1-2. Ngimba tukuya pakumanyila isyafiki mu nkhani iyi?

UTUBALILO TUMO, tubaghile ukwinong’ona muno ubumi bwitu buyilile bupimba kangi “bumi bwa butolwe.” (Jobu 14:1) Isi sikutupangisya ukuti tuweghe amaka. Ababombi ba Yehova bingi aba kunyuma bipilikagha bo ulu. Bamo balondagha nukufwa. (1 Banyaf. 19:2-4; Jobu 3:1-3, 11; 7:15, 16) Loli utubalilo tosa Yehova abakasyagha nukubapa amaka. Isi baghanagha nasyo syalembiwe ukuti linga tukubelenga tukasiweghe nukumanyilapo simo ukufuma kumyabo.​—Rom. 15:4.

² Mu nkhani iyi, tukuya pakumanyila isya babombi ba Yehova bamo aba balifimbilisye kundamyo bo umwana wa Yakobu Yosefu, unkikulu umfwilwe Naomi, unkamwana wake Ruti, Unnyalevi uyu alembile Salimo 73 nuntumiwa Peteri. Ngimba Yehova abakasisye bulebule? Kangi ngimba tubaghile ukumanyilako isyafiki kufifwanikisyo fyabo? Amaansala gha malalusyo agha ghikutusimikisyila ukuti “Yehova ali pipi itolo na bandu bosa aba indumbula syabo sisulumenie, kangi ikubapoka aba indumbula syabo silikisiwe.”​—Sal. 34:18.

3-4. Ngimba findu fiki fyabombiwe kwa Yosefu bo wakilumyana?

³ Yosefu ali nifyinja 17 apa aghowagha injosi ibili kangi syosa syafumile kwa Kyala. Injosi isi syasanusyagha ukuti Yosefu isakuya mundu wakulondiwa fiyo kangi aba mumbumba yake bisakumpagha ulughindiko. (Bwa 37:5-10) Loli bo Yosefu aghoghilwe injosi, alyaghene nifindu ifibibi. Pakabalilo aka abakamu bake bakampagha ulughindiko napanandi. Abene balimulisye kangi pabumalilo ali ntumwa. Kangi abombagha imbombo ku mundu yumo uwa ku Egiputi uyu ingamu yake ali yo Potifari. (Bwa. 37:21-28) Ubumi bwa, Yosefu bwachenjile kwa kabalilo akapimba.  Umwene akali nubwabuke kangi ubwakwikala pakaya na tata wake uyu alinganile fiyo. Umwene ali ntumwa ku Egiputi kangi abombagha na bandu aba bakalimmenye Yehova.​—Bwa. 39:1.

⁴ Loli ifindu fyafikile pabubibi fiyo pabumi bwa Yosefu. Unkasi wa Potifari alisyobekisye ukuti alondagha abombe nawe ubulowe. Loli, Potifari akalalusisye ukuti amanye linga syali syabwanaloli. M’malo mwake alinkumbika Yosefu mujele muno apinyiwe niminyololo. (Bwa. 39:14-20; Sal. 105:17, 18) Inong’onela muno Yosefu uyu ali wakilumyana alipilikile bo bansyobekisye ukuti alondagha abombe nawe ubulowe. Kangi inong’onela muno abandu babaghile ukuyinyozela ingamu ya Yehova linga bapilike isi. Bwanaloli ukuti Yosefu ali nikifukwa ikyakumpangisya ukuwa amaka.

5. Ngimba Yosefu abombile isyafiki ukuti angawagha amaka?

⁵ Pakabalilo aka Yosefu ali ntumwa kangi bo ali mujele akali nulusako ulwakubomba kilikyosa. Loli ngimba findu fiki fyalintulile? M’malo mwakwinong’onela fiyo isi akabaghile ukufwanisya ukubomba, umwene akindilile ukubomba imbombo iyi balimpele. Ukukinda fyosa, Yosefu akabalilo kosa abombagha ifindu ifyakunhobosya Yehova. Panongwa ya isi, Yehova asayile kilikyosa iki Yosefu abombagha.​—Bwa. 39:21-23.

6. Ngimba Yosefu akasiwe bulebule ninjosi syake?

⁶ Yosefu abaghile ukuti akasiwe fiyo bo ikwinong’onela injosi isi aghoghilwe kunyuma isyakufuma kwa Yehova. Injosi isi syanangisye ukuti ikwisa kwaghanila kangi na ba mumbumba yake kangi isi syo isi syabombiwe. Bo ali nifyinja 37 injosi syake syalyandile ukufwanisiwa munjila iyakuswighisya.​—Bwa. 37:7, 9, 10; 42:6, 9.

7. Ukufwana na 1 Peteri 5:10, ngimba findu fiki fikuya pakututula ukuti twifimbilisye indamyo?

⁷ Isi tukumanyilapo. Inkhani ya Yosefu yikutukumbusya ukuti ikisu iki kyankhaza kangi abandu bikutubombela ifindu ifisitabugholofu. Nalinga yo nkamu pamo umulumbu abaghile ukutubombela ifindu ifibibi. Loli linga tukuketa ukuti Yehova yo Ntuli witu tutikuya pakuwa  amaka pamo ukuleka ukumbombela. (Sal. 62:6, 7; belenga 1 Peteri 5:10.) Kumbuka ukuti Yosefu abaghile ukuti ali nifyinja 17 bo Yehova ampangisye ukuti aghowe injosi. Yonongwa yake Yehova ikubasubila ababombi abakilumyana bo uyu. Amasiku agha, abakilumyana bingi bikubomba ifindu bo Yosefu. Bope bali nulusubilo mwa Yehova. Bamo bikubikiwa mujele panongwa yakuti bikunangisya ubusubiliwa kwa Kyala.​—Sal. 110:3.

8. Ngimba findu fiki fyabombiwe kwa Naomi na Ruti?

⁸ Panongwa ya njala inywamu, Naomi nimbumba yake basokilemo nkaya kabo ka Yuda nukubuka ukwakwikala nkisu kya kihesya ku Moabu. Bo bali ku Moabu undume wa Naomi, Elimeleki, afwile kangi Naomi asyele mwene na banake abanyambala babili. Bo akabalilo kakindilepo, abanake bosa balyeghile abakikulu ba kikolo kya Moabu, Ruti na Oripa. Bo ifyinja 10 fikindilepo, abana ba Naomi bope bafwile kangi abakasi babo bope basyele bene. (Ruti 1:1-5) Inong’onela ikitima iki abakikulu batatu aba bali nakyo. Bwanaloli ukuti, Ruti na Oripa babaghile ukweghiwa kangi. Loli ngimba yonani uyu ayagha pakumpwelelela Naomi uyu ali nkangale? Isi syapangisye ukuti Naomi awe amaka, umwene atile: ‘Komma ukuti mungoleleghe iya Naomi. Loli mutighi Mara, namanga Yehova Kyala anyilikisye nifyakubaba ifisito fiyo.’ Nalinga ukuti alyaghene nifyakubaba, Naomi aghomokile ku Betelehemu kangi yope Ruti abukile nawe.​—Ruti 1:7, 18-20.

9. Ukufwana na Ruti 1:16, 17, 22, ngimba Ruti alinkasisye bulebule Naomi?

⁹ Ngimba findu fiki fyalintulile Naomi? Lwali lughano. Mwakifwanikisyo, Ruti anangisye ulughano kwa Naomi mwakwikala nawe. (Belenga Ruti 1:16, 17, 22.) Bo bali ku Betelehemu, Ruti iyulagha fiyo pambombo iya kutondola ingano ukuti afyaghe ifyakulya fyake ni fya Naomi. Panongwa ya isi abombile, aliwesa aketagha ukuti Ruti ali nkikulu nnunu kangi wakwiyula.—Ruti 3:11; 4:15.

10. Ngimba mo munjila yiliku iyi Yehova abanangisyagha ulughano aba balondiwagha ubutuli bo Naomi na Ruti?

¹⁰ Yehova abapele Abaisraeli ululaghilo ulwakuti babanangisyeghe ikisa abalondo bo Naomi na Ruti. Ababulile ukuti linga bikufunja ifya mmighunda, bangafunjagha fyosa ifi bafilekile kunyuma ukuti babalekeleghe abalondo. (Levi. 19:9, 10) Yonongwa yake Naomi na Ruti bakasumagha ifyakulya. Abene bafyaghagha ifyakulya kisita kusumilisya.

11-12. Nongwa yafiki Boazi apangisye ukuti Naomi na Ruti baye balusekelo?

¹¹ Ungunda ughu Ruti afunjangamo ifyakulya wali wa mundu unkabi ingamu yake Boazi. Umwene akasiwe fiyo bo ikuketa muno Ruti anangisyagha ukuti nsubiliwa kangi anganile Naomi. Bo akabalilo kakindilepo Boazi alimweghile Ruti kangi aghomokisye ikisu iki kyali kya bakikolo kwa Naomi iki abana ba Ruti bayagha pakukikaba. (Ruti 4:9-13) Imbumba iyi yapapile umwana uyu ingamu ali yo Obedi. Ukufuma apo, Obedi ali yo mbuya wa Mwalafyale Davidi.—Ruti 4:17.

¹² Inong’onela ulusekelo ulu Naomi ali nalo bo ampimbile mmaboko Obedi nukundaghisya Yehova ndwiputo. Naomi na Ruti bikughulila ifindu ifinunu nkyeni. Abene bisakuya nulusekelo fiyo linga basyukile nukumanya ukuti Obedi ali mbuya wa Mesiya uyu ayobeliwe ngani, Yesu Kristu.

13. Ngimba kimanyilo kiliku ikyakulondiwa iki tukumanyilako kwa Naomi na Ruti?

¹³ Isi tukumanyilapo. Linga twaghene nindamyo tubaghile ukuwa amaka. Kangi tubaghile ukwinong’ona ukuti tukabaghila ukwifimbilisya kundamyo. Pakabalilo bo aka tukulondiwa ukunsubila fiyo Tata witu wakumwanya nukukolelana na Bakristu abinitu. Bwanaloli ukuti Yehova  akabaghila ukusosyapo indamyo syitu. Mwakifwanikisyo, umwene akalinsusyisye undume wa Naomi na banake. Loli umwene ikututula ukuti twifimbilisye utubalilo tumo ukwendela mu isi abakamu na balumbu bitu bikutubombela.​—Mbu. 17:17.

14. Nongwa yafiki Unnyalevi yumo awile amaka?

¹⁴ Undembi wa Salimo 73 ali Nnyalevi. Yonongwa yake ali nulusako ulwakubomba pa nyumba ya Yehova iyakwiputilapo. Loli akabalilo kamo awile amaka. Nongwa yafiki? Umwene alyandile ukuya nubufi na bandu abalwitufyo komma panongwa yakuti alondagha ukubomba imbibi loli panongwa yakuti ifindu fyabendelagha kanunu pabumi bwabo ukukinda umwene. (Sal. 73:2-9, 11-14) Abene babonekagha ukuti bali nikyuma, ubumi ubununu kangi bakatamiwagha naminong’ono. Bo Unnyalevi aketile isi, syampangisyagha ukuti aweghe amaka, umwene atile: “Une loli niyulile itolo ukuyelusya indumbula yangu nukughasuka amaboko ghangu ukunangisya ukuti ngaya ninongwa.” Kisita kukayika, isi syayagha pakumpangisya ukuti aleke ukumbombela Yehova.

15. Ukufwana na Salimo 73:16-19, 22-25, ngimba Unnyalevi uyu alembile salimo ili amalene bulebule nukuwa amaka?

¹⁵ Belenga Salimo 73:16-19, 22-25. Unnyalevi “abukagha ku nyumba inyikemo iya Kyala.” Ku nyumba ya Kyala iyi, umwene ayagha nabinake, ayagha mololo, abombagha kanunu ifindu kangi iputagha pa ndamyo iyi aghanagha nayo. Ifyakukongapo fyake fyali fyakuti, alyandile ukuketa ukuti akabombagha ifindu mwamahala kangi isi syayagha pakonanga ubumanyani bwake na Yehova. Kangi asyaghenie ukuti abandu ababibi babikiwe “mbuyo bwa butyelele” kangi ‘bisakupyutiwa bosa itolo.’ Ukuti aleke ukuya nubufi nukuwa amaka, Unnyalevi alondiwagha ukuketa ifindu bo muno Yehova ikufiketela. Ukubomba isi, syayagha pakutula ukuya nulutengano lwa mundumbula nukukindilila ukuya walusekelo. Umwene atile: “Kisita [Yehova] kikayapo iki ngunyonywa pa kisu kyapasi.”

16. Ngimba fimanyilo filiku ifi tukumanyilako ukufuma ku Nnyalevi?

¹⁶ Isi tukumanyilapo. Tutikulondiwa ukuya  nubufi na bandu ababibi aba bikuboneka ukuti ifindu fikubendela kanunu pabumi bwabo. Abene batikuya pakukindilila ukuya balusekelo kangi batisakwikala nubumi bwa bwila na bwila. (Ndumbi. 8:12, 13) Linga tukuya nabo nubufi tukuya pakuwa amaka kangi tubaghile ukonanga ubumanyani bwitu na Yehova. Yonongwa yake linga tuli nubufi bo Unnyalevi, tukulondiwa ukubomba isi abombile. Tukulondiwa ukupilikila ubulongosi ubwa lughano ubwakufuma kwa Yehova nukukolelana nabangi aba bikubomba ubwighane bwa Yehova. Linga munganile Yehova ukukinda kilikyosa mukuya pakulwagha ulusekelo lwanaloli. Kangi mukuya pakukindilila ukwenda pa njila iyakubuka ku “bumi bwa bwanaloli.”—1 Tim. 6:19.

17. Ngimba fifukwa filiku ifi fyalimpangisye Peteri ukuwa amaka?

¹⁷ Untumiwa Peteri ali mundu wamaka fiyo loli akabalilo kamo ayobile nukubomba ifindu kisita kwinong’ona kanunu, pabumalilo alyandile ukwiyipa inongwa pa isi abombile. Mwakifwanikisyo, bo Yesu ababulile abatumiwa bake ukuti ikuya pakutamiwa nukufwa, Peteri alinkwanda ukunkanisya alinkuti: ‘Syomma we Mwalafyale syo fikuti singakwaghagha sisisi.’ (Mat. 16:21-23) Yesu alinkusyutukila Peteri. Bo ikilundilo kya bandu kisile pakunkola Yesu, Peteri abombile ifindu kisita kwinong’onela alinkunsenga imbulukutu untumwa wa mputi unkulumba. (Yoh. 18:10, 11) Yesu alinkusyutukila kangi untumiwa. Mwakongelelapo, Peteri itufyagha ukuti linga abatumiwa abangi bandekile Yesu, umwene akabaghile ukubomba bo isi. (Mat. 26:33) Loli Peteri alyandile ukubatila abandu. Ukufuma apo, alinkanile Yesu katatu ukuti akammanya. Peteri apalamasiwe fiyo, “alinkusoka panja alinkulila fiyo.” (Mat. 26:69-75) Umwene abaghile ukuti akayikilagha linga Yesu abaghile ukunhobokela.

18. Ngimba Yesu alintulile bulebule Peteri ukuti angawagha amaka?

¹⁸ Loli, Peteri akalekile ukumbombela Yehova  panongwa yakuwa amaka. Bo asyaghenie ubusobi bwake umwene akindilile ukumbombela Yehova. (Yoh. 21:1-3; Imbo. 1:15, 16) Ngimba findu fiki fyalintulile ukuti ande kangi ukubomba kanunu? Ikindu kimo kyo kyakuti umwene akumbukilagha ulwiputo ulu Yesu aliputile kunyuma ukuti Peteri angawagha amaka kangi Yesu alinkasisye ukuti abakasyeghe Abakristu abinake. Yehova alyamwile ulwiputo ulwakufuma pasi pandumbula ulu. Bo akabalilo kakindilepo Yesu alyaghene na Peteri ukuti ankasye. (Luka 22:32; 24:33, 34; 1 Kor. 15:5) Bo abatumiwa basulumenie panongwa yakuti batoliwe ukukola iswi, Yesu alyaghene nabo. Pakabalilo aka, Yesu alimpele Peteri ulusako ulwakumbula ukuti anganile fiyo. Yesu alinhobokile ummanyani wake uyu kangi alimpele imbombo nyingi isyakuti abombe.​—Yoh. 21:15-17.

19. Ngimba Salimo 103:13, 14 likututula bulebule ukumanya muno Yehova ikubombela linga tutulile inongwa?

¹⁹ Isi tukumanyilapo. Muno Yesu abombile ifindu na Peteri syanangisyagha ukuti ali wakisa ukufwana itolo na Tata wake. Yonongwa yake linga tutulile inongwa tunginong’onagha ukuti Yehova akabaghila ukutuhobokela. Tukumbukeghe ukuti Setano ikulonda ukuti twinong’oneghe bo ulu. M’malo mwake, twinong’oneleghe muno Yehova atughanile nukututula pandamyo isi tukwaghana nasyo kangi ikutuhobokela. Kangi tukulondiwa ukunkonga umwene linga abangi batubombile ifindu ifibibi.—Belenga Salimo 103:13, 14.

20. Ngimba tukwisa pakuyobesania isyafiki mu nkhani iyakukongapo?

²⁰ Ikifwanikisyo kya Yosefu, Naomi, Ruti, Unnyalevi na Peteri kikutusimikisyila ukuti, ‘Yehova ali pipi itolo na bandu bosa aba indumbula syabo sisulumenie.’ (Sal. 34:18) Utubalilo tumo umwene ikwitikisya ukuti twaghane nindamyo kangi ukuti tuwe amaka. Loli linga tukwifimbilisya kundamyo nubutuli bwa Yehova, tukuya pakuya nulwitiko lwamaka. (1 Pet. 1:6, 7) Mu nkhani iyakukongapo, tukwisa pakuketa kangi muno Yehova ikubatulila ababombi bake abasubiliwa aba bawile amaka lumo panongwa ya busitabugholofu pamo panongwa ya ndamyo.