xa̱ʼa̱yó. Ná ndakaʼányó chi ta̱ Ndi̱va̱ʼa kúú ta̱ kúni̱ ña̱ ná ndakanixi̱níyó saá. Ña̱kán ná ndakanixi̱níyó xa̱ʼa̱ ña̱ kúʼvi̱-ini Jehová ta kundáʼvi-inira xínira miíyó, ta kúni̱ra ixakáʼnu-inira xa̱ʼa̱yó. Ta ná kundiku̱nyó yichi̱ra tá kéʼé inkana ña̱ va̱ása va̱ʼa xíʼinyó (kaʼvi Salmo 103:13, 14). *

20. ¿Ndáaña sakuaʼayó nu̱ú inka artículo?

20 Ña̱ ndo̱ʼo ta̱ José, ñá Noemí xíʼin ñá Rut, ta̱ levita xíʼin ta̱ Pedro náʼa̱ña nu̱úyó ña̱ íyo yatin Jehová xíʼin na̱ xóʼvi̱ (Sal. 34:18). Jehová va̱ása sásira ña̱ ná ya̱ʼayó nu̱ú tu̱ndóʼo á ña̱ ndakava-iniyó. Soo tá chíndeétáʼanra xíʼinyó ña̱ kundeé-iniyó nu̱ú tu̱ndóʼo saá kúú ña̱ kándíxaníkayóra (1 Ped. 1:6, 7). Nu̱ú inka artículo kotoyó ndáa ki̱ʼva chíndeétáʼan Jehová xíʼin na̱ nda̱kú íyo ini xíʼinra tá ndákava-inina, tá yáʼana nu̱ú ña̱ íxayo̱ʼvi̱ xíʼinna á inkaka ña̱ʼa.

YAA 7 Jehová kúú ta̱ táxi ndée ndaʼa̱yó

^ párr. 5 Nu̱ú artículo yóʼo ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ ña̱ ndo̱ʼo ta̱ José, ñá Noemí xíʼin ñá Rut, iin ta̱ levita xíʼin ta̱ apóstol Pedro, sakuaʼayó ndáa ki̱ʼva sa̱ndíko Jehová inina ta nda̱sandakúra-inina tá ni̱ya̱ʼana nu̱ú tu̱ndóʼo. Kotoyó ndáaña sákuaʼayó xíʼin ña̱ ke̱ʼéna ta saátu ndáa ki̱ʼva chi̱ndeétáʼan Jehová xíʼinna.

^ párr. 7 1 Pedro 5:10: “Soo ni ná xo̱ʼvi̱ndó loʼo tiempo, Ndióxi̱ ta̱ va̱ʼaní-ini ta̱ ka̱na ndóʼó ña̱ koondó xíʼin ta̱ Cristo chí ndiví, ta̱yóʼo kúú ta̱ sandíʼi sanáʼa̱ ndóʼó. Ta̱yóʼo taxi ña̱ tuun koondó, ta ndakú koondó”.

^ párr. 9 Rut 1:16, 17: “Soo ñá Rut ni̱ka̱ʼa̱nñá xíʼinñá: ʻVa̱ása ixandúxaún xíʼi̱n ña̱ ndakoi̱ yóʼó á ña̱ kuxíkai̱ nu̱ún, saáchi ni nda̱a̱ ndáaka nu̱ú ná ku̱ʼún kán ku̱ʼi̱n xíʼún, nu̱ú kusuún kán kusui̱n. Na̱ ñuún koo na̱ ñui̱, ta Ndióxi̱ miíún koo Ndióxi̱ miíi̱. 17 Nu̱ú kuviún kán kuvii̱, ta kán sandúxu̱nna yi̱ʼi̱. Tá ná kuxíkai̱ nu̱ún xa̱ʼa̱ inka ña̱ʼa, ná taxi Jehová castigo ndaʼíi̱ʼ”.

^ párr. 9 Rut 1:22: “Ta xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo kúú ña̱ sa̱ndákoo ñá Noemí xíʼin xa̱nuñá ñá Rut ñuu Moab, ta ni̱xa̱a̱ná ñuu Belén tá ki̱xáʼa tiempo ña̱ sákeena”.

^ párr. 15 Salmo 73:16-19: “Tá xi̱kuni̱i̱ kunda̱a̱-inii̱ xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo xi̱sandíʼi̱níña-inii̱, 17 soo tá ni̱ki̱ʼvii̱ veʼe Ndióxi̱, saá kúú ña̱ ku̱nda̱a̱-inii̱ ndáaña ndakiʼin na̱yóʼo chí nu̱únínu. 18 Ta yóʼó táxiún ña̱ kamaní ná nduvana. Tasaá sándakavaúnna ña̱ va̱ʼa ndiʼi-xa̱ʼa̱na. 19 Kamaní ndiʼi-xa̱ʼa̱na, ta i̱yoní koo ña̱yóʼo”.

^ párr. 15 Salmo 73:22-25: “Yi̱ʼi̱ va̱ása vií níndakanixi̱níi̱, ta ni va̱ása níkunda̱a̱-inii̱ xa̱ʼa̱ nda̱a̱ ni iin ña̱ʼa; nda̱a̱ táki̱ʼva íyo iin kití tí va̱ása ndákanixi̱ní, saá ni̱xi̱yoi̱ nu̱ún. 23 Soo vitin íyoi̱ xíʼún ndiʼi tiempo; ta yóʼó tíún ndaʼa̱ kúaʼíi̱. 24 Ta consejo ña̱ táxiún ndaʼíi̱ kúú ña̱ níʼi yichi̱ nu̱úi̱, tasaá taxiún ña̱ va̱ʼa ndaʼíi̱. 25 ¿Ndáa inkaka na̱ íyo chí ndiví kivi kandíxai̱? Va̱ása kúni̱i̱ nda̱a̱ ni iin ña̱ʼa ña̱ íyo nu̱ú ñuʼú yóʼo, chi iinlá yóʼó kúni̱i̱”.

^ párr. 19 Salmo 103:13, 14: “Nda̱a̱ táki̱ʼva kéʼé iin ta̱a xíʼin se̱ʼera chi kúndáʼviní-inira xínira se̱ʼera, saá kúndáʼvi-ini Jehová xínira na̱ ndásakáʼnu-ñaʼá. 14 Chi xíni̱ va̱ʼara ndáa ki̱ʼva na̱kuva̱ʼayó, ta ndákaʼánra ña̱ xíʼin ñuʼú na̱kuva̱ʼayó”.

^ párr. 62 ÑA̱ KÁʼA̱N XA̱ʼA̱ NA̱ʼNÁ: Ñá Noemí, ñá Rut xíʼin ñá Orpá ku̱suchíní-ininá ta nda̱kava-ininá xa̱ʼa̱ ña̱ ni̱xi̱ʼi̱ yiíná. Tá ni̱ya̱ʼa tiempo, ñá Noemí, ñá Rut xíʼin ta̱ Boaz ku̱si̱íní-inina tá ka̱ku ta̱ Obed.